Passionate. Jaargang 12

[p. 28]

beeld Ruud Baan

[p. 29]

De verbinding tussen droom en daad

[p. 30]

Sadomasochisme staat centraal in 24/7, de nieuwe roman van Willem Melchior. De hoofdpersoon komt voor een ultieme keuze te staan: zichzelf onvoorwaardelijk over te leveren aan een ander of niet. Opnieuw snijdt Melchior een thema aan waarover weinig geschreven wordt in de literatuur, en doet hij dat zonder naar verklaringen of oplossingen te zoeken.

24/7 is de vijfde roman van Willem Melchior (1966). Met de verhalenbundel De roeping van het vlees (1993) en de roman Kasper Valentijn (1996) trok hij veel aandacht. Melchior schreef over doodsverlangen, sadomasochisme en (homo-)erotiek in een plechtige, haast klassieke stijl die zijn werk ver deed uitstijgen boven sensatiezucht of effectbejag. In lange, zeer precieze zinnen schreef hij over jonge mannen die niet anders kunnen dan bevrediging zoeken in pijn en de dood. Voor Melchior behoefde dat gegeven geen nadere duiding - hij beperkte zich tot het nauwkeurig vastleggen van de belevingswereld van zijn personages. ‘Verontrustend, maar is dat niet de roeping van échte literatuur?’ schreef Vrij Nederland erover.

Halverwege zijn middelbare schooltijd begon Melchior serieus verhalen te schrijven. ‘Ik gebruikte opstelopdrachten als aanleiding, meestal zat daar wel een vrije keuzemogelijkheid bij. Ik schreef uitgebreide verhalen, waarvan sommige al de thematiek van het latere werk bevatten. Die lange zinnen stonden er toen ook al in. Ik herinner me een verhaal over een oudere homoseksuele man, geschreven toen ik zelf nog niet voor mijn homoseksualiteit was uitgekomen, of over een jongen die zichzelf pijnigt met wasknijpers op zijn tepels. Ik zat dan vaak tot diep in de nacht te schrijven, maar wanneer ik de volgende dag wakker werd, totaal ontnuchterd, schaamde ik me dood. Help, dacht ik. Maar ik leverde de teksten gewoon in, en de docenten reageerden enthousiast. Zo raakte ik er al vroeg aan gewend om me van de schaamte niks aan te trekken. Niet dat ik die gevoelens nooit meer heb met wat ik schrijf, maar het enige wat uiteindelijk telt is de vraag of het goed is wat ik heb geschreven.’

Melchior realiseerde zich toen al dat hij schrijver wilde worden, maar hij wist niet goed hoe. Hij studeerde enkele jaren Nederlands, maar dat ging niet samen met het schrijven. Vervolgens ging hij lange tijd op reis, voornamelijk door de Verenigde Staten, om daarna volledig voor het schrijverschap te kiezen. De invloed van de V.S. is duidelijk terug te vinden in zijn debuut, De roeping van het vlees, dat alom geprezen werd. ‘Men vond het boek “onnederlands”. De thematiek zal daar wel een rol in gespeeld hebben, en de stijl. Aan de ene kant trekt het aandacht, maar tegelijkertijd willen veel mensen er op voorhand al niks mee te maken hebben. Ik realiseerde me in ieder geval dat ik in staat was zelf mijn bestaan als schrijver in te richten, en sindsdien doe ik niets anders meer, op een enkele journalistieke opdracht na.’

Verhalen van alle tijden

Na Kasper Valentijn publiceerde Melchior de ambitieuze roman De onhuwbaren, waarin de tot mislukken gedoemde verhouding tussen twee mannen centraal staat, en Het hoofd op de buik, eveneens een liefdesverhaal. Vervolgens sloeg hij weer een andere weg in met De dokters Andrian, een familiekroniek over een bekend doktersgeslacht dat speelt van de achttiende tot en met de twintigste eeuw. Het is een naturalistisch aandoend verhaal over ambitie, de drang tot vernieuwing en over de dood die vroeg of laat een einde maakt aan ieder menselijk streven.

Voor Melchior zijn de verschillen tussen zijn boeken betrekkelijk. ‘Ik zie het als het opbouwen van een oeuvre. De dokters Andrian gaat net zo goed over mannen die zichzelf willen verwerkelijken als mijn eerdere werk, al speelt het in een andere periode. Het zijn verhalen van alle tijden. Ik merkte bij De dokters Andrian dat dat me bijna kwalijk genomen werd, alsof men van mij een commentaar op het heden verwacht. Natuurlijk wil ik iets duidelijk maken, maar dat is geen pasklare boodschap en zeker niet alleen op de wereld van nu toepasbaar. Ik ben er ook niet op uit een kortdurend succes te scoren.’

‘Ik lees niet zoveel nieuwe literatuur. Het zijn klassieke schrijvers die me gevormd hebben: Flaubert, Nabokov, Mann, Proust. De geestdrift ligt voor mij in het schrijven zelf, het werken in een literaire traditie.

[p. 31]

De betekenis van wat ik schrijf zou ik niet kunnen benoemen, die ligt in het werk dat ik maak. Het vertellen van een goed verhaal vind ik daarom veel belangrijker dan rake oneliners verzinnen. Er zijn al zoveel auteurs die met humor of op een impressionistische manier over de tegenwoordige tijd schrijven. Ik schrijf met wat meer afstand door me juist op het verhaal te concentreren. Het is aan de lezer om de betekenis ervan te bepalen.’

Verbeelding

Melchior onderscheidt zich ook in stilistisch opzicht. In een tijd waarin de meeste schrijvers een direct en sober taalgebruik hanteren, schrijft hij weelderige zinnen vol symboliek en beeldspraak. ‘Als ik goed probeer te schrijven kom ik hierop uit, het is geen bewuste keuze om me af te zetten. Bij 24/7 ligt dat wel iets anders. Gewoonlijk schrijf ik langzaam, door steeds opnieuw de zinnen op te bouwen en de verhalen langzaam te laten groeien. Het schrijven zelf is een vorm van nadenken. Maar ik realiseerde me dat de teksten die ik voor mezelf schrijf, zonder publicatiedoeleinden, ook bruikbare stukken bevatten. Die heb ik bij Het hoofd op de buik voor het eerst gebruikt, en ook bij de nieuwe roman. Die teksten heb ik wel bewerkt, natuurlijk, maar er is meer spontaniteit bewaard gebleven. Er zit wat meer willekeur in, en vreemde wendingen die ik mezelf voorheen niet toestond. Ik gebruik een meer rechtstreekse vertelstem, en de stijl is daardoor ook directer geworden.’

De verteller van 24/7 is een 37-jarige man met sluimerende sadomasochistische verlangens. Wanneer hij het internet ontdekt en sm-sites bezoekt, worden zijn fantasieën zo dwingend dat hij ze - schijnbaar voor het eerst - wil verwerkelijken. Hij mailt met een aantal meesters, wat tot één sm-ervaring leidt. Vervolgens krijgt hij mailcontact met de mysterieuze Sir Tamás, die Ernst (zo noemt de verteller zich op het internet) oproept tot volledige overgave door middel van het ondertekenen van een contract. Ernst zal 24 uur per dag, 7 dagen per week de slaaf zijn van Sir Tamás en al zijn bezittingen aan hem overdragen. Her idee is angstaanjagend maar het windt Ernst tegelijkertijd op als niets tevoren.

Verbeelding is het centrale thema van 24/7. Melchior: ‘Ik heb het internet niet gekozen om als een symbool voor deze tijd te dienen, maar het bleek wel heel goed te passen bij waar ik over wilde schrijven. Het is interessant dat in deze tijd, waarin alles gereguleerd is, internet juist het dierlijke in de mens losmaakt. In 24/7 zit ook een verwijzing naar de beruchte zaak van een jaar geleden waarin iemand zich vrijwillig liet vermoorden door een Duitse kannibaal om opgegeten te worden. Zonder internet zouden ze elkaar waarschijnlijk nooit hebben gevonden. Het is bij uitstek een medium dat de verbeelding voedt. Het intrigeerde me dat het een eigen wereld creëert, net zolang totdat je weer de werkelijkheid in moet.’

‘De beleving van de hoofdpersoon is grotendeels een fantasie. Er vindt maar één daadwerkelijke ontmoeting plaats met een van de meesters waarmee hij mailt, voordat hij met Sir Tamás in aanraking komt. De verteller zegt op dat moment dat hij de sm-seks niet zal proberen te beschrijven, maar hij doet het vervolgens toch. Het laat die paradox zien, de onmogelijkheid om zo'n ervaring in woorden te vangen, terwijl je toch wilt laten zien hoe dat is.’

Rekenschap geven

Het blijkt allemaal slechts voorspel voor de uiteindelijke confrontatie van Ernst met Sir Tamás. Het dilemma waarvoor hij komt te staan leidt tot een diepgaand zelfonderzoek. Wat wil hij precies en hoe ver is hij bereid te gaan? Melchior: ‘Met zo'n gegeven beland je al snel in een noodlotsdrama of een psychologisch kader om een en ander te verklaren, dat is de literaire traditie. Ik probeer wel de beleving op te roepen, maar ik heb een afkeer van psychologiseren. Het is veel te gemakkelijk om een of ander trauma te gebruiken om zogenaamde seksuele afwijkingen te verklaren. Niets is uiteindelijk bewijsbaar of kan teruggebracht worden tot iets eenvoudigs.’

‘Ik wil de sm-gevoelens van de hoofdpersoon in kaart brengen zonder ze te ironiseren of met humor te ontkrachten. Er is wel humor, maar die zit in de details. De sm wordt serieus genomen, niet in een malle hoek geplaatst. Ik weet niet zeker waarom ik erover wil schrijven of wat ik ermee wil bereiken. Het is materiaal waar ik blijkbaar goed mee kan werken. Ik wil er in ieder geval rekenschap van geven, en als dat een emancipatoir effect zou hebben is dat meegenomen.’

Volgens Melchior doen mensen zich vaak ruimdenkender voor dan ze zijn met betrekking tot de onderwerpen waarover hij schrijft. ‘Er wordt vaak lacherig over gedaan, eigenlijk over alles wat met seks te maken heeft. Dat is al een teken dat het moeilijk is er open over van gedachten te wisselen. Men doet vaak alsof het ze allemaal niets uitmaakt, zolang het maar niet te dichtbij komt. Ik probeer zonder remmingen te schrijven, maar heb niet als doel de lust van de lezer te prikkelen. Ik vermijd de voor de hand liggende bewoordingen die je in pornografie tegenkomt. Het gaat me vooral om de beleving van de hoofdpersoon, en de manier waarop die zich uiteindelijk verhoudt tot de werkelijkheid. Hoe verbind je droom en daad als je diepste wensen zo ver afstaan van het alledaagse leven? Je kunt naar volledige onderdanigheid verlangen, maar de vraag is hoe dat werkt in de praktijk. In sm zou dat bijvoorbeeld kunnen betekenen dat je je levenslang moet laten opsluiten. Het is verschrikkelijk moeilijk om jezelf werkelijk over te geven, hoe ver je fantasieën ook gaan.’

‘De verbeelding wordt voortdurend gevoed door het verlangen, er zit nauwelijks een rem op. Daartegenover staat de daadwerkelijke seksuele praktijk - die is vaak teleurstellend en maakt het verlangen niet minder. Het verlangen is onredelijk, het wil alles. De rede probeert het in banen te leiden, en dat geeft voortdurende spanning.’

Tot een oplossing leidt dat uiteindelijk niet, ook niet in Melchiors werk. ‘We leven ons leven, en soms is er een droom, een verliefdheid, totdat die door de werkelijkheid wordt uitgespuugd. De conclusie ligt besloten in wat er gebeurt, daar hoef ik niet veel aan toe te voegen. Het verhaal vertelt zichzelf.’

Erik Brus

> 24/7 (fragment)