Passionate. Jaargang 12

[p. 26]

Recensies

Dichten als vorm van dialectiek

Als geen ander vertolkt Hans Verhagen (dichter/schilder/filmer/levende legende) ons gevecht om het bestaan in een wereld vol tegenstrijdigheden. Verhevenheid en banaliteit, woede en humor, gedrevenheid en relativering gaan bij hem hand in hand. Dit levert poëzie op die niet alleen gáát over conflicten (zoals tussen naties en generaties), maar die de strijd zelf in zich draagt Dichten als vorm van dialectiek. Alleen al de titel van zijn nieuwe bundel, Moeder is een rover, spreekt wat dat betreft boekdelen: een moeder schenkt leven en bewustzijn, maar neemt ons evengoed onze mooiste dromen af en/ zegt dat ze het voor ons eigen bestwil doet.

Verlies van onschuld en vrijheid vormt een belangrijk leidmotief in Verhagens oeuvre. De woede die hiermee gepaard gaat klinkt de laatste jaren steeds luider door. Zijn meest recente werk, met gedichten als ‘Chicago’ en ‘Hertengeren’, is ook zijn meest politieke. Apotheose hiervan is de wervelende cyclus ‘Lagen van liefdadigheid (oorlogstaferelen)’, doortrokken van de dreiging van preventieve oorlogen. De dichter toont zichzelf hierin een voorvechter van vrede, die zijn beperkingen (als kunstenaar en als mens) erkent. Dat poëzie niettemin een uitstekende uitlaatklep blijft, bewijst het pregnante ‘Ik zie mijzelf’, waarin het roodwater regent en Verhagen ondubbelzinnig zijn plek in de wereld bepaalt: U krijgt van mij geen vlag halfstok die niet is afgebrand.

De vrijheid die de wereld ontbeert is in de gedichten zelf volop aanwezig: deze barsten van speelse associatie en virtuoze trucs, zonder één moment aan stuwkracht in te boeten. Hier spreekt een in wezen klassieke dichter die al het kwetsbare wil behoeden voor vernietiging - zelfs al is die onontkoombaar. Ook met deze tegenstelling verzoent hij zich uiteindelijk: Wat kun je meer doen dan je uiterste gebrek aan best? Uw recensent heeft geen idee, maar weet wel dat Verhagen hier opnieuw een topprestatie levert.

(MD)

Hans Verhagen, Moeder is een rover, paperback 64 blz, €15,95

uitg. Nijgh & Van Ditmar, ISBN 9038874340

Op zoek in een wereld zonder god

Paul Auster is zo'n schrijver die steeds hetzelfde verhaal vertelt op een andere manier. Hij heeft detectives geschreven, science fiction, fantasy en Dickensiaanse avonturen-romans, die meestal toch zeer hedendaags zijn. Daarnaast schreef hij filmscenario's en regisseerde hij zelf een film. Achter de vaak pulpachtige verschijningsvorm gaan verhalen schuil over mensen die door de absurditeit van het bestaan in ongewone situaties belanden. Ze zijn op een spirituele zoektocht in een wereld zonder een god, een wereld vol willekeur, bizar toeval en onzekerheid over identiteit en bestemming.

Dat er vroeg of laat een strip zou verschijnen n.a.v. een van Austers romans lag gezien zijn werk nogal voor de hand. Paul Karasik en David Mazzucchelli baseerden zich op Austers City of glass (1985) voor hun ‘graphic novel’, die in 1994 uitkwam en nu opnieuw is uitgegeven. Overigens stonden ze daarbij onder supervisie van Art Spiegelman, die beroemd werd met zijn Maus strips. City of glass, het eerste deel van Austers befaamde New York Trilogy, vertelt het verhaal van detectiveschrijver Quinn, die per abuis voor een privédetective wordt aangezien. Hij besluit het avontuur aan te gaan en wordt ingehuurd

[p. 27]

door Peter Stillman om zijn vader te schaduwen, een geobsedeerde theoloog die ‘de taal van God’ wilde reconstrueren, van voor de zondeval van de mens. Daartoe sloot hij zijn zoon Peter negen jaar lang op in een kamer om hem de mensentaal te doen vergeten en Gods taal in hem wakker te roepen. De vader komt vrij na lange gevangenschap en de totaal verwarde Peter Stillman vreest voor zijn leven. Quinn komt in een bizar verhaal terecht. Hij schaduwt de vader en ontdekt een patroon in diens lange, ogenschijnlijk doelloze wandelingen door New York, wanneer hij diens routes als een kaart uittekent.

Het is een nauwelijks na te vertellen, maar typisch Austeriaans verhaal vol spiegelingen en dubbele bodems, dat uiteindelijk over de grote levensvragen gaat. De Kafkaesque sfeer wordt gevangen in de sobere zwartwit tekeningen waarin veel op mensen en dingen wordt ingezoomd en zo het gebrek aan overzicht van de personages wordt uitgebeeld. De aanvankelijk hechte structuur van de stripkaders wordt steeds losser naarmate Quinns zoektocht onwerkelijker wordt en hij in een droom beland lijkt. En wanneer Peter Stillman, die nauwelijks nog een besef van identiteit heeft, zijn bizarre levensverhaal aan Quinn vertelt, komen zijn woorden uit een reeks schijnbaar willekeurige objecten. De teksten zijn vaak letterlijk uit de originele roman overgenomen, en contrasteren effectief met het alledaagse karakter van de beelden. Karasik en Mazzucchelli hebben daarmee de aardse spiritualiteit van het origineel intact gelaten, en ze onderstrepen indirect nog eens dat Auster tot de grote hedendaagse schrijvers behoort.

(EB)

Paul Auster, City of glass - adaptation by Paul Karasik and David Mazzucchelli, paperback 138 blz, €16,95

uitg. Faber and Faber, ISBN 0571226337

Speedy speedy
Joe Speedboot

Joe Speedboot is zoals de naam al doet vermoeden een echt jongensboek. Je wilt het uít lezen, het liefst in bed met een zaklantaarn. Joe Speedboot is een held, een jongen die iedereen wil zijn en waar iedereen graag bij wil horen. Daarnaast is hij zo ongrijpbaar als een aal.

Het boek wordt verteld vanuit het perspectief van Fransje. Aan het begin ligt Fransje in coma, aan het eind neukt hij erop los met zijn droomvrouw. Tussendoor vertelt hij hoe dat zo gekomen is. Fransje is na zijn coma invalide. Net als zoveel raadsels wordt in de loop van het verhaal duidelijk hoe hij in coma raakte. Al snel blijkt dat hij de slimmerik van het gezelschap is. Daarnaast bestaat de entourage uit Joe de durfal, Engel de kunstenaar en Christof de regelmaat. Deze jongensclub houdt zich bezig met wat jongens zoal bezighoudt: vissen, vuurtje stoken, rondhangen. En verlangen naar vrouwen. Onderwerp van verlangen is PJ die net als de vreemde Joe ‘van buiten’ komt, niet geboren in het dorp.

De avonturen worden omgeven door theorieën en filosofieën. Er zit van alles in: Japanse wijsheden: Musashi, Egyptische theorieën, antroposofische wijsheden en de bijbel. Drijvende kracht achter het boek zijn de vier elementen. Alles wordt verklaard vanuit de zwaartekracht, het verlangen naar vuur en bommen, het gewichtloze omsluitende van water en het bezitten van het moeilijkste element: lucht. Alle elementen dragen dood in zich, letterlijk en figuurlijk. Tegelijkertijd wordt de lezer uitgedaagd de grootste uitvindingen van de eeuw te bekijken als jongensdromen: waarom wordt het vliegtuig uitgevonden? Om een naakte vrouw te bekijken in een tuin. Wat kan een jongen in een rolstoel? De zwaartekracht trotseren en wedstrijden armpje drukken in heel Europa winnen. Maar waar gaat het allemaal om? Neuken met je droomvrouw. Waardoor het boek zwaar en licht tegelijkertijd is.

(IvE)

Tommy Wieringa, Joe Speedboot paperback 320 blz, €18,50

uitg. De Bezige Bij, ISBN 9023414330