Passionate. Jaargang 10

[p. 14]

Iets verschrikkelijks onder ogen zien -
de optimistische daad van Dennis Cooper
Erik Brus

foto: Joel Westendorf

‘Een briljant stilist wiens werk zo gedurfd is, dat de meeste andere schrijvers er hopeloos onbeduidend bij afsteken,’ schreef Bret Easton Ellis over hem. Dennis Cooper (1953) is een van de belangrijkste en meest omstreden hedendaagse Amerikaanse auteurs. Hij schreef onder meer een cyclus van vijf romans over seks, geweld en vernedering, die vanwege het gebrek aan een duidelijke morele stellingname zowel bewondering als verontwaardiging oogstten.

Dennis Cooper woont in Los Angeles. Een interview per e-mail over zijn nieuwste roman My loose thread en de huidige Amerikaanse literatuur.

[p. 15]

In My loose thread (2002) plaatst Cooper de thematiek van zijn vorige boeken tegen de achtergrond van de reeks schietpartijen die Amerikaanse scholen enkele jaren geleden teisterden. Daaronder de meest ophefmakende: die op de Columbine High School in Littleton in 1999, waarbij twee studenten hun school binnenliepen en in het rond begonnen te schieten, dertien slachtoffers maakten, en vervolgens zelfmoord pleegden. Wat inspireerde Cooper omtrent de schietpartijen om My loose thread te schrijven?

‘De inspiratie kwam voornamelijk voort uit de reacties op de schietpartijen. In Amerika hebben veel volwassenen een merkwaardige, respectloze houding tegenover tieners. Volwassenen verwachten van tieners dat ze ofwel sentimentele gevoelens bij hen losmaken, of dat ze er opgewonden van raken. Doen ze dat niet, dan worden tieners als gevaarlijk beschouwd.’

‘Toen die schietpartijen plaatsvonden, probeerden volwassenen niet om zich voor te stellen wat in de daders omging. Ze gaven liever de schuld aan MTV, videogames, films - alles behalve henzelf. De daders werden berecht alsof ze volwassenen waren zodat ze de doodstraf konden krijgen. Amerika doodt diegenen waar het bang voor is, zodat het niet na hoeft te denken over wat die angst betekent.’

‘Ik was geshockeerd en boos daarover, en ik wilde erover schrijven als een soort tegenzet. Eerst had ik

Volwassenen verwachten van tieners dat ze ofwel sentimentele gevoelens bij hen losmaken, of dat ze er opgewonden van raken.

een non-fictie boek in gedachten, maar nadat ik een half jaar lang research had gedaan realiseerde ik me dat ik mijn betoog het beste kon gieten in de vorm van een roman die losjes op de feiten is gebaseerd. Uiteindelijk is de waarheid minder belangrijk voor mij dan eerlijkheid. Ik probeer een nauwkeurig en eerlijk antwoord te geven op de feitelijke gebeurtenissen.’

Een intieme band

My loose thread roept vergelijkingen op met Bowling for Columbine, de recente, veelbesproken documentaire van Michael Moore over de Columbine schietpartij en over wapenbezit in de V.S. Er is echter een belangrijk verschil. In Bowling for Columbine ligt de nadruk op sociale problematiek als oorzaak van geweld; in My loose thread leven de tieners echter in een vrij afgesloten wereld en legt Cooper de nadruk op (seksuele) spanningen tussen hen onderling.

‘Ik denk dat Bowling for Columbine en My loose thread in elkaars verlengde liggen. Michael Moore is een begenadigd sociaal observator en satiricus. Hij is trouwens echt een held voor velen van ons vanwege zijn moedige kritiek op de huidige regering. Maar ik heb juist alles weggelaten wat door volwassenen als oorzaak voor de misdrijven werd gezien. Waar het mij om ging was een intieme band te creëren tussen lezers en een tiener die op het punt staat een geweldsdaad te verrichten. Een confrontatie met de emoties en gedachtegang achter het geweld zonder verdere afleiding.’

‘Tijdens mijn research kreeg ik maar één keer het gevoel dat ik begreep waarom de schietpartijen hadden plaatsgevonden. Het ging om een opname van de bekentenis van een dader van een van de schietpartijen, Kip Kinkel. De jongen klonk hysterisch en onsamenhangend, terwijl hij probeerde uit te leggen waarom hij zijn ouders en medescholieren had gedood. Zijn beweegredenen waren heel persoonlijk en verward, en hij begreep het zelf niet. Hij was geschokt om wat hij gedaan had. Hij was niet

[p. 16]

Het onder ogen zien en overdenken van een verschrikkelijk, destructief moment in de wereld is puur idealisme.

boos op de maatschappij of iemand in het bijzonder. Toen ik die opname gehoord had, ontwikkelde ik een personage dat samengesteld was uit een aantal van de tieners die de schietpartijen gepleegd hadden, en liet hem zijn verhaal gewoon zo puur en nauwgezet mogelijk vertellen.’

Geen nihilistisch boek

De hoofdpersoon van My loose thread, Larry, is enorm verward. Hij heeft een problematische verhouding met zijn vriendin, en kampt met een schuldgevoel vanwege een overleden vriend. Daarnaast voelt hij zich seksueel aangetrokken tot zijn jongere broer, en tegelijkertijd fantaseert hij erover hem te doden. Cooper heeft in zijn vorige romans herhaaldelijk de aantrekkingskracht beschreven van seksueel geweld op sommigen van zijn personages. Bij Larry ligt het echter iets anders.

Cooper: ‘Ik denk dat het bij Larry draait om connectie en het gebrek eraan. Hij wil zichzelf wanhopig graag op een of andere manier kunnen identificeren. Als hij zou kunnen beslissen of hij homo of hetero is, goed of slecht, een leugenaar of iemand die de waarheid zegt, zou hij enige vorm van rust kunnen vinden. Hij doodt om iets te worden: er ligt een onweerlegbare waarheid in besloten. Ik denk dat hij het als een oplossing ziet om homo te zijn, omdat de twee mensen waarvan hij gelooft dat ze van hem zouden kunnen houden - zijn jongere broer en zijn overleden beste vriend - homo lijken te zijn. Ik geloof niet dat homoseks erg aantrekkelijk voor hem is. Hij wil alleen maar graag dat het zo is.’

Cooper is vanwege zijn thematiek en het feit dat hij zijn personages niet lijkt te beoordelen veelvuldig als een amoreel schrijver bestempeld. Zelf zegt hij wel degelijk ergens voor te willen pleiten met zijn boek. ‘Ik zou zeggen dat generalisaties een noodzakelijk kwaad zijn om enig vat te krijgen op het onbegrijpelijke. Maar het is van groot belang te beseffen dat mensen, van welke leeftijd ook, individuen zijn, en dat we moeite moeten doen die persoon te leren kennen die iets doet wat we niet begrijpen. Ik wilde helemaal

Kip Kinkel foto: Paul Carter

geen nihilistisch boek schrijven. Het uitnodigen van lezers om zich in te leven in een verward personage als Larry is een optimistische daad. Het onder ogen zien en overdenken van een verschrikkelijk, destructief moment in de wereld is puur idealisme.’

Op zichzelf

Cooper heeft zojuist een nieuwe roman voltooid, The sluts, ‘een soort extreme sekskomedie over hoe seksuele fantasieën en pornografie functioneren op internet’. Wanneer het uitgebracht wordt is nog onduidelijk. Hij is begonnen aan The crowd pleaser, ‘een poging om een roman te schrijven zonder seks, geweld en homo's’. Daarnaast is hij dit voorjaar begonnen met een eigen reeks boeken bij uitgeverij Akashic Books, waarvoor hij fictie kiest van avontuurlijke jonge Amerikaanse schrijvers. En er is een boek-cd project in de maak, The Ash Gray Proclamation, bij Substandard Records. Op de cd komen bijdragen van bands als Sonic Youth, Beck, Guided by Voices en Placebo, die zich laten inspireren door Coopers werk.

Waardering in eigen land genoeg dus, maar Cooper wordt het meest gelezen in Europa. Zijn romans worden in zo'n vijftien niet-Engelstalige landen uitgebracht. In Nederland verschenen tot op heden alleen vertalingen van Closer (Dichterbij) en Frisk (Op de tast), beide bij uitgeverij Prometheus.

[p. 17]

foto: Joel Westendorf

Coopers positie in de Amerikaanse literatuur blijft moeilijk te karakteriseren. ‘Mijn werk staat nogal op zichzelf, en het lijkt erop alsof het daardoor onder de aandacht is gebleven. Ik ben wel met allerlei bewegingen geassocieerd, en ze hebben me vaak de nieuwe William Burroughs genoemd, waar ik niet blij mee ben. Maar hij was in zijn tijd nu eenmaal de meest radicale van de prominente Amerikaanse romanschrijvers, en iets dergelijks zeggen ze nu van mij, wat dat ook moge betekenen.’

My loose thread lijkt echter Coopers positie wat veranderd te hebben. ‘Het is mijn snelst verkopende roman, dus het heeft mijn publiek wel vergroot. Er is ook een optie op genomen om het te verfilmen. Wel kwamen er boze reacties, net als voorheen, maar nu vanuit meer verschillende kanten. Sommigen vonden het te grof. Anderen vonden dat het gevoelsleven van verwarde tieners niet onderhoudend genoeg werd beschreven. Vooral jongere lezers en critici omarmden het boek.’

Een glimp van de waarheid

My loose thread is niet alleen succesvol in eigen land, het wordt ook op een andere manier dan Coopers vorige werk ontvangen. ‘Ik denk dat mijn werk altijd een politieke - anarchistische - lading gehad heeft, maar zo werd het zelden besproken. My loose thread is dit voorjaar uitgekomen in paperback, en nu wordt

Mijn werk staat nogal op zichzelf, en het lijkt erop alsof het daardoor onder de aandacht is gebleven.

het ook gezien als een kritiek op de Amerikaanse samenleving. De oorlog van de Bush regering tegen Irak heeft mensen hier echt wakker geschud. Men begint eindelijk in te zien hoe destructief onze samenleving is, en er zijn discussies gaande over hoe Amerikanen moeten reageren op de schade die onze cultuur in de wereld aanricht.’

‘Politiek geëngageerde fictie in Amerika neemt toe, in antwoord op het beleid van de huidige regering. Men begint literatuur ook te beschouwen op politieke en culturele aspecten, op een manier die voorheen niet gebeurde. Niet dat ik ervoor wil pleiten dat schrijvers veranderen in een nieuwe Rage Against the Machine of Michael Moore, maar het is wel belangrijk dat critici en schrijvers literatuur gaan beschouwen als een manier om na te denken waarom Amerika zich in zo'n naargeestige toestand bevindt.’

Er is nog een andere reden waarom Cooper het aanzetten tot een debat als hoognodig beschouwt in eigen land. ‘In Amerika worden feiten onmiddellijk subjectief gemaakt door de media. Vooral t.v. en kranten zijn erop gericht consumenten te creëren - hun nieuwsitems zijn in wezen advertenties. De taak van alle Amerikaanse schrijvers is in zekere zin een reactie te formuleren op de manier waarop onze media het onmogelijk maken het belangrijke van het triviale te onderscheiden, en feiten van speculatie en roddels. We kennen de feiten niet, en moeten proberen tussen al die ruis een glimp van de waarheid te vinden.’

De rol van de media is volgens Cooper een van de redenen waarom Amerikaanse literatuur - veel meer dan de Nederlandse - op de eigen recente geschiedenis reageert en die verwerkt in romans en verhalen. ‘En er is natuurlijk de voor de hand liggende verklaring dat wij een zeer korte geschiedenis hebben, en onze cultuur is nog jonger. Het doel van Amerikaanse literatuur is iets te schrijven wat helemaal van nu is en tijdloos tegelijkertijd. Wanneer Amerikaanse literatuur goed is, heeft het een bijna amateuristisch en anarchistisch karakter. Wanneer het slecht is, en dat is vaak het geval, probeert het zichzelf te polijsten tot iets quasi-Europeaans en niet-Amerikaans, en tijdloosheid na te streven.’