Betekenis
In een café was ik in gesprek geraakt met een lid van de Maluku motorbende. Ineens werd ik berispt door een blanke versie van Shrek, die eerder op de avond zijns inziens door het Maluku-lid was benadeeld. Het Maluku-lid had geweigerd hem drugs te verkopen, wat hem danig had gekrenkt. Shrek kwam zijn frustratie botvieren bij mij.
‘Je bent Marokkaan, hè?’
‘Ja.’
‘Je bent bang, hè?’
‘Pardon?’
‘Je bent bang, hè?’
‘Waarvoor?’
‘Je bent bang, hè?’
Hij stelde zich zo intimiderend op dat ik terugdeinsde en zei: ‘Ja, voor jou.’
‘Zie je wel!’ riep hij uit. Wat voor gelijk hij ook meende te hebben gehaald, alleen hij zag het.
Een ander voorbeeld. Van een vriendin hoorde ik het volgende verhaal over haar vriend, inmiddels ex. Onder invloed van een kwade roes van alcohol en antidepressiva, stond hij in een snackbar net zo lang te provoceren met oneerbiedige uitspraken over de uitgestalde snacks, totdat de Marokkaanse eigenaar zijn zoon erop afstuurde.
‘Zie je wel!’ riep de provocateur toen uit. Wederom kun je vraagtekens zetten bij het gelijk dat hij zag.
De moord op Theo van Gogh zag ik zoals veel Nederlanders als de bevestiging van islamitische achterlijkheid, een vermeend gezwel dat al sinds 9/11 opgeld doet. Nu was de vrijheid van meningsuiting aan de beurt, straks zou de hele democratie eraan moeten geloven. Ik was het eens met de pathetische klacht over ‘onze vrije samenleving’, waarin wij brave Nederlanders de wetten respecteren en het beste voorhebben met iedereen, terwijl de ‘anderen’ met hun achterlijke waarden hiernaar toe zijn gekomen om misbruik te maken van ons vertrouwen. Ik wist natuurlijk wel dat deze redenering niet deugde. Brave voorkomende Nederlanders die wetten respecteren, en kwaadwillende buitenstaanders die dat komen versjteren... Kun je de werkelijkheid nog meer geweld aandoen? Maar wat Mohammed B. met zijn daad ook te melden had, ik kreeg het niet over mijn hart ernaar te luisteren, zoals ik ook niet naar het gebalk van Van Gogh had kunnen luisteren.
Je kunt zeggen dat Mohammed B. een volslagen gek is die geen enkele betekenis mag krijgen, een lelijke anomalie die zo snel mogelijk vergeten moet worden. Maar wie de vorm heeft Verlichting te prediken, moet ook de vent zijn de duistere Mohammed B. te duiden. In hoeverre heeft Nederland sinds 9/11 de escalatie van gebeurtenissen aan zichzelf te danken? Gelet op bovengenoemde gelijkhalers en provocateurs, valt Nederland wel wat te verwijten. Veelzeggend is bijvoorbeeld dat men steeds maar spreekt van een mislukte multiculturele samenleving i.p.v. een mislukte Nederlandse samenleving. Per slot van rekening ging het altijd goed met Nederland, totdat de multiculturele samenleving zijn intrede deed. Alsof problemen in de multiculturele samenleving per definitie losstaan van de Nederlandse. Er zijn Marokkaans-Nederlandse meiden die trouwen om na een paar maanden alweer te scheiden. Zo bevrijden ze zich van het ouderlijke juk. Eenmaal getrouwd vallen ze namelijk niet meer onder de verantwoordelijkheid van hun ouders. En eenmaal gescheiden kunnen ze doen wat ze willen, want ontmaagd zijn ze toch. Die vrijheidsdrang kan niet los worden gezien van de individuele vrijheid die Nederland haar burgers toestaat, zoals de herrie van Marokkaans-Nederlandse schoffies op straat niet los kan worden gezien van het zwijgen thuis.
Heeft Mohammed B. ons als een richter in bijbelse zin iets duidelijk willen maken, iets wat we nu steeds vaker horen uit de mond van neoconservatieve denkers, namelijk dat het afgelopen moet zijn met die ultieme vrijheid, omdat het zou hebben geleid tot een travestie ervan? Of heeft Mohammed B. juist de kloof tussen gelovigen en ongelovigen willen vergroten, in de eenduidige veronderstelling dat hemel en hel niet op een en dezelfde plek kunnen bestaan? We weten het niet, Mohammed B. zwijgt. Maar door te zwijgen, zegt hij wel het meest. Dat heet de kunst van het weglaten. Wat dat betreft kan ik de moordenaar ondanks zijn barbaarsheid een zekere klasse niet ontzeggen. Klasse? Mohammed B.? Ja, want zijn hardnekkige zwijgen staat haaks op onze neiging alles uit te spreken. Hoe vaak horen we niet dat dingen maar eens gezegd moeten zijn, om wat voor taboe dan ook te doorbreken? Mysterie moet er zijn, lijkt Mohammed B. met zijn zwijgen te zeggen. Dat geeft ruimte aan betekenis. Hoe we betekenis geven, zegt natuurlijk alles over onszelf. Weigeren we betekenis te geven, dan houden we ook niemand anders dan onszelf voor de gek.
Toch heb ik de indruk dat we in Nederland steeds minder in betekenis geloven. Het hoort bij de trefwoorden ‘religie’ en ‘privé-domein’, overblijfselen van een confessioneel Nederland. Omdat het zo weerbarstig is, zo lastig te controleren. Voor je het weet verlies je de realiteit uit het oog, is de angst. We praten veel, alles moet uit naam van absolute openheid worden gezegd. Woorden kunnen afgezwakt, genuanceerd zijn, dingen zijn nog altijd makkelijker gezegd dan gedaan. Maar het probleem is juist dat de realiteit evengoed uit het oog wordt verloren wanneer die géén betekenis krijgt. Woorden zijn niets als er geen daden aan worden gekoppeld. Niet iedereen beseft dat, en daarom staan sommigen ervan te kijken wanneer ze met de consequenties van hun woorden worden geconfronteerd en komen ze niet verder dan het zwelgen in eigen gelijk.
Said El Haji (1976) is schrijver.
Auteursrechtelijk beschermd