Parmentier. Jaargang 18

[p. 65]

Anne Carson
Vertaald door Han van der Vegt
Ironie is niet genoeg: Essay over mijn leven als Catherine Deneuve (2e versie)

saison qui chante saison rapide

je commence

Het begin is altijd moeilijk. Sappho zei het eenvoudig. Ze zei over een meisje: Je zet me in brand. Deneuve begint meestal met zichzelf en een meisje, samen in een hotelkamer. Dat is geestelijk. Intussen blijft het lichaam bestaan. Met haar vest bijna tot de hals dichtgeknoopt zit ze aan het hoofd van de tafel en verklaart de verschillende aspecten van de Atheense geldhervorming. Solon introduceerde in Athene een geldeenheid met een vaste waarde. Burgers moesten uitgiften van drachmen, didrachmen, obolen en dergelijke accepteren, hoewel die niet genoeg zilver bevatten voor wat ze waard waren. Symbolisch geld. Geld dat liegt over zichzelf. De studenten schrijven alles zorgvuldig op. Een slaapt er. Deneuve praat door over geld en vlakken. Kleine blauwe, kleine blauwe vlakken, zijden hoteltafelkleedjes. Dat is geestelijk. De bel gaat en geeft het einde van het college aan. Hij heeft een voorhuid maar hij is zo bang om hem te verslijten dat hij bij het vrijen die van een ander draagt, dat zeggen Solons vijanden over hem, besluit Deneuve. Financiële metafoor. Ze doet haar bovenste knoopje dicht en het college is voorbij.

jours

Als je haar ernaar zou vragen, zou Deneuve zeggen Neem deze dagen met je mee en giet ze uit op de grond van een ander land.

parts

Het college valt op mawoevrij. Tijdsdelen vallen op haar neer en de sneeuw zwerft traag door de andere middagen. Deneuve zit in haar kantoor en kijkt naar het woord ironie op een bladzijde. Halfverbrand. Je vraagt je toch af, Sappho, Sokrates, is het allemaal geestelijk? Die mensen lijken doordrenkt van goedheid, maar dan beuken er van die schitterende, gevaarlijke witte stroomversnellingen op hen in. Jongensmes. Meisjesmes. Mes van wie weinig

[p. 66]

weet. Waar zie je de ironie aan het werk, die draden van de bovenkant in een ander ontwerp betrekt, eronder, en zo de stroomversnellingen op hun plaats houdt? De avond vult de kamer. Deneuve knoopt haar jas dicht en sluit de deur van haar kantoor achter zich. De trap is slecht verlicht en vies, met vuiltjes op elke tree. Ze gaat op weg naar de metro. Wat zou Sokrates ervan zeggen. Benoem de delen. Definieer elke naam. Deneuve weegt namen en delen af in haar hoofd tot ze doorkrijgt dat ze de metro vier haltes de foute kant op heeft genomen. Van het perron klimt ze weer naar boven, ook hier is de trap vuil, het zal een straf zijn. Heup slaat hard tegen de metalen trapleuning. Het rode bord dat erop geplakt zit zegt GEEN UITGANG. Het geluid komt van ver. Overal om haar heen branden heldere, vreemde lampen en mensentongen drukken tegen de nacht.

weekends

De weekenden zijn lang en wit. Sneeuw waait tegen de deur. Ze vangt de vage draden van de piano beneden op. Deneuve wast het glaswerk. Droogt af. De uren verglijden. In de hotelkamer schemert het, een meisje keert zich om: Ik moet iets bekennen. Dat is geestelijk. Twee evenwijdige rode lijnen van verschillende lengte kruipen naar voren, zonder elkaar te raken.

Téléphones

Schaamte is een roestige rand waarop Deneuve zit als ze door collegeaantekeningen bladert in haar maandagkantoor. Buiten verscheurt een vlag zich in de ijzige wind. De telefoon gaat. Gerafelde pauze. Meisjesstem die ze over de telefoon nooit gehoord heeft, dierlijk. Klauwen schreiden door haar heen en keren om bij de muur. Kom niet naar college vandaag. Dat wilde ik u laten weten. Meisje zwijgt. Deneuve wacht. En dan, Vindt u het erg? met een lachje - valt weg - blijft hangen. Deneuve zoekt naar een antwoord. Ja. Nee. Geen antwoord. Fout antwoord. Foute vraag. Strikvraag! Draait, ze worstelen, laten elkaar los, houden vast. Woensdag wil ik wel komen, zegt meisje. Doe dat, zegt Deneuve. Kiestoon. De wereld zijgt en kantelt terug tegen de leegte in het midden van mawoevrij. Drieënvijftig uur.

neiges

De hele nacht sneeuw, de hele dag sneeuw. 's Middags sneeuwt het nog steeds als Deneuve van haar papieren opkijkt naar de felrode oren van een meisje, haar sneeuwbedekte wenkbrauwen. Ze leunt in de deuropening en houdt haar bril vast bij een gebroken poot. Deneuve biedt haar een pleister aan. Meisje bepleistert de brillenpoot, laat haar jas op de grond vallen, gaat ernaast zitten. Pakt haar Griekse boek en begint te vertalen, alsof het zo was afgesproken. Was dat zo? Deneuve voelt een levenskracht op zich afkomen die te sterk is om te bedenken uit welke delen die bestaat of waarom dit zo moet gebeuren. Het slachtoffer van een ironische situatie is uiteraard onschuldig. Langzaam doordringt de schemering de kamer, nu is het al bijna te donker om te lezen. Meisje pakt haar jas op, gaat in de deuropening staan, is weg. Dank u, hoort ze nog uit de gang. Als ze omlaag kijkt ziet Deneuve dat haar voeten bloot zijn. Moi je comprends pas ça, fluistert ze tegen ze.

[p. 67]

pipes

Deneuve vertelt elke vrijdag de waarheid, dat is een regel (Sokrates deed dat ook). Meisje komt al eerder bij haar kantoor, slaat een stoel om en begint te huilen. Problemen met haar vriend in Parijs. Het belangrijkste in mijn leven. Deneuve draait zich om en kijkt uit het raam naar de rauwe maartochtend. Weet je hoe diamanten tot ons komen? Vijfhonderd kilometer onder de grond heersen temperaturen en drukniveaus die koolstof tot fonkelende vormen persen. Maanden-, dagen- of urenlang worden die door hotelgangen (ze worden diamantpijpen genoemd) gestuwd tot ze op een maanverlichte middag naar buiten spatten op een berg zijde of chocola. Dat heeft nog nooit een mens gezien. Dat is geestelijk. Merde alors. Deneuve kijkt naar de rode ogen van het meisje.

Wat wil je?

Ik wil in dezelfde kamer met hem zijn.

Ik bewonder je helderheid.

Ikmoeweg.

Als de deur dichtvalt zet Deneuve alle boeken van de ene kant van haar bureau naar de andere kant. En dan weer terug. Meisjesgeur trekt langzaam uit de kamer.

hommes

Sokrates stierf in de gevangenis. Sappho stierf in een sprong van de witte rots van Leukas (uit liefde) zeggen ze. Sokrates is ironisch over twee dingen. Zijn schoonheid (die hij lelijkheid noemt) en zijn kennis (onwetendheid). Voor Sappho is ironie een werkwoord. Het plaatst haar in een bepaalde verhouding tot haar eigen leven. Wat is het interessant (denkt Deneuve) om mezelf deze zijden, bittere relatie te zien construeren. Latijnse retorici vertalen het Griekse woord eironia met dissimulatio, dat ‘masker’ betekent. Waarom bestudeer je het verleden? Omdat je het misschien wilt herhalen. En na verloop van tijd (merkt Sappho op) wordt je masker je eigen gezicht. Net voor hij de gevangenis in ging had Sokrates een gesprek met zijn vervolgers over ironie, want dat was de werkelijke oorzaak van hun wrevel, en terwijl hij sprak zagen ze een minuscule rookdraad van verdriet uit zijn keel komen, die in de kamer oploste, donker en zwavelig werd in de verwarde as van de avond, eenzaam in de verdwaalde as. Je bent een echte man, Sokrates, zegt Deneuve. Ze doet haar opschrijfboek dicht. Ze trekt haar jas aan en knoopt die dicht. Maar dat ben ik ook.

je tourne

Slecht idee, die meisjesfantasie, denkt Deneuve terwijl ze inpakt na het college van vrijdag. Meisje heeft de laatste drie afspraken gemist, zal waarschijnlijk halverwege zakken voor haar komende examens. Deneuve glipt de hoofduitgang uit, de straat op, als het onverwachte binnen komt stommelen. Meisje drukt haar een paar bladzijden tegen de borst. Goed dat ik u tref, zegt ze. Deneuve maakt zich los. Vouwt de bladzijden tweemaal dubbel. Stopt ze in haar tas. Ze draaien om elkaar heen in de deuropening. Meisje kijkt haar vreemd aan.

[p. 68]

Ik heb u nog nooit in deze toestand gezien.

Welke toestand bedoel je.

Met een mond vol tanden, grijnst het meisje.

Deneuve heeft het gevoel alsof ze aan een haak wordt gehangen. Meisje begint te praten over haar vriend in Parijs. Die haar te onafhankelijk vindt, zegt ze. Jij? zegt Deneuve, die in topsnelheid op de bodem van de vulkanische schacht is terecht is gekomen. Alle diamanten gaan de verkeerde kant op. Toujours comme ça. Schoonheid vertrekt. Later, thuis, zit Deneuve aan het raam. De geur van de avond, zo anders dan de geur van de dag. Bevroren donker als oud tin. Als koude katten. Als het woord pauvre.

nuits

Niet alle vragen zijn strikvragen, wel? Deneuve geeft een etentje voor de studenten van het college. Ze is de hele dag aan het koken. Aubergines liggen te glimmen op het aanrecht. Sla vult de gootsteen. Vlees druipt. Kleine vlakken wit, kleine vlakken blauw, de hotelkamer is nu vervangen door een afgelegen laan door het Bois de Boulogne. Ik weet dat dit nauwelijks je wereld is, verveel je je? Nee, ik verveel me niet. Een meisje kijkt op, blaast rook uit, grijnst. Dat is geestelijk. De avond valt. De studenten komen binnen. Scheppen borden vol eten op. Ze kijkt naar elk van hen. Ze wacht. Ze nipt. De avond gaat zijn weg. Overal in de kamer is eten, dat geleidelijk verdwijnt. De studenten komen samen en gaan uit elkaar in verschillende deuropeningen, en zij verdwijnen geleidelijk ook. Het is bijna 2 uur 's nachts als ze de deur sluit, het buitenlicht uitdoet en langzaam terugloopt door de gang. Uit het raam kan ze de sneeuw diagonaal onder een gele lantaarn door zien vliegen. Gods straf, nee, waarschijnlijk niet. Gek dat het niet bij haar opgekomen was dat het meisje gewoon niet zou komen opdagen. Deneuve leegt een wijnglas en veegt haar mond af. Ze begint de kopjes en borden en etensrestjes op te ruimen. Ze zet de stoelen weg. Zet de flessen in een rij naast de deur. Ruimt de vaatwasmachine in en gaat zitten om de rest van de nacht voorbij te zien trekken. De hotelkamer blaast van het maanlicht, stroomt van het maanlicht. Wat heb je daar een litteken?

guerres

Wapens zijn maandag het onderwerp. Meisje komt twintig minuten te laat het college binnenzwieren en gaat links van haar zitten, haar hemd half in haar broek, half eruit. Deneuve bespreekt de wapenrusting van de hoplieten. De zaal is slaperig. De tekst is een gedicht uit de zevende eeuw v. Chr. over een grote zaal waar mannen wapens bewaren. Pluimen knikken stom van de helmen die aan de dakspanten zijn gespijkerd. Scheenbeschermers schitteren aan haken langs de muur. Tunieken en holle schilden liggen in hopen op de vloer naast borstschilden en riemen en Chalcidische zwaarden. Waarom vertelt de dichter ons dit? vraag Deneuve. Niemand geeft antwoord. Er zoemt nog geen bij. Spookachtige oude zinnen staren hen aan uit het boek. Wat - ze begint maar het meisje valt haar in de rede. Het gaat over een oorlog die niet plaatsvindt. Deneuve keert zich om. Dat klopt, zegt ze. Er gebeurt niets. De bel gaat. Ze verlaat de zaal zonder om te kijken.

[p. 69]

détails

Toch zou je Sokrates nog wel een aantal vragen willen stellen. Of liever nog, Sappho. Avec tes mains brûlées.

je traduis

Nieuw licht stroomt het kantoor binnen wanneer Deneuve vrijdag aankomt. Er steekt een briefje onder haar deur. Van een jongen die vandaag niet naar college kan komen. Maar kan ik om vijf uur vanmiddag langskomen, geschreven op een bladzij die uit Der Spiegel is gescheurd. Daarop zit Ingeborg Bachmann te schaken. Deneuve bekijkt Ingeborg Bachmann wier heldere blik recht op het kleine paard midden op het bord valt, wier glanzende pony met een hand naar links is geveegd. Dankzij de versterkende gedachte aan Ingeborg Bachmanns pony kan Deneuve op topsnelheid een associatief, lichtelijk sarcastisch college geven over een van haar favoriete lyrische fragmenten - uit de zesde eeuw v. Chr, een gedicht over natheid en droogte, over mannelijk verlangen en vrouwelijk verlangen en hoe die van elkaar verschillen. Stel je een lentetuin van besproeide takken en ongesneden meisjes voor. De tijd houdt ze diep in zijn verliefde klem, natte knopjes van puur nut voor zover dat opgaat voor opwindvrouwen. Maar wat is dat zwarte ding dat als de bliksem van Tracië komt aangeschroeid, zonder seizoen of rede - mannelijk verlangen is dolgedraaide versnellingen overal altijd zonder waarschuwing of water het verscheurt de arme longen van de dichter! Deneuve wacht even. Kijkt rond. Niemand slaapt. Ze leest de laatste regel van het gedicht hardop. ‘Longen’ staat mannelijk blootgesteld als laatste woord - ze herhaalt het woord. Oud Grieks phrenes. Meestal vertaald met ‘hart’ in moderne vertalingen omdat we niet veel begrijpen van hoe de liefde werkt. Ademhalen is liefhebben. Ze voegt er een korte samenvatting van de antieke ademhalingstheorie aan toe, waarbij ze de blik van het meisje dat vandaag aan de tafel recht tegenover haar zit ontwijkt. Dank je, zegt ze als het meisje een Griekse zin bijzonder vulgair vertaalt en daarmee de anderen aan het lachen maakt. De bel gaat. Meisje is direct weg. Deneuve blijft stil zitten terwijl de zaal leger wordt. Dan legt ze haar hoofd op de tafel en lacht. Zo werken de longen. Zoals Sappho zegt:

Stoppen met ademhalen is slecht.

Zo oordelen de goden.

Want zij houden nooit op met ademhalen.

Later loopt Deneuve de gang door. In haar kantoor wordt het licht blauw, oud aprilijs dat zijn vasten los rijgt. Ze draait zich om bij het geluid van de bel van vijf uur. Er wordt op de deur geklopt.

Uit: Men in the Off Hours, pp. 119-127, New York, Alfred A. Knopf, 2000