Parmentier. Jaargang 14

[p. 38]

Josien Laurier
Nederland

Het was ons idee.

Om de eer gaat het ons niet, maar om de waarheid - een waarheid, die belangrijk voor ons is.

Het is te gek dat andere naties het wagen die te betwijfelen.

Wat roepen de Russen nou dat ze metrostations als paleizen hebben gehad? Wat mekkeren de Engelsen over de onderzeese verbinding tussen Calais en Dover? Wat brullen de Duitsers dat één van hun grootste leiders zich in de laatste weken van zijn leven heeft teruggetrokken in een ondergrondse bunker?

Dat betekent toch allemaal niets.

Gerommel aan de oppervlakte, dat was het - en voor de verkeerde redenen.

Nee.

Waar het om gaat, dat is bekommernis, oprechte bekommernis, om de natuur.

En die hadden wij.

Het is waar dat ons metronetwerk niets voorstelde. Maar àls wij een tunnel aanlegden onder de grond, dan deden wij dat om ons Groene Hart te sparen.

En dat zegt alles.

Geen natie heeft zich zoveel zorgen gemaakt over de natuur als de onze. Wij hebben nooit vogels uit de lucht geschoten, zoals de Italianen, wij zijn massaal op het scharrelei overgegaan, wij hebben kippen op onze binnenplaatsen, konijnen gekoesterd op onze dakterrassen, en hangbuikzwijnen in onze achtertuin, wij hebben als geen ander geweten wat het dier voor de mens betekent en wat het dier nodig heeft. Liefde en aandacht natuurlijk, en vooral ruimte. Als het dier geen ruimte heeft, heeft de mens die ook niet. Man ist was man isst. De liefde gaat door de maag. Wij wisten het. Wij hebben een succesvol politicus opgeofferd voor de rechten van het dier, wij hebben een partij opgericht voor de rechten van het dier, aangevoerd door onze beste kunstenaars en schrijvers. Wij hebben altijd van het dier gehouden. En van biologische groenten. Vlak voor de Omwenteling schoten de natuurwinkels in ons land als paddestoelen uit de grond; wij wisten de smaak van de natuur te herkennen en te waarderen.

Al in de zeventiende eeuw verstonden wij de kunst groenten en fruit te portretteren. Ware allegorieën waren het. Zoals de parel stond voor de deugd, zo stond de druif voor de overvloed; wij wisten hoe schoonheid, gezondheid en moraal samengingen - wij hebben het altijd geweten. De auto hebben wij nooit verafgood zoals de Amerikanen, wij wisten dat het vooral een verlengstuk van het gezin was, een soort uitvergrote wandelwagen, en wil hebben gewetensvol de enorme accijnzen betaald die op de benzine werden geheven. Wij hebben de gasbel in de Waddenzee niet willen aanboren zonder rekening te houden met de vogels, de robben, de vissen, de slakken, de schelpdieren.

Wij wisten wat files waren.

[p. 39]

Wij wisten hoe je het recht op een voetbalveld moet afwegen tegen het recht op een speeltuin, een park, een parkeerterrein, een bioscoop, een supermarkt, een universiteitsgebouw, een ziekenhuis, een vliegveld.

Wij hebben te weinig ruimte gehad, en vooral beseft dat wij ruimte bezetten die ons niet toebehoorde.

Bovendien zijn wij het volk van de ingenieurs. Wij kennen de elementen. Lucht aarde water en vuur. Van die vier hebben wij ons in de voorgaande eeuwen weten te verhouden met water en lucht. Nu dan verdiepten we ons in de aarde en het vuur.

We hadden onze kop al zo vaak in het zand gestoken.

Het is onze grondhouding.

En dan verder kijken dan je neus lang is. Dat moet je hebben.

Nieuwe terreinen ontdekken, en dan je vlag durven planten. Niet bang zijn voor wat je tegenkomt. Doorgaan.

Dat is ons volk.

Opportunisme?

Wij zeggen: geloof.

Het heeft erop geleken, dat wij het verloren waren in de eeuw die voorafging aan de Grote Keer, maar nu zie je hoe diep het heeft gezeten.

Niet bang zijn voor het duister; geloven in het licht, zelfs als het duister je verblindt. Want donker moet het geweest zijn, in de eerste jaren.

Nu is het nauwelijks voorstelbaar hoe groot het verschil was tussen het licht dat wij gewend waren, en het licht waarmee wij het daarna moesten doen - toen moet het een dreun geweest zijn. Maar stug doorgaan.

Je niet afvragen of je kinderen, of zelfs je kindskinderen de vruchten van je arbeid zullen plukken. Doorgaan omdat je simpelweg weet dat het moet. Als het niet voor het geld, of ongekende nieuwe mogelijkheden is dan wel voor het geloof in een betere wereld.

Daarboven.

Iets achter je kunnen laten.

Weten wanneer je schip zinkende is. Dat pragmatisme ook. Die nuchterheid. Weten wanneer je tijd gekomen is, en dan niet dralen, niet omkijken, maar gaan naar een nieuw land.

Wij waren de nieuwe Joden.

Wij waren het volk, dat zich leiden liet. Naar onze kolonies in de zeventiende eeuw, en nu naar onze nieuw ontgonnen terreinen. Ons onderaardse rijk.

Niet voor niets beslaat dat nu de halve aardbol, en nog altijd dijdt het uit. New York hadden we voor een habbekrats verkwanseld, dit keer grepen we onze kansen.

Wie durfden het slijk in te gaan? Wie durfden dat rijk, dat eeuwenlang voor de doden bestemd geweest was, binnengaan? Wie durfden daar de eerste naambordjes te hangen? Wie hadden die nederigheid, die ootmoed, om de glamour van de bovenwereld te verwisselen voor

[p. 40]

het duister, het vocht, en de benauwenis van de onderwereld?

Nederlanders!

Zegt onze naam niet genoeg?

Zoals wij onmiddellijk geroken hebben dat in koffie en kaneel handel zat, zoals wij de sublieme lichaamsbouw van de zwarte bewoners van het Afrikaanse continent op waarde hebben kunnen schatten, zo wisten we nu dat het slijk der aarde goud was.

Gemodder was het in de eerste jaren.

Maar kijk wat zich geopenbaard heeft onder onze werkende, niet aflatende handen! Anderen bouwden torens, wij groeven schachten. Wij lachten niet om die ijdelheid, wij verzaakten haar werkelijk, wij vergaten haar. Dieper en dieper gingen we.

De eerste gangen legden we aan, we kwamen onder de goudmijnen, de steenkolenmijnen, de kopermijnen en stichtten er onze eerste kolonies: holen in de letterlijke zin van het woord. Mensen kwamen we er niet tegen, beesten evenmin; opgelucht haalden we adem. Voor de beesten deden we het toch: de bovengrondse natuur (en daarmee alle ijdelheid, waarmee zij kunnen leven, gezegend als ze zijn met een onschuld, die hen behoedt voor verderf was voor hen.

In het duister sloegen we gaten en we maakten er licht. Onze eerste landgenoten vestigden zich in de kleine cellen, vanwaaruit verder werd gewerkt. Ze wenden aan de bescheiden hoeveelheden licht en lucht, hun organismen begonnen zich aan te passen. Zij waren de wegbereiders.

Het eerste kind dat daar geboren werd! Een Nederlander! Een Nieuwe Wereld burger! De eerste! De viering van die geboorte was even bescheiden als die van Jezus Christus indertijd, maar wij wisten wat zij betekende. Dat wij ons konden voortplanten in dat duistere oord, dat wij er leven konden.

Het duurde lang voor anderen ons volgden, en natuurlijk waren het eerst de criminelen. Gevangenissen werden in ons midden opgericht, het uitschot van het bovengrondse werd in ons nieuwe rijk gehuisvest. We haalden onze neus er niet voor op. Was Australië ook niet op die manier bevolkt? En dat na de gevangenen de terroristen kwamen, de mensen voor wie geen plaats was daarboven? Wij waren er niet vies van de nieuwe wereld was groot genoeg, wij ontvingen hen zonder vragen en zetten hen aan het werk. Men gaf het beheer van al deze mensen graag aan ons over, men vertrouwde ons en terecht. Wij kenden de nieuwe wereld beter dan de anderen, wij hadden werk te doen, aan onze moraal kon men niet twijfelen.

Voor wie wij werkten?

Voor een betere wereld.

Onmiddellijk na de terroristen en de gevangenen kwamen de militairen, die altijd overal hun oefeningen moeten doen, en die, gestuurd door de wetenschap, moeten exploreren. Terrein genoeg. Er moest veel uitgehold worden, veel opgehoopt en getransporteerd, veel ruimte geschapen, veel aangelegd.

Wij voerden niet altijd het bevel, maar wij waren de enigen die wisten wat wij deden. Men

[p. 41]

kon niet zonder ons. Wij breidden ons uit, de enige natie die gezonde burgers naar beneden stuurde, wij stichtten buitenwijken, en, na verloop van tijd, universiteiten. De geleerden die al naar onze domeinen waren uitgeweken wegens ondraaglijke druk van buitenaf, stelden wij voor weinig geld aan. Het waren de besten.

De eerste zakenmensen zaten hier toen al.

Projectontwikkelaars waren de eersten, de rest volgde razendsnel. En de eerste regering die zich meldde, konden wij ontvangen in de beste hotels. Het was maar een gevluchte dictator met zijn aanhang, toch waren we trots.

Ze gingen nooit meer weg.

Dat is het mooie van dit oord: je wilt er niet meer weg. Je kan zeggen dat onze zendingsdrang veel gedaan heeft voor het paradijs dat de bovengrondse wereld is geworden, en zeker hebben wij keihard gewerkt om een mentaliteitsverandering te bewerkstelligen, geholpen door allerhande sprekers van allerhande geloofsovertuiging, maar als we eerlijk zijn, moeten we toch toegeven dat de aantrekkingskracht van dit oord het echte werk heeft gedaan.

De mensen die van boven kwamen, waren eerst huiverig om de diepte in te gaan, toch trok iets hen aan. En als ze eenmaal meegaven, trok het steeds meer. Het was hier ook overzichtelijk en vooral knus, bijna pittoresk.

Ja, onze bovenste lagen doen aan oude volkswijken denken. De kamers zijn niet groter dan strikt noodzakelijk, en dat alleen veroorzaakt al een gevoel van behaaglijkheid. Dit was de menselijke maat.

Of ze door de lange wintermaanden liepen, zo was het. En toen ze ontdekten dat sommige deuren voor altijd dicht blijven: dat je een kamer krijgt voor het leven, die ook na je dood jouw naam zal dragen, dat je er blijven mag tot je botten zijn vergaan, en zelfs daarna, waren ze om.

Je leeft hier tussen de doden en er is niets geruststellenders dan dat.

Toch zijn dat details.

We kunnen het succes van de Keer niet toeschrijven aan de manier waarop wij de wereld hebben ingericht. Natuurlijk hebben die lange, traag slingerende rijen cellen een eigen schoonheid, rozenkransen met in iedere kraal een mens, maar van doorslaggevend belang is de ontdekking, die we na decennia deden.

Decennia van graven, graven, graven.

Je kinderen zien opgroeien en graven. Niet meer goed weten waarvoor. Doen.

En dan.

Warmte voelen.

We wisten het. We hadden het uitgerekend, voorzien.

Maar we waren zo gewend geraakt aan de kou - en we wisten niet beter of alles was duisternis.

En dan.

[p. 42]

Warmte voelen.

Aan le voetzolen.

Je kijkt elkaar aan.

En je weet: die zon daarboven, dat bewierookte daglicht, die godin uit de oertijd, dat is een leugen. Wij HEBBEN ONZE EIGEN ZON.

En daar warmen we onze voeten aan.

Wij bouwen op een holte die gevuld is met een weergaloze energie.

Het hart van onze bol.

Onze haard.

Dan wil je niet meer weg. Dan heb je iets gevonden - je fundament. Dan weet je: alles is altijd gelogen geweest. Alle poezie vals. Alle muziek vals. Dit is onze waarheid.

Dat alleen mensen die het goed betalen kunnen in de warmere contreien hun optrekje hebben: sois. Dat alleen mensen die het heel goed betalen kunnen, de reis kunnen maken naar de kortste luchtpijpen, alla. Dat alles hier door en door geregeld is, en alles geld kost, kun je ons verwijten, maar je kunt het ook iedereen verwijten, leven kost nu eenmaal geld. Wij kunnen niet alles tegelijk veranderen. Wij blijven mensen.

Maar wij hebben de beslissende stap gezet in de enig juiste richting, eindelijk zijn wij op onze plaats.

Wij kenden die nog niet.

We zijn altijd vreemden geweest op onze planeet.

We hadden geen idee dat het een huls was, die ons huizen kon. Dat we in onze schulp konden kruipen. Dat we onder konden duiken, niet uit angst, maar meegevend aan de kracht, waarmee de aarde ons naar zich toe trok.

We zijn kilo's lichter geworden; de last van het verzet is van ons afgevallen. Misschien zullen we, nu we onze plaats gevonden hebben, uiteindelijk bevattelijk worden voor de grote waarheden, waarvoor wij nu nog blind zijn.

In ieder geval zullen wij ons niet meer verkijken op de zon, en alles wat haar licht zo bedrieglijk reflecteert.

Licht speelt hier nauwelijks nog een rol. Ornamenten zijn er niet. Het enige dat ons siert, is onze overtuiging.

Als we kijken, dan zien we alleen structuur: de ordening van onze steden, de indeling van onze cellen, en als we de blik naar binnen richten, zien wij hetzelfde. Ja, het verschil tussen binnen- en buitenwereld is onbelangrijk geworden: wij leven in een denkwereld.

Wat de bovengrondse wereld betreft: wij vertrouwen dat haar wonden helen. Op de ruïnes van metropolissen groeien eiken, in haar takken huizen vogels, er klinkt daar een lied dat ons niet meer misleiden kan.

Nee, de nachtegaal zingt voor haarzelf; wij zijn nu slechts onder elkaar.

De dag bekoort niet meer, de nacht verschrikt niet meer.

[p. 43]

De uren en de jaren verlopen monotoon.

Er is geen eb, er is geen vloed, er is geen teveel, er is geen tekort, er is alleen die permanente gloed diep onder ons. Wij slapen kort, wij rusten veel, wij werken stelselmatig. Er is geen lente die ons opjaagt, geen winter die ons deprimeert. De hartstochten zijn bekoeld - er is geen alcohol, geen drugs, geen koffie en geen chocola.

Ons geld gaat naar pillen die ons voeden, naar scholing en behuizing. De grote zandloper bepaalt de tijd - een etmaal duurt neet langer 24 uur, maar 25. Er is geen zon- of maankalender meer, er zijn geen feesten voor de oogst of voor het zaaien, wij hoeven niets meer af te smeken, we zijn gerust.

Wij hebben tenslotte onze wortels gevonden.

En diep in deze kloot is de waarheid ons licht.

Natuurlijk is het de waarheid van alle mensen.

Maar wij zagen haar het eerst.

De Aardsvaders, de Grondleggers, de Gangmakers zijn Nederlanders.

Het was ons idee.