Passionate. Jaargang 11

[p. 23]

Alex Boogers
Op straat swingt het

Ik was vijftien jaar toen m'n pa op een koude nacht in 1985 van z'n nest werd gelicht en weggevoerd door de politie. Zwijgzame mannen in grijze pakken die geen enkele emotie toonden en tegen m'n ma zeiden: ‘We komen voor de heer Leonardus Boogers.’ ‘Dat is m'n man,’ zei ze. M'n pa, die al op bed lag, schrok zich de pleuris, dat kon ik horen aan het gestommel, en aan zijn zware stem, want hij zei zoiets als: ‘Wazza - wazza - wattisser?’ Maar al snel schikte hij zich in z'n lot, leek het wel, want hij werd helemaal stil en liep rustig door de kamer, in z'n onderbroek, waarvan het elastiek z'n vette, harige lijf insnoerde. Het was godverdomme geen gezicht. Ik lag zogenaamd op bed, maar zat in werkelijkheid rillend op m'n knieën en keek door de deurkier naar het tafereel dat zich in de woonkamer afspeelde.

‘Neemt u wat toiletspulletjes mee,’ zei een van de mannen. Ik kon hun smoelen moeilijk zien, maar hun stemmen klonken streng en dominant, zoals de leraren op m'n school.

M'n pa hijgde zwaar. ‘Wat moet ik doen, Jo?’ vroeg hij wanhopig. Hij klonk nogal gespannen. M'n ma pakte wat spulletjes in. Niet veel later hoorde ik m'n pa janken, en toen begon m'n ma ook te janken. Ik schaamde me kapot, maar ergens begreep ik het wel. Ik had moeite om niet te janken, om niet rillend m'n kamer uit te rennen en m'n ouders vast te grijpen.

‘Komt u maar,’ zei een van de mannen. En weg gingen ze, de mannen in de grijze pakken en m'n pa. Kort daarna stormde ik m'n kamer uit.

‘Waar gaan ze met pa naartoe?’ brulde ik.

M'n moeder veegde de tranen uit haar gezicht. ‘Hou nou toch 'ns je muil!’ krijste ze. ‘Je bent toch zeker niet achterlijk?’

Een jaar voor die tumultueuze avond in 1985 had ik een kort gesprek met m'n pa. Dat was uitzonderlijk, want m'n pa en ik spraken zelden met elkaar.

‘Wie is dat?’ vroeg ik.

Ik zag een magere man op tv met zwart glanzend achterovergekamd haar, gekleed in een strak zwart pak, compleet met handschoenen en een wandelstok, die hij niet nodig leek te hebben. Hij praatte in een zwaar Rotterdams accent, dat mij vertrouwd in de oren klonk. Maar die kleren! Het leek erop dat hij godverdomme uit de doden was opgewekt, een of andere figuur uit het begin

[p. 24]

van de negentiende eeuw. Jack the Ripper of een of andere maffioso, of weet ik veel wie.

Het woord ‘dandy’ kwam toen nog niet in mij op.

‘Deelder,’ zei m'n pa kortaf.

‘Wie?’

‘Jules Deelder, een schrijver,’ zei m'n pa, ‘schrijver, dichter, weet ik wat hij allemaal nog meer doet. Ik zie hem wel 'ns bij Sparta.’

Een schrijver? Ik kon het niet geloven. Zag een schrijver er zo uit? Praatte hij zo? En wat bedoelde hij met ‘ik zie hem wel 'ns bij Sparta’?

‘Sparta is z'n club.’

‘Wat schrijft hij allemaal?’

M'n pa rees z'n wenkbrauwen. ‘Weet ik veel, gedichten, verhalen, van alles.’

Ik luisterde naar Jules Deelder. Hij sprak over nazi-Duitsland, over de auto van Hitler, over z'n slechte gebit, over boksen, over Bep van Klaveren, over jazz, over Chet en andere legenden, over trips, en wat allemaal niet meer. De man wist niet van ophouden. Wat een tempo! Het gezicht stond strak, de ogen, zwart als steenkool, keken koel naar de toehoorders. Koel, maar toch ook vol ontroering. Alleen de mond bewoog. De mond swingde. M'n pa lachte, ik lachte. Ik keek naar Deelder, ik keek naar m'n pa, die een prachtige lach heeft, en in de verte doet denken aan Elvis, maar dan vooral in z'n Vegas-periode.

Tegen m'n vrienden zei ik de volgende dag: ‘Ik heb naar Jules Deelder gekeken op tv. Ik heb me de tering gelachen.’

‘Wie?’ vroegen m'n vrienden. Ze lazen net zo vaak een boek als ik - nóóit.

‘Jules Deelder,’ zei ik, ‘een dichter.’ Ik klonk zo cultureel onderlegd als de pest.

‘Pleur op met je dichter!’ zeiden ze. En daarna spraken we er niet meer over. We brachten onze avonden doorgaans op straat door, want thuis was er geen reet te beleven, en er hing toch meestal een verkankerde sfeer, laat staan dat je er voor je plezier een boek las. M'n pa hing elke avond voor de tv en zei geen tyfus en m'n ma vloekte alleen maar, en liep heen en weer naar de keuken, of naar de slaapkamer. Ik werd er bloednerveus van.

M'n vrienden en ik schuimden elke avond de straten af, liepen door de vochtige stegen en glimmende straten in het naamloze gat Vlaardingen en hoopten op avontuur. We braken soms in, sloopten wat, of vochten met groepjes gasten die wij als rivaliserende bendes beschouwden. We liepen rond met messen, ploertendoders en met zelfgemaakte wapens als knuppels en boksbeugels.

Op school praatte de leraar Nederlands nooit over Jules Deelder. Dat viel op. Wel over De Grote Drie: Mulisch, Reve, Hermans, over Maarten 't Hart, over Maarten Biesheuvel, over Jan Wolkers, die eigenlijk ook wel te pruimen was, al heb ik Turks fruit pas veel later gelezen, en benaderde de gelijknamige film voor mij de ideeën die ik toen had over pornofilms, waar ik weer veel later een groot bewonderaar van ben geworden. In die periode was ik nog steeds in Jules Deelder geïnteresseerd, had zelfs in de bibliotheek haar boeken van hem gezocht, en twee boeken gejat. Eén boek was niet van Deelder, maar ging over Mohammed Ali en heette De Grootste, opgetekend door Richard Durham, en het andere was Modern passé van J.A. Deelder. Ik vrat de boeken op, 's avonds, 's nachts, in m'n kamer. Ik hoorde de stem van Deelder in m'n hoofd en m'n ogen dansten op het ritme van de zinnen mee. M'n ma zag het licht onder de deur vandaan komen en kwam zo'n beetje elke avond m'n kamer binnen. ‘Je

[p. 25]

bent toch niet met jezelf aan het spelen, hè,’ zei ze dan. Elke keer hetzelfde gezeik.

‘Hoe zit dat met Deelder?’ vroeg ik aan m'n leraar Nederlands. ‘Waarom leren we niks over hem?’ Hij leek compleet verbaasd. Boogers vraagt iets over literatuur, wat zullen we godverdomme nou krijgen?

‘Jules Deelder,’ zei m'n leraar bedachtzaam. Hij sprak z'n naam langzaam uit, alsof het ergens pijn deed in z'n mond. Dat staat vast intellectueel of zoiets. ‘Die ligt een beetje moeilijk,’ vervolgde hij. ‘Deelder behoort tot een stroming die buiten de gevestigde orde ligt. Een voortvloeisel van de beatnik-generatie die in Amerika ontstond. Die behandelen we hier niet, het spijt me. Het staat je wel vrij om Deelder als onderwerp te kiezen voor je spreekbeurt. Daar krijg je ook punten voor.’

‘Punten, zei u?’

Ik las nog wat boeken en bundels van Deelder en hield m'n spreekbeurt. Iedereen die vóór mij was geweest had keurig plaatsgenomen aan het bureau, en als een of ander kostschoolstudentje zijn spreekbeurt uit het hoofd opgelezen. Maar ik dacht: ‘Buiten de gevestigde orde - oké dan.’ Ik ging op het bureau staan en las een gedicht van Deelder voor. Luid en ongegeneerd. M'n klasgenoten moesten lachen en de leraar keek heel even geschokt, maar hij zei er niks van. Doorgaan, dacht ik. Ik sta boven iedereen. Naar de hel met ze. Niemand maakt me wat.

Na afloop zei de leraar: ‘Tempo was goed, ritme was goed - het soort staccato dat in de verte zelfs aan Deelder doet denken. In het geheel een bijzonder origineel optreden. Een geslaagde spreekbeurt, Alex!’

Ik begreep de helft niet van wat de leraar zei. Ik stond er bij te knikken en te glimlachen als een imbeciel. Wat ik dacht was dat hij niet begreep dat mijn liefde voor Deelder te maken had met de straat, die in elke zin doorklonk. Op straat swingt het, niet in steriele klaslokalen, niet in bibliotheken waar een geur van menselijke verrotting hangt, niet in schurftige leeszalen, niet in boekhandels, en niet in de saaie kutlessen die ik van hem kreeg - op stráát!

Tegen m'n vrienden zei ik niks, niks over dat ik een geslaagde spreekbeurt had gehouden, niks over mijn interesse in Deelder en al helemaal niks over mijn ontluikende liefde voor de literatuur. Het enige waarvoor ze zich interesseerden was of ik weer met ze op pad ging.

Ik had inmiddels op verschillende avonden en nachten tot twee keer toe m'n hand gebroken, een keer m'n neus gebroken, stukjes tand uitgespuugd, en met elf hechtingen de huid op m'n schedel laten dichtnaaien. Ik wist dat het niet zo kon doorgaan. M'n ma zei: ‘Het is tuig waarmee je omgaat, dat weet je toch? Mij maakt het allemaal geen moer uit, maar als je ergens ligt dood te bloeden, verwacht dan niet dat ik je kom helpen.’

M'n pa had in het Groot Vlaardingen gelezen dat Deelder naar Vlaardingen kwam en zou optreden in de Stadsgehoorzaal, een klein theater waarvan de directeur jaren later door de voetballer Patrick Kluivert in een geleende BMW zou worden platgereden.

‘Zullen we gaan?’ vroeg ik.

M'n pa keek vertwijfeld naar m'n ma, die een kort knikje gaf.

‘Waarom ook niet?’ zei hij.

Ik was opgewonden, wilde een goed plaatsje, ging tussen m'n pa en ma zitten en zag Deelder vanuit een rood licht naar de rand van de bühne lopen.

Het eerste eenvoudige woord dat hij opmerkelijk ontspannen sprak: ‘Hoi!’

[p. 26]

De zaal begroette de dichter met een eveneens luid: ‘Hoi!’ Daarna zei de dichter: ‘U bevindt zich thans in de hel.’ Het begin van een geweldige avond. M'n pa en ik lachten, we waren ontroerd, we knikten instemmend en m'n ma zoog haar lippen naar binnen, onderdrukte haar lach en schudde voortdurend haar hoofd.

Toen ik de boeken van Deelder allemaal gelezen had, dacht ik: er moeten toch ook boeken van andere schrijvers zijn die me interesseren. Zo begon het. Iets was in gang gezet. Oswald, m'n leraar Duits, pikte het op en liet me kennis maken met boeken en schrijvers waarvan ik nooit had gehoord. Goethe, Schiller, Kafka, Hesse, de hele rataplan. Elke keer schreef hij een naam en een titel op en zei: ‘Probeer dit.’

M'n vrienden zeiden: ‘Je bent veranderd. Wat is er godverdomme met je aan de hand?’

‘Mooie dingen,’ zei ik. Echt poëtisch klonk het niet. Ik leek meer op een christen die probeert uit te leggen dat hij zojuist de Here God heeft gevonden. Maar ik gaf er geen reet om.

Lang duurde de vriendschap niet meer. Van de gasten waarmee ik omging heeft één zich verhangen, een stuk of drie, vier zijn chronisch aan de drugs, en de rest denkt nog steeds dat het 1984 is en danst op de muziek van Kajagoogoo en de Simple Minds.

Een jaar later zat ik in Het Huis Van Bewaring in Scheveningen. Niet omdat ik het spoor bijster was geraakt, maar omdat m'n pa zich had ingelaten met koppelbazen die nauwe contacten hadden met de vleesmaffia. Het was vijf maanden geleden dat de zwijgzame mannen hem uit ons huis hadden gehaald. M'n pa beweerde dat hij nergens iets van wist, maar ik geloofde er geen tering van. Hij moest geweten hebben dat hij illegale vrachten reed voor een malafide bedrijf. Een ordinaire vrachtwagenchauffeur krijgt toch geen grijze Mercedes 350 SL van z'n baas te leen.

Ik had m'n pa brieven geschreven waarin ik hem vertelde wat me bezighield, en dat ik hem miste en wat niet meer. Persoonlijke sores. Het waren de eerste brieven die ik schreef. Tegen m'n ma zei m'n pa dat hij elke keer een potje ging zitten janken als hij een van mijn brieven had gelezen.

Na zoveel brieven mocht ik dan eindelijk op bezoek. We zaten in een kantine. Grote mannen in plastic kuipstoelen aan houten tafeltjes omarmden hun vriendinnen of vrouwen, huilden, gaven kusjes, of hielden stevig hun handen vast. Een bewaarder zat op een verhoging, las in een krant, maar hield ondertussen alles in de gaten. M'n pa aaide me over m'n hoofd en liep toen naar een apparaat waarin hij een paar kwartjes gooide. Hij kwam terug met een plastic bekertje koffie voor m'n ma, en een bekertje chocolademelk voor mij. Hij vroeg hoe het ging.

‘Wel goed,’ zei ik.

M'n pa knikte en krabde voortdurend aan wonden aan z'n handen en armen.

‘Dat is mooi, jongen,’ zei hij. ‘Dat is heel mooi.’

Tegen m'n moeder zei hij dat hij gek aan het worden was. Hij zat tussen moordenaars en verkrachters, en wist niet hoe lang hij het nog uithield.

‘Vorige week slikte een of andere idioot zijn soeplepel in. Die ligt nu in het ziekenhuis. Ze zijn hier gestoord, Jo, helemaal gestoord.’

Daarna werd hij steeds stiller en aaide mij af en toe weer over m'n hoofd. Voordat m'n ma en ik vertrokken zei hij: ‘Word geen crimineel, hoor je me, jongen?’ En ik knikte en bedacht dat het lang geleden was dat we samen

[p. 27]

hadden gelachen.

Een half jaar later werd hij vrijgelaten. M'n ma verwelkomde hem met de woorden: ‘Ik weet van jou en al die andere wijven. Denk je soms dat ik de bezoekerslijst niet te zien kreeg. Sterf maar.’

In het jaar 2002 bezocht ik voor het eerst het boekenbal. Het thema was ‘liefde en dood in de literatuur’ of iets dergelijks. Ik had juist mijn boek Het waanzinnige van sneeuw geschreven en m'n uitgever vroeg of ik er iets voor voelde om naar het boekenbal te gaan.

Ik ben daar onder soortgenoten, dacht ik. Het betekent dat ik het gemaakt heb.

Ik zei ‘ja’.

Op het bal stierf het van de bekende Nederlanders, waarvan ik er een heleboel niet kende. In elk geval moesten ze wel ergens van bekend zijn, want elke keer floepte er een lamp aan van een cameraploeg en dan stelde een journalist zeer gewichtige vragen aan de BN'er over het boekenbal. Ik zag politici, cabaretiers, presentatrices, verslaggevers, uitgevers, redacteuren, en zelfs hier en daar een schrijver. Kan je dat godverdomme geloven? Ik had ineens weinig zin om mijn soortgenoten de hand te schudden. Iedereen was heel druk en lacherig en praterig. De culturele elite liep in rondjes, zoop erop los, zat op de treden van de verhitte Stadsschouwburg van Amsterdam, en liep nog meer rondjes. Het leek erop dat iedereen op zoek was naar iets, maar wat het was en wáár het was - niemand scheen het te weten.

Ik nam een van de trappen van de schouwburg en zag Jules Deelder juist de trap aflopen. Een vrouw vergezelde hem. Ik vroeg me af of ik iets tegen hém moest zeggen. Ik had zijn werk gelezen, maar ik volgde hem niet meer, was in zekere zin een afvallige. Dat was een goede openingszin: Je spreekt met de afvallige. Deelder keek op het gepeupel neer, fluisterde iets in het oor van de jonge vrouw. Ik liep op hem toe en stak m'n hand uit: ‘Hoi, Jules,’ zei ik, ‘mijn naam is Alex Boogers uit Vlaardingen.’ Het kwijl liep praktisch uit m'n bek.

Deelder keek me afwezig aan vanachter zijn getinte brillenglazen en schudde me de hand. Van ontroering was geen sprake meer.

‘Hallo, Alex Boogers uit Vlaardingen,’ zei hij, en liep door. Hij klonk geërgerd. Ik voelde me nogal lullig, bleef op de trap staan en zag hoe Deelder in de menigte opging. Anoniem bijna. Natuurlijk waren er mensen die hem hier en daar een schouderklopje gaven, iets tegen hem zeiden, hoopten op een aardige reactie of wie weet zelfs een gedicht of een mop, alsof hij een godverdomd aapje was.

Ik bedacht me ineens dat ik hem geen hand had moeten geven, maar dat ik hem een kogel door z'n kop had moeten jagen of iets dergelijks, al ben ik daar natuurlijk veel te laf voor. Iemand zou het hoe dan ook moeten doen. Een gedicht van hem zou vast kort daarna prijken op het Nationale Nederlanden-gebouw in Rotterdam. Iedereen zou z'n boeken kopen, zeggen dat ze hem hebben gekend. Deelder zelf zou uitroepen: ‘Een poëtisch einde, wat wil ik nog meer?’ M'n leraar Nederlands zou hem onmiddellijk behandelen in de klas zoals hij elke dichter die dood is behandelde. En ik zou hem romantiseren. Ik zou zeggen dat ik hem ooit had ontmoet, dat hij mijn hand schudde, dat we diep met elkaar in gesprek raakten, en dat hij bij het afscheid zoiets zei als: ‘Ik ben de laatste wolf, jongen. Niemand weet het. Maar ik ben het wel. Eens zullen ze het weten, maar dan ben ik al opgebrand.’ Zoiets. En dan zeg ik dat ik zei: ‘Ik zal het ze zeggen, Jules, want ik weet het. Ik heb het altijd geweten.’

[p. 28]

foto Willem de Roon