Parmentier. Jaargang 18

[p. 61]

Pierre Alferi
Vertaald en toegelicht door Jan Baetens
De nacht van de jager

Die reis was vol zinsbegoochelingen. Op het moment dat de randen van de sloep en die van de rivier zich van elkaar verwijderden, zag ik hoe een beeld in een abnormale hoek bevroor, een schuine hoge opname van boven in de richting van het water, en mijn hoofd verwrong maar tezelfdertijd de scène plat perste onder een dunne glazen plaat eerder breed dan hoog. Vanuit een onderwaterboom steeg iets als twee takken op, voor mij waren het de tangvormige armen van een achtervolger, rechts het mes, in het water tot aan de nek, een stap achter Tom en Alice verlamd, verzoutzuild in zijn richting gedraaid. Eensklaps vereeuwigden ze. Maar gelukkig dat mijn en hun blik die hen opslokten, grijs water groezelig water, achtervolgden en achtervolger zoals armen uit elkaar haalden een gestrekte roeispaan om afstand te nemen. Een gemeenschappelijke reptielenblik, van een camera want de oogleden van hagedissen zijn sluiters, hun nek een kartelwieltje. En reptielen werden ook, dit eigenste moment, de twee gehypnotiseerde prooien. En om terug te komen op de achtervolger, ik meende in de boom de opgeheven romp van een krokodil te herkennen. En ik meende geschreeuw te horen dat de betovering doorbrak het tafereel uit elkaar haalde, subliminaal omdat reptielen niet kunnen spreken, vanuit de buik en dan de neus, waarop ik antwoordde met een kreet van ontzetting die Tom en Alice wakker maakte.

Toen kwam de handeling opnieuw in gang, de sloep gleed draaiend weg in de richting van de wijzers, ik had allicht instinctief aan het touw getrokken. Maar ik had de indruk dat een briesje voor de sloep haar eigen silhouet vooruitduwde, een spook met zeilen samen met de ingescheepten waargenomen. Een stroom van handeling bovenop het beeld gedrukt -Tom en Alice voeren de rivier af. Trage ademhaling van Tom, verstomming van Alice en stremming van het water zeiden: de handeling is droom, vluchtig, niets is echt behalve de obsederende taferelen waarop ze zich soms vastzet. Maar het vertrek zei: de taferelen zetten zinsbegoochelingen in elkaar, waarvan de handelingje bevrijdt. De handeling stroomde onherroepelijk verder, ze volgde de onmerkbare maar machtige stroom van de rivier, die een stroom werd, de Ohio de Mississippi de Ulanga-Bora Riuki, de Ol'man River, de stroom liep nu vanzelf, ik hoefde alleen nog met haar mee te gaan. Als eerste van de beschermdieren, het trekpaard, liep ik op de vaste grond enkele stappen voor op Tom en Alice, soms dacht ik zelfs dat ik ze vanuit een vliegtuig volgde. Er stond iets vreemds te gebeuren.

[p. 62]

Wat wist ik ervan? Niets, niet meer en niet minder op voorhand dan achteraf. Niets zou kunnen bewijzen dat een gebeurtenis ooit heeft plaatsgehad, zozeer leek het een droom van Tom en Alice die ingedommeld waren, genesteld als een leger wolven, hij in elkaar gedoken op de bank, zij slaapwandelend slaapbedwelmd, ogen vol mist - gehypnotiseerd - halfopen monden - buikgesproken -, in een zwart en glimmend decor. Alles was zo vloeiend zo uitgestroomd dat ik niet meer stuurde, volgde de stroom in bootdronkenschap, stomverbaasd door de omgeving die arpeggio's speelde in concentrische golven van licht tegen elkaar gebotste scherven in een caleidoscoop opgeblazen details op het ritme van de golven. En alles was zo rustig, schokkende rust van het afvaren van de rivier van door elkaar geroerd zoet water. De ne-ren-zijn-sprakeloos: rust van de onverschillige tijd, donderende RUST. Alice begreep er niets van en terecht, de schittering was van haar afkomstig.

Ze waakte over Tom, die bij momenten over haar waakte,

Tom rechtop	Alice liggend
Tom liggend	Alice zittend,

ze ging met haar pop om als met een pop. En plots verhief zich haar stem. Was het wel de hare, trouwens? Haar trouwe stem, maar komend van elders: onherkenbaar. Omdat ik ze nooit op die manier had gehoord, was ik er niet zeker van dat ik ze gehoord had, draaide me van de oever naar haar, zag het lichaam vastgedrukt op poppenlichaam de blik vaal het gezicht gesloten de lippen amper bewegend die eerder de lettergrepen van een gezang leken na te bootsen, dit gezang te sturen eerder door het te murmelen zoals een oude leider, er een valse toon aan te geven. De zang viel letterlijk uit de hemel, zo glashelder dat hij het gewelf polijstte waar de sterren helderder schenen. De zingende Alice besteeg een troon, de sloep was haar palankijn die Tom en ik droegen, ze regeerde bij volmacht van de stem over het landschap, doorstak zelf de sterren met haar hoge noten, deed de kimmen trillen als kwinten, stuurde de rivier tussen de groepen bomen.

Het was des te frappanter omdat ons zusje tot dan toe voor ons stom was gebleven. Zong ze dan voordat ze echt kon spreken? Of waren wij al die jaren niet in staat geweest naar haar te luisteren? Tom bleef ineengedoken op de bank van de sloep zitten, doof zo leek het wel voor deze sirene. De weinige aandacht die ik, net als hij, aan de zeldzame woorden van Alice had geschonken beklemtoonde nog het irreële van haar lyrische prestatie. En als de hele verrassing nu eens daar vandaan kwam? Wat als Alice deze gave nu eens altijd al had gehad, deze precisie, die buiten ons weten om had vervolmaakt om ze aan ons te openbaren wanneer we alleen zouden zijn alle drie verlaten door de wereld op de wereld.

Niet overtuigd, vreesde ik een truc, een playback. Alice had alles van een harlekijn. Met mijn neus op het glinsterende dauwweb van een tarantula, zei ik tegen mezelf dat er een marionettenspeler aan de touwtjes van het gezang trok, iemand die off was, dat ik het misschien was die stemmen hoorde. Dit theater kon niet anders dan in de coulissen een toneelmeester hebben, die

[p. 63]

veel te jonge vocale soevereiniteit, een souffleur. Het verschil tussen de pupil met de pop en de welluidende stem bracht verwarring, maar hun koppeling keerde ondersteboven. Wat ik niet hoorde, en wat ik hoorde van iets wat er niet was, weerklonk evenzeer als wat ik hoorde. Het was eerder iets dat zong dan iemand, niemands stem die opklonk uit de mond van Alice: koor van anonieme wezen aangevuld met het gerucht van de oevers? geluid van de stroom? fluit van een raderstoomboot? orgaan van een dierlijke engel? muziek der sterren? Als het niet meer dan een film was geweest zou ik gezegd hebben dat ze zong met de professionele stem van een volwassene die de hare heel slecht imiteerde.

Maar nee, het was een wind die door de achtergrond werd aangeblazen, het was een hele massa die uit de keel van Alice stroomde, een meer dan menselijke stoet. Haar lied sprak van nachtvlinders of gevluchte wezen, ik zag de vlucht zich verspreiden in een stralenkrans, rietgranen rondzweven in de maneschijn. Melkweg over onze drie hoofden, een sliert die ons omvatte. Alice zong:

Er was eens een mugje
dat mugje had een vrouwtje mug en drie kleine mugjes
vrouwtje mug is weggevlogen
toen zijn de drie kleine mugjes weggevlogen weggevlogen
tot aan de maandag
tot aan de sterren.

Uit: Le cinéma des familles, pp. 210-214, Paris: POL, 1999

Toelichting van de vertaler

Deze tekst van Pierre Alferi (1963) - een zeer vrije bewerking van Charles Laughtons mythische film The Night of the Hunter (1955, met Robert Mitchum en Shelley Winters, naar een scenario van James Agee) - is geen novellisatie in de enge zin van het woord. Daarvoor is de vervorming van het oorspronkelijke werk veel te radicaal. Slechts een van de elementen uit het basisverhaal heeft Alferi behouden: de vlucht van de kinderen voor de moordlustige stiefvader. En de zeer experimentele schriftuur van Alferi, een van de interessantste auteurs uit de hedendaagse Franse literatuur, gaat eveneens aanmerkelijk verder dan de expressionistische, post-film noir beeldtaal van Laughton. Toch kunnen we niet ontkennen dat Alferi de visuele fascinatie die van de film uitgaat, met vooral de nachtelijke beelden van de kinderen op het vlot die vluchten voor de monsterlijke vaderfiguur die hen als een waterduivel achtervolgt, op zeer originele manier weergeeft. Alferi doet veel meer dan de film adapteren of omzetten. Voor een aantal zeer specifieke eigenschappen van het origineel, zoals het in elkaar verglijden van licht en donker, water en lucht, vast en vloeibaar, bekend en onbekend, goed en kwaad..., stelt hij geen beschrijving of evocatie voor, maar een spel met lexicon en syntaxis dat

[p. 64]

de verwarrende ervaringen van de jonge personages, geconfronteerd met een ambivalente wereld waarvan ze de regels nog niet kennen, naar een talig register verplaatst. Bovendien is de manier waarop Laughtons film in het hele boek, Le cinéma des familles, verweven zit, een model van intelligente compositie en wederzijdse spiegelingen. De roman van Alferi lijkt een soort familiegeschiedenis te zijn, verteld door een anonieme ik-figuur, de broer van Tom en Alice en zoon van diverse soorten vaders en moeders. Maar het verhaal, dat we ook kunnen lezen als een radicalisering van - en kritiek op - wat tegenwoordig in Frankrijk autofictie wordt genoemd, gaat uit van een visie op het subject die niet langer de identiteit centraal stelt maar de projectie: een persoon wordt niet meer gevormd door identificatie met derden, of verwerping van opgedrongen rollen, maar door projectie van zichzelf op het witte doek waarop zich een eindeloze set van permanent wisselende mogelijkheden afspeelt. Novellisatie wordt in dit perspectief natuurlijk iets heel anders dan de poging een bepaalde film in een bepaald boek na te vertellen: het is nu een onderdeel van een breder project om via de literatuur te participeren in het uitzinnige plezier dat gepaard gaat met het doorbreken van de eigen grenzen.