Passionate. Jaargang 9

[p. 4]

[nummer 4]

In den beginne
Richard Dekker

‘Een jonge Nederlandstalige schrijversgeneratie, bestaat die? We geloven van wel.’ Zo begint de nietszeggende inleiding van de in 1990 verschenen verhalenbloemlezing 25 onder 35. Kort daarvoor hadden in Engeland en de Verenigde Staten vergelijkbare generatiebundels veel succes gehad. Het waren de jaren van de ‘Brat Pack’ die van schrijvers literaire popsterren maakte: Bret Easton Ellis, Jay McInerney en de inmiddels vergeten Tama Janowitz. De redactie van het toenmalige literaire tijdschrift De Held (met Jessica Durlacher en Joost Zwagerman) bracht de situatie in het Nederlandse taalgebied in kaart en toverde maar liefst 25 Nederlandse of Belgische schrijvers jonger dan 35 jaar tevoorschijn. Vijf meer dan hun Engelse collega-collectioneurs, meldt Durlacher niet zonder trots in haar inleiding. In haar enthousiasme vergeet ze erbij te zeggen dat men ten opzichte van de angelsaksen ook de leeftijdgrens vijf jaar had opgeschoven omdat er maar vijf schrijvers van na 1960 gerecruteerd konden worden.

Twaalf jaar na verschijning blijft de inhoudsopgave niettemin indrukwekkend. Uit de selectie kan ik zo een heel literair elftal van op het ogenblik door mij bewonderde schrijvers formeren: Pieter Boskma (door Durlacher in de inleiding nog Boksma genoemd), Martin Bril, Herman Brusselmans, Kristien Hemmerechts, Bas Heijne, Tom Lanoye, K. Michel, Joost Niemöller, Dirk van Weelden, Rogi Wieg en teamcaptain Joost Zwagerman. P.F. Thomése en Connie Palmen, inmiddels lang en breed gearriveerd in de letteren, debuteren in 25 onder 35 in boekvorm.

Wat opvalt aan de inleiding is de lakse selectiewijze. De samenstellers concluderen dat er ‘naar aanleiding van het aanbod in deze bundel moeilijk predikaten te plakken of stromingen aan te wijzen (zijn) (...) Veelvormigheid is voorlopig de enig mogelijke karakteristiek.’ En klaar is Kees. Eind vorig jaar kreeg Daniël Dee veel kritiek op zijn inleiding bij de bloemlezing Vanuit de lucht omdat hij op een vergelijkbare wijze te kennen gaf geen programmatische samenhang te zoeken bij zijn presentatie van de nieuwste dichtersgeneratie (>1970). Meer nog dan de kritiek die Ruben van Gogh ten deel viel toen hij bij een generatieportret twee jaar eerder (het nu al historische Sprong naar de sterren) voorzichtig, omkleed met voorbehouden en neventyperingen, constateerde vooral veel ‘gebeurende’ poëzie bij zijn generatiegenoten te herkennen, filmisch beschreven en heel vaak in beweging. Het was misschien vergezocht, maar het was op z'n minst een poging tot duiding en het werd duidelijk als denkexperiment gebracht, in die zin was het een ‘gebeurende’ theorie: de inleiding van Van Gogh was beschreven als een reizende (en rijzende) gedachte.

Twee generatiebundels voor de poëzie in twee jaar. Maar waar blijft de opvolger voor de verhalenspiegel 25 onder 35? Met schrijvers uit 1967 of later. De stemmen van de echopiek. Zouden de uitgeverijen bereid zijn hun schrijvers uit te lenen? En zou er ook nu geen andere samenhang dan ‘hun veelvormigheid’ te

[p. 5]

vinden zijn? De filmische precisie en de gedoseerde vertelstijl van bijvoorbeeld Alex Boogers, Tommy Wieringa, Dennis Rijnvis, Vrouwkje Tuinman en Walter van den Berg, allen in deze § vertegenwoordigd. In de verhalen van Boogers en Van den Berg herken je dezelfde rauwe, haast afgebeende hardboiled stijl, kennelijk sterk beïnvloed door de Amerikaanse literatuur. Leeftijdgenoten als Thomas van Aalten en Steven Verhelst zou je in dezelfde school kunnen plaatsen. Maar die botst dan weer met de slapstick van Arnon Grunberg en het literaire machtsvertoon van Abdelkader Benali, Hafid Bouazza en Ilja Leonard Pfeijffer.

Over de ‘recente’ (bij literaire tijdschriften altijd een rekbaar begrip) discussie rond de citeerdrift van laatstgenoemde, de ‘barre-landrover’ Ilja Pfeijffer, velt Bart FM Droog in deze § zijn oordeel. Waar houdt de intellectuele intertekstualiteit op en begint het platte plagiaat? En kan er überhaupt wel sprake zijn van plagiaat uit zo'n canonesk werk als ‘The waste land’? Wie wil zich nu verschuilen op een open veld? In zijn roman Rupert gebruikt Pfeijffer onder meer de namen Stetson en Madame Sosostris, die ook in ‘The waste land’ voorkomen. Ook noemt hij uit hetzelfde gedicht de codestrofe ‘mixing memory and desire’. Dat lijkt mij afdoende als literaire verwijzing; als het hem erom gaat de thematiek van Rupert te verdiepen met de vergelijkbare thematiek van ‘The waste land’. Naast de vermenging van wens & herinnering handelt ‘The waste land’ bijvoorbeeld ook over het moderne stadsleven, een onmogelijke liefde, psychische impotentie. Het paginalang citeren uit dat werk is dan toch nergens meer voor nodig. Ik noem het geen plagiaat, ik lees het als een pathologische vorm van aandachttrekkerij. ‘Een ballet aan gaan met Eliot,’ noemt Pfeijffer het zelf en ziet zich kennelijk graag als een gelijkwaardige danspartner. De misvatting: je bent wat je steelt. Ik denk niet dat Pfeijffer in het balboekje van Eliot zou voorkomen.

Ook Martin Bril maakt zich in één van de hier gepresenteerde gedichten schuldig aan plagiaat. Maar het is auto-plagiaat, de bewerking van een van zijn eigen Volkskrant-columns tot poëzie (anders dan Pfeijffer, die juist poëzie verwerkte tot proza); bovendien leverde het een prachtig gedicht op, dus dan mag het. Zoals we het Bret Easton Ellis nooit kwalijk zullen nemen dat hij voor American psycho hele hoofdstukken uit zijn twee vorige romans heeft gerecycled. Qua thematiek zouden de gedichten van Bril trouwens niet misstaan in Sprong naar de sterren; het is net die populaire Duitse nachttelevisie: een camera die ononderbroken een autorit registreert. Deze gedichten zijn zo filmisch als wat en voortdurend op reis. Gebeurende poëzie dan maar? Maar Martin Bril mag niet meer tot de jongere generatie dichters gerekend worden. Was hij destijds een van de jonkies in 25 onder 35, nu is hij de bladoudste van deze Passionate. Als dat geen pleidooi is voor een nieuwe generatiebundel.