Parmentier. Jaargang 14

[p. 61]

Kamiel Vanhole
Voir un ami crever

Ik wist neet wat ik zag.

Een belt, met op de achtergrond een man die toen hij me voor het raam zag passeren, zijn beide armen in de lucht stak, alsof hij net de eindsprint op de Champs-Élysées had gewonnen. De deur klikte open, er woei mij muziek tegemoet, stank, vliegen. Op de trap schoot een oude vrouw weg, ik meende me te herinneren dat ze mevrouw Berlusconi werd genoemd.

In een zurige walm liep ik het halletje door, waarna het huiselijke tafereel zich in volle glorie ontvouwde: een kamervloer die tot in de verste hoeken bezaaid was met een half metertje afval van menselijke oorsprong. Een festivalterrein na zeven dagen. Honderden colablikjes en pizzadozen tussen doorweekte papieren, keukengerei, vensteromslagen, kleren, plastic. Alsof de man een kleine krater was die constant puin had zitten spuwen, peuken, uitgedroogde deegkorsten, drankresten en gemorst mensenvocht of wekere uitwerpselen. Een tot prop gewrongen katoenen hemd. As, orgaanvlees dat onder folie aan het ontbinden was, schimmels op resten in alubakjes. En daartussen op een bank tegen de muur mijn gastheer, onverstoorbaar naar het mozaïekbeeld kijkend en de ene sigaret na de andere opstekend, ingesloten door zijn eigen troep.

Een eilandbewoner.

In een uithoek van de kamer stond een jongen te vegen, hij werd me als Vrijdag voorgesteld. Een twintiger misschien, een jongen uit het Rifgebergte in een wit, mouwloos lijfje. Hij keek amper op en gaf ook niet de indruk dat hij erg in zijn schik was met mijn komst.

‘Hij heeft wel vijftig cd's teruggevonden,’ riep de man op de bank triomfantelijk.

‘Godverdomme, jongen, wat is hier aan de hand? We zouden beter een schop gebruiken dan een borstel.’

Dit laatste was tot Vrijdag gericht, maar ik weet niet of hij me begreep, hij reikte me enkel een zak van lichtblauw plastic aan. Ik vond ergens een blik dat als schop kon dienen, hurkte beschaamd neer en begon de vloer vóór het aanrecht vrij te maken, sprakeloos. Hoe had hij het weer zover kunnen laten komen? Maar het kon altijd erger bij hem, steeds onterender. Niet het minste zelfrespect nog, geen spat. Maar hoe had hij dan weer iemand zo gek gekregen om de boel te komen uitmesten? Hooguit veertig kilo woog hij nog, zijn armen en z'n gezicht zaten onder aankoekt vuil. Een Vlaamse aboriginal, die zijn eigen strafkamp had ingericht. Een kind dat alles liet vallen wat vallen kon, mama raapte toch alles weer op.

Ik bleef scheppen, ik dacht aan de film Dodeskaden, ik dacht aan het boek Job, ik dacht aan de wandschilderingen van Goya. Soms viste ik iets bruikbaars te voorschijn, een vleesvork of de pet met de klep waarmee hij op zo'n ouderwets Peterburgs mannetje had geleken. Nu was ze niet meer dan een vieze, natte prop die ik koleriek opzij smeet. Een dier was hij geworden, een wildebeest dat geen vlieg kwaad zou doen, daar was hij dan weer te bang voor. Wel zou hij een paar uur later twee harde vingerpunten tegen mijn borstbeen prikken.

[p. 62]

‘Ik zoek een woord,’ riep hij. ‘Ik moet een woord vinden. Wat gaat er aan een posttraumatische toestand vooraf?’

‘Een trauma, toch?’

‘Dat bedoel ik niet, idioot, maar het is wel een Grieks woord.’

‘Catharsis? Epifanie?’

‘Neeneeneenee, nog iets anders. Als ik dat woord vind, is alles opgelost.’

Ik legde mijn blik neer, waadde naar hem toe en hurkte neer bij zijn hoofd.

‘Er is helemaal niks opgelost, jongen. Jij gaat dood. Wanneer heb je je voor het laatst gewassen?’

‘Maar ik drink niet meer. Daar ben ik van af.’

Ik sprak zijn naam uit. Ik zei dat dit niet kon, maar hij weigerde te reageren en keek weer naar het mozaïekbeeld.

‘Zet die radio eens wat luider,’ zei hij tegen Vrijdag.

Ik vond een rol met PMD-zakken en scheurde een nieuwe af.

‘Wie is dat?’ vroeg Vrijdag. ‘Broer?’

‘Neenee,’ zei de man. En tegen mij weer: ‘De telefoon is stuk. Maar Vrijdag gaat hem repareren.’

De jongen bewoog zich naar de hoek van de kamer waar de muziekinstallatie stond, en schoof wat later een grote kartonnen doos in mijn richting. Ja, dacht ik goed idee. Die pizzadozen zijn scherp, ze scheuren de zakken, misschien is sorteren al met al toch handiger. Ik probeerde telkens drie, vier blikjes tegelijk op te scheppen, samen met de smurrie die eronder zat. Af en toe graaide ik een reeks pizzadozen bijeen en legde ze apart. Vrijdag was intussen met de cd's bezig, merkte ik. Af en toe nam hij een slok uit een blik Jupiler. Soms vond ik er ook eentje, onaangebroken, als een paasei tussen de zooi, maar ondanks mijn dorst trok ik er geen open.

‘Wat is dat? Een broek geweest zeker? Ik smijt het weg, hoor je? En hier. Stront godverdomme!’

‘Van wie?’ vroeg de man op de bank.

‘Van wie? Van u, tiens!’

‘Dat kan niet.’

De kraan in de badkamer deed het nog, maar een schone handdoek behoorde reeds tot de onmogelijkheden, zodat ik mijn handen maar uitwapperde en ze half aan mijn broekspijpen droogde.

Ik ga wiskunde studeren, had hij aan de telefoon gezegd. Ik ga mijn werk in het Italiaans vertalen. Wel was een van zijn ooms in een kapperszaak veranderd, dat vond hij hoogst merkwaardig, maar daarom nog niet dramatisch. Het maakte gewoon deel uit van zijn psychotrauma, ik mocht daar compleet gerust in zijn.

Een dier verdiende beter.

[p. 63]

En dan de stank, daar hadden zelfs de engelenstemmen tegen het plafond niet van terug. Zijn trekken vertoonden nog enige gelijkenis met de mijne, maar z'n blik stond gejaagd en om z'n rechteroog zat een grote, paarsblauwe bloeduitstorting van zeker ergens tegenaan geknald te zijn.

Ik rookte een sigaret om het slagveld te overschouwen. Dit was de slaap van de rede die monsters voortbracht. Dit was de ultieme vrouwloze.

Even meende ik Vrijdag iets in het Frans te horen zeggen, maar toen ik zelf in die taal begon, kreeg ik geen gehoor. Hij richtte zich bij voorkeur tot mij door zijn kin vooruit te steken.

‘Laat maar,’ zei ik.

En dit was geen gesticht, dit was een appartement in een van de serviceflats aan de Lange Batterijstraat anno nu. Woedend scheurde ik een nieuwe vuilniszak af en hurkte neer. Wat een document zou kunnen zijn, gooide ik op de keukentafel, dat kon later uitgezift worden. Vrijdag bleek nu in een doos te snuffelen waar allerlei papieren uitstaken. En toen was ik het zat, tenslotte was ik hier niet komen aanzetten om in mijn eentje een stal te reinigen. Bovendien begon de situatie me steeds grotesker te lijken. Wat was die knul ook weer aan het doen geweest, toen ik binnenkwam? Vegen? Maar dat had toch geen zin. En nu ik de boel had overgenomen, zat hij in de kasten te wroeten.

‘Luister. Ik ga de hulpdienst bellen. Zou je aan je kameraad willen opdragen de telefoon weer te herstellen? Waarom is hij stuk eigenlijk? Waarom is hij de enige die hem kan repareren?’

‘Als je dat doet,’ zei de man, ‘als je durft te bellen, wil ih je nooit meer zien.’

‘Je moet je laten opnemen.’

‘Ga weg.’

‘Ik ga al ik moet nadenken.’

En hulp zoeken, dit ging me te boven. Ik liep de straat weer uit, richting tram, en vond op de hoek van de Brederodestraat een telefoonshop. Een dik uur geleden had ik nog een stuk watermeloen willen kopen, bij wijze van verrassing, maar uit een bang soort voorgevoel had ik daar toch maar van afgezien. Alleen, dit was veel erger dan ik gevreesd had, dit kwam nooit meer goed, de slotakkoorden werden aangeheven. En naar wie kon ik bellen? De vrouw die de winkel beheerde, was zelf aan het telefoneren met haar mobieltle, ze sprak een Slavische taal. Ik vroeg een telefoonboek, le bottin voegde ik er voor alle zekerheid aan toe. Het ding lag in de hoek van het raam. Ik zocht het nummer van vrienden, maar niemand nam op, met vakantie wellicht. Ik moest aan brillen trouwens, het korps van die telefoonnummers werd me te priegelig.

Een andere copain bleek wel thuis, hij woonde vlakbij, we liepen elkaar tegemoet. Ik schetste mijn afgrijzen, kreeg water. We haalden er een vrouw bij en besloten samen te gaan kijken. Maar toch eerst naar zijn huisdokter gebeld, misschien wist zij raad. Ze ontnuchterde me,

[p. 64]

men kon niets tegen zijn wil ondernemen, zei ze. Niet dat ze haar handen in onschuld wou wassen, maar er waren grenzen en uiteindelijk had ieder mens het recht zichzelf om zeep te helpen, hoe langzaam dat ook in zijn werk ging. Het was zijn keus.

‘Maar als die keus nu verkeerd is? Moeten wij dan laten begaan? Hoe kun je zo iemand aan zijn lot overlaten?’

‘Dat is een kwestie waar ik me al zo vaak het hoofd over gebroken heb, maar juridisch gezien staan wij machteloos. Die man vormt geen bedreiging en dus heeft het weinig zin om een ambulance te sturen, zeker als hij weigert mee te gaan. En u beseft toch ook dat het na iedere opname alleen erger wordt.’

‘Dat weet ik, ja.’

‘Dan moet u me nu verontschuldigen, ik ben hier met nog een patiënt bezig.’ ‘Excuseer.’

‘'t Is niks.’

De man die wou vergeten dat hij bestond.

We liepen er gedrieën naartoe, sloegen de Lange Batterijstraat in. Alleen de naam al.

‘Hier heb ik verschillende keren mijn boekentas teruggevonden’ vertelde de vriend.

‘Toen je nog kind was?’

‘Neenee, nu. We wonen hier pas twaalf, dertien jaar.’

‘Maar hoe kun je je boekentas dan kwijtraken?’

‘Oh, je hoeft maar even uit te stappen en het ding op de achterbank te laten staan.’

Het raam stond open. Ik keek naar binnen en moest tot mijn stomme verbijstering vaststellen dat de vloer praktisch volledig ontruimd was, Vrijdag stond nog een laatste restje troep bijeen te vegen. De voordeur zat op slot. Terwijl ik de man verzocht open te maken, schoof Vrijdag een doos door het raam, die snel in ontvangst werd genomen door een jonge vrouw, waar twee snotneuzen omheen drentelden. Strandjutters van 't stad. Maar dat die gast zich na gedane arbeid bezoldigde voor zijn taak, was niet onterecht, vond ik. Alleen over de grootte van die verloning zouden we het wellicht oneens zijn geweest.

De man deed open en liet ons binnen. Hij verzekerde me dat wat hij vroeger gedaan had, geen kattenpis was en dat zijn toekomstige prestaties dat ook niet zouden zijn. Hij priemde twee vingers tegen mijn borstbeen.

‘En ik laat me niet opnemen,’ zei hij.

‘Je zou beter. Die plannen van jou kunnen wachten.’

‘Straks gaat Vrijdag met nat kuisen. En hij heeft beloofd me vanavond onder de douche te stoppen.’

De man ging nu recht voor mij staan, met één vuist in z'n zij. Het leek of hij volslagen kalm was, hij bekeek me aandachtig, alsof hem opeens iets was opgevallen.

‘Maar vertel eens, wat is nu het probleem eigenlijk? Alles is toch in orde. Ik wil het woord

[p. 65]

aanmatigend niet gebruiken, maar waar haalt iemand het puntje puntje puntje vandaan om te oordelen over de waardigheid van andermans leven? Trouwens, de boel is opgekuist. En wie heeft dat gedaan?’

‘Vrijdag,’ zei ik.

‘Precies. Wie heeft die naar hier gestuurd eigenlijk?’

‘Hoe kan ik dat nu weten? Jij kent hem toch. En hij gaat er met jouw spullen vandoor.’

‘Pf, een ouwe video misschien. Laat hem die maar. Maar heb jij daarnet geen ambulance willen roepen?’

‘Ja.’

‘Ik ben toch niet ziek. Wat is er dan niet in orde? Als je 't weet, bel mij dan. Je stelt me teleur. En waarom stel je me teleur? Omdat jij enkel denkt vanuit jouw logica.’

Gedrieën zaten we op een stenen bank voor de rode appartementsblokken.

‘Zouden we niet beter hopen dat hij snel doodgaat?’

‘Dat hebben we al zo vaak gedaan.’

‘Waarom staat dat niet in uw woordenboek, opgeven?’

‘Weet ik niet. Ik kan de mensen die ik heb leren kennen, toch niet achterlaten.’

‘Een van die kinderen vroeg of ik van de B.O.B. was.’

‘Het is zijn keus.’

‘Keus? Ik kan met de beste wil van de wereld niet geloven dat iemand bewust voor zo'n bestaan kiest. Een keus is een constructie achteraf. Door hoeveel dingen worden we niet gedreven?’

‘Hij geeft niet om z'n leven.’

‘Hij zou een geknipte zelfmoordterrorist zijn.’

‘Dat weet ik nog zo niet. Hij laat de dingen liever door een ander opknappen.’

‘Vermijdingsangst noemt hij dat.’

‘Maar hoe komt hij aan die Vrijdag?’

‘Die zie je niet meer.’

‘Denk je?’

Het was lang na de oorlog of kort ervoor, dat weet ik niet meer. Maar als de bewindslieden me bezweren optimistisch te blijven, ben ik op mijn hoede.