Poëziekrant. Jaargang 14

[p. 22]

Kinderpoezie

Ik was de zee En het mooiste van alles was: ik lag erin
Jan van Coillie

Het lijkt wel alsof je een toverboek openslaat. Er valt over deze bundel en over dit openingsvers zoveel te zeggen - psychologen zullen er een kluif aan hebben - maar je voelt je al meteen ongemakkelijk, wat verlegen, bang alsof je de betovering zult breken zodra je het doosje opendoet. En veel van de versjes in dit boek lijken op toverdoosjes, waarvan de inhoud verrassend anders of groter is dan je kon vermoeden. En dat is precies hun sterkte.

Combinaties en woord-vormen hebben vaak iets magisch, door de bijzondere klanken, maar ook via hun inhoud. Samengestelde woorden vallen in vreemde contexten in stukken uiteen die kleuters op zichzelf kunnen smaken zoals herstasje, lariekoek, gouden regen, lachebek, sleutelbloem, gloeilampen of waterspinbedden.

Bij archaïsche of abstracte woorden worden kinderen uitgenodigd om de betekenis zelf in te vullen zoals in volgend citaat: ‘zei het hart/ dat klopperdeklopte/ van de zevende smart.’ Ook beeldspraak - meestal in zegswijzen - kunnen kinderen met eigen (letterlijke) interpretaties inkleuren: ‘zei de ziel/ die knakkerdeknak/ van haar stokje viel.’ De interpretatie kan hier gestuurd worden door het woord ‘heksje’ uit de beginregels. En zo bezitten de meeste versjes indicaties die uitnodigen om verbanden te leggen, een eigen versinhoud te scheppen. Persoonlijk ervaar ik die uitnodiging in deze bundel krachtiger dan in de vorige, zeker naar kleuters toe, een indruk die door ervaringen met kinderen bevestigd wordt.

De verwantschap met oude bakerrijmen is in veel versjes in dit boek ook intenser en spontaner. Op een creatieve en blijkbaar intuïtieve manier worden klassieke bouwstenen uit deze oude rijmen aangewend: de magische cirkelstructuur, bezwerende klankwoorden en formules, (anaforische) herhalingen, parallellie, verrassende contrasten, vraag-antwoord combinaties, bepaalde formules en regels (groen is het gras; Er was eens een man; Duimelot; in een groen, groen dal...) en een associatieve of cumulatieve opbouw die op het eerste gezicht bizar kan lijken, maar op een eigenzinnige manier uitnodigt om het spel van klanken en woorden mee te spelen, zoals in volgend citaat:

‘Elfje Zit Rechtop In Bed.
Wie Heeft Elfje Rechtop Gezet?
Ze Lag Ondersteboven
Met Haar Hoofd In De Bakkersoven.
De Bakker Met Zijn Bakkersbroek
Bakte Voor Elfje Lariekoek
Die Hakte Hij Aan Mootjes, Want
De Bakker Kneedt Zijn Broodjes
...’

Sommige versjes doen denken aan aftelrijmen, andere aan albumversjes, zoals dit mooie, korte rijmpje: ‘Ik heb een touw/ om vast te binden/ alles wat ik mooi kan vinden. Alles waar ik veel van hou/ bind ik vast/ aan mijn slingertouw.’

Ook sprookjesachtige elementen zijn in deze rijmpjes rijkelijk aanwezig in de vorm van bezweringformules als ‘hummel, hummel, hemelvaart’ of ‘zimzamzoem’, wonderbare open vragen en beginregels als ‘Er was eens...’, ‘In een donker/ groen oud woud’ of ‘vroeger / toen alles anders was.’

Merkwaardig in dit geheel is het ga-

[p. 23]

ve, tedere gedichtje ‘Maak je het licht aan’ dat wel gebruik maakt van wendingen en constructies uit bakerrijmen, maar de vreemde gedachtensprongen mist, wat meteen laat zien dat de auteur ook ‘gewone’ kleuterpoëzie kan schrijven.

Fascinerend in deze rijmen zijn tenslotte nog het ritme en de klank. Je voelt zo dat de dichteres de taal smaakt zoals kleuters dat doen, alhoewel ze in haar combinaties, vooral in langere gedichten, naar mijn gevoel soms iets té ver gaat. Heel wat van deze gedichtjes zijn overigens moeilijk uit te spreken door kleuters, de klankmagie kan daar slechts in het beluisteren ten volle tot haar recht komen, gedragen door woorden als zimzamzom, klavertjevier, Katrijntje - tierlantijntje, ochgottoch, ochgut, koppiekrauw, pimpelpaars, koeiekoei of engeltje-bengeltje. Vers 23 is zelfs grotendeels op klank gebouwd, zoals uit volgend stukje mag blijken:

‘In een donker
groen oud woud,
aan de randen een randje goud,
loopt een weesje - pimpelmeesje -
een prinsesje - vossebesje -
een roodkapje - muizetrapje -
...’.

Het ritme houdt je in de ban door de vaak eigenzinnige, speelse tempowisselingen die de gedachtensprongen op een geheimzinnige manier begeleiden. Opvallend is hier het gedicht op bladzijde 37 waar het ritme je huppelend meeneemt om plots even te stokken, wat samengaat met een gevoel dat er iets niet klopt tot je ontdekt dat de meeste delen van de samenstellingen omgekeerd werden, iets wat de illustratrice meteen een gedroomde kans biedt om zich uit te leven: ‘Trommelbrood/ en ketelfluit./ Potbloem/ voor de vensterruit./ Vader groot/ en zijn kind klein./ Leven stil/ bij het glasgordijn./ Meisje buur/ met de wagenpoppen...//’

Op hoogst originele wijze wordt hier een omgekeerde wereld geschapen die vervreemdt en tegelijk vertrouwd lijkt. De illustratrice verdient overigens voor haar totale bijdrage een pluim. Op een haar eigen kinderlijk-naïeve wijze visualiseert ze goedgekozen wonderlijke of grappige elementen uit de rijmpjes zonder het magische te doven. De tekeningen vormen met de gedichten twee luikjes die opengeklapt toegang verschaffen tot een wonderbare wereld.

Deze fascinerende, betoverendspeelse bundel is voor mij één van de mijlpalen uit de kinderpoëzie van het voorbije decennium.

Iene Biemans, Ik was de zee, Querido, A'dam, 1989, 48 p., fl. 19, 90; 398 fr.