Parmentier. Jaargang 19

[p. 109]

Philippe Beck
Gedichten
Vertaald door Katelijne De Vuyst

Voorrede

De titel Boustrophes werd ontleend aan het gedicht ‘Les boustrophes’ (opgedragen aan Herbert Holl), dat zich op bladzijde 153 bevindt van Dernière mode familiale (Flammarion 2000, 3^e uitgave 2009). Toen ik op basis van het beroemde boustrofedon - een oud schrijf- en leesprocedé dat de zwenking van de os volgt, die de ploeg tot het eind van het veld trekt en dan omgekeerd herbegint - de term ‘boustrophe’ uitvond, dacht ik dat ik het woord vormde om te wijzen op de mentale oefening die in het gedicht wordt geëist. De uitvinding onthult wat al ter beschikking stond. Het woordenboek Bescherelle van 1845 en de Nouveau Larousse illustré vermelden het substantief ‘boustrophe’, synoniem van het boustrofedon, als een woord dat in het midden van de 18^e eeuw opduikt. En er wordt gelukkig ook gewag gemaakt van het adjectief, in de varianten ‘boustrophé’ en ‘bustrophé’.

Ik heb het dan toch de betekenis van ossenstrofe gegeven, of zware en omgekeerde strofe, een gedragen en dragende strofe, gebaseerd op het vers.

Het hierna volgende gedichtenboekje is een ‘ars metapoëtica’, niet omdat het de praktijk van de ruwe, koppige en gecommandeerde poëtische os in een theorie giet, maar omdat de twintig variaties waaruit het bestaat variaties zijn op het fundamentele thema van het vers, dat voortkomt uit de moeizame en geregelde beweging van een lichaam in de ruimte - een draaiend en re-iteratief lichaam van een soort modeldier, dat in proza bezongen werd door Buffon en in poëzie door Rutebeuf, de dichter met de toepasselijke bijnaam en voorvader van de objectieve lyrische poëzie.¹ De poëzie is poëzie in het kwadraat, aangezien ze haar ideologische en musculaire herkomst tracht te verklaren, en niet alleen omdat ze over zichzelf praat met de bedoeling haar methode te verheidhaftigen.

Een woordje uitleg over het boustrofedon is nodig om de basis te leggen voor een ‘poëtische paleografie’. ‘Poëtische paleografie’ duidt op een poëtica in het licht van het zuivere oergebaar dat er de onverzettelijkheid van verklaart, die wordt afgelezen uit de talrijke boeken die worden beheerst door de idee van de poëzie. Dit gebaar krijgt een antieke-geïdealiseerde en vreemd gesublimeerde voorstelling in de zwoegende figuur van de os, die al dragend traceert - lastdier en trekdier tegelijk. Alles verloopt alsof de schrijvende hand en het intelligente lezende oog het spoor van de os volgen, alsof ze een geleide ploegschaar imiteren. In verzen onderzoekt het boek de hardnekkige afhankelijkheid van het gedicht.

Het is bekend dat het Grieks oorspronkelijk van rechts naar links werd geschreven, net als het Fenicisch waar het uit voortkwam, vervolgens als

1 Noot van de vertaler: Rutebeuf, Frans dichter (ca. 1245-1285), oorspronkelijk wellicht jongleur. In zijn gedichten maakte hij vaak zinspelingen op zijn bijnaam, die volgens hem was afgeleid van ‘rude boeuf’ en ‘rude oeuvre’ - ruwe krachtige os en lastig werk.

[p. 110]

boustrofedon en ten slotte van links naar rechts. Het Ge'ez, Zuid-Semitische liturgische en literaire taal van de Ethiopisch orthodoxe kerk, van de Eritrees orthodoxe kerk en van de Beta Israël gemeenschap, wordt op dezelfde manier geschreven. In principe wijst het gebruik van het boustrofedon niettemin op een taalkundige overgang, zoals met het Grieks is gebeurd. Hier bestaan talrijke oude voorbeelden van, met name in het Etruskische alfabet. (De rongorongo tabletten van het Paaseiland zijn in een omgekeerd boustrofedon beschreven: de eerste regel wordt van links naar rechts gelezen, daarna wordt de tablet 180^o gedraaid, en leest men de tweede regel opnieuw van links naar rechts, enzovoort.)

Het ‘boustrofedisch’ schrift werd voor het eerst toegepast in de defixiones, bezweringsformules die op tabletten gegrift stonden. Zij werden vervolgens vastgezet in aarde of was. De bezweringen waren van links naar rechts geschreven, daarna van rechts naar links, enzovoort. Iedereen maakte er gebruik van, bij elke gelegenheid.

Tot slot wordt het boustrofisch geschrift vaak bij kinderen waargenomen. Dat het kind en het dier mogelijke modellen worden van de dichter, verklaart de analogie tussen het gecontroleerde doorploegen van het gedicht en de mentale orde in zijn bestaansredenen, die niet gewoon de boustrofische orde volgt: het proza dicteert, in eerste instantie dan toch, dat het gedicht altijd van links naar rechts wordt gelezen. (Deze wet geldt voor het Frans en voor tal van andere talen. Een semitische taal als het Hebreeuws wordt van rechts naar links gelezen, zonder boustrofedon). Maar in tweede instantie heeft het uiteinde van het vers, en niet alleen het mogelijke rijm, de nabijheid van de uitersten als gevolg. Vandaar het soort muzikaal-fenomenologisch onderzoek naar de paradox, en met name naar het keerpunt van de betekenis (in de zone die versura of talvera wordt genoemd), die het boek Boustrophes bepaalt, een suite van ‘ernstige variaties’. Het is tevens een onderzoek naar de rijkdom en armoede van de uitersten.

Philippe Beck

[p. 111]

‘Nee: het staat de ploeger in zijn bed
evenmin vrij daar dieper te slapen, want de ploeg
en de dauw en de ploeger zijn nog altijd beter één.’
(Wallace Stevens, ‘Owl's Clover’)

‘Maar de ervaring van het half-leven was een feit en had hen allemaal in theologen veranderd.’
(Philip K. Dick)

‘Hij hoefde slechts de zonsopgang te zien en hij had al voldoende energie om zijn dagtaak aan te vatten. Dat kan een afdoende reden zijn om geen thee te drinken.’
(Robert Louis Stevenson, ‘Henry David Thoreau: His Character and Opinions -
Part 1.’ In: Cornhill Magazine, juni 1880.)

‘Als individu neemt de mens soepel de ene na de andere vorm aan, terwijl de mens als mensheid traag is en ernstig als een os.’
(Alberto Savinio)

‘Orpheus was net zo min vertrouwd met het begrip werk als met het begrip noodzaak. De interpretatie die ervan uitgaat dat Orpheus de landbouw aan de mensen zou hebben gegeven is dus in strijd met de centrale as van de mythe.’
(Yves Vadé)

[p. 112]

Proloog

Os als rustieke duif
ritmeert heen en terug.
Hij kantelt materie.
Hij mediteert of melodieert
eveneens langszij,
met oorkussen-woorden,
van het seizoen,
of spil-woorden.
De o. niet zozeer schommel
als wel schommelend
aan zijn geprepareerde
voordracht-juk.
Hij heeft een tractie, jurk van nevel,
met starre trekken,
voet die hierlangs gaat,
en voet die daarlangs gaat.
Is Leder een gedwee voordrager?
Wat leert hij op Elektrisch Schiereiland
als Bijzondere Kolonie?
Os Mirador?
Wie is triomfator?

Weerspannig gaat door.
Juk is Werkplaats
van cultus. Onwennig Juk
wordt gepre-reciteerd.
En maakt de statische site opnieuw.
Last, hij, schommelt Strekker
heen en terug,
gekanteld.
Zoals de Os Marcel zegt,
beest der herinneringen
in de familie van toen.
Zijn witte botten op de heide
hebben duizend verzen,
en de school van de banaan
voor hem.
De witte wind in de smalle
weg naar het achter-land,

[p. 113]

 

achter-horizon,

 

pijplijn

 

onder de Wolk-van-de Wet.

[p. 114]

Variatie I

Anciënniteit Os danst staande.
Gaande.
Een franciscaanse Basho?
Nee.
A. trekt de vore vooruit.
De langslopende vore is een os
die achterwaarts oprukt - hij vordert
achteraan - stoeg, ploegschaar
van oude, aangeaarde zee,
tracerende magneet, spits van
gevolgde en voortgezette tank.
Op de bloempjes
van verticaal ballet.
Proza-land en verboden spiraal
of Waterval-van-het-Omgekeerde-Zicht
Boeg-ploeg bekwaam tot vore.
Antiek zog is een os.
Goed. Hij prozeert het achterste
en het eerste vers, verhard,
en laat land over land
glijden.
Verleden gaat verhaald groen vooraf.
Slopend, vanwege de dochters van de stem.
Kaardenbol is een ploegschaar,
vlakbij de Trekker of Tractor
of Kabel Dier.
Bij de put van alkali
waarin poëtische
pelgrim afdaalt.

[p. 115]

Variatie II

Zijdelingse Zwaarte woont op het harde moeras,
kussen van proza,
braakland gedanst en gevolgd
in de afgewogen adem.
Schuine Zwaarte,
Os voormaligt het vers.
Het v. traceert het puin dat
voor de getarbeerde¹ bloem is gelegd.
Raap, graan en zemelen zijn welig in de streep.
De pre-lijn weegt.
Hij gaat de aarde vooraf. Of het verleden,
verenkleed
dat de verdichte os draagt
onder de Beul.
Want een Torser beoordeelt de lijn.
En de opbrengst.
Ploegschaar-Dier heeft een wind-manier
in het lied van uitplanting
dat hij is.

1 Noot van de vertaler: Allusie op Jean Paulhan, Les fleurs de Tarbes ou La terreur dans les Lettres:

‘Aan de ingang van het stadspark van Tarbes zie je volgend bordje:
het is verboden
het park te betreden
met bloemen in de hand Je vindt het tegenwoordig ook aan de ingang van de literatuur. Toch zou het prettig zijn als je de meisjes van Tarbes (en de jonge schrijvers) een roos zag dragen, een klaproos, een tuil klaprozen’

[p. 116]

Variatie III

Dus, Anciënniteit kijkt toe,
als de complete en draaiende traceerder.
Os verbetert de bodem
ook midden in de zomer.
De collectieve wisselzangen.
Of fundeert de vooruitgang en de stilstand
vooraan; de grijze terugkeer
of de spanning-vrucht.
Hij doorschouwt de trein en weegt de rails
binnenin. Als stoomcamera.
Wagons van aarde verbonden in p.
Kaalslag in Pre-Vruchtbaarheid.
Bruidegom van het Landschap?
Een afhankelijk zak-geluk
is te wijten aan de schorheid
en aan abrupte val van de hoogte
in de aanhoudende en trillende laagte.

[p. 117]

Variatie IV

Gelaarsde Koe is gelijkmoedig?
Uitgang-in-de-Vlammen-gezien?
Buffon bezingt haar in proza.
In papieren jurk.
Voor een typografie
gelijk aan een lijdende ziel?
Zoals een wakkere Anatolische
worstelaar de Bodem
in de voortgang legt.
Of een geheel van zwarte sterren,
dat de tonnen weegt.
In acht diepten.
Vertegenwoordiger van tulpenvelden
elders, en van leien schoorstenen
omgekeerde kegels
van een Paleis in Istanbul?
Kolom en afgebeelde pauwen fixeren
een os die tijd doorkruist.
Een Boetiek-van-de-Hemel?
Hij zet trage ledematen aan het beeld.
Verleden, Oud-Goed, is zwenking-gedelegeerde.
Hij zet het idee vroeger voort.
De waardevolle alg is hier de ster.

[p. 118]

Variatie V

Hij of Zij heeft een Missie Gedrukt
op het vel van de Os.
Ik heb het over de toeschouwers;
het werk fixeert hen.
Boustrofische missie of Stendhal.
Vanwege verwoesters
van ongewisse sporen.
Is beloofde zwenking vervelerij?
Braakland?
Ferme Belofte van omdraai
in het Ruwe. In Bevestiging,
Heide-langs-Zij.
Orang-oetang betreedt
de Vierkante Aarde.
Met Rivier-van-het-Gewaad
of betreedt het Aangeaarde Canvas.
De Kolonie-Wereld,
Gescheiden Salon?
Met dagen van half-leven?
Belangenpolen?
Een return van de wagen
in de spier?
Op het Eiland-van-de-Afsluiting
zoals Lang-Eiland het opgelegde verhaal
dirigeert.
Wie heeft het besteld?

Uit: Philippe Beck, Boustrophes. Parijs: Editor Pack, 2010.