Vernietigen
Uit idealisme nihilist worden, kan dat? Dat kan. Soms kan het een mens zelfs goed doen om niets te willen, niets te geloven, zichzelf en anderen te ondermijnen, vooral in tijden waarin willen en geloven hysterische vormen aannemen. Je maakt een statement. Of het moreel geaccepteerd is, is een tweede.
Wat is nihilisme eigenlijk? Van Dale: ‘Nihilisme is het verwerpen van alle stellige overtuiging of van alle binding op esthetisch; filosofisch of sociaal gebied.’ Op het eerste gezicht niet veel anders dan de mystieke stelling, dat alles een illusie is. Met enkel verschil: waar de mysticus in ons de neiging heeft iets eeuwigs te scheppen om het leven zin te geven, slaat de nihilist aan het plunderen om te laten zien hoe zinloos alles is. Toch houden ze mekaars handje vast, de nihilist en de mysticus, omdat de ene niet zonder de andere kan. Niet voor niets is de god van de schepping dezelfde als die van de vernietiging.
In de sympathieke film The Big Lebowski komt een nihilist voor die het leven zo zinloos vindt dat hij dagelijks op een luchtkussen dobbert, in zijn zwembad in zonnig Beverly Hills. Hij zegt nooit wat, dobbert alleen maar op zijn luchtkussen. Deze figuur doet mij denken aan de vader van een schoolvriendje van vroeger. Zon of geen zon, altijd trof ik die man aan in een stoel in de tuin, in zijn onderbroek, met een zonnebril op. Hij zei nooit wat, maar kon ontzettend bruin worden. Eén keer in de herfst trof ik hem aan op de reling van een brug, vlakbij school, wederom in zijn onderbroek. Hij merkte mij in eerste instantie niet eens op, in tweede instantie dacht hij dat ik zijn dochter uit Frankrijk was, die eigenlijk in Zwitserland woonde. Hij mompelde onverstaanbare taal en leek geheel los te staan van de wereld, een beetje zoals Stevie Wonder maar dan zonder grijns. Andere kinderen maakten direct rechtsomkeert om de hoofdmeester erbij te halen, grote kans dat deze schaars geklede man een pedofiel was die aan de kindertjes wilde laten zien wat hij in huis had. Welke zichzelf respecterende vader gaat in hemelsnaam in onderbroek bij een school zitten orakelen? Ik kreeg last van plaatsvervangende schaamte, omdat ik hem kende. Ik kon hem daardoor ook niet aan zijn lot overlaten. Ik werd bang, dacht dat de vader van mijn schoolvriendje tureluurs was. Ik ben toen op veilige afstand blijven staan tot zijn vrouw, door de hoofdmeester op de hoogte gesteld, hem kwam halen. Later zou ik begrijpen waarom hij tureluurs werd - hij wilde zichzelf opheffen.
Nihilisme is alleen weggelegd voor hen die het zich kunnen permitteren, bijvoorbeeld wanneer je in het bezit bent van een villa met groot zwembad in zonnig Beverly Hills. Ja, dan wil ik ook wel fantaseren over de zinloosheid van het bestaan en de verwerping van alle stellige overtuiging. Sommige vrouwen fantaseren erover in een donkere steeg door een wildvreemde man te worden gepakt. Vrouwen die zoiets hebben meegemaakt, fantaseren doorgaans niet over seks met wildvreemde mannen in donkere stegen. In de typisch jaren '80-film Trading Places laat een rijkaard zich in met een weddenschap om voor gedurende een bepaalde periode van maatschappelijke positie te wisselen met een schooier. De rijkaard weet niet hoe snel hij weer terugwil naar zijn eigen overvloedige wereld. Romantiek dus, een omkering van dagelijkse behoeften, meer dan een gedachtespelletje is het niet.
Voor alle duidelijkheid, nihilisme komt niet alleen voor onder kapitaalkrachtigen. Moordenaars, plunderaars, saboteurs, revolutionairen en vandalen heb je overal. Je moet iets op te offeren hebben, iets waardevols, anders valt er geen eer te behalen.
Ik ben mijn arme ouders erkentelijk dat ik al op twaalfjarige leeftijd aan de arbeid moest. Terwijl mijn vriendjes wekelijks zakgeld kregen van hun ouders, die hun kinderen de zuinigheid wilden besparen waarmee zijzelf te kampen hadden gehad, werkte ik in een fabriek voor gewasbescherming om mijn eigen geld te verdienen, zodat ik de waarde van geld vroeg leerde kennen. Toen ik na een paar maanden werd ontslagen, omdat ik eigenlijk te jong was om dat soort werk te doen, nam ik, zwaar gedemotiveerd, een krantenwijk. Zo kwam ik tot mijn eerste nihilistische daad: ik bezorgde de kranten niet bij de mensen thuis, maar stak het hele zootje in de hens. Ik wist niet waarom, deed het gewoon - en verkneukelde me over de mensen die thuis op hun krant zaten te wachten.
Nog altijd heb ik de neiging mezelf te ondermijnen, alles waarin ik meen te geloven op te heffen, hemel en hel te plunderen. Ter Illustratie: soms herschrijf ik mijn teksten net zo lang totdat ze niets betekenen. Ook heb ik twee studies halverwege afgebroken, terwijl mijn cijfers bovengemiddeld waren. Waarom? Om te kunnen beginnen aan een nieuw hoofdstuk; te herrijzen als een feniks, dat is het verlangen. Niets dan domheid, natuurlijk, want je botst op tegen dezelfde gebreken. Maar in een zwembad dobberen is ook niet alles, en het vernietigen is lekker zolang het duurt. Als het feest voorbij is, ja dan dient de zinloosheid zich pas echt aan.
Said El Haji (1976) is schrijver.
Auteursrechtelijk beschermd