Parmentier. Jaargang 15

[p. 146]

Mohana van den Kroonenberg
De seance

De gastvrouw is weduwe.

Sinds enkele jaren?

Sinds enkele uren.

Zij staat, in roze combinaison, aan het hoofd van de tafel en bekijkt haar gasten, de een na de ander, beheerst, waardig, vol plechtige ernst. Zij bezit de wonderlijke gave, meent zij, de wonderbaarlijke gave om uit duizenden geuren de geur van de leugen te destilleren.

En daarom zijn zij hier samen, om tijdens deze middaghap, rap in elkaar geflanst door de gastvrouw en haar dochter, de waarheid boven tafel te manoeuvreren.

‘Waarom wij hier zo heugelijk bij elkaar zijn?’ zegt zij terwijl zij het glas heft, ‘nou, zo heugelijk is dat niet. Het is somber, triest en treurig.’

Uit beleefdheid heffen ook de gasten, allen vriendinnen van de gastvrouw, het glas. Zij hebben daarbij de ogen neergeslagen alsof zij een bestraffend woord verwachten, een vermanend uitgestoken vinger, een oorvijg.

‘Het zit namelijk zo,’ de gastvrouw pauzeert even, kucht zachtjes in haar vuist, ‘mijn man namelijk...,’ zegt zij, ‘mijn man is dood... mijn Herman.’

Zij zwijgt. Een weloverwogen, elegant zwijgen. Zij strijkt haar rok glad, blaast over het nagels, jaune fauve.

‘Dood,’ herhaalt zij.

Het gezelschap ademt onhoorbaar maar diep in. Erg natuurlijk, daar niet van, maar toch, het gaat hen niet aan, niet werkelijk, maar zoiets verberg je, dat toon je niet.

Als eerste huilt de rechterbuurvrouw, zonder gêne of schaamte, met lange uithalen.

‘Maar sinds wanneer dan, lieve Maria, since when?’ brengt zij uit en beweegt daarbij haar hand met daarin een klein gebloemd zakdoekje trillend naar haar mond.

‘Sinds vanmorgen. Hij ligt hier achter me,’ ze wijst zonder om te kijken met haar duim over haar schouder, ‘ga maar kijken.’

De buurvrouw loopt neeschuddend, met vertrokken mond op Maria toe, de armen vooruitgestoken. Krom, alsof zij net in haar maag gestompt is.

‘Achter jou? Maar lieve Maria,’ huilt de buurvrouw, ‘Maria, dat is de tuin. Hij ligt toch niet in de tuin? Het miezert.’

‘Ja, achter mij. Dat klopt. Dat is de tuin.’

‘Maar het miezert.’

‘Mee eens, maar wat doet het er toe.’

‘Het is niet mogelijk, Maria,’ vervolgt ze, nog altijd hoofdschuddend, ‘Herman was zo levendig...’

‘En toch is het zo.’

[p. 147]

‘...en het kind in hem nog zo bruisend.’

Bij het horen van het woord ‘kind’ ontwaakt er iets in de gastvrouw, alsof een deel van haar in slaap was gedommeld, dat nu wakker schrikt en een furieuze woede in haar opwekt.

‘Het kind in hem, even voor de duidelijkheid, het onhebbelijke kind in hem was hem al lang vooruitgesneld, sorry dat ik het zeggen moet, maar die ligt al decennia lang begraven, ik ben vergeten waar, excuses, maar hij heeft het achtergelaten in een ver en grauw verleden, in de miezer als je wilt, in de natte sneeuw. De tiener daarentegen, als ik nog even mag,’ zij kijkt haar vriendinnen een voor een aan, pakt met twee vingers het rietje, zuigt, ‘de tiener in hem, de eeuwige student, die rokkenjager, die leefde nog ja, die is bij ons gebleven, die heeft hem geen uur verlaten, die was springlevend, jaar in jaar uit...,’ de gastvrouw zucht, herneemt zichzelf en zet het limonadeglas terug op tafel.

‘Tot vanmorgen dus. Maar die is nu ook dood. Je moet de waarheid onder ogen zien. Helaas.’ Als tweede breekt nu ook Cecilia. Zij krijgt het zakdoekje verfrommelt in haar hand gedrukt. De groep kijkt door natte ogen vol bewondering naar Maria, die daar zo dapper staat, geen mannequin, dat niet, maar verzorgd en goed geconserveerd. Ondertussen gaat het zakdoekje van hartsvriendin naar hartsvriendin, onzichtbaar achter de ruggen langs, om de gastvrouw niet te beledigen, want wat is hun verdriet nu helemaal naast dat van haar...?

‘Zelfbedrog mensen, daar doe ik niet aan,’ de gastvrouw klapt in haar handen.

‘Eten.’

‘Stellen jullie je er niet teveel van voor,’ met een zwaai neemt zijde deksel af van een reusachtige schaal, ‘we hadden weinig tijd en ook voor mij is dit samenzijn volkomen onverwacht.’

Zij kijkt met tevredenheid in de schaal, ‘melk met brokken,’ zegt zij en gooit haar hoofd lachend in haar nek, ‘alsof wij kinderen zijn,’ zij heeft haar handen in elkaar gevouwen en op haar borst gedrukt, ‘bruisende kinderen.’

De vriendinnen, tientallen jaren jonger dan de gastvrouw, zijn allen sjiek gekleed, decolletés en dergelijke, maar ze wisten dan ook niet dat Herman overleden was.

De gesprekken komen op gang en voordat je het weet is de sfeer redelijk aangenaam, geanimeerd zou je haast kunnen zeggen.

‘Vreemd, niet?’

De hartsvriendinnen zwijgen. Zij kijken op, met volle mond.

‘Vreemd, niet?’ herhaalt de gastvrouw.

Er wordt nog wat gekauwd... geslikt...

‘dat mijn Herman daar opeens zo in de tuin ligt. Heel vreemd... hij had geen enkele reden om te sterven...’

De groep raakt van streek. Wat de gastvrouw daar net zei, die laatste zin, die zou je op verschillende manieren kunnen interpreteren.

[p. 148]

‘... en in die toestand... zo wonderlijk... in ochtendjas... sandalen. Verborg hij iets? Voor mij? Ondenkbaar, maar toch... Waar ging hij heen? Zo vroeg? Zo helemaal alleen? Allemaal vragen. Snappen jullie dat? Allemaal vragen.’

‘Maar waarom ligt hij daar dan nog Maria... zo moederziel alleen?’

‘Dat hij daar nog in de tuin ligt, zo moederziel alleen, dat komt omdat ik hem daar nog niet heb weggehaald, omdat ik hem nog met geen vinger heb aangeraakt. Logica. En waaròm heb ik hem met nog geen vinger aangeraakt? Wel... hierom... dubbele punt... ter observatie. Hij ligt daar ter observatie voor de knappe koppen. Ik heb hem nog met geen vinger aangeraakt om de knappe koppen in hun onderzoek niet te frustreren, om hen het werk naar behoren te kunnen laten uitvoeren, om de schuldtast niet op mij te laden. Mijn Herman... namelijk... is vermoord. Kan niet anders.’

Daar is dan toch dat onvermijdelijke moment. Die bevoorrechtte positie die zij net nog voelden om hier, op deze dag, aan deze middagtafel aan te mogen schuiven, maakt plaats voor spijt, schaamte en angst. De dood was al wat ongemakkelijk, maar nu een moord, nee, dat is anders, daar kan je niet omheen...

‘De spelregels, lieve vriendinnen... het spijt me, maar ik ben het aan mijn man verplicht. De spelregels, doodeenvoudig... zo eenvoudig zelfs dat jullie er bang van zouden kunnen worden.’

‘Dit schoentje,’ de gastvrouw is weer gaan staan en toont een klein parmantig schoentje dat zij zojuist onder de tafel vandaan getoverd heeft, ‘dit damesschoentje,’ zij heeft het met twee handen vast en bestudeert het zorgvuldig terwijl zij spreekt, ‘dit plastic niemendalletje, dit slippertje zal ik maar zeggen, trof ik vanmorgen aan naast mijn man. Hij had het in zijn hand, in zijn rechterhand om precies te zijn, ik kreeg het idee, vergeef me, dat hij iemand, met zijn laatste krachten, bij de enkel gegrepen had toen deze probeerde weg te vluchten. Het voetje ontkwam, het slippertje bleef.’

In een resolute vastberadenheid slaat zij haar armen over elkaar, zij houdt het schoentje stevig bij de hak vast alsof zij er onmiddellijk een klap mee uit moet kunnen delen.

‘Nu de regels: Ieder spreekt vrijuit. Dat is alles. Simpel, niet? Gewoon de waarheid, zoals de grote mensen, zonder jokken. We beginnen rechts van mij.’

Zij neemt haar rechterbuurvrouw bij de arm en trekt haar omhoog.

‘Ga staan,’ zegt zij.

Wilma staat. Zij wacht totdat het gezelschap, dat opstandig is geworden, verstomt en tilt dan... met gesloten mond, met een hand op haar hart, de blik in het duistere niets... zij tilt dan de zoom van haar jurk een weinig omhoog... wacht een ogenblik, gaat zitten en glimlacht vaag, wel twintig seconden lang. Dan Cecilia, ook zij is gaan staan en toont, met ingehouden woede, een blote voet in een rijglaarsje. Sabine streelt haar parelketting. Angela beroert de sluiting van haar zomerjurkje... en de anderen: een bandje... een ritsje... een knoop...

[p. 149]

De gastvrouw heeft al die tijd gezwegen. Zij heeft verbijsterd toegekeken hoe haar gasten, haar vriendinnen, haar hartsvriendinnen, stuk voor stuk hun toneeltje opvoerden... Deze houding, deze gemeenschappelijke en eensgezinde houding alsof zij het hadden afgesproken, deze abnormale en respectloze houding van een groep naar een eenling, die provoceerde. Het trof Maria recht in haar ziel.

‘Zijn dat jullie alibi's? Een vrouw alleen zo te behandelen! Volkomen idioot! Peuters! Dreumesen! Priegelaars! Als geen van jullie zijn tong kan roeren, als jullie blijven zwijgen als het graf, dan moet ik wel! Jullie dwingen me ertoe!’

Op dat moment verschijnt uit het duister de dochter in de deuropening. Geparfumeerd door de jeugd kijkt zij met grote ogen naar de schaal op tafel, knippert in het licht en stapt de kamer in, gracieus en onhandig als een veulen.

‘Dat is Anna,’ zegt de gastvrouw, ‘13 lentes.’

Waar net nog melk met brokken stond ligt nu het verregende lichaam van Herman. De gastvrouw heeft zonder problemen de knappe koppen uit haar hoofd gezet. Met z'n allen hebben ze hem discreet van het gazon opgetild, naar binnen gedragen en op de tafel gelegd. ‘We hadden je net nodig.’

Anna bekijkt met afschuw haar vader.

‘Liefste... toe... werk even mee, in deze tijden van moreel verval... trek je kousen op, strijk je jurk glad, je bent geen kind meer.’

Ze wordt op een stoel aan het voeteneind van haar vader geplaatst.

‘De jeugd is gevoelig genoeg,’ zegt de gastvrouw, ‘concentreer je Anna, jij bent ons medium.’ Anna sluit haar ogen en zinkt weg in een demonstratief zwijgen.

‘Komt er nog wat?’

Anna zwijgt.

‘Doe die bloem uit je haar, schat. Het is geen bloemenseance.’

Anna zwijgt.

De provocatie van dat dood-zijn, van dat eindeloze stilliggen en zwijgen, het werkt de gastvrouw op haar zenuwen. De kaarsen op tafel sissen en maken griezelige schaduwen van de jonge gezichten van de hartsvriendinnen tegen het behang, wegvluchtende schimmen uit een vergeten verleden.

‘Herman schiet op!’

Daar opent Anna haar ogen, alsof zij een bijzondere melodie hoort en niet weet van welke kant deze komt.

‘Mam, geef me dat schoentje eens aan.’

Anna loopt mechanisch op haar moeder toe en bekijkt van dichtbij haar gezicht. Dan ziet ze haar zoals ze werkelijk is, weggezonken in verdriet, in starheid, verteerd en verwrongen door echtelijke jaloezie.

[p. 150]

‘Waarom kind?’

Anna kijkt van haar moeder naar haar vader en dan van gast naar gast, al die tijd glinstert er in haar ogen een beeld, een herinnering uit haar jeugd. Zijzelf spelend op het strand, met naast zich haar moeder, zonnend, stralend, een hoed, een badpak, glanzende bruine benen, jonge voeten, gelakte nagels... Anna glimlacht... een kleine kinderlijke glimlach... maar dat was in het duister van de kamer al niet meer te zien.