Parmentier. Jaargang 13

[p. 7]

Dossier
Grenzen im fluss

[p. 8]

Uit: Jerzy Lukosz Leonore
Translatio
Vertaling: Frans Jong

We kregen in de barak bezoek van een Duitse ondernemer en die zei dat er iemand nodig was voor de lijkoven. Ik meldde me aan, kreeg een stuk papier met een bisschoppelijk en een civiel zegel, een uniform, asbesthandschoenen een speciale bril en een mondkapje.

Na de verbranding van het eerste exemplaar concludeerde ik dat het een beroep was net als elk ander. Ze brachten oude mannen bij me, kerels in de kracht van hun leven, knappe vrouwen, kinderen. Families overhandigden mij na het houden van de rouwdienst de stoffelijke resten. Ze keken me daarbij aan alsof ik niet een gewone ambtenaar was, een functionaris van de laatste omschakeling, maar een bode van de dood, diens bondgenoot, bediende en medevernietiger. Er waren gewone verbrandingen bij, zonder getuigen; dan bleef ik alleen achter met de onverschillige blik van mijn cliënt. Ik moet toegeven dat ik niet hield van die publieke, rituele verbrandingen in een verlichte cabine als een lift met een raam. Wanneer de zilveren stampers na het loeiende werk van het vuur de klus moesten afmaken zodat de as in een klein busje paste, voelde ik me een onmens. Daarna wisselde ik van handschoenen en bracht de warme urn naar de familie. Een bewijs voor de veranderlijkheid van het aanschijn der wereld, de onbestendigheid van de materie, de ijdelheid van alles wat onder de zon is.

De Duitsers hebben jouw oma in Auschwitz in rook laten opgaan, daarom zou je vast niet willen worden verast. Nu is er geen Duitser meer die naar dat werk omkijkt. De Duitsers worden verbrand door Polen Grieken Joego's. Binnenkort hoor ik nog dat joden Duitsers door de schoorsteen jagen. Ondanks jouw vooroordeel kan ik je crematie warm aanbevelen. Je moet wel een beslissing nemen nu het nog kan, nu je nog alle voordelen ervan op je dooie gemak kunt overdenken. Een afkoelend lijk is een belediging van de menselijke lichamelijkheid, van de menselijke spiritualiteit. Je moet je er zo snel mogelijk van ontdoen, je moet de ellende van de ontbinding scheiden van de glans van de herinnering. Voordat je alleen overblijft met de ontleedkundige. Voordat de ratten jongen krijgen en krijgen in je buik.

Mijn oven was gelegen aan de rand van een groot kerkhof, aan de overkant waarvan een basiliek stond. Tussen het kerkhof en de basiliek was een veld waarop al eeuwenlang werd begraven, en sinds kort werden er gestorvenen van allerlei rang en pluimage in de grond gezaaid. In de basiliek kon ik voor het eerst van nabij de kleine lijkjes van grote koningen en belangrijke heiligen bekijken. Ik bestudeerde de staat van de stoffelijke omhulsels in de glazen sarcofagen. Hier lagen in gewaden gehulde botjes; de botjes hielden nog stand, van de gewaden had de tijd zwart uitgeslagen todden gemaakt. De machtigen en vooraanstaanden van deze wereld lagen in kazuifels van spinrag, en legden in een overdreven grijns hun tanden bloot voor de toeristen. Wat de gesloten schrijnen betreft koesterde ik het vermoeden dat er niets in zat, en toen de bisschop mij onderhoudswerk aan de zerken opdroeg kon ik dat zelfs met eigen ogen vaststellen. Zoveel oorlogen waren over deze streken heen gewalst misschien dat een of andere veroveraar lucht

[p. 9]

had gegeven aan zijn fantasie, zijn passie de vrije loop had gelaten en de wens had gekoesterd om voor zijn aanstaande een schedel van een koningszoon van hier mee te nemen? Wat zou jij ervan zegen als ik een of andere machtige of heilige knook voor je meebracht? Wellicht is de tactiek van de verschroeide aarde in de geschiedenis voorafgegaan door de tactiek van de leeggeroofde reliekschrijnen?

Ik begon me te interesseren voor klinkende uitvaarten. Grote begrafenissen waren als grote veldslagen, kroningen, intronisaties. Hoeveel geheimen gingen er niet schuil achter de begrafenis van Ramses II in de piramide, die voor de eeuwigheid de toegangspoort achter de hele begrafenisstoet dichtsloeg! De begrafenis van Alexander de Grote, die simuleerde dat hij dood was om wraak voor een moord te ontlopen, en die in vrouwenkleding in de menigte rouwenden achter de kristallen urn met de as van zijn geliefde hondje aan liep! De begrafenis van paus Leo I met het rituele breken van de nekken van de vier dragers van zijn draagstoel, zodat ze nooit meer iemand anders zouden dragen! De begrafenis van Christus. De begrafenis van Mohammed. Karel de Grote en Zygmunt de Oude. Kennedy en Indira Gandhi. De as van profeten, uitgestrooid boven de oceanen, in de Ganges geworpen. Ik spitte door de vakliteratuur, alsof ik de eerste gediplomeerde lijkenverbrander in de geschiedenis wilde worden. Zelfs onooglijke berichtjes in de kranten trokken onmiddellijk mijn aandacht, zoals het bericht in de Wyborcza dat uit de kathedraal in Gniezno de kostbare sarcofaag van de H. Wojciech was gestolen.

Op een keer kreeg ik de opdracht om een zojuist gestorven aartsbisschop te verbranden. Hij werd mij in volledige uitmonstering overhandigd, alleen de staf hielden ze achter, om die later onder het gewelf van de crypte op te hangen. Nadat alles was gedaan paste zijn hele majesteit in een glazen potje. Als herinnering bewaar ik een knoop van de rijke tooi van de hiërarch, daarop staat een zin gekerfd die met de waarschuwing eindigde: et in pulverem reverteris. Nadat de stenen dekplaat was weggeschoven en mijn werk in de duistere holte was gedeponeerd werden gebeden gelispeld en kon de steen terug op zijn plaats. Voor iedereen is die afgebakende ruimte betoverd hun intelligentie houdt op wanneer ze in gedachten die grens overschrijden. Voor mij is dat een deel van het métier.

Je kijkt net alsof ik een dégénéré ben. Alsof je me niet herkent. Je luistert naar me alsof het een ander is die praat. Je dacht dat ik een geleerde zou worden of schrijver. Maar ik woon met vreemden en ruim op wat de oorlog niet heeft opgeslokt. Ik heb een aparte kamer, zij zitten opeengepakt in de barak, het uitvaagsel van dit land overvloeiende van melk en honing. Ik heb werk, zij verhuren zich voor gelegenheidsklusjes. Allemaal op valse papieren, of zonder papieren. Alcoholici, halve garen, notoire onanisten, zweverige junks, gestoorde visionairs. Allemaal geloven ze dat ze gaandeweg genoeg bijeepsParen voor een hoekje in eigen land, waar ze hun leven zullen beëindigen, en voor hun oude dag zullen ze, zoals ik hen aanbeveel, zorgen voor een fatsoenlijke crematie. Hoe meer ik ze haat des te meer houd ik van ze. Ik gebruik een wending, telkens als ik iets namens hen moet regelen, alsof ik de grondwet opzeg: ‘wij, de barak’.

[p. 10]

Nu ga ik je vertellen hoe ik doodgraver van koningen en heiligen ben geworden. Daar ben ik toe gekomen door iemand die al lange tijd in me huisde: Robin Hood. Robin Hood en Antigone voor de armen.

Het is begonnen met de dood van een oud-strijder, die wij ‘de professor’ noemden. De professor wist niet hoe hij heette, waar hij vandaan kwam, waar zijn huis was of waar zijn papieren waren. Hij wist alleen nog zijn heldendaden uit de oorlog. Ingelijfd bij het leger bevocht hij de Duitser, en nadat hij hem verslagen had bleef hij bij hem in dienst. We hebben vele nachten kletsend doorgebracht, de professor vertelde mij elke keer een andere versie van zijn levensloop. Op een onverwacht moment kon hij me vragen of ik het veld al had ontmijnd. Toen hij stierfrolden de jongens uit de barak hem in een oud vloerkleed, als in een slechte film, en droegen hem naar het bos.

Niet veel later overleed de moeder van een maat uit de barak. Ho was via de Poolse grens uit Vietnam gekomen verkleed als tuinkabouter. Zijn moeder Hi speelde voor de douanediensten een ander soort kabouter. Ze kenden wat Duitse woorden en met behulp daarvan vertelden ze over apen, olifanten en over eenn boom die in hun contreien eens per jaar met een menselijke stem sprak. Hi werd ziek op dinsdag, en op vrijdag betrok haar ziel een boom in een voorstad van Hanoi, om eens per jaar met haar zwakke stemmetje te spreken. Een arts kon niet geroepen worden, want de arts zou de politie geroepen hebben, en de politie zou ons geroepen hebben. Dus moedertje werd in een lege doos van een Sony-tv gestopt en bij het hek begraven. Ik kon die plek niet aanzien. Het duurde niet lang of men begon op die plek weer bier te drinken en sigaretten te doven.

Een meisje uit Roemenië gaf de doorslag. Nu kan ik je die bekentenis wel doen: ik heb een zwak voor mensen met een getaande huid. En hoewel ze blond haar had, net als jij, noemde ik haar Zwartkopje. Op een ochtend werd ze wakker met koorts en ingevallen ogen. Ze moest behandeld worden ze had geen kans noch in Roemenië, noch hier. Net zoiets als dat iemand aan het oostfront een neurose wilde laten behandelen. Zulke mascarons als de Engelse koningin kunnen een dozijn gouden pispotten hebben, maar mijn Zwartkopje kon nergens op rekenen, behalve de antibiotica die ik haar bracht van een Poolse non die ik kende. Wat moeten we met het meisje aan? - dachten we opnieuw. bij het hek of het bos in?

Twee dagen lang dacht ik dat ook mijn beurt was gekomen. Ik droomde dat ik iets verrichtte wat nog geen enkele lijkenverbrander was gelukt, waarvoor ik postuum word onderscheiden met de Ladislav Fuksprijs: ik verbrand mezelf. Ik construeer een machine die me zonder iemands hulp de gouden afgrond invoert. Ik werd wakker en voelde dat iets in mij was gevaren, iets welde in me op en spoelde als een warme golf over mijn ingewanden.

Na uren werken had ik Zwartkopje vakkundig tot een handvol as teruggebracht. De as deed ik in een zilveren urn waaruit ik tevoren een zeker rijk heerschap in een lege schoenendoos had gestrooid. De urn stopte ik 's nachts in de mooiste grafkamer op het kerkhof, die aan prins Thurn und von Taxis toebehoorde.

[p. 11]

Ik ga de grafkamer binnen, een kamer als een grot. In de hoek ligt een miniatuurprins. Ik vlij me neer naast hem met de urn aan mijn borst en ik leg uit: de aarde is klein, en mensen zijn er veel, en iedereen moet sterven. En jij zou het alleen voor het zeggen willen hebben in zo'n salon. Niet zo netjes, je zou je ogen uit je kop schamen bij het Laatste Oordeel. Bovendien lig je al zo'n paar honderd jaar in je eentje, en je verveelt je vast. Hier heb ik iemand voor je van bijzondere schoonheid. Ze is knapper dan die gravinnen van jou uit het paleis. Ik sta je mijn Zwartkopje af, je zult prettig gezelschap hebben. Ooit zullen jullie ontwaken bij het trompetgeschal van de engelen en zullen jullie genegenheid voor elkaar voelen. Want zo'n gezamenlijk liggen schept een band. Jullie zullen zo blijven liggen tot het einel van de wereld, schouder aan schouder, stof aan stof. Laten we zeggen, voor de komende tweehonderd jaar, want meer geef ik de wereld niet. En je zult het paradijs binnengaan met zo'n donkere schone uit het Zwarte-Zeegebied. Tweehonderd jaar na je dood, prins, heeft het geluk je toegelachen!

In de barak vroegen ze me wat ik met Zwartkopje had gedaan. Ik zei dat ze een fatsoenlijke grafkamer in de kapel had. En wie heeft daarvoor betaald? - vroegen ze. Een zekere aardige prins. En de begrafenis, wanneer is de begrafenis geweest? Afgelopen nacht. En de priester, is er een priester bij geweest of een pope? Zeker. Ik ben er geweest.

Het idee om een eigen kas in te richten dank ik aan het rijke heerschap. De lege schoenendoos die ik onder het bed bewaarde zat me dwars. In mijn kamer zette ik op de vensterbank een indrukwekkende yucca, en in de pot strooide ik de inhoud van de doos, samen met een bolletje ter grootte van een vissenoog, zijn samengesmolten zegelringen. De aarde duwde ik zorgvuldig aan en aan een zijtak hing ik een bordje met voornaam en familienaam.

Na enige tijd had ik in mijn kas atypische beschrijvingen van yucca, filodendron, agave en bamboe.

In de herfst kwamen er twee tweelingbroers uit Noord-Korea. De ene schepte op dat hij vijf minuten ouder was dan de ander. Ze raakten slaags om een meisje uit Albanië en de vijf minuten oudere broer stak de vijf minuten jongere een mes tussen zijn ribben. Niemand kwam op de gedachte om naar de politie te gaan, want de broers hadden met zijn tweeën slechts één paspoort, waarvan ze zich bedienden door het effect van optisch bedrog te benutten. Het tribunaal in de barak veroordeelde de vijf minuten oudere tweelingbroer tot uitstoting. De jongste verbrandde ik in het kader van mijn eigen bezigheden. Twee dagen heb ik zitten piekeren wat ik moest doen met dat op een Albanees meisje verliefde kriezeltje stof. En nog de volgende avond kwam tussen de wortels van mijn agave prinses Klara Rubbis te rusten, een Pruisische die verwant was met de heersers van hier en voor wie het Beierse gezelschap ongetwijfeld niet het summum van haar postume dromen vormde. De Koreaan nu belandde niet in een lege doos van een Sony-tv, niet in het bos en ook niet bij het hek. Hij reisde in een waardige beker naar een nis van de kapelmuur, die edelmoedig was afgestaan door de hooggeboren vrouwe. Zou je de gezichten van de engelen van Onze-Lieve-Heer willen zien op de jongste dag, als uit de machtige en belangrijke graven de hoogedelgeborenen uit den dode beginnen op te staan, en uit enkele

[p. 12]

daarvan mijn sjofelaars te voorschijn komen? Ik ben er zeker van dat Onze-Lieve-Heer zich de tranen in de ogen lacht als Hij ziet hoe een kardinaal zich uit mijn pot met een pioenroos wurmt.

Zo'n zwartwerker de basiliek in krijgen was geen probleem. Hij Paste compleet in een lege suikerzak, die ik onder het hemd van mijn werkpak schoof. Lastiger was het met de stenen platen: dan moesten er breekijzers, beitels en schroevendraaiers aan te pas komen. De kerkwachters bewonderden mijn werklust. Soms waren de fraaie verdikkingen van een schedel binnen handbereik. Een enkele keer was het nodig een grafkamer binnen te aan. Met hoeveel grootmogende heren heb ik wel niet gepraat! Hoeveel heiligen niet aangeraakt! Hoeveel gekroonde hoofden zijn niet verpulverd alleen door mijn aanraking! Als ik per se een concrete majesteit in mijn kas wilde hebben ruilde ik de majesteit voor een zwartwerker. En anders liet ik de majesteit als eeuwigdurend gezelschap achter bij een sjofelaar.

Na enige tijd begon het hele gespuis en het Parasietendom van de republiek van honing, melk en tarwebier mij op te zoeken. Iedereen die een illegaal sterfgeval had. Het kwam voor dat de familie van een overledene mij naderhand vroeg het geheime graf te tonen. Wil gingen dan naar de hoogmis die opgedragen werd door priesters met hoge mutsen op en met sinterklaasstaven. En ik legde in het oor fluisterend uit: jouw broer ligt daar, waar iedereen denkt dat het de rustplaats is van de heilige Vespasianus. Na de mis stak de familie een kaarsje aan bij een indrukwekkende sarcofaag. Het kwam voor dat men ‘Goede Jezus Onze Heer’ zong of danste in een Tadzjiekse uitvoering. De kerkwachters keken verbaasd naar de kleurrijke buitenlanders die bijzondere achting hadden voor een of ander historisch figuur of die een devotie koesterden tot een heilige van hier.

Op de vensterbank heb ik al een fraaie collectie potten die machtige of belangrijke relikwieën in zich dragen. En de crypten in mijn sector zijn gevuld met gewone stervelingen. Het is zon beetje mijn privé Derde Concilie. Soms verkoop ik iets machtigs voor veel geld, of koop iets belangrijks voor weinig geld. Ik kan er zelfs van leven, in ieder geval is het beter dan auto's stelen. Ik heb al een pot met kamperfoelie voor de H. Henricus klaarstaan.