Parmentier. Jaargang 17

[p. 78]

Samuel Vriezen
Een onophoudelijk wijkende horizon

Toen ik Wattens gedichten begon te lezen, in de omvangrijke bundel Frame, werd ik getroffen door de enorme intellectuele energie en scherpte van zijn schrijfstijl. Waar andere Languageauteurs hun teksten lijken op te trekken uit - bijvoorbeeld - gefragmenteerde ‘documentaire’ beschrijvingen (Silliman), wilde collages van woorden (Coolidge) of niet-lineair geordende herinneringen en overdenkingen (Hejinian), daar maakt Watten opvallend vaak gebruik van piepkleine essays en fragmenten van redeneringen. De theorie lijkt diep in de poëtische schriftuur verankerd te liggen, waardoor de lezer zich uitgedaagd voelt om met Watten mee te denken en te redeneren. Ook beschrijvingen, anekdotes of uitspraken kunnen in zo'n omgeving gaan werken als intellectuele bewegingen, paradoxen, of onderdelen van een zich ontwikkelende gedachtegang. Deze intellectuele passie doet daarbij niets af aan de levendigheid van de schriftuur. Alle woorden, zinnen en wendingen blijven scherp, dankzij de grote dichtheid van de tekst en de helderheid van de formele opzet.

In sommige bundels vat Watten zijn poëticale opvattingen in kleine essays. In The XYZ of reading in de bundel Conduit, die is opgenomen in de collectie Frame uit 1997, pleit Watten voor een schrijven waarin vormbewustzijn boven specifieke inhouden staat. Vorm is hier: de grondslag van hoe het lezen werkt. Lezers kunnen specifieke inhouden altijd naar zich toe interpreteren. In Frame stelt Watten: ‘Where the speaker or writer says more to anticipate any possible reading, the hearer or reader selects a distance, removing first of all any absolute claims for “statement” being made by the work.’ De vorm is daarentegen communicabel, en elke mogelijkheid om inhoudelijke vernieuwingen teweeg te brengen bij lezers is dan ook afhankelijk van een in de vorm zelf aanwezig negatief potentieel: ‘Nothing can be compelled from the site of the speaker except the outlines of his form. This new resistance of the medium, then, demands from the speaker an intuitive mastery of blanks and negations.’ Om dat te kunnen probeert de schrijver ‘onpersoonlijk’ te schrijven - echter zonder

[p. 79]

dat het schrijven slechts als een functie van een vooraf gedetermineerde taal wordt gezien. Nog steeds uit The XYZ of reading:

The work is therefore understood at a level considerably more general than that of the writer. In consideration of his craft, the writer must learn to transcend the writer's mind at work; a thorough and uncompromising ‘editorial’ imagination is needed, alongside whatever dissociation participates in the original act. The detachment necessary for a valid work can be anticipated only on the level of form; De Kooning's ‘I keep painting until I've painted myself out of the picture...’ indicates both the conditions of the work and its social fact. This is in no way a recognition of a mythic order, that is, an already existing set of relations, however gross and magnified, or metaphorical and derived. It is not any collective ‘death of the author’ that accounts for the writer's removal from the work. Rather, it is the necessity of the very conditions of communication, without which reading or hearing cannot take place. The reader is implicated in the structure of the writer's displacement, and the effaced intentions of the work are the reader being taken into account.

Het lijkt dat Sillimans idee van de zin-voor-zin van context verspringende New Sentence een belangrijk model is voor een dergelijke vorm. Silliman zelf schrijft op zijn weblog over Wattens Plasma / Paralleles / ‘X’ het volgende: ‘In it, Watten uses a combination of syntax, surrealism & philosophical investigation (both with & without the caps) to arrive at a New Sentence entirely different from anything any other of my peers had ever written.’ Silliman en Watten bereiken inderdaad verschillende effecten met hun benaderingen van de New Sentence.

In zijn inleiding bij de bundel Progress/Under Erasure (2005) schrijft Watten: ‘As an example of what the long poem could include, and what it could address, Progress was imagined to have been written, willfully perhaps, in a cultural vacuum.’ Watten probeert om elk specifiek contextueel frame dat in het schrijven kan worden opgeroepen permanent te verzetten: ‘Progress continually goes forward by undermining any context it may have (partially) imagined as possible.’ Dat betekent niet dat het gedicht op een gegeven moment geen context meer bezit, maar wel dat de mogelijke contexten in het schrijven permanent worden verschoven. Zo ontstaat voor de lezer een onophoudelijk wijkende horizon.

Het gedicht wordt samengehouden door dit permanente uitstel van de vorming van een definitieve context: een negatief proces waarvan Watten wil dat het werkt als een soort appèl aan de lezer

[p. 80]

om zijn eigen context te laten meeslepen door de onophoudelijke verschuivingen van de tekst: ‘the poem was written to engage the historicity of its interpretation, in time. Otherwise put, I have never read this poem the same way twice, and think it would be impossible to do so.’

De tekst die ik heb vertaald voor deze Parmentier heet Complete Thought, een afdeling uit de gelijknamige bundel, die ook in de collectie Frame is opgenomen. Deze bundel bevat enkele teksten die zijn opgebouwd uit genummerde segmenten, die voorts elk bestaan uit een vast aantal alinea's met witregels ertussen. Deze alinea's bestaan meestal maar uit één zin, in sommige gevallen uit twee zinnen. Zo telt de tekst ‘Universals’ drie afdelingen van elk 25 zinnen, en ‘Artifacts’ 20 afdelingen van elk 8 zinnen (die per afdeling precies één pagina in beslag nemen). De slottekst ‘Relays’ bestaat uit één afdeling van 60 alinea's. Complete Thought is binnen deze bundel formeel de meest strenge tekst, met 50 afdelingen van steeds 2 alinea's, waarbij een alinea altijd uit een korte, simpel geconstrueerde zin bestaat. De dichter gebruikt geen bijzinnen, de meeste zinnen zijn kale, stellende formuleringen, in de tegenwoordige tijd, met het onderwerp aan het begin van de zin. De gehanteerde schrijfstijl ademt een onbeweeglijke, haast apodictische onontkoombaarheid, maar in combinatie werken deze zinnen soms op onverwachts dynamische manier op elkaar - en op de lezer - in.