Poëziekrant. Jaargang 14

[p. 7]

Buitenland

Madrid, 1936 Rafael Alberti tijdens de Spaanse Burgeroorlog

Het dichtersleven van Rafael Alberti
Lieve Behiels⁺

Rafael Alberti (^o 1902) is de laatste overlevende van de Generatie van '27, een groep dichters waarvan de figuur van Federico Garcia Lorca ons het best vertrouwd is en die in het decennium vóór de Spaanse burgeroorlog de poëzie tot een hoogte heeft opgetild die wel eens de tweede Gouden Eeuw wordt genoemd. In zijn werk vloeien krachtlijnen samen die ook in het werk van zijn generatiegenoten een rol hebben gespeeld.

ZIJN EERSTE BUNDEL MArinero en Tierra (Zeeman aan land 1925), toont hoezeer Alberti zich de zestiende-eeuwse cancionero-poëzie en de Andalusische coplas heeft eigen gemaakt. De vertrouwde beelden en ritmes vormden een volkomen herkenbaar stramien voor deze gedichten (of misschien beter, liedjes) waarin de jonge dichter, die zich in het strenge Castilië niet thuis voelt, zijn heimwee naar de zee uitzingt. Deze heldere gedichten die de klankrijkdom van het Spaans ten volle uitbuiten, willen tot de lezer doordringen via het oor. De vertaler slaagt erin deze overvloed aan open klinkers ook in de Nederlandse tekst te openbaren: een voorbeeld uit het gedicht ‘Geografia ffsica’ (‘Fysische aardrijkskunde’):

La anguila azul del canal
enlaza las dos bahías.

De blauwe aal van het kanaal
naait de twee baaien aan elkaar.

De zee is een knooppunt in de dichtkunst van Alberti: ze is het verloren paradijs, in de eerste bundels het heimwee naar de kinderjaren en de eerste prille liefde, later het heimwee naar het onbereikbare vaderland.

Met Cal y canto (1926-1927, ‘cerrar a cal y canto’ betekent ‘muurvast afsluiten’) deelt Alberti in de hernieuwde belangstelling van de Generatie van '27 voor de meest hermetische van de Spaanse barokdichters, Luis de Góngora. Uit deze bundel heeft Spillebeen geen gedichten opgenomen.

Een andere krachtlijn die de poëzie van Alberti verbindt met die van zijn generatiegenoten is het surrealisme. Er is nog altijd een filologische discussie aan de gang over het feit of men in verband met dichtbundels als Sobre los angeles (Over de engelen, 1927-1928) van Alberti of Poeta en Nueva York (Dichter in New York, 1929-1930) van Lorca wel over surrealisme kan spreken. In ieder geval zijn de twee bundels de neerslag van een ernstige persoonlijke crisis die zich uit in een totaal nieuw beeldenarsenaal en in ritmen die met de traditionele lyriek niets meer te maken hebben.

Sobre los angeles was een zware storm over het Spaanse poëzielandschap van de jaren twintig: duister, verscheurend, hortend. De engelen uit de buïidel zijn de innerlijke demonen van de dichter die, uit hun gevecht als een nieuwe mens ontwaakt. Alberti gaat zich persoonlijk en politiek engageren voor de arbeidersklasse en wordt lid van de communistische partij. Hij besluit een dichter voor het volk te worden en zweert alle formalisme af. Zijn poëzie wordt sterk actualiteitsgebonden en vele gedichten uit die periode zijn niet over-

+ Rafael Alberti, Gedichten, vertaald en samengesteld door Willy Spillebeen, de Prom, Baarn, 1989, 190 p., fl. 34,50; 690 fr.

[p. 8]

Madrid 1936. Bergamin, Alberti, Neruda, Cernuda, Altolaguirre

eind gebleven. De bundel Capital de la Gloria (1936-1938) bevat gedichten geschreven tijdens de burgeroorlog, verzetspoëzie eigenlijk, waarvan de beste gedichten de strijdbaarheid verzoenen met het diepmenselijk verwerken van zoveel ellende. In 1940 belandt Alberti in Argentinië, waar hij volop deelneemt aan het culturele leven.

De originaliteit van Spillebeen berust hierin dat hij meer plaats inruimt voor de dichter in ballingschap dan voor de Alberti van vóór 1939. Als men de omvang en de kwaliteit van Alberti's werk in ballingschap in overweging neemt, is dat een te verantwoorden stelling, maar ze is niet gebruikelijk. Uit de bundel Signos del Día (1945-1955) heeft de vertaler vooral gedichten opgenomen waar de metafoor van Spanje als stier centraal staat: breedademende poëzie die niet alleen wil overtuigen maar ook ontroeren. De Baladas y Canciones del Paranà (1953-1954) sluiten qua stijl en ritmiek meest aan bij het vroege werk van de dichter, maar in mineur. In Retornos de lo vivo lejano (1948-1956) is het gemis minder omfloerst en de retoriek explicieter.

Ook uit Desprecio y Maravilla (1970) heeft Spillebeen gedichten opgenomen: een keuze uit de ‘Liederen van de hoge vallei van de Aniene’ in de buurt van Rome, waar de dichter toen verbleef. Hier wordt het Italiaanse landschap als het ware boven het Andalusische geprojecteerd, en schildert de dichter met woorden, zoals hij deed in zijn jeugd. Omwille van de terugkerende beelden en ritmen vormt de latere poëzie een soort contrapunt tegenover de eerste werken, die de lezer van deze bundel in zijn geheugen meeneemt. Zo kan men de verschillende etappes in dit werk beter tegenover elkaar afwegen.

De dichter Spillebeen dient de dichter Alberti uitstekend in deze vertaling. Wie Spaans leest zal bovendien geboeid heen en weer varen tussen de Nederlandse en de Spaanse tekst en de eigen interpretatie tegenover die van de vertaler afzetten. Een boeiende reis.

De slaapwandelende engelen

Denk aan dat uur:
toen de onzichtbare ogen

van de alkoven

tegen een koning in duisternis
rebelleerden.

Jullie weten het, jullie weten het.

Laat me met rust!

Als sneeuwspleten langs mij opengaan,
graven van onbeweeglijk gemaakte

wateren,

nevelvlekken van geoxydeerde dromen,
draai dan voor altijd

de sleutel van jullie oogleden om.

Wat willen jullie nog meer?

Grote, onzichtbare ogen gaan

tot de aanval over.

Witgloeiende stekels dringen

de wanden binnen.

Dode pupillen rollen,
lakens.

Een koning is een egel van wimpers.

Ook nog,
ook nog de onzichtbare ogen

van de alkoven,

tegen een koning in duisternis.

Jullie weten wel dat mijn mond

een put vol namen is,

vol nummers en dode letters.
Dat de echo's zich vervelen

zonder mijn woorden

en datgene wat ik nooit zei

de wind misprijst en haat.

Jullie mogen niets horen.
Laat me met rust!

Maar de oren worden groter

tegen de borst aan.

Van gips, koud,
dalen ze af naar de keel,
naar de trage kelders van het bloed,
naar de buizen van de beenderen.

Een koning is een egel zonder geheim.