Parmentier. Jaargang 16

(2007)– [tijdschrift] Parmentier– rechtenstatus



[pagina 41]
John Gay Twee apenfabels Vertaald door Léon Stapper John Gay (1685-1732)
Fabel XIV Een aap van de wereld Een aap die met het oude wilde breken, besloot tot een bezoek aan vreemde streken. De mens zwerft immers ver van eigen haard om terug te keren met verfijnder aard. Dus ging hij erop uit, Been moeite was teveel, door tegenslag worden we pas heel. Het duurde even, maar het lot sloeg toe, zeer wrede: men ving de arme Pug en nam hem mee ter stede. Aldaar verkocht; (afgunstig zag men op zijn stek: met een dame in een en 'tzelfde vertrek!) Fier als waren zijn ketenen hem lief werd hij meer en meer haar hartedief. Wanneer de dagelijkse plicht weer riep toilet te maken: als vrijwel mens'lijk typ hielp hij haar strikken en liet de waaier klappen als hoge heren 'm dat lappen. Ook waren het zijn punt- en geestigheden die 't ingedut bezoek opnieuw herleven deden. Verwend door bijval dacht hij, naar 't schijnt, met alle hoffelijkheden te zijn verfijnd. Als een Orfeus gloeid' in hem nu 't open streven om het apenland te leren hoe te leven: Dus zag hij kans de ketens te verbreken en keerde weer naar eigen bos en streken. Het woudgediert' staat harig op een hoopje, Verbaasd om zijn kledij en nuffig loopje. Men prijst de mouw, een ander tuurt verrukt naar jas en panden, zo rijk'lijk geborduurd. De zwier'ge pruik wordt veel geprezen: met zo een zwarte staart mag hij er wezen.
[pagina 42]
En dan zijn rug, bepoederd van benêe tot boven, alsof met witte rijp of dunne sneeuw bestoven. Maar ieders afgunst en begeerte richt zich vast op - zie! - zijn wapperende schouderkwast. ‘Hoor en doe uw voordeel,’ roept hij bijdehand, 'ik ben gekomen ter verbetering van dit land. Ken uzelve, en versterk uw hoog belang als na 't menselijk ras de volgende in rang. In steden ben ik lange tijd geweest, en sprak met mensen, begreep hun geest: ziehier hun kleding, hun hoofs gedrag; gedraag u voortaan anders, en wel op mijn gezag. U wilt dat het u beter gaat? Gevlei werkt goed, 't verbergt uw haat en smalen achter zoet. Uw vrienden, acht hen schijnbaar hoog, maar verlies uw eigen doel niet uit het oog; laat uw denken niet tot waarheid slechts beperkt: grijp snel naar het bedriegen, zodra u kansen merkt. Besmeur uit alle macht eenieders reputatie: roddel is de ziel van alle conversatie. Maak aanspraak op alles, heel brutaal, en u gaat met alle prijzen aan de haal. Ik kende de Groten. Bezie mij zonder eind en wordt gelijk de mens uitzonderlijk verfijnd.’ Hij sprak en boog. Met mompelende kaken zat heel de kring zijn bijval grijnzend diets te maken. Nu, warm gemaakt voor plaagzucht, afgunst en getreiter, kennen hun beste vrienden hen nog slechts als bijter. En zo verzot zijn zij op 't mensen dupliceren dat er daag'lijks nieuwe streken zijn te weren. Zo komt de sul, van school getrapt door stomheid, door 't reizen tot volmaakte domheid. 't Is Praalhans die hij als zijn voorbeeld zoekt: hij drinkt, gokt, siert zich op, hoereert en vloekt, kijkt smalend neer op al wat deugden eert, want ondeugd slechts is wat hij begeert.
[pagina 43]
Prent bij fabel XIV door John Wootton (1678-1765) Prent bij fabel XIV door Willaim Kent (1684-1748)

[pagina 44]
Fabel XL De twee apen De geleerde - zijn innerlijk is zijn hoogste loon - bespot de kwast met al zijn uiterlijk vertoon. De kwast, door boekenwijsheid tot verzet gedreven, ziet niets in de pedant en heel zijn studieuze leven. De Don, een vormelijk en verwaten typ, veracht de losse zeden van Monsieur heel diep, terwijl Monsieur slechts lacht om zo een dwaze formalist, voor wie in alle doen en laten door regels wordt beslist. Een mengeling van deze beiden, Brittanje, Bijdehand als Frankrijk, gestreng als Spanje, Verbeeldt zich heel wat wijzer dan de rest, en lacht hen uit, maar wordt door beiden teruggepest. Zo zijn des dichters eindberijmde klanken zaken waarvoor proza-adepten liever bedanken, en vindt de poëet met zijn snelle verbeelding de trage vertelling maar een bron van verveling. De mens lacht om apen, zij zullen ons niet erg mogen, want wat zij wij anders dan apen in hun ogen? Twee apen togen naar de kermis in Londen: zuurder critici had men niet makkelijk gevonden. Ze baanden zich een weg door het crapuul dat zich verdrong bij de grollen van Jut en Juul. Ze kochten een kaartje voor de circusrevue en helemaal vooraan, zowaar, daar zaten ze nu. Toen men hun uitgestreken smoelen zag ontlokte dat aan ieder in de zaal gelach. Pug keek om zich heen en zei: ‘M'n waarde, we zitten hier omringd door 't uitschot van deez' aarde.’ Waarop de hele tent een luid gesis liet horen, dat zich slechts door 't begin der show liet smoren. Een kunstenmaker buitelt rond bij 't leven: zijn salto's doen de zaalvloer beven.
[pagina 45]
Een volgende danst verend op een draad, en hoog in de lucht zwiert daar een acrobaat: hij kronkelt en hij strekt zich naar benêen of wurmt zich door zijn eigen armen heen. 't Publiek klapt vol bewondering en geluk de handen bij 't zien van dit alles bijna stuk. Pug zegt gnuivend: ‘Als dit soort bravoure de Apen der Rede zo weet te vervoeren, dan staan ze van onze kunsten wel zeker te kijken! Hoe dol zal men zijn op wat wij dan bereiken? Ik zag je vaak bung'len, heel hoog aan een tak, Je zwierde in 't rond, met het grootste gemak. Het blijft voor die klunzen hier niet meer dan een droom om zich slingerend te bewegen van boom tot boom. En toch bemerk ik in 't applaudisseren dat zij die onze soort proberen te imiteren voor ons en ons talent wel degelijk waardering tonen, door wie ons matig na-aapt zo ruimhartig te belonen.’ Zijn makker grijnst en reageert: ‘Ach vent, in zoverre vind ik de mens wel intelligent dat hij gekozen heeft voor een goed exempel: hij verdient daarvoor een schouderklop, warempel. Maar gaan ze verder zonder ons als inspiratie, dan lach ik hatelijk om hun foute imitatie. Want het is toch werk'lijk geen gezicht de mens te zien, zo kaarsrecht opgericht, alleen omdat wij wel eens op twee poten lopen! Naar de hel met 't stel, zo mag ik hopen.