Passionate. Jaargang 12

[p. 22]

Beschrijven zonder aan te raken

De Rotterdamse cultdichter Henk Houthoff brengt binnenkort zijn langverwachte eerste bundel uit: Brand op zee. Gedurende de afgelopen vijftien jaar publiceerde hij in verschillende tijdschriften zijn rauwe, bijna antipoëtische gedichten waarin hij het alledaagse leven observeert met een mengeling van humor en desillusie. In dit nummer een voorpublicatie uit Brand op zee, en een inleidend interview met Houthoff.

Henk Houthoff (Rotterdam, 1941) heeft zijn leven lang als drukker en graficus bij verschillende kranten gewerkt. Hij begon bij de Dagbladunie (Algemeen Dagblad, De Havenloods), gevestigd op de indertijd beruchte Witte de Withstraat. Daar zaten niet alleen allerlei krantenredacties, maar ook uitgaansgelegenheden en seksclubs. Houthoff zag er het leven aan de zelfkant, waarover hij later in veel van zijn gedichten zou schrijven. ‘Het was daar een soort Katendrecht in het klein. We konden vanuit het gebouw waar ik werkte bij een seksclub naar binnen kijken. Tijdens nachtdiensten ging ik op de stoep zitten; ik zag knokpartijen, soms werd er geschoten. Het was angstaanjagend, maar het had ook een zekere romantiek.’

Houthoff leerde bij de krant vele journalisten kennen, maar zelf bleef hij liever drukker. ‘Er liepen veel geflipte figuren rond in de journalistiek. Veel zuiplappen ook. Je hoorde allerlei verhalen over echtscheidingen, zelfmoorden. Ik bleef liever op enige afstand. Ik trouwde, we maakten verre reizen, en verder probeerde ik gedisciplineerd te leven.’

Leven en werk

Hij was al vroeg geïnteresseerd in literatuur, en bezat enkele poëziebloemlezingen, maar het schrijven van gedichten begon pas in 1990 nadat zijn vader was gestorven. Houthoff: ‘Hij voelde zich moe, ging naar bed en werd niet meer wakker. Die nacht schreef ik voor het eerst een gedicht: “Vader”. Ik beschreef daarin hoe hij daar lag, als een geknakte vogel. Meer dan een droge constatering was het niet, maar dat vond ik er ook goed aan. Ik realiseerde me wat me zo aantrekt in poëzie, in enkele zinnen kun je een leven comprimeren.’

Houthoff ging zich nader verdiepen. In de Hongaarse dichter Pilinszky bijvoorbeeld. ‘De machteloosheid van zijn werk spreekt me aan. Hij probeert grip te krijgen op zijn ervaringen in een concentratiekamp. Met zijn gedichten wil hij boven zijn verdriet uitstijgen, iets herstellen wat kapot is, maar het lukt hem niet. Ik hou van dat soort dichters, waarbij de afstand tussen leven en werk klein is.’

‘Vaandrager was ook zo iemand, zijn gedichten waren zijn leven. Op een gegeven moment kom je dan op een uiterste punt, je kunt niet nog dieper in jezelf kijken, het wordt tè erg. Vaak zie je dat ze het dan opgeven, letterlijk zelfs zoals bij Vaandrager. Maar ik geloof dat ze tenminste in de buurt van de waarheid komen, of een gedeelte daarvan.’

Anderzijds heb je wat Houthoff de cabaretdichters noemt. ‘De dichters van de voorkant, daar heb je er nu heel veel van. Het is keurig wat ze schrijven, maar mij interesseert het niet. Ik wil niet suggereren dat ik helemaal aan de andere kant sta, zoals Pilinszky, Weldon Kees of Vaandrager, zo'n leven heb ik ook niet gehad. Ik stoor me aan sommige dichters die vanaf hun zolderkamer het wereldleed op zich nemen, dan denk ik: een verzonnen mededogen.’

Te mooi

Houthoffs sympathie ligt bij de dichters die de achterkant van het leven ondergaan. Zelf is hij sinds zijn eerste publicaties - na zijn debuut in De tweede ronde verscheen zijn werk in Nieuw Wereldtijdschrift, veelvuldig in Passionate Magazine, en in diverse bloemlezingen - een dichter die eerder registreert dan beleeft. Het gevoel zit in de typerende toon die Houthoff aanslaat: een mengsel van (zelf-)spot, desillusie en compassie met zijn vaak tragische maar standvastige personages. Houthoff heeft een groot deel van zijn gedichten 's nachts en onder invloed van wodka geschreven. ‘Ik wil beschrijven zonder aan te raken. Nacht en alcohol helpen daarbij, ze versterken elkaar. Je komt in een lege, emotieloze toestand, waarin je de dingen van een afstand kunt bekijken. Ik kijk naar de omgeving waarin iemand zich bevindt - een kamer, geluiden die hij hoort. Daarmee kun je een karakter neerzetten zonder te psychologiseren. Met die schrijfwijze ben ik inmiddels gestopt trouwens, het liep uit de hand.’

Houthoff wil niets verheffen of gladstrijken. ‘Soms heb ik iets geschreven en dan denk ik, het is te mooi, ik moet het naar beneden halen. Bijvoorbeeld in “Sinds elf uur” (zie p. 24, red.) heb ik de regel het Tupperwaredoosje van mijn moeder vervangen door de versteende wanhoop in Pompeï. De vorm van een gedicht vind ik ook niet het belangrijkste. Natuurlijk let ik op ritme, klank en rijm, maar ik gebruik dat niet om een vorm van schoonheid te bereiken. Het dient om de beelden scherper onder de aandacht te brengen.’

Typerend

In de loop der jaren bouwde Houthoff in kleine kring een grote reputatie op, maar aan bundeling van zijn werk had hij geen behoefte, ondanks verschillende aanbiedingen. Richard Dekker, hoofdredacteur

[p. 23]

van Passionate Magazine, en Henks vrouw Jo haalden hem over. Dekker stelde vervolgens Brand op zee samen. Houthoff koos bewust voor de kleinere uitgeverij Fagel, die de bundel binnenkort uitbrengt.

Onlangs is op GDMW Festival de korte animatiefilm ‘Nogmaals Cor T.’ van Sander Alt in première gegaan, gebaseerd op het gelijknamige gedicht, dat samen met voorganger ‘Cor T.’ ook in Brand op zee is opgenomen. Cor T. - starend naar de wodka in zijn hand/ één oog licht gezwollen na een dispuut/ in een café - is een typerend Houthoff personage, dramatisch, maar eerlijk en met een hekel aan geouwehoer. Houthoff: ‘Hij is zo iemand die het niet duldt als men te aardig tegen hem is, al is hij tegelijkertijd joviaal en trekt hij mensen aan. Hij is alleen, en hij draagt een geheim bij zich, maar ik weet niet of ie eenzaam is. Ik bewonder zijn consequentheid, ook in de merkwaardige gewoontes die hij heeft. Aan de film kun je zien dat Sander Alt het gedicht goed heeft aangevoeld. De achtergrond wisselt en is diffuus, terwijl Cor op de voorgrond staat, onveranderlijk.’

(EB)

> vier gedichten uit Brand op zee

Henk Houthoff tijdens GDMW Festival