Parmentier. Jaargang 17

[p. 96]

Susan Howe
Vertaald door Han van der Vegt
Mijn Emily Dickinson

Emily Dickinson schreef ooit aan Thomas Wentworth Higginson: ‘Eerlijkheid - mijn Waarnemer - is de enige kunstgreep.’ Dat is de juiste formulering.

In zijn Inleiding tot In the American Grain [1925] zei William Carlos Williams dat hij had geprobeerd dingen die hij had gezien opnieuw te benoemen. Ik vind het jammer dat hij - onder de oude onterechte benaming - Emily Dickinson fout voorstelt. Maar ik houd van zijn boek.

De ambigue paden van verwantschap trekken me direct in tegenovergestelde richtingen.

Als dichter voel ik me meer verwant met hoe Williams over schrijven schrijft, zelfs als hij de plank misslaat in ‘Jacataqua’, dan met de meeste kritische studies over Dickinsons werk door professionele wetenschappers. Als Williams schrijft: ‘Nooit zag een vrouw, nooit zag een dichter... nooit zag een dichter hier de zon,’ dan denk ik dat hij iets anders bedoelt dan wat hij zegt. Een dichter is nooit alleen een man of een vrouw. Elke dichter is gezouten door het vuur. Een dichter is een spiegel, een overbrenger. Hier ‘hebben we zout in onszelf en vrede met elkaar.’

Toen Thoreau zijn Inleiding tot A Week on the Concord and Merrimack Rivers schreef, eindigde hij met de herinnering aan hoe hij vaak aan de oevers had gestaan van de Musketaquid, of de Grass-ground River, die de Engelse kolonisten Concord hadden gedoopt. De stroom van de Concord volgde dezelfde wet in een tijdssysteem en dat is allemaal bekend. Hij keek graag naar deze stroom die voor hem een symbool van alle vooruitgang was. Planten onder het oppervlak bogen zich licht stroomafwaarts, bewogen door een waterige wind. Schilfers, takjes, blokken en zelfs boomstammen dreven langs. Er kwam een dag aan het einde van de zomer of het begin van de herfst waarop hij besloot vanaf de oever een boot in het water te laten en zich door de rivier mee te laten nemen.

Emily Dickinson is mijn symbolische Concord.

[p. 97]

Ik ben op weg naar zekere ontdekkingen...

[...]

In de universiteitsbibliotheek die ik gebruik zijn er twee schrijvers wier werk zich niet aan wil passen aan de Anglo-Amerikaanse literaire tradities die door dit soort instituten in stand worden gehouden. Emily Dickinson en Gertrude Stein behoren duidelijk tot de meest vernieuwende voorlopers van modernistische poëzie en modernistisch proza, maar tot vandaag blijft de canonieke kritiek van Harold Bloom tot Hugh Kenner plichtmatig hun namen noemen maar hun werk negeren. Waarom die twee pioniers vrouwen waren, waarom ze Amerikaans waren - het zijn vragen die maar al te vaak verloren gaan in de drang naar biografische details die ‘liefhebbend’ hun stemmen heeft gesmoord. De een, ze leefde afgezonderd, werkte zonder aanmoediging of enige wezenlijke interesse van familie en collega's. Haar gedichten bleven tijdens haar leven ongepubliceerd. De andere, een invloedrijk beschermster van de kunsten, zocht gretig de publiciteit en genoot van gezelschap en heeft haar eigen literaire roem nog kunnen beleven. Dickinson en Stein ontmoeten elkaar op paden van het zelf die beginnen en eindigen in tegenspraak. Deze oppervlakkige scheiding is misleidend. Schrijven was voor elk van beide vrouwen de wereld. In een wereld van verheerlijking voor zijn verbeelding, is het vrouwelijke schrift uitzonderlijk en onverwachts.

Als poëzie zichzelf verandert, verandert ze het leven van de dichter. Subversie was voor hen allebei aantrekkelijk. En tegen 1860 was het voor Emily Dickinson even onmogelijk om de Engelse poëzietraditie eenvoudig te vertalen als het dat was voor Walt Whitman. In proza en poëzie verkende ze de gevolgen van het overtreden van de wet, waarbij ze net niet de communicatie met de lezer verbrak. Ze begon met niets, in haar brieven blies ze de gewoonten van de normale menselijke omgang aan flarden, net als ze in haar poëzie de gebruikelijke chronologische volgorde doorsneed. Gertrude Stein (1874-1946), beïnvloed door Cezanne, Picasso en het kubisme, werkte in taal de visuele verbeeldingskracht verder uit. In woorden bereikte ze een nieuwe visie, gevormd uit het proces van benoemen, alsof een eerste vrouw de ‘ruimte van de tijd, gevuld met beweging’ peilde in plaats van die te beschrijven. Herhaling, verrassing, alliteratie, ongebruikelijk rijm en ritme, misplaatsing, deconstructie. Om de oorspronkelijke helderheid van elk woordgeraamte te herstellen namen beide vrouwen de last weg van de Europese literaire gebruiken. Ze namen oude strategieën aan, heroverwogen die en vonden ze opnieuw uit.

[p. 98]

Emily Dickinson en Gertrude Stein voerden ook een trefzeker en ironisch onderzoek naar de patriarchale autoriteit in de literatuurgeschiedenis. Wie bedingt grammaticale vragen, taalrollen, verbanden en bijbetekenissen? Wiens orde zit in de zinsstructuur gevangen? Welke innerlijke articulatie maakt de wendingen en draaiingen van de bevestiging van het gezegde los? Op heel verschillende wijzen dringt de tegenbeweging van het werk van deze twee vrouwen door in de onzekere grenzen van de geschreven communicatie.

[...]

Emily Dickinson nam stukjes van het gescheiden, ‘hogere’ vrouwenonderwijs dat veel intelligente vrouwen in haar tijd met groeiende verontwaardiging vervulde, combineerde die met gretige en ‘weinig damesachtige’ kennis uit boeken daarbuiten, en zette die combinatie in. Ze bouwde een nieuwe poëtische vorm vanuit haar gehavende gevoel altijd intellectueel aan de rand te staan, waar zelfingenomen mannenstemmen een aanlokkelijk maar ontoegankelijk gesprek bromden, door de geschiedenis terug tot de anagogie van aboriginals. Door stukjes geometrie, geologie, alchemie, filosofie, politiek, biografie, biologie, mythologie en filologie uit onbekend gebied mee te nemen was een ‘beschermde’ vrouw zo moedig om een nieuwe grammatica uit te vinden die was gebaseerd op nederigheid en aarzeling. Het woord ‘hesitate’ heeft een Latijnse stam, die betekent: blijven steken. Stotteren. Zwijgen uit twijfel, moeite hebben met spreken. ‘Hij kan pauzeren, maar hij mag niet aarzelen’ - Ruskin. Aarzeling kromde zich terug en omringde iedereen in die zelfvoldane tijd van agressieve industriële expansie en bruut kolonialisme. Aarzeling en scheiding. De Burgeroorlog spleet Amerika in tweeën. Hij kon pauzeren. Zij aarzelde. Seksuele, raciale en geografische scheiding vormen de kern van Definitie.

Fragmenten uit: My Emily Dickinson (New Directions, 2007)
Copyright ©1985 by Susan Howe. Used by permission of New Directions Publishing Corp