Parthonopeus van Bloys

XVII^⋆).

‘Nem[p]t minen dienst na u wet,

Die ghi selve hebt gheset.
Ic wille vasten en̄ waken.

⋆) XVII^de Fragment, derde en laetste van Jena, einde van 't gedicht, waervan de fransche tekst slechts gedeeltelijk en op de onkundigste wijs door Massm. uitgegeven is, en bovendien in geen der nog bestaende handschriften zoo verre reikt als onze dietsche vertaling voortgezet is, die alleen het slot van 't oorspronkelijk werk bevat. - Zie hier de korte inhoud van ons fragment. Het vangt aen in 't midden van eenen brief dien de wanhopige soudaen Margarijs 's nachts, op zijn bed liggende, schrijft aen Melior, en waer hij, na zich aen de wet der Christenen beloofd te hebben te onderwerpen, voorts over zijne miskende liefde en het hem gedane ongelijk klagende, dit op Ernout die er schuld van was en thans zijn gevangen is, drijgt te zullen wreken. Met den dageraed staet hij op en roept zijnen raed bijeen, waer hij Ernout doet voor zich brengen en bij zijne mannen beschuldigt als de eenige oorzaek zijnde van al het leed dat hij geleden heeft en zij zelve nu nog lijden, en eischt dat ze hunnen gemeenen vijand naer verdienste veroordeelen en straffen. Marcabers, uit haet tegen Ernout en dezes zoon Gautier die hem van sijn peerd gesteken had, juicht des soudaens voorstel toe en verwijst Ernout ter dood. Aupatrijs, op regt en reden steunend, verzet zich daer tegen; maer Marcabers blijft wraek eisschen en wordt op nieuw door hem weerdiglijk wederlegd, en zoo mede Maltan. Den soudaen, dien dit mishaegt, herinnert hij dat hij den man, die hem op 't veld vrij en vrijwillig zich zelven en zijn zweerd overgaf, nu zonder schande niet kan dooden. Daerop doet de soudaen, hoewel met tegenzin, Ernout naer zijne gevangenis terugbrengen. Doch tusschen Marcabers en Aupatrijs is een hevige twist ontstaen, zoo dat zij elkander uitdagen, hunnen pand en borgen aenbieden en met oorlof van den soudaen dadelijk de zitting verlaten. Na het vertrek van den moedigen Aupatrijs waren de anderen gereed des soudaens wraekzucht te voldoen, als Lucius, ‘der minnen bode’, in eene wel geschikte rede zijnen heer voorhoudt dat het beste middel, om Meliors gunst te verwerven, ware haer Ernout, dien zij boven al hare ridders schat, vrij en in zijne volle wapenen ‘op gherechte minne’ terug te zenden.
Die raed beviel den soudaen grootelijks en Ernout wordt zonder uitstel, begeleid door Lucius, naer Chiefdore gezonden, waer hij met de uiterste vreugd ontvangen wordt, terwijl de schitterende kleeding van der minnenbode aller bewondering verwekt. Parth. bidt dezen dien nacht bij hen te Chiefdore te verblijven, en gunt hem, op Ernouts verzoek, zijnen tijd in 't gezelschap der hofdames door te brengen. Daer vindt Lucius gelegenheid om Melior over 's soudaens liefde te onderhouden, die hij haer, als 't zijn beroep en thans zijn bijzondere zending was, met al de kleuren der middeleeuwsche rhetorijk afmaelt, en na een lang gesprek (niet minder dan 316 verzen), waerin zij, van haren kant, met veel wijsheid zijn plaidooy van punt tot punt wederlegt, haer al streelende vraegt wat zij eindelijk wil dat hij zijnen meester van harentwege zegge, om hem te bewegen met zijn leger naer zijn land weder te keeren. Zij antwoordt, dat zij des soudaens krijgsmagt weinig ducht, maer dat, indien deze eenen wapenstilstand zocht, zij hem geerne toestaen zou terwijl de onderhandeling haer alleen te komen zien en spreken: ‘Mijn heere (Parth.) en es niet altoes bi mi,’ zegt zij.
Lucius bedankt haer voor deze woorden en keert onder Anceloots geleide naer de legerplaets terug. De soudaen zat daer angstig met de oogen naer Chiefdore gekeerd; maer als hij Lucius al lagchende zag naderen liep hij hem blijde en met opene ermen te gemoet, en Lucius had niet eerder van den wapenstilstand, van dat bezoeken, zien en spreken gerept, of de soudaen opgetogen keurde alles goed, en haestte zich Lucius 's anderdaegs vroeg naer Chiefdore te zenden met volle magt om een bestand van veertig dagen te besluiten. Als hij verder door zijne schoone woorden en beloften de goedkeuring van zijne hooge mannen bekomen heeft, zitten zij allen op en rijden te samen naer Chiefdore, waer ze van Parth. wel ontvangen worden en, terwijl de soudaen slechts aen Melior denkt, al de heeren van zijn gevolg geen oogen genoeg hebben om de sterkte, de schoonheid en den rijkdom van 't kasteel te bewonderen.
Daerna wordt de vorst met zijn voornaemste gevolg in het vrouwen vertrek toegelaten, waer weldra ook de hofjuffers twee en twee langzaem binnentreden; Urake en Persijs sluiten de rij. Urake wilde Melior ontschuldigen die afwezig was, maer de soudaen, die ze zoo schoon zag, houdt ze voor hare zuster en ontvlamt eensklaps in liefde voor haer. Zij merkt zijne dwaling en glimlacht, doch laet het spel duren, en schijnt zelfs weldra met zoo veel behagen als medelijden den diep bevangen minnaer zijne uitzinnige rol te helpen voortzetten. Dit komiek tafereel, 256 verzen lang, wordt besloten met de verklaring dat Christus, die de gewaende Melior zoo schoon maekte, God es alleene sonder ghenoot; en de dichter verklaert van zijnen kant dat dit alles is, wat hij in zijn fransch model gevonden heeft.

[p. 277]

 

Mijn lijf dat willic sere mesmaken.

6650

In alrehande dissiplinen

[p. 278]

 

Salic mi wel gherne pinen

 

En̄ wille die werelt laten

 

In alre wijs, en̄ mi ghematen,

 

En̄ dienen u lude en̄ stille

6655

Nacht en̄ dach dore Meliors wille.

 

Die ghevet mi u paradijs.

 

Werde mi te goede in alre wijs

[p. 279]

 

Nu dese werelt altemale,

 

Vore al namic die scone smale.

6660

En̄ ghi, goet lief, scoonst alre wive,

 

Hebt mijns ghenade van den live.

 

Van den live?...dit was messeghet;

 

Maer van der doot, diere ane leghet,

 

Die mi dat doet dat ic falgiere.

6665

Men seghet, ghi sijt goedertiere.

 

Hoe so ghedoedi dese moort,

 

Dat ghi aldus sere stoort

 

Enen armen, die u mint,

 

En̄ ghi die waerheit niet en kint

6670

Dat ic mi hebbe ane u gheset?

 

Maer ic wane gijs niet en wet,

 

Noch minen rouwe no mine quale

 

Noch mine pine, scone smale,

 

Dat ic door uwen wille verdoye.

6675

Dat vonnesse [van] den tornoye

 

Dat was valschlike ghewijst,

 

Bedie dat [ghi] mi waert ontwijst.

 

Maer nu hebbic in ghevancnesse

 

Die dit valsce vonnesse

6680

Dede ghestaen doe ieghen mi,

[p. 280]

 

En̄ nam mi daer ic levede bi.

 

Mijns rouwen en ghedachte hem niet,

 

Daer ombe en dede hi noch en liet.

 

Nu salic mi dan wreken des

6685

Al eest te spade; want hi es

 

In mine ghewelt, daer ickene houde.’

 

Dit viel al gader op Ernoude.

 

 

 

Doe verhoghede die soudaen

 

Heme selven en̄ es op ghestaen

6690

Van dien bedde, daer hi lach.

 

Heme verlanghede na den dach,

 

Dat hi hem wreken soude

 

Van allen saken op Ernoude.

 

Dus was Ernout ghedreghet sere.

6695

Die soudaen, die grote here,

 

Dede ghehouden sinen brief

 

Langher vele dan heme was lief;

[p. 281]

 

So mer[r]ede die dagheraet.

 

Doe ontboot hi sinen raet

6700

En̄ siere man een deel daer toe.

 

Daer quamen te hove dies marghens vroe

 

Menech hoghe man van prise.

 

Die soudaen ontboot Aupatrise,

 

Dat hi met Ernoude quame

6705

En̄ vore hem brachte. Dat was onbequame

 

Aupatrise, dat hi Ernoude

 

In siere scaren bringhen soude.

 

[H]et moeste sijn: si quamen voort.

 

Die soudaen sprac niet een woort.

6710

Doe wonderde den groten heren,

 

In welken dat hijt soude keren.

 

 

 

Over lanc sprac die soudaen:

 

‘Ghi heren, nu hebbic ghevaen

 

Den ghenen, die mine minne

6715

Hevet ghekeert in droeven sinne

 

En̄ al den prijs te niete brachte,

 

Dien ic ghewonnen hadde met crachte

 

Van dien tornoye, dien ic verwan.

 

Die coninghe, daer die raet stont an,

[p. 282]

6720

Si hilden hen alle ane mi,

 

Dat ic die beste ware, doe hi

 

Bi siere groter reinardien

 

Die coninghe dede met heme lien.

 

Aldus verloosic op dien dach

6725

Dat ic ghewinnen meer en mach:

 

Mijn lijf verloosic en̄ mine ere

 

En̄ mine raste bi sinen kere.

 

Des beclaghe ic mi nu tote u

 

En̄ soude mi gherne wreken nu.

6730

Bedinket u in uwen sinne,

 

Dat ic u allen sere minne

 

En̄ hebbe ghemint lude en̄ stille

 

En̄ ghevolghet uwen wille,

 

En̄ ghedeilet al dat goet

6735

Vriendelike, dat mi bestoet,

 

En̄ noyt ieghen u en wrachte

 

Noch met wille noch met crachte:

 

Maer nu biddic [u] en̄ wille

 

Uwen sin lude en̄ stille,

6740

Want noyt en wart man gheboren,

 

Die dus vele alse [ic] te voren

 

Goeder liede vercrighen mochte.

[p. 283]

 

Ghi hebt alle sin en̄ ghedochte

 

Ane mi gheleghet, en̄ minnet mi

6745

Alse uwen here, en̄ bedi

 

So benic u wel sculdech, dat

 

Te doene weder ochte bat.

 

Want doe ic was een cleine kint,

 

Wasic met u so wel ghemint,

6750

Dat al mijn lant bat dan nu

 

Was bericht: dat was bi u,

 

Oppenbare, uwe edelheit,

 

En̄ doghet, uwe goedertierenheit.

 

Wi hebben sint met onser macht

6755

Gheconquerert en̄ onderbracht

 

So menech lant, dat wi die ere

 

En verliesen nemmermere.

 

Noyt en wart ooc dinc bestaen

 

Van ons, sine es ooc wel vergaen,

6760

Sonder dese, die mi meest deert.

 

Dit hevet Ernout al gheweert:

 

Hi dede dat wi hier sijn comen.

 

Ons allen hevet hi benomen

 

Vroude, bliscap, sachte daghen.

6765

Hi doet u pinen en̄ sorghen draghen.

 

Beide van kinderen en̄ van wiven

[p. 284]

 

Hevet hi u hier doen bliven

 

Onder onse dootviande

 

Met groten sorghen in desen lande.

6770

Nu siet of hi iet hevet mesdaen.

 

U allen hevet hi dit ghedaen

 

Allene dore den nijt van mi.

 

Besiet, ghi heren, hoe dat wi

 

Bi onsen rade dat verwerven

6775

Dat wine droever doot doen sterven.

 

Of ic noyt van u wart ghemint

 

In dien tornoy, no eer no sint,

 

So doet mi des gherechte wrake

 

Te sinen lachtre van derre sake.’

 

 

6780

Aldus ende hi sine tale.

 

Die heren waren altemale

 

Ghescoffiert van derre sake.

 

Si saten langhe sonder sprake.

 

Doe sprac die grave van Waldaloen,

6785

Marcabers, een quaet felloen;

 

Hi was fel en̄ putertiere;

 

Hi hae[t]te Ernoude en̄ Gautiere,

 

Diene stac van sinen orse:

 

‘Twi doedi, here, dese porse

6790

Uwen lieden en̄ desen pant

 

V[oor] enen uwen dootviant,

[p. 285]

 

Dien ghi hebt in u ghewout?

 

Die mesdaet es [so] menechfout,

 

Die van hem hier es ghehoort,

6795

Dat hi dies lives hevet mesboort.

 

Nu doetene sterven in diere manieren,

 

So ment swaerst mach visieren.

 

Wie soude dreghen enen dach,

 

Die hem stappans wreken mach,

6800

Of andren man bidden wrake,

 

Die wale wreken mach die sake,

 

Die heme selven meest geet aen?’

 

Aldus sprac hi [tot] dien soudaen

 

Sere wel te sinen wille.

6805

Doe wart ghinder een ghestille.

 

 

 

Maer die coninc Aupatrijs

 

En mochte swighen neghere wijs.

 

‘Here,’ seght hi, ‘Marcabers

 

Hevet gheseghet dat al es

6810

Jeghen redene en̄ jeghen recht.

 

Dat willic segghen nu en̄ echt

 

Dat sijn raet es onghehoort,

 

Dies hi allene na uwe woort

 

Dat ordeel seide also saen,

[p. 286]

6815

En̄ nieman el en doet ghestaen.

 

Dus hevet hi Ernoude doot;

 

Nochtan en weet hi cleine no groot,

 

Recht noch onrecht van derre saken.

 

Hi wilde volghen ure spraken:

6820

Daer ombe hevet hijt gheseit.

 

Besiet wel wat daer ane gheleit:

 

Ghehinghedi dies, dat hi ghestaet

 

Dese raet en̄ voorwaert gaet,

 

En̄ ghine niet weder en keert,

6825

Embermeer sidi onteert.

 

El en wondire niet ave.

 

Nu seght, Marcabers heer grave,

 

Ander ordeel en̄ ander recht;

 

Dit was valsch en̄ ongherecht!’

 

 

6830

Doe sprac Marcabers die grave,

 

Een rike man van groter have,

 

Goet riddere; dit eest al,

 

Van andren dogheden was hi smal:

 

‘Ay here,’ seit hi, ‘lieve here,

6835

Mi wondert utermaten sere,

[p. 287]

 

Dat ghi selt in rade staen

 

Van iemanne, die u hevet mesdaen,

 

Ghine wreket alse een coninc.

 

Sal men plait van derre dinc

6840

Houden, dat en es niet goet.

 

Hevet hi verboort diere doet

 

En̄ dies lives, doet, dat ghebiet,

 

So dat ghi andren wederniet.

 

Vore waer segghic ene dinc:

6845

Nembermeer en wert coninc

 

Ghemint, die weec van herten es;

 

Maer die felle, dies sijt ghewes,

 

Hi doet heme sine liede ontsien,

 

En̄ goeder seden plien

6850

Elken, na dien dat hi es.’

 

Nu hevet die grave Marcabers

[p. 288]

 

Ghetoghet ene ghelikenesse,

 

[H]en es no raet noch vonnesse,

 

Maer hi seghet: ‘Dats conincs recht

6855

Dat hi wedersta onrecht,

 

En̄ niemene en dreighe langhe,

 

Noch en ghedoghe niet dat hanghe

 

Op sine ghenaden alle sake;

 

Hi doe we[der sek]erlike wrake,

6860

Of men hem iet hevet mesdaen:

 

Sone salne nieman wederstaen.

 

Men seghet dat conincs waert

 

Met rechte selen gaen voorwaert.

 

Dit wederseghet Aupatrijs.

6865

Dat donke mi in alre wijs

 

Dat donrecht sine es van der sake.

 

Hi seghet, dat lachter es selke wrake;

 

Maer die tornoy van minnen

 

En wilt recht no redene bekinnen;

6870

Maer hi wille dat men wreke

 

En̄ nieman dorperlike en spreke.’

 

 

 

Doe sprac die coninc Aupatrijs:

 

‘Dat wondert mi in alre wijs

[p. 289]

 

Dat ghi segghet selke woort

6875

En̄ si hier bat sijn ghehoort

 

Dan die mine vore onsen here.

 

Ghi penset wel luttel om sine ere.

 

Ghi seght al dat heme behaghet,

 

Si recht, si onrecht, wat soet draghet.

6880

Cracht van rechte, dat es wel sijn;

 

Maer dats oppenbare in scijn:

 

Noch dore coninc noch dore grave,

 

No dore vrientscap noch dore have

 

En es onrecht recht noch recht onrecht.

6885

Dat seidic, en̄ dat segghic echt.’

 

 

 

Maltan sprac: ‘Ic hore wonder.

 

Wel sere es hi der minnen sonder

 

En̄ luttel mint hi sinen here,

 

Mach hijt ghedoen bi eneghen kere,

6890

Hine wreke sijns heren toren.

 

Alle die dit sien en̄ horen,

 

Si willen minen here ghehinghen,

 

Dat hi hem wreke van desen dinghen.’

 

- Doe sprac die coninc Aupatrijs:

6895

‘Ic en ghehinghes neghere wijs,

 

Dies hi lachter hebben soude.

 

Hadde ic ghemocht, ic hadde Ernoude

 

Ghesleghen, eer hi wart ghevaen,

 

Minen here dien soudaen

6900

In wraken: so waert ere;

[p. 290]

 

Maer nu en canic no min no mere

 

Hier in ghesien, no cleine no groot,

 

Dat hi verdient hevet der doot,

 

Want hi gherecht vonnesse seide

6905

Na sijns selves wetentheide,

 

En̄ dat doen die coninghe loveden.

 

Ine sie hier neghenen also goeden

 

Riddere, neghenen [grave] nu,

 

Die aldaer, dat segghic u,

6910

Dat ordeel hadde wederseit,

 

En̄ sinen pant daer vore gheleit,

 

Dat hine maken soude valsch.

 

Al sidi hier nu so ghemalsch

 

En̄ segghet al, dat ghi begheert

6915

Te sinen commere, dat heme deert.’

 

 

 

Doe sprac die soudaen Margarijs

 

‘Mi donke, ic ben in alre wijs

 

Ghelijc den lamme, dat men sceert,

 

Dat heme twint no deel en weert;

6920

Want ic u, coninc Aupatrijs,

 

Verdraghe dat ic enghere wijs

 

Te wraken comen en mach,

 

Dat ic beghere nacht en̄ dach;

 

Want alse men mi segghen sal

6925

Recht ordeel, so beneemdijt al

 

En̄ seghter toe, te minen toorne,

[p. 291]

 

Dat mi pileec es te hoorne.’

 

- ‘Also van derre dinc

 

Wreket u, sprac die coninc,

6930

Alse ghi moghet sonder scande.

 

Ghi mocht begheren selkerhande

 

Wrake, die u niet goet en ware.

 

Ghi moghet wreken, dats oppenbare;

 

Maer doet dat ordeel teersten wisen.

6935

Dat sal men u te rechte prisen.

 

Nu verstaet mi noch een deel;

 

Dat segghic u over recht ordeel:

 

Doe Ernout was in siere ghewelt

 

In den wighe op dat velt,

6940

Sonder wille van eneghen vliene,

 

Gaf Ernout daer oochsiene

 

Den coninc sijn sweert.

 

Daer met wart sijn lijf verweert,

 

Doe die coninc tsweert ontfinc.

6945

Dat es ene scone dinc,

 

Dat hijs metten live ontgheet,

 

So wie die coninc selve weet.’

 

 

 

Doe die soudaen dit verstoet,

 

Wel sere verdroevet wart sijn moet.

6950

Hi hiet Ernoude van Marberoen

 

Weder in ghevancnesse doen.

 

Dit was algader sine antwerde.

 

Sine oghen sloech hi op die erde.

[p. 292]

 

Dit sach Marcabers die grave.

6955

Hi loech en̄ wart verhoghet daer ave,

 

En̄ hilt sijn spel met Aupatrise:

 

‘Her coninc,’ seit hi, ‘in welker wise

 

Houdi mi over losengier?

 

Dat willic wederstaen alhier,

6960

En̄ sal u selven doen verstaen

 

Sake, die ghi hebt mesdaen

 

Meer dan alle die sijn hier.

 

Ernoudes sone Gautier,

 

Die ons jaghede en̄ scoffierde

6965

En̄ ieghen u sint ioestierde,

 

Daer haddine wel onthouden,

 

Doe hi vore u lach in der moude[n].

 

Bi uwen wille quam hi danen.

 

Favele metten ghelen manen

6970

Dien gavedi hem, dies hi te bat

 

Ontfaren soude van der stat.

 

Al sint dankede hi u des

 

Ane uwen neve Galades.

 

Nu soudi gherne sinen vader

6975

Dlijf behouden: dats al gader

 

Dat ghi sterken wilt die minne.

 

Dat en prisic niet in minen sinne,

 

Dat ghi uwes heren viant mint.

 

Dat es oppenbare in u bekint,

6980

Dat ghi een flattere sijt.

 

Ghi mint hen en̄ draghet ons nijt.’

[p. 293]

 

Dit was den coninc so grote ande,

 

Dat hi den grave voor sine tande

 

Wel nalike hadde ghesleghen doe;

6985

Maer het bleef, ic segghe u hoe:

 

Die coninc pensede, dat die mate

 

Elken hoghen man wel sate.

 

Daer omme wilt hire ave helden.

 

‘Her grave,’ seit hi, ‘ic en can niet scelden;

6990

Maer ghi seght van Gautiere;

 

Ghi tiet mi aen dat ic falgiere.

 

Dat wil ic hier wedersegghen.

 

Wildire ooc iet meer toe[l]egghen,

 

Ic sales u ghelove maken:

6995

Dats waer, dat wi onderstaken

 

Ic en̄ Gautier, dat wi ioesteerden

 

En̄ die voete opwert keerden.

 

Dit en was door minne noch door spel.

 

Dat scinet noch ons beiden wel.

[p. 294]

7000

Daer ghenasic van der doot;

 

Maer die steke was so groot,

 

Dat hi mi noch maket gram.

 

Ic sal u segghen wie dit quam:

 

Gautier brachte u ors, her grave,

7005

Daer hadde hi u ghesteken ave

 

Bi den here in die valeie.

 

Hine duchte niet van enen eie

 

Noch u noch there, dat wetic wel.

 

Moreel was dapper en̄ snel

7010

En̄ hi was wel op sine vaert.

 

Ic riep ane hem wel menech waert

 

En̄ bat al gader ombe ioesteeren.

 

Daer dedickene weder keren

 

Sere in sorghen van der doot.

7015

Doe ghelovede ic heme al bloot,

 

Dat hi bleve onghevaen,

 

Op dat hi mochte dies ontstaen

 

Dat ickene niet en stake te doot.

 

Hi halp heme selven uter noot.

7020

Daer omme gavic heme Favele,

 

Mijn goede ors, te sinen dele.

 

Van Galadesse minen neve

 

Seidi ooc ene andre heve.

[p. 295]

 

Ghi seght noch meer, dat al mijn doen

7025

Met Ernoude van Marberoen

 

Al gader es flatteringhe.

 

Gheonneert werde hi, dies u ghehinghe!

 

Hine brenct u eer ten selven fine,

 

Als Ales uwen neve turkine.

7030

Alesse dadi uten lande

 

Varen onder onse viande.

 

Noch salic u segghen meer

 

Enen quaden valscen keer,

 

Daer ghi u lijf verboret mede;

7035

Want ghi braket gherechten vrede.

 

Dat es oppenbare in scine,

 

Doe ghi Ales uwen neve turkine

 

Doot sloech[t] in [on]gherechten campe.

 

Aldus voeredi te scampe

7040

Heme en̄ ooc die messelgiere:

 

Ghi en̄ uwe hulpe volghet sciere

 

Buten bi ghemeinen rade.

 

Dit waren echter valsce dade,

 

Want die messelgiere beide

7045

Waren in dies conincs gheleide,

 

Doe ghise beide asselgieret.

 

Dat ghise niet en affolieret

[p. 296]

 

Beide, dat was u wel leet.

 

Nu benic hier toe ghereet

7050

En̄ wil[t] doen staen al na die wisen

 

Dat mijns heren manne wisen.

 

Dan seldi Ernoudes vergheten,

 

Daer ghi mi af hebt verweten,

 

Eest dat ghi en̄ ic allene

7055

Versamenen int crijt ghemene.

 

Dies biedic hier minen pant.’

 

Die soudaen ontfinc te hant

 

Dies conincs pant van derre dinc.

 

Doe sette borghe die coninc,

7060

Dat hi dies volcomen soude.

 

Marcabers spranc op wel houde,

 

Die van al sinen leden

 

Scone was en̄ wel besceden:

 

‘Here,’ seit hi, ‘nu ontfaet

7065

Jeghen dese overdaet

 

Minen pant: ic salne maken

 

Loghenere van derre saken.

 

Dies biedic mijnen pant al hier.’

 

Hondert man stout ende fier

7070

Si verborgheden hier ave

 

Marcaberse, den fellen grave.

 

 

 

Van desen campe was ghesciet

 

Harde na wel groot verdriet.

[p. 297]

 

Si wilden daer den grave slaen,

7075

En hadde ghedaen die soudaen.

 

Hi sloech op dat volc met crachte,

 

Dat hijt doch te paise brachte.

 

‘Ic ben,’ seit hi, ‘een arminc,

 

Alse ic mi niet enegher dinc

7080

Telivereren sal met u.

 

Dit es oppenbare nu,

 

Dat ghi mi daer in verwert

 

So langhe, dat ic ben verert.

 

Nu gaet wech allene ghi twee,

7085

Die campvast sijt, ende nieman mee.

 

Ic sal noch met Ernoude dinghen

 

Na den rechte van desen dinghen,

 

So ic best mach en̄ can.’

 

Si ghinghen wech, en̄ hi began:

7090

‘Ic ben,’ seit hi, ‘des benic vroet,

 

Met u ghemint wel luttelgoet;

 

Want mijn recht en mach niet voort

 

Comen, het es onghehoort

 

In mijn hof al nu te tiden.

7095

Niemans en sal men vermiden

 

In vonnesse dat men seit;

 

Want het es die rechtechheit.

 

Coninc sal van conincs monde

[p. 298]

 

Sijn ghedoemet in alle stonde

7100

En̄ grave van grave, dat es wet,

 

En̄ man van manne; dus eest gheset.

 

Maer ic was van Ernoude ghedoemt.

 

Mijn leven mach wel lichte sijn ghenoemt:

 

Vijf scilde, daer af was hi here;

7105

Si .c^m. ofte mere

 

Houden noch haer leen van mi.

 

Hi es goet riddre en̄ vri;

 

Maer des en ghinc hem niet an,

 

Dat hi op alsulken man,

7110

Alse ic ben, ordeel wisen ghinc.

 

Ghi heren, seit hi, derre dinc

 

Es mijn lachter nu so groot,

 

Dat ic mi liever ware doot.’

 

 

 

Dese woort sprac die soudaen.

7115

Vore al dat hof doe bleec wel saen,

 

Dat Aupatrijs die coninc vri

 

Daer en was no na no bi.

 

Si loveden alle dat hi dade

 

Algader bi sijns selves rade

7120

Met Ernoude, dat hi ghebode;

 

Sonder allene der minnen bode,

 

Lucius, die nauwe treken

 

Wel van minnen conste spreken.

[p. 299]

 

Hi sprac erehande behaghelheide

7125

Nochtan, maer alle hovesheide.

 

‘Here,’ seghet hi, ‘groten sin

 

En hebbic no meer no min,

 

Noch en wetic ooc van groten rade;

 

Maer ic segghe u wat ic dade,

7130

Ware dese claghe mijn.

 

Dore alle die ghene, die hier sijn,

 

Noch dore domme no door vroede,

 

Noch in eneghen toren moede,

 

Wat so hi mi hadde ghedaen,

7135

Dien man en hildic niet ghevaen

 

Enen dach, die mijn lief kint;

 

Sone dadic ooc, dien mijn lief mint.

 

Ic liete haren riddre wesen.

 

Nu weetti wel, si mint meer desen

7140

Dan selke .xx., die hare bleven.

 

Dat hi hare niet en wart ghegheven

 

Al ghewapent, dats mi leet.

 

Die camp, die nu gheborghet steet,

 

Die ware al niet, dat segghic u.

7145

Dat doe niet en was, dat si doch nu,

 

En̄ sinten hare op gherechte minne.

 

Dat radic u na minen sinne.’

 

 

 

Al die wile dat Lucius

[p. 300]

 

Dese tale sprac aldus,

7150

So stont die soudaen en̄ loech:

 

Die tale ghinc na sijn ghevoech.

 

Hi dankes heme wel vriendelike:

 

‘Ghi hebt mi,’ seit hi, ‘sekerlike

 

Bat bevroet in alre wijs

7155

Dan Marcabers ende Aupatrijs.

 

Nu hebben si desen camp ghenomen:

 

Hoe sal hi te poente comen,

 

So dat ment prise en̄ love?’

 

Daer toe sprac Mansnidere die grove,

7160

Dat was een die vele conste:

 

‘Here,’ seiti, ‘het begonste

 

Vore u een twist bi groten rampe;

 

[Si twee beriepen hen ten campe],

 

So dat immer moet die een

7165

Lachter hebben van dien tween,

 

Vroeder man dan ic en weert;

 

Want deen den andren begheert

 

Van derre saken in dat crijt.

 

Versamenen si, daer es die nijt

7170

So groot, daer moet ghevochten sijn

 

Si recht, si onrecht, dats in scijn,

 

En̄ ghine moghes niet ghehinghen.

 

Nu doet op van desen dinghen;

 

Ghi hebt nu van andren saken

7175

Haers te doene: men sal maken

 

Enen vrede sonder dach,

[p. 301]

 

Alse mens stade hebben mach

 

En̄ ghijt ghebiet, dat si volcomen

 

Den camp, die hier ave es ghenomen.’

 

 

7180

Die soudaen sprac ghestade: ‘Si;

 

Doetse comen vore mi,

 

En̄ van Marberoen Ernoude.’

 

Si quamen alle, doe hi dit woude;

 

Maer Ernout was in sorghen groot:

7185

Hi waende dordeel van der doot

 

Hebben. Wien wondert das

 

Dat hi doen in sorghen was?

 

So gherne so men die doot vliet!

 

Maurin sprac: ‘Ghi heren, siet,

7190

Dat seghet mijn here die soudaen,

 

Dat ghijt in vreden dadet staen,

 

Desen camp, tote hijt begheert.’

 

Ernout was altoes verveert,

 

Eer men heme hiet dat hi voere

7195

Quite en̄ vri te Melioere.

 

Dus wart hi Melioren ghesent.

 

Lucius hi dede tpresent

 

En̄ voer met hem te Chiefdoren waert.

 

Die soudaen voer met aen die vaert:

7200

Hi wouse selve convoyieren.

 

Marcabers hi ghinc grongieren

 

Omme dese dinc; maer Aupatrijs

 

Verhogheder af in alre wijs.

[p. 302]

 

Doe sprac die soudaen Margarijs:

7205

‘Ay, Lucius, in alre wijs

 

So doet mi dese bootscap wale.

 

Daer ghi moghet, daer scoont die tale,

 

Wanneer ghi hare ontbint

 

Twi dat Ernout was ghesint

7210

Quite en̄ vri, en̄ al gheheel

 

Van hovescen woorden een groot deel.’

 

En̄ al dat heme scone dochte

 

En̄ best, dat ter minnen dochte.

 

Doe loet hi heme een groot saluut

7215

Van fijnre herten al ute en̄ uut,

 

En̄ dit beval hi heme wel vaste.

 

In paise keerde hi sonder raste.

 

 

 

Ernout en̄ Lucius

 

Si voeren beide wech aldus.

7220

Ernout was ute groter noot

 

Telivereert en̄ van der doot,

 

En̄ voer te Chiefdoren aldus.

 

Daer was Parthonopeus,

 

Die raet nam wat hi mochte doen

7225

Omme Ernoude van Marberoen;

 

Maer alse hijs niet en wart bevroet,

 

Van rouwen was hi na verwoet.

 

Dat was sinen vrienden cont.

 

Si vielen alle ter selver stont

7230

Met heme in den rouwe so groot,

[p. 303]

 

So dat si alle hadden noot

 

Dat si wel vertroost waren.

 

Binnen dien so quam ghevaren

 

Ernout en̄ Lucius,

7235

Dat si in rouwen waren aldus.

 

Si beetten rechte vore dien casteel.

 

Ernout hi quam al gheheel

 

Ghewapent, alse hi bleef ghevaen.

 

Lucius hadde ane ghedaen

7240

Rike cleder en̄ diere,

 

Wel ghemaket, na die maniere

 

Alse ten minnen bode behoort.

 

Aldus quamen si bat voort.

 

Maer teersten dat men Ernoude ghesach,

7245

Doe en was daer engheen ghewach

 

Noch van rouwe noch van sere;

 

Maer hen wonderde harde sere,

 

Bi wat manieren die soudaen

 

Ernoude hadde laten gaen.

7250

Doe saghen si voort ane

 

Van Luciuse die scone ghedane,

 

Sijn ghelaet en̄ sine maniere:

 

Sine parure si was so diere

 

En̄ wonderlike wel ghemaect;

7255

So sere wel was hi gheraect

 

Dat hi was te meer besien.

 

Doe begonste hi met dien

 

Die boodscap, die hem was bevolen,

 

Maer die waerheit bleef verholen

[p. 304]

7260

Van Ernoude, twi dat hi

 

Weder quam quite en̄ vri.

 

Doe sprac hi voort: ‘Hier es Ernout

 

Quite en̄ vri in u behout.

 

Hi hevet met ons wel cleine verdriet

7265

Noch ghehadt; maer ine segghe u niet

 

Dat hi was al sonder vaer

 

Van sinen live; dats oppenbaer

 

Dat hem mijn here was wel gram.

 

Si recht, si onrecht, hoe soet quam,

7270

Het was so groot dat ocsoen:

 

Het sceen wel dat hijt mochte doen

 

Wel met rechte; want sijn raet

 

Gaf heme orlof die mesdaet

 

So te wrekene, of hi woude,

7275

Dat Ernout metten live ontgoude;

 

Maer hi en woudene doden niet

 

Omme ene dinc die was ghesciet;

 

Dat was dat hine selve vinc

 

Op tfelt en̄ sijn sweert ontfinc.

7280

Dat behilt Ernoude tleven:

 

Daer omme wart hi u ghegheven

 

Quite en̄ vri in alre wijs.

 

Dat vonnesse gaf Aupatrijs.

 

Bi sinen rade quam hi danen.

7285

Nu en dorvedi niet wanen

 

Dattene u mijn here ghevet

 

Dore eneghe vrese, die hi hevet

 

Van sinen halven ofte van u.

[p. 305]

 

Vore uwe man ghevic u nu

7290

Ernoude met groten vlite

 

Van mijns heren halven quite,

 

En̄ alse sinen dootviant

 

Ontsekerickene weder thant.’

 

 

 

Ernout sprac die eerste tale:

7295

‘Dies ghevic mi sculdech wale:

 

Met rechte haet mi die soudaen,

 

Want heme so hebbic quaet ghedaen

 

En̄ sal noch doen al mine macht.

 

Hi blameert dach en̄ nacht

7300

Dat vonnesse van dien tornoye.

 

[H]et ant mi so dat ic verdoye.

 

Sonder smeken en̄ salven

 

Seght hem van mijns heren halven

 

Dat dat ordeel es gherecht.

7305

Wille hijt maken ongherecht,

 

Dat moet hi doen immer allene

 

Jeghen minen here ghemene

 

Op enen dach; en̄ wille hi dan

 

Setten enen andren man

7310

Vore hem, so settet mijn here mi.

 

Bi derre saken so mach hi

 

In paise laten sine liede

[p. 306]

 

En̄ alle sine maisenide.

 

Wilt hi recht, hi sal recht sien;

7315

En̄ wille hijs niet, so moete ghescien

 

Hem, alst wel met rechte doet,

 

Die onrecht iaghet, en̄ recht ghemoet.

 

God hi moeter recht op seinen.

 

Dat ontsekert mi alleinen.’

 

 

7320

Doe Parthonopeus dese woort

 

Van Ernouts halven hadde ghehoort,

 

Doe loech hi, dies Ernout so saen

 

Die antwerde hadde ghedaen

 

Sonder raet, met corter sprake,

7325

So wel te poente van derre sake;

[p. 307]

 

Want sijn herte sonder scamp

 

Boven al begheerde den camp.

 

 

 

Doe sprac die scone Lucius:

 

‘Ernout hevet gheseghet aldus,

7330

So ic versta, dat donket mi,

 

Dat daer haetscap ane si.

 

Dat es dinc dat mi niet ane en gaet,

 

Noch miere bootscap en bestaet;

 

Noch ic en sal u twint van desen

7335

Antwerden noch bode wesen.

 

Maer sendet hem enen andren bode,

 

Sprac Lucius der minnen bode,

 

Ic sal varen, blijft ghesont.’

 

Doe sprac te hem ter selver stont

7340

Parthonopeus wel scone waert:

 

‘Ghi selt ons versten dese vaert

 

Tavontmeer, her Lucius:

 

Hoe soudewi moghen sceden aldus?

 

Van mi en seldi noch niet keren:

7345

Ghi selt u met ons aquiteren

 

Desen avont en̄ nu

 

Wel vriendelike, en̄ wi met u.

 

Marghen lovic dat ghi vaert.

[p. 308]

 

Ernout, seit hi, nu bewaert

7350

Luciuse tavontmeere;

 

Doet heme werdecheit en̄ ere

 

Na uwe macht.’ Doe sprac Ernout:

 

‘Mijn spel es donker en̄ cout;

 

Van miere feesten was hi sat,

7355

Eer hi hier quam, ic segghe u dat.

 

Lucius es so iolijs,

 

Doet wel om uwes selves prijs,

 

En̄ doetene met miere vrouwen.

 

Daer mach hi ieghen die ioncfrouwen

7360

Spreken: dat es bat sijn wille.

 

Nu gheve hem God lude en̄ stille

 

Selke minne, en̄ die so fier,

 

Dat hi met ons blive hier.

 

Of God wilt, het sal ooc ghescien

7365

Dat selke die hi daer sal sien....’

 

 

 

Lucius hi sweech al stille;

 

Maer sijn herte met goeden wille

 

Dankes hem dat hi die tale

 

Na sinen wille sprac so wale;

7370

Want hi minnet boven al

 

Dat hi Melioren spreken sal.

 

Doe ghinc Ernout van Marberoen

 

En̄ dede hem uten wapenen doen.

 

Die coninc Parthonopeus

[p. 309]

7375

Verhoghede hem, dies Lucius

 

Hem te bat verhoghen soude.

 

Alijs vraghede dat hi woude,

 

Maer niet een twint om sinen vader.

 

Lucius vertrac al gader

7380

Van Marcabersse, van Aupatrise,

 

Haren camp, en̄ al die wise,

 

En̄ hoe die camp in versten stoet.

 

Si togheden alle bliden moet:

 

Si waren alle met heme vroe

7385

En̄ Lucius met hen alsoe;

 

Maer na dat eten spraken stille

 

Lucius en̄ die keiserinne.

 

 

 

‘Saluut en̄ gherechte minne

 

Ontbiet u met ghestaden sinne

7390

Die ghetrouwste, die nu levet

 

Ofte dien erderike binnen hevet.

 

Sint dat hi u eersten sach,

[p. 310]

 

Sone was no nacht no dach

 

Die wile, dat hi uwes vergat

7395

Van ure minnen; ie lanc so bat

 

So es altoes uwe minne

 

Ghestadelike in sinen sinne.

 

Dat es oppenbare nu

 

Dat hi u mint: hi sindet u

7400

Quite en̄ vri van alre noot

 

Den ghenen, dien hi haet ter doot.

 

Omme dat hi weet dat ghine mint,

 

So hevet hi den raet ontwent

 

Die[n] heme gaven sine man,

7405

Daer al sine ere leghet an.

 

So vele betrouwet hi hem in u,

 

Dat hi u Ernoude hevet nu

 

Ghesent op gherechte minne.

 

Hi bidt met herten en̄ met sinne

7410

Dat ghine ontfaet, en̄ hebt dat lief

 

Dat hi u minne en̄ si u lief.’

 

 

 

Si sprac: ‘Ic weet hem groten danc

 

Van dien presente sonder wanc;

 

Maer dies en seldi niet verstaen

7415

Dat ickene op minne sal onfaen.

 

Men soude mi houden over dul

 

En̄ van dorperheiden vul,

 

En̄ daer toe over uten sinne,

 

Ontfinghic enechs mans minne;

[p. 311]

7420

So scone es Parthonopeus.

 

Dat segghic u, her Lucius,

 

[H]et es dulheit groot, dies sijt ghewes,

 

Dat hi van mi in hopen es.’

 

 

 

Lucius antwerde hare:

7425

‘Dat kint hi wel oppenbare,

 

Dat noyt Parthonopeus ghelike

 

En wart ghesien in erderike;

 

Maer hi sal bliven uten sinne

 

Om u, ghine doetene daer inne.

7430

So hi meer om u verswijnt

 

En̄ ieghen recht hem selven pijnt,

 

Te meerren loon soudijs hem doen.

 

Hoe mochte hi meer dore u ghedoen

 

Dan verliesen sinen sin

7435

En̄ al sine macht? en̄ niet [te] min

 

Hevet hi ghepijnt en̄ [moet] pinen doen.

 

Den dienst en mochte niet voldoen

 

Nieman, die levet onder die sonne,

 

Dat hi met dienste u ghewonne.

7440

Dit kint hi wel vore alle dinc;

[p. 312]

 

Maer nu hopet die arminc

 

Dat u sijns wenens en̄ sijns carmen

 

Bi ure ghenaden sal ontfarmen.

 

[H]en es in al die werelt steen

7445

Van so harden aerde engheen,

 

Verstonde hi sijn grote leit,

 

Sijn groot vernoy, daer hi in leit,

 

Hadde hi sin, hi soude hem helpen

 

En̄ sine quale stelpen.

7450

[H]en es enghene zee so stuur,

 

Noch so dulle no so suur,

 

Verstonde si wel wat hi sprake,

 

Sine voerdene met ghemake

 

Sonder scep, daer hi woude.

7455

[H]en es beeste in den woude,

 

Noch serpent so putertiere,

 

Mocht verkinnen die maniere

 

Van siere qualen, [h]en worde hem saen

 

Omoedech en̄ onderdaen.

7460

Nu leghet ane u lude en̄ stille

 

Sijn ghepens en̄ al sijn wille.

 

Wanneer hi indelike

 

Comen can in erderike,

[p. 313]

 

Daer scinet wel sine caytivecheit:

7465

Luttel goets en̄ groot leit

 

Hevet hi dan, dat hi heme doet,

 

En̄ dan hevet hijt weder goet,

 

So goet, men macht volprisen niet.

 

Siere herten dunct dat hi siet

7470

U oghen claer en̄ uwen mont,

 

U kele wit en̄ ront,

 

U hande wit, u vinghere recht,

 

U arme lanc en̄ slecht

 

En̄ al u lijf bequamelike.

7475

So sucht hi dan wel so[e]telike;

 

Maer alse hem dan doet verstaen

 

Sijn herte, dat ghi sijt bevaen

 

Te hemwert al in toren moede,

 

Cume blivet, hine verwoede.

7480

So sere wert hi dan te stoort:

 

Al dat hi siet en̄ hoort,

 

Dat vloeket hi en̄ vermaledijt,

 

Op heme selven draghet hi nijt,

 

Dat hi noyt wart gheboren.

7485

So ontfarmelike es sijn toren

 

En̄ so groot, dat dunket mie,

 

Dat hi stervet, daer ic toe sie;

 

Want hi en roepet man enghenen

 

Te derre noot dan mi allene.

7490

Ic troostene, hine achtes niet:

 

Mi dunct dat hi en hoort noch en siet.

[p. 314]

 

Maer alse hi dus hevet gheleghen

 

Keren, winden, en̄ hem versleghen,

 

So sprinct hi op en̄ besiet die stat

7495

Daer hi lach en̄ daer hi sat,

 

En̄ vermaledi[jt]se dan,

 

Dies hi daer selc ghepens ghewan.

 

Dus comt hi in heme selven weder;

 

Dan gheet hi elre sitten neder

7500

En̄ scrivet in derde ofte in steen

 

Ofte in hout (heme es al een);

 

Maer eer hi gheet van diere stat,

 

So besiet hi..., en̄ wat?

 

Die scrift, die al van ure minnen

7505

Spreket in wel meneghen sinnen.

 

Daer steet Miel en̄ daer steet yor

 

En̄ dan tegadere Melior.

 

Miel, dats honech, yor, dats gout.

 

Alse men dese te gadere vout,

7510

Honech en̄ gout, so es u name

 

Melior. Hens so bequame

 

So honech en̄ gout.

 

Dat staet daer harde menechfout:

 

Melior, en̄ dan merci,

7515

En̄ .c. werven remerci.

 

Dus trect hi uwen name voort

 

In walsch en̄ in latine woort;

 

Want melior dats latijn.

 

Hoe mochte beter name sijn?

[p. 315]

7520

Melior dats in onse sprake

 

Dat betere van alre sake.

 

So spelt dan Melior int leste

 

Van allen beteren dalre beste

 

Dus scrivet die caitijf al in een

7525

Uwen name in hout, in steen

 

Melior, melior die goede.

 

Met tranen ofte met sinen bloede

 

So scrivet hi die letteren dan al.

 

Hi wanet dats u ontfarmen sal

7530

Siere martelien, siere noot,

 

Die hi doghet alte groot.’

 

 

 

‘Dat kinnic wale,’ sprac die vrouwe,

 

‘Hine dreghet niet minne sonder rouwe;

 

Maer al ware die rouwe so swaer,

7535

Dat heme naghele ende haer

 

Ghevallen ware[n] van dien leide,

 

En̄ men hem nochtan seide

 

Den besten, die in die werelt levet

 

En̄ ridders name hevet,

7540

Dat al en mochte niet ghedoen

 

Dat ic met rechte soude mesdoen

 

Minen here, minen man,

 

Die twee werf mine minne wan:

 

Die eerste werf met groter qualen,

7545

Doe ic hem van altemalen

[p. 316]

 

Mine minne hadde ontseit,

 

En̄ ander werven doghedi leit

 

In dien tornoye, dien hi verwan

 

Dore minen wille, daer hi mi wan.

7550

Die soudaen hevet ooc een lief:

 

Dat soude hi hebben alte lief

 

En̄ minnen alse sijns selves lijf.

 

Men weet so scone een wijf

 

Enghene noch so vroet van sinne.

7555

Si es edele coninghinne

 

Van Amasone, der vrouwen lant,

 

Dat staet algader in hare hant.

 

Nu late [hi] mi, ende minne hare;

 

En doet hijs niet, dats oppenbare,

7560

Dat hi mi onlanghe minnen soude

 

En̄ verwerpen alse houde,

 

Ofte noch eer, dan hi hare dede;

 

Want ic en quam noyt in diere stede,

 

Daer ic scoonre creature

7565

Met oghen sach na wives figure.

 

Ic kinse wel, so doet si mi.

 

Dore enghene dinc die si,

 

Sone dadic hare onrecht

 

Noch el enghere. Nu doe recht

[p. 317]

7570

Die soudaen, en̄ minne hare.

 

Dat es die waerheit oppenbare:

 

[H]en es coninc in al erderike

 

Noch so scone noch so rike,

 

Die di[e] vrouwe mochte ghewinnen,

7575

Hine moch[t]se wel met eren minnen.’

 

 

 

‘Vrouwe,’ seit hi, Lucius,

 

‘Ghi antwert vro[e]delike aldus;

 

Maer sachter woorde sijn hier breke,

 

Na dien dat ic van minnen spreke,

7580

En̄ ghi selve wale kent

 

Dat minne hatet castiment;

 

Ghi leret heme, wat hi soude doen.

 

Ghi seght hem wel, mochte hijt doen.

 

Nu latet u castien wesen

7585

En̄ antwert sinen wille van desen;

 

Want minne hetet en̄ ghebiet

 

Dat ene dinc, die niet en diet,

 

Dat mense wille wederstaen.

 

Dus es verwonnen die soudaen

7590

En̄ es ane u ghestade bleven.

 

Nu en mach hi niet begheven

 

U, al soude hire omme sterven

 

.M., .c^m. werven.

 

Dat willic proeven en̄ toghen,

7595

Dat minne vallet dore die oghen

 

In dat herte wel heimelike.

[p. 318]

 

So doetse ooc al die ghelike

 

Dore die oren en̄ blivet daer in.

 

Daer groyet si en̄ verteret den sin.

7600

Dan versament si in een

 

Twee herten harder dan een steen.

 

Aldus doet si in enen wille

 

Twee menscen wesen, daer si wille

 

En̄ daer si mach: dat es hare aert.

7605

Alle dinc hevet si onwaert

 

En̄ al eest met hare onghehoort,

 

Sonder dat te hare behoort.

 

Nu sidi al sijn toeverlaet.

 

Ghi sijt, daer sijn goetdoen ane staet,

7610

Beide leven en̄ sterven,

 

Sijn raet, sijn wille, sijn bederven.

 

Ghi sijt die havene als en̄ als

 

Sijns vernoys en̄ sijns ghevals.

 

Bi u moet hi uter noot

7615

Comen, ofte bliven doot;

 

Bi uwen rade moet hi ghenesen,

 

Ofte emmermeer in qualen wesen.

 

Dat hevet hi van u ontfaen.

 

U minne viel in dien soudaen

7620

Doe heme die niemare quam te voren

 

Van dien tornoye: daer ghinc dore doren

 

Eerstewerven uwe minne.

[p. 319]

 

Anderwerf viel si daer inne

 

Dore die oghen, doe hi daer sach

7625

Die scoonheit, die ane u lach.

 

Nu hevet hi ghesent ane u

 

Te biddene; falgiert hi nu,

 

Sone gheneset hi nemmermee,

 

So blivet hi in die sture zee

7630

Met alre droefheiden ghemene,

 

[H]en es havene enghene.

 

Maer hadse bi naturen sin,

 

Dat sine liete meer no min

 

Met pinen in die zee,

7635

Si soude hem doch sijn meeste wee

 

Mindren en̄ behouden tlijf,

 

En̄ bringhen dien caytijf

 

Te lande behouden enegher wijs;

 

En̄ ghi, mijn vrouwe, wat segdijs,

7640

Na dien dat men gheseghet hevet

 

Dat ghi die beste sijt die levet?’

 

 

 

‘Lucius,’ seghet si, Melior,

 

‘Omme al te hebbene dien tresor,

 

Dien die werelt hevet binnen,

7645

En̄ al mochtic al daer mede ghewinnen

 

Dat water en̄ erde hevet,

 

Daer grote rijcheit ane leghet,

 

Noch dore neghene ioesterie[n],

 

Noch dore neghenes mans vrie[n],

[p. 320]

7650

Noch dore carmen noch door spreken,

 

Noch dore scoonheit, die doet breken

 

Der liede herte, noch door minne,

 

Die meester es van allen sinne -

 

Dit al en mochte niet volbringhen,

7655

Dat ic mi in enghenen dinghen

 

Verdorperen soude ieghen hem,

 

Dies ic met rechte al eighen bem.

 

Die soudaen wanet dies hi en darf.

 

Daer af comt hem menech warf

7660

Groot vernoy; ooc deret hem sere

 

Dat ic ghelove ane Onsen Here

 

En̄ hi sottie [volght] en̄ onwet:

 

Dat deret heme ie lanc so bet.

 

Men seghet ooc, dat wesen moet

7665

Scone vrouwe met rechte goet.

 

Daer ute en willic mi niet keren.

 

Alle die doghede mines heren,

 

Die ane hem sijn, en̄ ic wel kinne,

 

Gavic den soudaen mine minne,

7670

Dats edelheit, ontfarmecheit,

 

Stoutheit en̄ hovescheit,

 

Ridderscap, omoedecheit,

 

Sin en̄ mate en̄ miltheit,

[p. 321]

 

Prijs en̄ ere, suver ghedachte,

7675

[Hadde ic miskent eer ict volbrachte];

 

Hier boven sine scoonheit,

 

Die al dat ic hebbe gheseit

 

Veredelt; maer God Onse Here

 

Hi behout mi in mine ere

7680

En̄ emmer sal bi siere ghenaden!

 

Noch hevet hi mi wel beraden

 

Jeghen meneghen viant,

 

Die[n] die soudaen brachte in tlant.

 

Hine mint mi niet, dat wetic wale,

7685

So sere, so ghi vertrect die tale;

 

Maer ghi mint[en], alst hier wel scinet:

 

Ghi maket mi hem so sere ghepinet,

 

Na uwe macht, met ure tale!

 

So dedi sine bootscap wale,

7690

Dat herte es u die waerheit fijn;

 

Dat horen daer ave dat es scijn.

 

E[e]st waer, en̄ hi mi dus sere

 

Begheerde, so sidi uten kere,

 

Dat ghine noyt van desen dinghen

7695

Bi uwen rade en const bringhen.

 

Maer het es menechs mans sede

 

Dat hi gherne volghet mede

 

Diere sotheit, die sijn here begheert;

 

Dies hi die sotheit niet en weert.

7700

Daer omme wanet hi te mere

[p. 322]

 

Ghemint sijn met sinen here

 

En̄ wesen al sijn sonderling.

 

Bi aldus ghedaenre dinc

 

So brinct hi sinen here ter doot.

7705

Bi Gode, hi doet felheit groot,

 

Die dus ghedane dinc begheert

 

Van sinen here en̄ niet en weert.

 

Dit es bi u dat hi dus vaert

 

Omme dies ghi noyt dieghene en waert,

7710

Dat ghine nie van enen woorde

 

En wederseit, alse daer toe hoorde.’

 

 

 

Doe sweech die vrouwe, die keiserinne.

 

Lucius seide sinen wille;

 

Maer hi liet die eerste sprake

7715

Bliven al van derre sake,

 

En̄ hilt heme ane dat leste woort;

 

Want hi el niet en hadde ghehoort

 

Dat te siere baten ghinc.

 

Hare hant hi in de sine bevinc

7720

En̄ strekese en̄ seide: ‘Vrouwe,

 

[H]et wert ghedaen, sem mine trouwe.

 

Nu segghet mi wat ende hoe

 

Dat ghi begheert dat ic doe,

 

En̄ wat ic segghe minen heere,

7725

So dat ons here weder keere.’

[p. 323]

 

Die keiserinne antwerde saen:

 

‘Uwen here dien soudaen

 

So duchtewi utermaten clene;

 

Maer ic woude ieghen hem allene

7730

Wel spreken een goet stic;

 

Ic soude heme doen verstaen, wanic,

 

Sine valscheit, die hi iaghet,

 

Den dullen hope, dien hi draghet;

 

Dies doet hem af, eer hi verdoort.

7735

Maer ic en weet hoe ic een woort

 

Jeghen heme ghespreken mochte,

 

[H]en gheviele dat hi sochte

 

Enen vrede, en̄ binnen dien

 

So mochte hi mi wel comen sien

7740

En̄ spreken selve, ic segghe u twi:

 

Mijn here en es niet altoes bi mi.’

 

 

 

‘Vrouwe, groten danc’, sprac Lucius:

 

‘Wi selent gherne doen aldus.

 

Uwen orlof, ic wille varen.’

7745

Dien ioncfrouwen, die daer waren,

 

En hilt hi daer enghene sprake;

 

No weder Persijs no Urake

 

En daden hem ooc dachcortinghe.

 

Van siere bootscap sonderlinghe

7750

Was hi so wel te ghemake,

 

Hine achte el op ghene sake

[p. 324]

 

Dan op die, en̄ sciet also

 

Van Parthonopeus blide en̄ vro

 

En̄ al met groter hovescheiden.

7755

Anceloot, hi voer gheleiden

 

Luciusse den here so bi

 

Dat sijt versaghen. Doe scieden si.

 

 

 

Die droeve soudaen, die[n] al vervaert,

 

Hi droech altoes te Chiefdoren waert

7760

Sine oghen; maer alse hi vernam,

 

Dat Lucius lagchende quam,

 

Sijn rouwe wart al bliscap doe.

 

So blide wart die soudaen doe,

 

Dat hi sijn ere en̄ sijn ghelaet

7765

Een deel verloos; na dien dat staet,

 

So hadde gheweest sine ere dat,

 

Dat hi ghebeit hadde op die stat

 

En̄ met sinne ghesproken daertoe;

 

[H]en behoort enghenen coninc toe

7770

Dat hi lopen en̄ springhen sal.

 

[H]et ghinc daer uter eren al:

 

Dat minne gheboot, dies moet hi pleghen.

 

Hi spranc op, en̄ liep hem ieghen

 

En̄ custene in corter stont

7775

Hondert werf ane sinen mont,

 

Daer toe oghen en̄ hals,

 

So dat men sach als en̄ als

 

Dat hi risede, die soudaen.

 

Wie soude dat hebben ghedaen,

[p. 325]

7780

Enen man ghelijc een wijf

 

Te cussene, hine ware caytijf,

 

Van sinen sinne, en̄ al verwonnen?

 

Lucius, hi hadde begonnen

 

Die tale met corten woorde.

7785

Teerst dat die soudaen verhoorde

 

Lucium den vrede nomen,

 

En̄ dat spreken, en̄ dat comen,

 

Doe wart hi blide en̄ lovede al.

 

Met haesten hiet hi en̄ beval

7790

Lucium, dat hi den vrede

 

Van sinen halven vaste stede.

 

Dies gaf hi heme sijns selves macht.

 

Luttel sliep hi in die nacht;

 

Hi weckede Lucium betide,

7795

Dat hi op sta en̄ ride

 

Die morghenstonde te Chiefdoren waert,

 

Eer heme die hitte bename die vaert.

 

Maer die sonne, door welke[r] hitte

 

Dat die soudaen dede ditte

7800

Dat Lucius voer also vroe,

 

Die sceen hem achter therte toe.

 

Ene andre sonne es aen den trone;

[p. 326]

 

Die scinet van buten scone.

 

Van buten doet si hare macht.

7805

Si toghet ons dach en̄ nacht,

 

Hemel, erde, lucht, zee,

 

Bloemen, vrocht, haghel en̄ snee

 

Maer die sonne, daer ic af seide,

 

Si rust en̄ hout in arbeide

7810

Die werelt al sonder verbliden.

 

Si hout en̄ hevet in balgiden

 

Met ghewelt man en̄ wijf

 

En̄ al dat hevet sin ende lijf.

 

 

 

Der minnen bode Lucius

7815

Hi voer van sinen here aldus

 

Te Chiefdoren wert; daer quam hi vroe.

 

Parthonopeus was al doe

 

Buten comen in een proyeel

 

Met sinen vrienden voor dien casteel

7820

Omme raet te nemene van dien vrede.

 

Daer si saten op die stede,

 

Saghen si Luciuse beten.

 

Dien coninc waren naest gheseten

 

Gaudijn en̄ Ernout van Marberoen,

7825

Anceloot en̄ Marcioen,

 

Gautier, Ales en̄ Alijs.

 

Binnen dien quam Lucius

 

Vore Parthonopeus en̄ sprac met staden

[p. 327]

 

Die bootscap, die heme was gheladen.

 

 

7830

‘Here,’ seit hi, ‘dat seghet mijn here,

 

Dat hi te rechte belghet sere

 

Op u, en̄ ghevet u dat te kinne;

 

En̄ omme sijn recht op u te winne

 

So es hi comen tote here,

7835

En̄ hevet bracht een scone here.

 

Hi nes niet comen stolinghe,

 

No sonder langhe sekeringhe.

 

Dats u wel cont, doe Melioer

 

U wart ghewijst en̄ hi wech voer,

7840

Dat hi u allen pays ontseide;

 

Want hi op die stede seide

 

Dat hi hem noch wreken soude.

 

Nu gheet dan met onrechter scoude

 

Die niemare, dat ghi sijt

7845

Stolinghe bestaen; want ghi in tijt

 

Sijn comen wistet hier te voren.

 

Men seit, wi waren alle verloren,

 

Haddi van ons iet gheweten

 

Te voren, eer ghi wert beseten.

7850

Dit doet men minen here verstaen.

 

Hine wilt u stolinghe niet bestaen

 

Nemmermeer, noch nie en dede.

 

Hi sent u .xl. daghe vrede,

[p. 328]

 

Dat ghi u wale moghet versien.

7855

Men sal legghen binnen dien

 

Ene vriendelike sprake.

 

Mach men dan van alre sake

 

Te payse bringhen wel u tween,

 

Dat si te goede; ofte neen,

7860

Si also alst wesen mach,

 

[H]et wert becort op enen dach.

 

Aldus en werdi niet bestaen

 

Stolinghe van dien soudaen.

 

Aldus moet emmer sijn deen

7865

Ghescoffirt van u tween.

 

Dit es dende,’ sprac Lucius.

 

Doe antwerde Parthonopeus:

 

 

 

‘So wien so onrecht donket goet,

 

Hi achtet luttel wat hi doet;

7870

Maer we[e]t dat wel, ic noch die mine

 

Wine dadens noyt pine

 

Hem te werpen in niemare,

 

Dat hi stolinghe comen ware.

[p. 329]

 

Elc mach sinen viant scaden

7875

Wel met eren in allen daden,

 

Sonder allene met verraetnisse.

 

Ic en wille niet dat hi ghemisse:

 

Begheert hi vrede, [hi] hebbe vrede;

 

Dies willic gherne volghen mede

7880

Dat wi vollen pays maken.

 

Eest dan vrede van allen saken,

 

Sone vernoye niemenne nu

 

Dat ghi hier comet en̄ wi tote u.’

 

 

 

Doe die soudaen hadde verstaen

7885

Sekeringhe sonder waen

 

Dat heme Lucius niet en looch

 

Van enen woorde noch en bedrooch,

 

Dat was hem van den ghenen gnoech

 

En̄ ghinc so wel na sijn ghevoech

7890

Dat hi een deel van siere minnen

 

Wart verhoghet in therte binnen.

 

Hi haeste hem met al desen.

 

‘Ay,’ penst hi, ‘[h]et sal vrede wesen.

 

Dats alle minen mannen leet.

7895

Hoe saltu dan, na dien dat steet,

 

Den raet ghedoen met eneghen dinghen,

 

Dat si desen vrede ghehinghen?’

 

Wel menechsins liep sine ghedochte,

[p. 330]

 

Hoe hi dat volbringhen mochte.

7900

Met dien ontboot hi sine man.

 

Si quamen, en̄ hi sprac hen an

 

Met wel groter reinardien.

 

Hi proevese met smekerien:

 

‘Ghi heren,’ seit hi, ‘nu verstaet,

7905

Ghi sijt al mijn toeverlaet,

 

Mijn heimelike raet en̄ mine ioye,

 

Mijn ere, dat icker bi vervroye,

 

Mijn vercoeveren, mijn ghestaen

 

En̄ mijn socors sonder waen.

7910

We[e]t dat wel, na dien dat staet,

 

Dat ic sonder uwen raet

 

Enghene dinc en sal bestaen,

 

Waer so iemanne dreghet sijn waen.

 

Dats waer, ic hebbe ghesint daer binnen,

7915

Om dat ic woude hare wet kinnen,

 

So hebbic hare ewe doen coren,

 

Hoe en̄ waer toe, dat moghedi horen.

 

Eest u wille, [h]et moet ghescien;

 

En es hijs niet, ic ben in dien

7920

Dat ic sal volghen uwen rade

 

In allen tijt vroech en̄ spade.

 

Daer ute en werdic niet ghekeert.

 

Ic was tonrechte gheiugeert.

 

Dat we[e]tti wel, en̄ van wat saken.

[p. 331]

7925

Nu sidi alle mi te wraken

 

Comen hier: ic weets u danc.

 

Nu willic u al sonder wanc

 

Doen verstaen al dat ic weet,

 

En̄ hoet met hen daer binnen steet.

7930

Si namen gherne langhen vrede,

 

Ic wane op selke behindechede

 

Dat si hen willen wel versien.

 

En̄ mach hen dit iet ghescien,

 

So sal Ernout dien casteel

7935

Met sinen sonen, en̄ een deel

 

Met andren lieden [ooc], besetten.

 

Jeghen ons so sal hem setten

 

Parthonopeus en̄ Gaudijn;

 

Maer dese selen buten sijn.

7940

Ales, die ons begaf, es daer;

 

Maer hine mochtes niet, dats waer.

 

Parthonopeus sal ons toe riden

 

Nacht en̄ dach, in allen tiden.

 

Aldus en selewi niet gheparen.

[p. 332]

7945

Gaudijn sal dat here bewaren

 

En̄ si selen [hem] immer toe

 

Sterken. Wat ics ghedoe,

 

Wine moghen nemmeer liede ghewinnen.

 

Wanneer si dan bekinnen

7950

Dat si ons gheweldech sijn,

 

Dat wert ons oppenbare in scijn,

 

Si selen ons doen groten vaer.

 

Dan wert ons die battalge swaer:

 

[H]et sal ons te meskieve vergaen.

7955

Doe men mi dit dede verstaen,

 

So woudic ondervinden bat.

 

Ic sinde Luciuse op dat

 

Daer binnen, dat hijt ondersochte.

 

Doe quam hi weder, en̄ brochte

7960

Van haren halven ene bede,

 

Dat si begheerden .xl. daghe vrede.

 

Dat seide hi mi, en̄ ander saken,

 

Waer bi dat hi wale soude maken

 

Vollen pays te minen eren.

7965

Binnen dien nu raet, ghi heren:

 

Ic wille wel, sprac die soudaen,

 

Dore uwen raet dies mijns af gaen.’

 

 

 

Dus liet die soudaen die sprake.

 

Si saten alle omme die sake

[p. 333]

7970

En̄ penseden, en̄ saghen op den coninc,

 

Die wel node van derre dinc

 

Die eerste tale woude beghinnen.

 

Daer mochte men ene vroetheit kinnen

 

Ane hem; doch sprac hi over lanc:

7975

‘Ghi here,’ seghet hi, ‘groten danc

 

En̄ grote ghenade van derre eren.

 

Ghi hitet ons vriende en̄ heren:

 

Dat es ons bliscap, en̄ wi sijns vro

 

Dat ghi tote ons spraket also;

7980

En̄ so ghi ons meer eren doet,

 

So wi u meer onder voet

 

Ligghen en̄ ligghen selen.

 

Van groten ghichten en̄ van velen

 

Versiet [ghi] ons wel edellike,

7985

Dat wijs u danken hertelike.

 

Met rechte hebdi dat ghewonnen

 

Dat wi u minnen en̄ wel onnen,

 

Want ghi laet uwen raet

 

En̄ uwen wille, en̄ ontfaet

7990

Onsen raet dien wi u gheven.

 

Nu weetti in die side hare leven

 

En̄ waer af die pays sal comen.

 

Waendijs met eren wel volcomen

 

Binnen desen .xl. daghen,

7995

So lovic wel, dat wijt waghen

 

En̄ men den vrede in beiden siden

[p. 334]

 

Vaste ghestade. Nu laet ons riden

 

Tote daer bi, en̄ Lucius

 

Sal binnen varen, en̄ aldus

8000

Ondervinden ofte voeghet

 

Dese vrede en̄ wel ghenoeghet.’

 

 

 

Nu hevet die soudaen sijn ghevoech.

 

Na dien dat die raet ghedroech,

 

Saten si op; maer die soudaen

8005

Voer begrepen in dien waen

 

Dat hi Melioren hebben soude.

 

Met dien quamen si wel houde

 

Te dien van binnen met ghemake.

 

Daer begonste ene corte sprake.

8010

Daer en was groot no clene,

 

Daer en was ooc partie neghene,

 

Die dien vrede wederseide.

 

Si hildene met trouwen beide.

 

 

 

Parthonopeus woude dien soudaen

8015

Te Chiefdoren wel ontfaen,

 

Want hi bekinde hem wel das,

 

Dat [h]et wel sine ere was.

 

Hi nam dien soudaen bi der hant

[p. 335]

 

En̄ leidene, daer hijt scone vant.

8020

Maer die vrouwen en̄ die ioncfrouwen,

 

Die ten cantelen utewert scouwen,

 

Doe si dit saghen, doe waenden si

 

Dat men se be[t] scouwen soude van bi

 

En̄ ghinghen af ter cameren waert.

8025

Daer mochte men sien ontdoen ter vaert

 

Grote coffere en̄ fortsiere:

 

Daer was (dat) scoonheide meneghertiere.

[p. 336]

 

Daer mochte men vrouwen sien ghereiden,

 

Jupen ute doen en̄ baude cleiden,

8030

En̄ die gordelkine van siden

 

Omtrent die wel ghemakede siden.

 

Daer mochte men sien bande hechten,

 

Die kelen wit[ten], die hovede slechten.

 

Si staken in die vingherkine

8035

Wel diere guldine vingherline.

 

Daer mochte men grote scoonheit scouwen

 

Beide van vrouwen en̄ van ioncfrouwen,

 

Doe si die mantele omme hinghen

[p. 337]

 

Van swarten sabele, die [se] bevinghen;

8040

Dat hen sere wale sat;

 

Die ansichten wit alse een blat

 

Van ere lilien: men sach nie

 

So scone [vrouwen]diet alse die,

 

No so scone mannes leven,

8045

Oft sijt dien mannen wouden gheven.

 

 

 

[H]et es gheseit int boec hier voren

[p. 338]

 

Al die manieren van Chiefdoren;

 

Maer die metten soudaen quamen,

 

Doe si saghen en̄ vernamen

8050

Die sierheit, doe verloren si

 

Al gader hare ghelaet daer bi.

 

Si saghen doen dien casteel bewest

 

Van diepen grachten en̄ wel ghevest;

 

Ridderen van hoghen moede,

8055

Rike van wapenen en̄ van goede,

 

Rike van coorne, rike van wine,

 

Dat daer wel sculdech was te sine,

 

En̄ daer toe wel menech engien.

 

Of hen die ghene daer af ontsien,

8060

Die metten soudaen comen sijn,

 

So segghic, na die vroetscap mijn,

 

Dat sijs te spade sijn bedacht.

 

So wie so toren ofte gracht

 

Besach, die soudaen sach elwaer;

8065

Al dat en prisede hi niet een haer

 

Vore dat hi ter scoonre ware

 

En̄ hi gheseten ware bi hare.

 

 

 

Met dien quamen si in die sale.

 

Parthonopeus ontfincse wale;

8070

Maer die sierheit deedse risen

 

En̄ al haer ghelaet verliesen,

[p. 339]

 

Sonder allene dien soudaen,

 

Die met vresen was bevaen.

 

Hi wiste wel waer devel lach,

8075

Dat siere herten meest verwach.

 

Dat merkede Parthonopeus.

 

‘Here,’ seit hi, ‘doe Lucius

 

Hier plach te comene in dit hof,

 

Doe ghinc hi sonder orlof

8080

In die camere met dien vrouwen.

 

Begheerdijs iet, ghi moghes scouwen:

 

[H]et es daer ooc, dies sijt ghewes,

 

Scoonre vele dant hier es.

 

Her Lucius, twi en gadi vore

8085

Ter cameren en̄ ontdoet die dore?

 

Anceloot sal met u gaen.’

 

Parthonopeus [volghde], en̄ die soudaen

 

Hi brachte met hem, die hi begheerde.

 

Met hem quam in sijn gheveerde

8090

Die edele coninc Aupatrijs.

 

Heme dede men ere in alre wijs.

 

 

 

Doe si in die camere quamen,

 

Na dien dat si daer vernamen

 

Dochtet hen een paradijs;

8095

Die sierheit was in alre wijs

 

So groot dat si al verdoren.

 

Die vroede spelen metten doren,

 

Alse men noch heden daghes siet:

 

Melior en was daer niet.

8100

Men ontbootse met Gautiere.

[p. 340]

 

Parthonopeus ghinc wel sciere

 

En̄ dede elken sonderlinghe

 

Bliscap en̄ dachcortinghe,

 

So dat sijs hem wisten danc.

8105

Die soudaen sat op ene banc

 

Ghesneden van yvoribene.

 

Lucius, hi was allene

 

Daer hi ieghen hilt sijn spel.

 

Daer en was ooc nieman el

8110

In die camere dan die sine.

 

Oppenbare en̄ stillekine

 

So sprac elc in houde,

 

Onbegrepen, dat hi woude.

 

 

 

Dus saten si. Die vrouwen quamen

8115

Emmer twee en̄ twee te samen

 

Wel bi staden, met ghemake.

 

Int alre leste quam Urake

 

En̄ neven hare quam Persijs.

 

Urake quam in derre wijs

8120

Onscout te doene dien soudaen

 

Dat hare suster ware bestaen

 

Met onghemake: ‘Sine mochte niet spreken.’

 

Dat waren, wanic, boose treken.

[p. 341]

 

Urake, si was ute vercoren

8125

Van alre scoonheit, als te voren

 

Van den ghenen, die daer quamen

 

Emmer twee en̄ twee te samen,

 

Hant in hant, ghestadelike

 

En̄ utermaten edellike.

8130

So wie sose met oghen sach,

 

En mochte sine oghen niet enen slach

 

Van hen gheslaen, die eneghe minne

 

Soude ontfaen in sinen sinne.

 

Aldus reet si dien soudaen

8135

Ter herten in. Heme dede verstaen

 

Sijn herte dat haer suster ware.

 

Doe stont hi op ieghen hare

 

En̄ alse hi bliscap soude toghen,

 

So liepen heme uten oghen

8140

Die trane, dat hi wart al nat.

 

Eer si neven heme ghesat,

 

Wart hi ghescoffiert en̄ ontdaen,

 

En̄ van hare so bevaen,

 

Hine hadde ghesproken niet een woort

8145

Om al dat erderike toebehoort.

 

 

 

Doe sine sach dus te babeert,

 

Verwonnen en̄ ghescoffeert,

 

Doe besach sine harde wale

 

Hier en̄ daer, op en̄ dale.

[p. 342]

8150

Si verstont dat hi van hare

 

Waende dat si Melior ware.

 

Ooc waendens alle dandre wel.

 

Si loeghes en̄ hads groot spel.

 

Si sat in bronc, die scone Urake.

8155

Hi neech hare sonder sprake

 

Alse een die versceden sal.

 

Versceden? ja: sijn gheest was al

 

Buten hem, daer si gheboot,

 

En̄ altoes in die pine groot,

8160

En̄ in vernoy en̄ in verdriet.

 

Die pays hevet, hine minnet niet;

 

Die pays hevet, hi doet die minne

 

Altemale ute sinen sinne.

 

Van dien payse compt traechheit.

8165

Die pays vliet alle dorperheit.

 

Swaernisse beveet den sin.

 

Dat vier der ioghet blusscet daer in.

 

Dan vallet therte in swimelinghen,

 

In faute en̄ in dolinghen.

8170

In moetheiden es hare ghestaen.

 

Vernoy hevet therte bevaen,

 

Dat si haer selve niet en kint.

 

Si es verdoret, versaghet en̄ blint.

 

Hare bliscap en̄ ioghet si vergheet.

[p. 343]

8175

[H]et es wel recht, want hijt wel weet

 

Die ghene, die metter minnen

 

Sine herte niet en verhoghet binnen.

 

Wandelinghe met hovesceden

 

Dat sijn costumen en̄ seden;

8180

Maer die twee worden so van minnen

 

Bevaen, dat ment wel mochte bekinnen.

 

 

 

Noch en es niet die soudaen

 

Verwonnen; maer hi es al bevaen

 

Met wel soeten onghemake.

8185

Ane hem en was enghene sprake,

 

Noch hine mochte swighen niet.

 

Alse Urake dat versiet,

 

Ontfarmes hare en̄ nam tehant

 

Den soudaen metter witter hant.

8190

Die vantse cout, en̄ sonder ruren

[p. 344]

 

Sinen pols. Ter selver uren

 

Ghinghen si een deel op hoer

 

Ten beddewert, daer Melioer

 

Te slapene plach: daer saten si

8195

Deen den andren harde bi.

 

Doe nam die soudaen altehant

 

Met beiden handen hare hant

 

En̄ gootse vol van sinen tranen

 

Met droeven sinne sonder tanen.

8200

Over een stic na dese pine

 

So trac hi hare die vingherkine

 

En̄ sprac alse een die wanet bederven:

 

Hi hietse ‘vrouwe’ menech werven,

 

‘Vrouwe van buten en̄ van binnen,

8205

Vrouwe ieghen die mi kinnen,

 

Vrouwe, het es recht dat ic u scrive,

 

Vrouwe van sielen en̄ van live,

 

Vrouwe ieghen alle sake,

 

Vrouwe van minen onghemake,

8210

Vrouwe, vrouwe, mine vrouwe,

 

Vrouwe ieghen allen rouwe,

 

Vrouwe boven al dat levet,

 

Vrouwe ieghen al dat ghewelt hevet,

 

Vrouwe boven mine Gode,

8215

Vrouwe, voortane houdic uwe ghebode.

 

Nu merkes wel en̄ nemes goom,

 

Dat ic u segghe, dans gheen droom.

 

Dies sijn orconde dese trane.’

 

Dat suchten gheet hem so met ane,

[p. 345]

8220

Dat heme sine waert al braken.

 

Doe sprac hi voort te halver spraken:

 

‘Vrouwe,’ seit hi, ‘mijns ghenade!’

 

Altoes bleef hi in dien rade

 

‘Vrouwe ghenade’ te segghene mee.

8225

‘Vrouwe,’ seit hi, ‘o vrouwe,’ en̄ brac ontwee:

 

Wel over lanc volquam dat woort.

 

Al stamelende sprac hi voort

 

En̄ met ghenuchten toten inde.

 

Sine onseleghe herte minde

8230

Die worstelinghe in die sprake.

 

So wel was hire af te ghemake

 

Dat sijn herte was in hopen

 

 

 

Met groter ioyen in dat spreken.

8235

...........

 

 

 

Met dien neech hi hare tehant

 

En̄ bleef also in haren scoot.

 

Die trane die hi ute goot,

8240

Dat [bet] bedauwde[n] altemale.

 

Dat merkese al gader wale.

[p. 346]

 

Si sach heme sine lippe roeren,

 

Maer sine conste niet ghehoeren

 

Van hem waert no waerdekijn.

8245

Hi lach den ghenen [ghelijc] in scijn,

 

Die leghet en̄ sine venien seghet.

 

Binnen dien dat hi dus leghet,

 

Bevinc si in hare handekine

 

Sijn anscijn, en̄ hi leide de sine

8250

Op die hare en̄ dwanc noch dat.

 

So soete, so sachte dede hem dat,

 

Dat hi vergroyde al daer bi.

[p. 347]

 

Int bat van balsemen bade hi:

 

So sere wel was heme te moede.

8255

Met dien viel hi [al] sonder hoede

 

In ommacht en̄ neven hare.

 

Alse die ioncfrowe wart gheware

 

Dat hi dus in ommacht lach,

 

En̄ sijt maer allene en sach,

8260

Ent nieman el dan si en wiste,

 

Doe hief si op met groter liste

 

Covertoer en̄ mantel beide;

 

Haren arm dat si doe leide

 

Ten ghenenwaert, die daer bi sijn.

8265

Ane sijn hovet lach haer aenscijn:

 

Ofte ieman saghe, dat hi niet el

 

In hen en waende dan al spel;

 

Maer elc sprac daer ieghen ene

 

En̄ elke ieghen enen allene:

8270

Sine penseden niet omme enech spien;

 

Si moesten vore hen selven sien.

 

Maer du, soudaen, caytijf arminc,

 

Dune gheloves enghene dinc;

 

Du best doot: het es ghedaen.

[p. 348]

8275

Caytijf, van diere groter quale

 

Waerstu ghenesen altemale,

 

En̄ van der doot ghevroedes du

 

Aldaer du leghes in ommacht nu. -

 

Sine hande ligghen op haren scoot.

8280

Die hare mach men sien ligghen ooc

 

Bat hogher een wel luttelkijn

 

En̄ sijn hovet ane hare anscijn.

 

Maer wanneer mi dat ghesciet

 

Dat ic so ligghe, en̄ ic mi niet

8285

Een twint en verporre van der stat,

 

[H]en ware of ic verlaghe bat,

 

Men houde mi over plomp van sinne

 

En̄ over dorper sonder minne.

 

 

 

Du soudaen vertsofte quene,

8290

Nu ontsprinc doch alse de ghene

 

Die ghelike van slape doet.

 

Nu hout di wel in dit ghemoet

[p. 349]

 

Ghestadelike: [h]et es dine ere.

 

Doe gheviel bi enen kere

8295

Dat hi so suchtende ontspranc,

 

Dat ment hoorde; eer iet lanc

 

Sat hi rechte op die stat,

 

Daer hi eer lach. Twi daetstu dat,

 

Dulle soudaen, dulle ries?

8300

Twi stons du op in dijn verlies?

 

Met dien sprac si: ‘Ne sliepedi nu?’

 

- ‘Ine weet, maer ic gheloves u,

 

Sint dat ghijt seght; [h]et mach wel sijn.’

 

Si droghede hem sijn aenscijn.

 

 

8305

‘Here,’ seit si, ‘ic bekinne

[p. 350]

 

Ane u, dat ghi gherechte minne

 

Draghet; maer ic en weet te wien.’

 

‘En weetti? lase! wat sals ghescien?

 

Mine verco[re]ne boven al,

8310

Die ic oyt minde en̄ minnen sal,

 

Dans nieman el dan ghi allene.

 

[He]n es in erderike enghene,

 

Die mi mach mijn grote leit

 

En̄ minen groten arbeit

8315

Verghelden sonder ghi allene.

 

Dese werelt al ghemene

 

Es min dan niet in minen sen.

 

Wanneer so ic van u ben,

 

So verliesic tleven mijn,

8320

Tote dier stont dat ic mach sijn

 

In gheselscape met u.

 

Ay mi, lase! wat seidic nu?

 

Ghi sijt mijn vrouwe en̄ ic u knecht.

 

Ic ben te clene, [h]et ware onrecht,

8325

Waric met u alse u ghelike;

 

Maer alse u knecht gheheellike

 

Ofte alse u dienstman, u eighen vri,

 

Ghewerdedijt van mi.

 

Ic minne u, wat so ghi mi doet,

8330

Bliscap, rouwe, quaet so goet;

 

Want ane u steet al mijn leven.

[p. 351]

 

U ghebot mach mi wel gheven

 

Evel, boete, bliscap, rouwe,

 

Lijf en̄ doot, wel soete vrouwe!

8335

Nu ghebiet, ic sal leven,

 

En̄ eest u leet, ic moets begheven.

 

Sint dat ic u hebbe ghesien,

 

Sal miere qualen ende ghescien.

 

Ine mach nimmeer in quale wesen.

8340

Ic moet sterven ofte ghenesen;

 

Want ic vinc te dien beghinne

 

Te vaste u minne in minen sinne,

 

Doe mi van u wart gheseit

 

Die scoonheit die ane u gheleit.

8345

Nu es [die] minne so volcomen,

 

In mi, ine can niet te woorde comen:

 

Woort en̄ sprake falgieren al,

 

Daer men die waerheit weten sal.

 

Hi ghinghe boven alle sprake,

8350

Die in der waerheit alle sake

 

Van ure scoonheit soude segghen.

 

Mamet en mochte[t] niet ghesegghen.

 

[H]en es clerc engheen so wijs,

 

Diet ghescreve in enghere wijs.

8355

Spreken, scriven, dese falgieren:

 

Soe doet pensen en̄ visieren.

[p. 352]

 

Jeghen uwe scone ghedane

 

So en es die sonne noch die mane

 

Noch die inghele van dien trone

8360

Niet een twint; ghi sijt so scone

 

Dat u onse Gode minnen,

 

Die wi over Gode kinnen.

 

Al doen si heimelike en̄ stille

 

Met onsen vrouwen haren wille,

8365

Nochtan kinnen si dat wel

 

Dat ghi allene en̄ nieman el

 

Die scoonste van diere werelt sijt.

 

Deen dreghet op den andren nijt.

[p. 353]

 

Si minnen u op hertebreken.

8370

Al es dat sijs u niet en spreken,

 

Si pinen hen al hare macht

 

Omme uwe minne dach en̄ nacht.

 

Daer si falgieren, dats wel in scijn

 

Dat si enghene Gode en sijn.

8375

Dat dunke mi wel dat si doven,

 

Die bat hen dan mi gheloven.

 

Ic falgiere, en̄ so doen si;

 

Dats oppenbare, ic segghe u twi:

 

Sine lieten u niet metten lieden,

8380

Hadden si macht die mochte dieden;

 

Maer neen, si niet; ine houde nimmere

 

Haerre neghenen over here

 

Noch over God, want ic wel kinne

 

Dat si verliesen hare minne;

8385

Want hadden u die Gode ghemaect,

 

Ghi sijt so scone, so wel gheraect,

 

Ghine waert van hen ghesceden niet,

 

Ghi waert met hen: [h]et ware ghesciet

 

Dat ghi met ons waret also doot,

8390

En̄ met hen levende hare ghenoot;

 

Maer u God Ihesus Cristus,

[p. 354]

 

Die u hevet ghemaect aldus,

 

Hi es God van groter macht.

 

Hi es altoes even wel bedacht.

8395

Hi es God, hijs vroet; want hi wel siet

 

Alle dinc, eer si ghesciet.

 

Hi es God van machte, want hi mach

 

Dat sonne bescinet en̄ dach.

 

Die in hem selven es so groot,

8400

Hi es God allene sonder ghenoot.’

 

 

 

Hier indet in walsche; vondics meere,

 

Ic dichtet in mijns lieves eere,

 

Diet mi wel verghelden sal.

 

God gheve haer ere en̄ goet gheval,

8405

En̄ na dit leven hemelrike,

 

En̄ mi met hare al die ghelike!

 

 

 

AMEN.

Vs. 6652. Uitg.: dese werelt, maer Hs. van later hand desi w. 6656. Die ghevet mi u paradijs, Melior's bezit is voor mij de zaligheid. 6657-6660. Uitg.:

Werde u te goede in alre wijs
Ende dese werelt alte male.
Vore al namie die scone smale
Ende gi, goet lief scoenst alre wive, enz.

De ponctuatie alleen doet zien dat Massm. noch den samenhang noch den zin verstaen heeft. Kortheidshalve zal ik dat eerst door mijnen tekst bewijzen. De soudaen zegt daer: werd mij geheel deze wereld volkomentlijk ten genotte (te goede) gegeven, zoo zou ik vooral de schoone Melior kiezen; en gij, goed lief, enz. Mijne verbetering van u in mi heeft noch regtveerdiging nog uitlegging noodig; mi is onontbeerlijk. Mijne verandering van Ende in Nu zou kunnen onnodig schijnen, zoo men de woorden u paradijs door de conj. Ende met dese werelt verbonden achtte, gelijk Massm. gedaen heeft, en dan werdet (u paradijs namelijk) voor werde schreef; maer ‘indien men mij het paradijs en den ganschen wereld gaf,’ zoo verdraeyd, kan den soudaen niet meer gezeid dan de dichter geschreven hebben.

Vs. 6665. Hs.: goden..re. 6667. Hs.: gedodi, waervoor Jkblt. te vergeefs gedoochdi giste. Gedodi voor gedoedi is de spelling van dat Hs., terwijl het, voor gedoochdi, waerschijnelijk gedohdi zou geschreven hebben. - dese moort, deze zware misdaed. 6676. Uitg.: gen..st; in 't Hs. waren de middelste letters, door later hand overschreven, onzeker voor Jkblt. en Massm., welke laetste hier wonder veel beslag maekt. Het was hun ontgaen dat onze dichter meermaels de zelfde woorden of hunne composita met elkander laet rijmen en dat zeker kopisten dat niet aenstond. Vglk. vss. 7304-05. 6677. Uitg.: Bedie dat mi, enz. Zonder ghi, dat ik er bijvoeg, is de gansche zin onvolledig. 6680. Uitg.: Dede gestaen ende (Hs. en̄) iegen mi. Over ghestaen doen vglk. vs. 6114. Hier beteekent het, meen ik, staende of in stand houden, verdedigen, doen gelden. Maer de regel is waerschijnelijk bedorven. Ik weet dat ende, zoo als het hier staet, in een verhael dikwijls dient om eene bijzondere omstandigheid met meer kracht en nadruk voor te stellen, maer dat is hier het geval niet, want ieghen mi zegt niets bijzonders of meer dan men reeds weet, en met een nieuw Ende in 't begin van den volg. regel wordt het onverdragelijk. Ik heb het door doe vervangen dat onder al de woordjes die zich aenboden mij verre het geschikste scheen.

Vs. 6682. Nam mi daer ic levede bi, dat is, het voorwerp mijner liefde, Melior, door wie en voor wie ik leefde. 6683. En dede hi noch en liet, deed hij niets meer noch minder. 6684-85. Massmanns ponctuatie stoort den zin. 6685. Massm. plaetst onkundig achter het voorg. vers een punctum; een komma zou al ruim veel zijn. Ik zet niets, en doe tevens opmerken dat te spade het zelfde als spade alleen is, vooral bij onzen schrijver. Vglk. vs. 373, enz. 6686. Uitg.: dat ickene houde. De dichter schreef waerschijnelijk dar = daer, het geen men verkeerd in dat verhanderd heeft zonder op den zin acht te geven. 6688. Doe verhoghede, verheugde zich. 6696. Dede ghehouden sinen brief dunkt mij alleen van den tijd gezeid, dede duren, liet voortgaen, bleef schrijven, overeenkomstig met vele langher, dat slechts zijdelings op den inhoud ziet: deze kon hem niet te lang zijn, maer die grote here was ongeduldig dat Melior zijn schrijven nog niet onder de oogen had. Ziedaer mijne meening; ik zou echter niet durven beweeren dat Dede ghehouden niet enkelijk voor ghehield of hield bij zich staet.

Vs. 6698. Deze regel dient ter uitlegging van het voorgaende. So merrede die dageraet. De soudaen had, op zijn bed liggende (vs. 6690), den geheelen nacht geschreven tot in den dageraed wanneer hij zijnen brief zenden moest. - Of in plaets van So merrede, dat ik van Massm. overneem, de les van 't Hs. merede (meerede) blijven moest, heb ik niet onderzocht. 6702. Uitg. en Hs.: Hoghe man te prise, niet van prise, dat in hoghe reeds opgesloten ligt, maer te prise hoghe of zeer hoghe man, in superlat. Een jonger hand die het op den kant vernieuwde, schreef te prisse. 6703. Uitg.: Ende voor hem brachte. Versta: en dezen voor hem bragte. Niets is gemeender dan zulke onderdrukking van 't pron. 6707. In siere scaren, in zijn gezelschap, onder de wacht van die hem als koning geleidden en volgden. 6711. In welken, dat is in welken zin. Het subst. wordt zoo in meer gezegden door ellipsis onderverstaen: hij koos den regten (weg); hij gaf hem eenen aefschen (houw of slag); metten den selven (vinger) nipen, Theoph. vs. 48, enz. 6716. Uitg.: te niewete, verbreeding van den u-klank van het gewooner te nieute, te niet.

Vs. 6727. Bi sinen kere, door zijne listigheid en slimme streek. 6732. Uitg. en Hs.: lude ende stillen; doch vglk. vs. 6739. 6733. Uitg.: Ende gevolget uwes willen, leelijk bedorven tael. 6739. Uitg.: U sin; ook in 't Hs. - sin is wijsheid, raed, gelijk vs. 6730. 6741-42. Uitg.: alse mi te voren - vercrigen mochte. De uitdrukking te voren gebruikt onze dichter zoo wel in den zin van eer of vroeger (prius), als van voor, in de tegenwoordigheid van (coram), en daer bovendien de plaets reeds tamelijk duister is, wordt de keus tusschen de twee beteekenissen hier moeyelijk. Een ander zwarigheid ligt in mi, dat nergens van afhangt en dat men op den eersten oogslag als met de constr. en den zin strijdig veroordeelen moet, ten zij men onderstelle dat er een ander woord uitgevallen is waer het mede in verband was, als wezen zou staen of sijn. Met alse mi staen of sijn te voren, dat is die hier voor mij vergadert zijn, die ik hier rond mij zie (hij vlijt ze en zoekt ze hem gunstig te maken) te schrijven, zou de datief mi niets aenstootelijks meer hebben; maer ik ben meer genegen om, zonder iets aen te vullen, eenvoudig mi in ic te veranderen, al moet ik bekennen dat te voren vercrighen altijd eene zonderlinge spreekwijs zal schijnen. - Ook staet er dat niet; maer te voren behoort tot noyt en wart man gheboren of tot vercrighen.

Vs. 6750-53. Na bericht staet bij uitneming een punctum in 't Hs. De rest schijnt minder nauwkeurig, ook in de Uitg.:

....... dat was bi u
Oppenbare die edelheit,
Ue doget, u goedertirenheit.

Ik plaets oppenbare, als adv., tusschen twee kommas, en wijzig meer in mijnen tekst; maer zonder het datief-regiem van bi tot op 't einde te durven doorzetten.

Vs. 6781. Gheweert, belet. 6789. Hs.: Tui dede die here. 6790. Desen pant, dezen overlast, dit leed, deze onaengenaemheid (hij bedoelt de volgens hem onnoodige bijeenroeping). 6791. Uitg. en Hs.: Van uwen enen doet-viant, waerin mij het eerste en het derde woord verdacht zijn. Al vindt men nog pant doen van iet bij Maerl., ik meen niet dat Van hier de zelfde betrekking heeft, maer dat onze dichter geschreven had: Twi doedi uwen lieden desen pant voor uwen-viant? dat is ten aenzien van of om uwen vijand; doch zie vs. 6837. Het overige is meer ontstelt. Om al de woorden te behouden zou men ze anders moeten rangschikken en met omzetting van het tweede en het derde Van enen uwen dootviant behoeven te schrijven, dat goed dietsch is en eenen goeden zin geeft, terwijl van uwen enen viant iets geheel anders beteekenen zou. Zoo iemand liever heeft zonder verplaetzing enen door echten te vervangen, ik heb er niets tegen.

Vs. 6793. Niet alleen de maet maer ook de constr. ried mij hier so aen te vullen. 6795. Mesboort, minder gewoon dan verboort, verbeurd. Vglk. vs. 6841. 6796. Dreghen, dreigen. 6799. Uitg.: heme. 6802. Uitg.: geet; maer waerom teekent Massmann daer bij aen dat Jkblt. gaet las? 6812. Onghehoort, zonder voorbeeld, zonderling? of niet aengehoord? vglk. vs. 6875 en vooral 7093. 6813. Dies. De eigentlijke kracht van dezen relatief- of demonstratiefvorm moge mij een onzer taelgeleerde uitleggen, ik neem het voor bedie, omdat, dewijl. Doch vglk. vss. 7322, 7375, 7699, enz.

Vs. 6815. En̄ nieman el en doet ghestaen, duistere uitdrukking. Gestaen doen zagen wij reeds vs. 5991, en ghestaen alleen biedt zich hier zeven verzen verder (6822) ook nog aen, en overal is de grondgedachte van staende blijven of houden, bevestigen, voelbaer. In onzen regel ziet men bovendien niet klaer of el een nominativus mase. is overeenkomende met nieman, dan of het een accusat. neutri gen. is, afhangende van doet ghestaen. In 't eerste geval zou de volle zin wezen: en zulk een oordeel dat niemand bijstemt. Er is meer, nieman el kan ook accus. masc. zijn mits aen te vullen: En̄ datti het nieman el doet ghestaen, door zijn getuigenis ondersteunen; want gestaen is nog in de latere tael de meest gebruikte term voor bekennen. Met verschuldigd ontzag voor anderer meening zal ik mij aen deze laeste uitlegging houden. 6816. Doot, gedood, ter dood verwezen. 6817. Uitg.: Noh dan. 6822. Dat hi ghestaet, dese raet, voor dat dese raet ghestaet, kracht en uitvoering bekome; het geen ik vroeger, vs. 6450, een soort van prolepsis noemde. 6824. Niet weder en keert, terugstoot, verwerpt. 6826. El ne wondire niet ave, niets anders zoudt gij er aen winnen. De gissing Er, die Massm. aen Jkblt. toeschrijft, had hij beter niet gemeld, en zoo Eer gemeend was, deugt het ook niet.

Vs. 6836. In rade staen, beraedslagen, aerzelen. 6837. Uitg.: Van imanne, dat is over of wegens iemand; zie ter loops vs. 6791. Jkblt., zegt Massm., wilde van manne; zoo had de kopist werkelijk eerst geschreven; de i werd er later voorgezet. 6841-43. Uitg.:

Hevet hi verbort dire doet
Ende dies lives, doet, dat gebiet,
Soe dat gi andren weder niet.

Indien deze ponctuatie goed is, dan staet hier doet geheel absoluet, gelijk de Franschen hun faites bezigen, in 't latijn age, welaen, doet zoo, handelt daer naer, en dan behooren dat gebiet te samen; maer men zou ook doet dat kunnen lezen met een komma daer achter, en gebiet op zich zelf laten staen gelijk vs. 7120; doch wat het een in kracht winnen zou, zou het ander verliezen. Ik behoud dus Massmanns afstipping, maer het wondert mij dat hij den volgenden regel gansch niet verstaen heeft. Hij zegt dat niet en heeft er ook geene noot bijgevoegd, maer in zijne Wörterverzeichnisse die tamelijk volledig, doch niet altijd nauwkeurig is, vindt men onder Nien het woord wederniet van onze plaets door grinniken, hinnire vertaeld, dat wel de meest ongepaste metafoor zou wezen die iemand mogt uitdenken, en de andere woorden onuitlegbaer maken zou. Wedernieden is tegenstand bieden, wederhouden, beletten, en op die manier is er niets in den regel te verbeteren, al zou men ook, met verandering van 't subjekt So dat gheen ander weder niet kunnen lezen, met den zin van: zoo dat niemand uw gebod wedersta. - Men zeide zoo wel en in den zelfden zin van verdienen te sterven: der doot en des lijfs verboren. - Het rijm goet: doet (voor doot) moet ik laten blijven. 6850-51. Vglk. vs. 6602.

Vs. 6855. Uitg.: wederstae, spelling die in meer Hss. voorkomt, zoo ook gae, nae, enz. 6857. Wat Massmanns Errata hier met zijn hangen wil, beken ik niet te verstaen. Is het om zijn saken: wraken in plur. niet tegen te spreken? Maer het voorgaende rijm dan? 6858-59. Uitg. en Hs.:

Op sine genaden alle saken,
Hie doe we(l).... erlike wraken, enz.

Sake, dat hier een regterlijke zaek beteekent, staet zoo wel als wrake beter in singulari. De tweede regel kan op verscheidene wijzen aengevuld worden. Van wel dat zijne l aen Massm. verschuldigd is, maek ik weder, en vul voorts sekerlike (adj. of adv.) wrake aen, met den wensch dat iemand een juister bijvoegsel uitdenke. 6865. Dat donke mi, dat dunkt mij. Dit donke beschouw ik als een potentialen verzachtenden vorm = mij zou wel dunken. Vglk. vs. 6917 en zie ook vs. 7868. 6866. Uitg. en Hs.: van der saken.

Vs. 6881. Openbare in scijn is een pleonasmus; Vglk. vs. 7036. 6892. Uitg.: Sie - gehinden, dubbele fout; voor de laetste moesten het rijm, de zin en vers 6895 waerschuwen. De nieuwsgierige lezer vergelijke ghehinden in het glossar. van M^r L.-Ph.-C. van den Berg op Limborch, en leze te gelijk op de zelfde bladz. de zonderlinge noot die mij betreft. 6893. Uitg.: Dat hi wreke; ik voeg er hem bij, en zou geerne ook Datti schrijven om het daermede in de uitspraek te verbinden. 6900. Uitg.: soe wert.

Vs. 6906. Uitg.: Ende daer, doen c.l., zonder zin. 6908. Uitg.: ne-genen nu. Voor grave (of coninc daer ik ook aen dacht) zou men misschien beter uwer aenvullen, want riddere sluit grave en coninc niet uit. 6909. Uitg.: Die al dar. 6913. Ghemalsch, stout. 6914. Uitg.: dat hi begeert, verwarring met hetgeen vs. 6878 gezeid is, waerbij men dommelijk de betrekking van sinen en heme des volg. verzes miskend heeft. 6921. Verdraghe, vergeef, kwijtschelde, als gij zegt dat, enz. 6925. Uitg.: soe benemt-diit al.

Vs. 6929. Die coninc, Aupatrijs van Nubie. 6931. Uitg.: Gi moget, de zin eischt mocht, conditionael, zoudt mogen. 6935. Dat, daerin, deswegens, 't geen men kwalijk in Dan veranderen zou. 6938. In siere ghewelt, los en vrij, zijns zelven meester. 6941. Oochsiene, openbaerlijk. Vglk. Halbertsma op Maerl., blz. 146. Dezen korten en onverlengbaren regel en vooral den volg. van vier sylben, want coninc telt slechts voor eene, deze clausula, beveel ik Jkblt. aen. Vglk. mede vs. 6928 en 6945.

Vs. 6967. Uitg.: in die moude. 6969. Favele, acc., naem van 't peerd van Aupatrijs. 6972. Uitg.: Alsint, sedert, niet lang daerna (reeds?). 6976. Minne, vriendschap. 6980. Flattere, het fransche flatteur, vleijer, en flatteere met lange e uit te spreken, gelijk ook boven vs. 6969 Faveele, in 't fr. Fauvel. Vglk. vs. 7026.

Vs. 6982. Ande, spijt, ergernis. 6988. Uitg.: ave helden, (zich) afhouden, te weten van Marcabers voor zijne tanden te slaen; maer zoo er in 't Hs. ane stond en Massm. kwalijk gelezen had, zoowel als hij kwalijk verstaen heeft met helden door inclinare (hellen) uit te leggen, dan zou ik even zoo geerne anehelden, (zich er) aen houden, onderhouden, in acht nemen lezen, en van de maet (gematigheid) die elken man wel sate, verstaen willen. Helden voor houden gaf het oud impf. hilt of helt, ons hield. 6993. Uitg.: toe(s)eggen; de vierde letter is uitgebeten in 't Hs., en ik ben zeer genegen toe[l]egghen te schrijven, dat meer zegt en de volg. uitdaging beter voorbereidt. 6994. Gelove maken is het zelfde als vs. 2560 ghelovich doen lien. Zie mede vs. 4058. Hier zegt Aupatris: Ik zal u van logentael en valscheid overtuigen. Vglk. vs. 7067. 6995. Uitg.: dat wi ond(erspraken), hoogst onbezonnen aenvulsel, en dat van Jkblt. welk daer onder in de noot vermeld wordt: ond(er ons t)wien, schijnt er slechts de weêrklank van te zijn. Hoe kon men toch hier aen een gesprek denken als men de volgende verzen gelezen en verstaen had? Of hebben dit geleerde uitgevers werkelijk door ioceerden speelden en al kokelende die voete opweert keerden verstaen? En het overige dan? Maer joceren wij niet, en schrijven wij eenvouding onderstaken en joesteerden, dat iedere lezer zonder uitlegging verstaen zal. Jkblt. had er niet klaerder in gezien dan Massm. 6997. Die voete, enz., zegt dat zij achterover uit den zadel tuimelden. Zoo las ik in Auberi de Bourg.: Jambes levées le fait jus trebucier. 6998. Uitg.: dore minne noh dore sp.

Vs. 7009. Moreel, het peerd van Marcabers. Vglk. vs. 6969 Favele. 7012. Uitg.: ombe iostiren: kiren. 7014. Versta: (hem) die sere in sorghen, bevreesd was voor de dood. 7017. Dies ontstaen, dit ontgaen, te boven komen. 7023. Uitg.: Seidedi. - Heve, inbreuk op de waerheid. Vglk. vs. 6138 vlegghe dat het wkw. trecken daer het van afhangt, mij verkeerd heeft doen uitleggen. Heve dat kerf of houw beteekent, staet hier even zoo vreemd met segghen verbonden; maer dat heeft bij meer zulke metaphoren plaets. Vlegghe heeft nagenoeg de zelfde beteekenis, namelijk die van blutse of schaerd, b.v.: in eenen helm of degen, als in Karel en Elegast, vs. 411:

Die helme op haer hooft die boghen,
En̄ onfinghen scaerde en̄ vlegghen,
So scaerp waren der swarde egghen.

En Lancelot, II, vs. 45057: noyt vlecge no scaert; als mede Maerl. Van d.l. van Oversee, Cap. 8: (swaert:).... oft vlegge of scaert.

Vs. 7027. Uitg.: Gonneert. 7029. Hs. en Uitg.: Alse Ales. Versta: Alse ghi Ales (bracht). 7030. Uitg.: uten handen, doch in de noot: (lande?). 7037. Uitg.: Doe Ales. Waer alweêr ghi uitgevallen is. 7038. Uitg.: Doet sloech in gerechten campe, dat ik in mijnen tekst verbeterd heb. Doot sloecht is eene oratorische overdrijving voor woudt doodslaen. Vglk. vs. 6816. Dat hij Ales niet doodde zou net uit het fransch blijken, indien wij iets meer dan het slordig uittreksel van Massmann (blz. 187 vlgg.) er van bezaten. Vglk. hier vs. 7047 en 7048. - gerechten voor ongherechten is strijdig met geheel de gedachte en bijzonderlijk met vs. 7035 en 7045. 7047. Uitg.: Affalgiret. De heer de Vries (Wdb.) heeft zeer wel gezien dat hier niets anders dan eene misstelling voor affoliret, verwonddet, dooddet, plaets gehad heeft.

Vs. 7050. Uitg.: wil, doch Hs.: wilt. - Doen staen, vglk. vs. 6114, enz. 7052. Uitg.: Daer = dan, gelijk de dichter misschien geschreven had, en gelijk ik herstel, omdat Daer uit eene verwarring met Dar ontstaen schijnt. 7056. Vglk. vs. 6911. 7059. Borghe, in 't oud fransch gewoonelijk plèges, dat is gezworen vrijwaerders, dat hij zijne belofte nakomen zoude, gelijk de tekst het zelf uitlegt. 7065. Stond hier niet eens desen overdaet voor overdadigen? Ik weet al wat zeker lieden daer tegen inbrengen kunnen, maer hoop dat ze wel verstaen zullen dat mijn vermoeden niet enkelijk op het masc. ic salne maken, dat volgt, gegrond is. 7069. Volgens mijne aenteek. staet ende hier in 't Hs.

Vs. 7076. Uitg.: Hi sloeeh op hoer dat volc met crachte. Misschien is hier meer te verbeteren, maer hoer is in alle geval te veel. 7080. Uitg.: Te lievereren, verlossen, en met u, door u. Zoo ik in mijn verdriet bij u geen troost vinden kan? Enigher dinc hangt af van telivereren: de spijt doet hem overdrijven. 7085. Uitg.: camp-vast sijt, die elkander beroepen hebt. - Hs. Ende, dat hier eene pauze schijnt te maken. 7091. Luttel goet, weinig, adverb., in een woord te schrijven. Zie Christina, Gloss. 7093. Onghehoort, niet aenghehoord, niet in aemnerking genomen, miskend. - Achter Comen stelt Hs. een punt, maer dat geldt geen punctum majus, gelijk verder vs. 7135 achter Hebben. - Onghehoord, miskend. 7095. Niemans vermijden, voor niemand ontzag hebben.

Vs. 7103. Mijn leven mach wel lichte sijn ghenoemt, men mag mij (mijn leven) wel voor een man van klein gewigt aenzien: Ernout es een arme ridder van vijf schilden (zie vs. 3112), en ik heb meer dan honderd duizend leenmannen, enz. - Uitg.: scilte, en vs. 7106 hare leen. 7109. Uitg.: alse sulken man, pleonastische versterking van alsulken, = also ghelijken. Met alleen sulken te schrijven zou men de maet van vier net op elkaêr volgende verzen ongelijk maken. 7115. Uitg.: do blics wel saen, als in 't Hs., verkeerd geschreven voor bliec of bleec, van blijken. Massm. stipt niet af na soudaen, maer na hof. Men kieze. 7118-22. Allen, behalve Lucius, rieden hem (den soudaen) slechts naer zijnen zin te doen en maer te gebieden.

Vs. 7124-25. Uitg. heeft hier een zeer gezochte afstipping die gansch den zin miskent. - Behaghelhede spreken is zich met vrijmoedigheid uitdrukken (naer eigen behagen, naer zijn hart). 7134. Uitg.: Wat so (hi hem) hadde gedoen. In 't Hs. gedeeltelijk uitgeschrabd, maer hi mi, dat de zin vereischt, schijnt er nog door. - gedoen is in 't Errata verbeterd. 7136. Uitg, en Hs.: die min lief, en zoo ook in den vlg. regel. Op de tweede plaets ten minste moet het dien wezen. In de afwisseling kan kunstgevoel liggen; ik behoud dus het eerste. 7138. Uitg. en Hs.: Ic late. Jkblt. verbeterde reeds liete, en 't is Massm. die het ons zegt. 7143. Die camp, enz., tusschen Aupatrijs en Marcabers.

Vs. 7163. Deze regel is in 't Hs. overgeslagen; ik vul hem nagenoeg gelijk Jkblt. aen. Mijn Twee of Si twee en hen, indien de versbouw het hem toelaet, zal hij goedkeuren. 7166. Vroeder man, dan ic, en weert, versta: zelfs een wijzer man dan ik ben, zou het niet kunnen afweeren noch beletten. Op en stond eerst een schreefje, maer het werd uitgeschrabd. 7172. Moghes = moghets, moogt des. 7176. Zonder bepaelden term.

Vs. 7180. Uitg.: Die sottaen sprac, ‘gestade si: Doetse comen,’ enz. Hoogst belagchelijke ponctuatie en louter misverstand. Gestade is een adv. = ghestadelijk, bedaerdelijk, kalm, zonder drift, en hetgeen hij sprak of zeî, volgt: ‘Si,’ dat is: het zij zoo, ik sta het toe, ‘doetse comen,’ enz. 7188. Het tweede so zou ik geerne in dat veranderen. 7191. Dadet voor latet of beter lietet is in alle opzigten wel gekozen. - ghijt, prolepsis. Merk het neutrum. 7198-99. Uitg. en Hs.: Wert: vart.

Vs. 7214. Uitg.: Soe boet hi, maer Hs. Soe loet hi, waer Soe welligt verkeerd voor Doe staet. - Loet is het impf. van laden, opleggen, belasten, bevelen. Vglk. vs. 7829, als mede vs. 7388, enz. 7217. Sonder raste, zonder verwijlen. 7230. Massm. teekent hier in de noot rouwen aen als de les van 't Hs.; daer staet wel den rouwe, en zelfs vs. 7246 van rouwen, omdat rouwe van 't vrouw. en van 't mann. geslacht is, dat Massm. blijkens zijn Gloss. niet wist. Is in rouwen sijn, vs. 7235, een meerv.?

Vs. 7242. Uitg. en Hs.: ter minnen bode. Ik denk dat de kopist door vergissing ter met het naeste woord heeft doen overeenkomen. Dan moest het ten minste der minnen bode zijn, gelijk vs. 7814. 7259. Uitg. en Hs. als op de meeste plaetsen, bodescap.

Vs. 7269. Si = Tsi; vglk. vss. 6879, 7862, enz. 7270. Ocsoen, gelegenheid, reden, oorzaek, voorwendsel, gelijk het oudfr. ockeson, enz. 7284-85. Hs.: danen: wenen.

Vs. 7289. Vore uwe man, in de tegenwoordigheid van uwe mannen, of oechsiende uwen mannen, gelijk Maerl. seggen zou, openbaerlijk en geerne. 7293. Ontsekeren is onvrij verklaren, den vrede ontseggen. - Weder, op nieuw, gelijk te voren, eer de soudaen hem aen Melior geschonken had. 7296. Hs.: haeht. 7294. Massm. plaetst een dubbel punctum met een aenhalingsteeken na sprac, als of de woorden de eerste tale de aenvang van Ernouts rede waren, hetgeen ze onverstaenbaer zou maken. Het is de dichter die spreekt en zegt dat, toen Lucius zweeg, Ernout de eerste was die zich gelaste om hem te antwoorden, en de dichter getuigt zelf dat hij het meesterlijk deed. Massm. heeft de zelfvoldoening van onzen schrijver niet begrepen. 7299 en 7302. Hs.: en̄, niet ende. 7301. Het ant mi, het ergert en verbittert mij. Wkw. anden.

Vs. 7314-15. Uitg. en Hs.: hi sal reeht sin: ghescin. Eigenaerdige spelling van 't Hs. 7316. Het wkw. doet vervangt hier ghesciet dat uit het voorg. ghescien moet herhaeld worden. Zie Christina, blz. 194-6. - Woordspelingen, als die hier met recht plaets heeft, zijn bij de fransche en dietsche dichters der xiii^e en xiv^e eeuw een gemeene aerdigheid. 7317-19. Uitg. en Hs.: op scinen: mi alleinen. Dat dit kreupel gaet moet iedereen zien die weet wat rijmen is, en nog meer die zich de moeyte zal geven van de gedachte van den dichter in deze twee verzen na te gaen. Daer ik ze in mijnen tekst reeds verbeterd heb, meen ik hier te volstaen met er een paer woordjes uitlegging bij te doen. Scinen rijmt niet met alleinen, al is het onverkenbaer dat dit laetste opzettelijk om des rijms wille zoo en niet op de gewone wijze (alleene) geschreven is. Hier heeft dus een misverstand van den kopist plaets gehad, die zijn scinen (op) in stede van een hem vreemder uitdrukking in den tekst gebragt heeft. Dit hem vreemdere, dat hij welligt aen eenen zijner voorgangers toeschreef, laet het rijm ons gissen en aen den dichter teruggeven en wel met enkelijk de c van scinen boven om te halen en in eene e te veranderen om er seinen van te maken. Seinen is zegenen, als wij vs. 3335 reeds zagen, en seinen op (beseinen, het regt bezegenen = fr. bénir) is gewis een keuriger zegwijs dan recht scinen op of beschijnen. Het verbogen alleinen tot het voorgaande mi betrokken, is iets zeldzaems, maer de regel biedt andere moeyelijkheden aen, die zoowel den zin als de constructie betreffen. De gedachte is, dunkt mij, deze: ‘Des soudaens ontzekering bekommert mij weinig: God moge tusschen hem en mij, in ons geschil (er op), zijnen zegen aen 't regt geven; dat alleen kan mij ontzekeren (in geval namelijk dat het regt van mijnen kant niet zij), niet de soudaen.’ Wat alleinen betreft, ik durf er noch een adverbialen vorm, noch, met mi, een tegenstelling met den soudaen, noch een hypallage, als moetende eigentlijk met Dat (dat allein of alleine) overeenkomen, in erkennen, en even zoo weinig het veranderen. - Dat ontsekert mi is een fier antwoord op vss. 7292-93: als sinen dootviant ontsekerickene. 7322. Loech, van blijdschap en verwondering. - so saen, so gereed. Vglk. vs. 7294, die eerste tale en vs. 7324, Sonder raet, als mede vs. 7972.

Vs. 7331. Uitg.: haet seir, met een (sic) daer achter; maer het Hs. heeft duidelijk voor alwie de oogen openen wil, haetscap en wel eerder in een woord dan in twee, gelijk volgens Massmanns aenteekening Jonckbloet gelezen had. Wat er van de p uitgesleten is, belet niet de geheele letter te erkennen, en Massmann alleen kon daervan met de voorgaende a willen ir maken. 7341. Versten, uitstellen. 7342. Tavont meer. Vglk. vs. 7350. Dit meer, welk zoo veel, niet altijd even klare, woorden helpt vormen, zal wel eens, hoop ik, eenen ernstigen uitlegger vinden. Ik herinner hier slechts tsaermeer, sidermeer, tameer, hedenmee (Walew., vs. 2769) en het bij onzen dichter zoo geerne wederkomende diemeer. 7345. Uitg. en Hs.: aquireren, met de vraeg van Massm. of het niet acquinteren moet zijn? Men vindt veel spellingen; vglk. het fr. s'accointer. 7346. Zoo 't Hs., en ik meen niet dat de dichter anders geschreven had, al mogt nu wel voorgaen. 7348. Lovic, raed ic.

Vs. 7357. Doet wel, enz. Men merke die levendige wending, in plaets van: Gij zult wel doen met of indien, enz., of: Wilt gij wel doen, zoo, enz. - Voorts doetene (doet hem) met miere vrouwen, enz., voor laet hem ingaen bij, is ook zeer aerdig. 7365. Is na dezen regel iets uitgevallen of doet de dichter hier Ernout zijne rede welstaens halve in eens afbreken, terwijl zijn gebaer de rest zeî? Ik zie er eene aposiopesis in, die nog bestaen zou indien men, voor selke, selve schreef (Dat selve, eene gelijke minne met of bij die, enz.). 7374. Die coninc Parth.; waerom niet Die keiser? Doch vglk. vs. 7823.

Vs. 7375. Dies, omdat. 7376-77. Uitg. en Hs.: Ales vragede dat hi woude. De spreekwijs dat hi woude, is zeer gewoon voor allerlei. Hier van tijdingen te verstaen omtrent hetgeen, sedert zijn verblijf aen 't hof, te Marberoen voorgevallen was. Maer wanneer de tekst er bijvoegt dat de gemelde ondervrager geen gewag maekt van zijnen vader, dan verraedt hij de slordigheid des afschrijvers die den naem van Ernouts zoon Alijs tegen dien van den turkschen overlooper Ales verwisseld heeft. Ales was de neef van Marcabers, met wien wij vss. 6609 vlgg. en 7037 kennis gemaekt hebben en van wiens vader hier geen spraek kan wezen. Men herstelle dus in den tekst Alijs voor Ales. Maer waerom wilde Alijs Lucius nopens zijnen vader Ernout niet ondervragen? Ik denk uit fierheid, te meer daer hij hem door Lucius van des soudaens wege teruggebragt werd, wiens gevangen hij geweest was. Hij had begrepen dat Lucius daervan niet geerne meer zou gezeid hebben. Vglk. vooral vss. 7259-61. 7386. Uitg. en Hs.: sprac men stille, niet alleman, dat zoowel in de middeleeuwen als later na een diner de cour zonderling zou geweest zijn; maer Lucius en die keizerinne. Men schrijve dus spraken in plaets van het bedorven sprac men, ten zij iemand dit laetste men als eene prolepsis beschouwe. 7388. Dit gesprek tusschen den minnenbode en Melior begint waerlijk abrupt, maer de twee voorgaende verzen zijn er als de voorbereiding van, doordien de twee sprekende personen in de zelfde orde blijven voorkomen. Maer wat zal ik van het rijm stille: keiserinne zeggen? - Saluut (Hs. Salud), vglk. vs. 7214.

Vs. 7394. De onderscheiding na Die wile (ondertusschen) schijnt mij door den zin vereischt te zijn, maer de volg. regel: Van ure minnen, enz., is daer eene weinig gelukkige ontwikkeling van. Met iewers voor uwes te lezen waer het niet beter. 7403. Ontwent, gemijd, van ontwenden of ontwinden, zich door eene geschikte wending ergens aen onttrekken, esquiver. 7404. Hs. en Uitg.: Die. 7419. Uitg.: enechs mens; in 't Hs. heeft wel mans gestaen, maer de twee middelste letters die verduisterd waren, zijn van later hand herschreven, gelijk meer op deze bladzijde.

Vs. 7423. Hì, de soudaen. - in hopen, Hs.; vglk. vs. 8232. 7428. Bliven uten sinne. De volg. regel belet niet hier bliven in de gekende beteekenis van worden te verstaen, gelijk siec of doot bliven, enz. (Christ., Gloss.); maer doen in doetene (Hs.: dotēne. Z. nog vs. 7453) en doen inne (herstellen) is bijzonder aenmerkelijk. 7430. Verswint, Hs. en Uitg.: versuint (= verswijnt), vergaet, uitteert, is van het oude swijnen dat Kil. nog kent, en moet niet met verswijmen verward worden, hoe zeer zij ook in vorm en beteekenis zich nabijkomen. Vglk. vs. 7435 macht. 7432. Te meerren loon, enz., met des te grooter verdienste; want loon en verdienste zijn correlatief. 7435. Uitg. en Hs.: niet min; de manier van onzen schrijver zoo wel als de maet rieden mij er te bij te voegen. 6436. Uitg. en Hs.: Hevet hi gepinet ende pinen doen. Voor dien onzin heb ik in mijnen tekst ook ten opzigte der maet iets beters getracht te geven. De lezer oordeele. 7440. Van hi, waer de i duister was, heeft een later hand he gemaekt.

Vs. 7442. Men merke wenens verbogen en carmen onverbogen. 7445. De kopist had zijn arde (sic) met een ander letter willen beginnen, die hij doorgehaeld heeft. 7446-47. Hs. en Uitg.: grote leet: dar hi in legt. Ik herstel het rijm leit (subst.): leit (verb.), dat de kopist bedorven heeft als hij pleegt bij dergelijke rijmen. Vglk. vss. 3890, 4137, enz. 7451. Hs. en Uitg.: Noh so dunne; lees dulle of drueve, gelijk de Latijnen tristis zeiden. 7453. Uitg.: vorderne; Massm. had hier niet te twijfelen, het Hs. heeft niets dan vordenne. Vglk. Christina, blz. 468, vlg. 7457. Uitg. en Hs.: Mocht verkinnen sine maniere, mogt het erkennen, bevroeden de natuer van zijn kwaed, enz. Voor sine maniere schreef de dichter gewis die maniere (den staet, den aerd). 7460. Lude en̄ stille, alleszins. Vglk. vs. 6732. 7462. Hs.: ī deenlike; Uitg.: in deenlike, en daer onder de gissing: indelike? ja, meen ik; hij zweefde lang met zijn gepeins in de wolken, en als hij eindelijk hier beneden tot de wezentlijkheid terugkwam, dan, enz.

Vs. 7468. Hs. en Uitg.: maget. 7475. Hs. en Uitg.: sotelike; vglk. vss. 4939, 8193. 7478. Hs. en Uitg.: intoren mode. 7480. Uitg.: te-stort. 7486. Hs. en Uitg.: dunket mje (= mie) voor mi, dat ik hier volg, omdat het nog in andere boeken zoo voorkomt, schoon ik het slechts voor eene vrijheid houd. Bij Maerl. vind ik zelfs hie rijmende met drie, waer ik liever dit laetste apocoperen zou; maer hij heeft meermaels hie en mie in 't rijm.

Vs. 7495. Hem versleghen, zich verslaen en afmartelen. 7496. Uitg.: vermaledise voor vermaledijtse; maer die t blijft dikwijls weg. Vglk. vss. 7576, 7905, enz. 7498. Hs. en Uitg.: Dies, dat de kopist door onoplettendheid uit den voorg. r. herhaeld heeft, terwijl hij Dus schrijven moest, dat ik stout in mijnen tekst opneem. 7512. So = so als.

Vs. 7525. Al in een, gedurig, zonder ophouden, alle oogenblikken. 7536. Uitg.: ware. 7537. Uitg.: Ende men; Hs.: En̄ men. In plaets van men ne, dat Jkblt. voorslaet, verkies ik het sterker betoonde men hem. 7545. Hs. en Uitg.: Van altemalen, voor het rijm, in plaets van het eenvoudig adv. altemale; maer het rijm zelf is mij verdacht, daer ik dikwijlder in gen. en dat. quale dan qualen vind, en altemalen en meer nog van altemalen op zich zelf beschouwd onverdedigbaer schijnen. Ik laet het echter staen; een ander moge zien of van al en temale afzonderlijk hier staen kunnen. Daer zijn veel kwestien van dien aerd die ik liever stilzwijgend voorbijga.

Vs. 7549. Dore minen wille, om mijnentwil, ter oorzaek van mij; want men gevoelt ligt dat wil in dergelijke spreekwijzen zijne gewoone beteekenis niet heeft. 7551. Hs. en Uitg.: alre liefst. Het rijm wil al te lief, en zoo is 't in het Errata verbeterd. 7558. Hs. en Uitg.: Nu late mi ende, enz. Dat ik er [hi] bijgedaen heb, is slechts om er de aendacht op te roepen, want die uitlating bij den imperat. is niet zeldzaem. Vglk. vs. 7878: Begheert hi vrede, hebbe vrede. - Cod. ende, niet zonder klemtoon. 7561. Hs.: En (sic, zonder streepje, dat vergeten gebleven is); voorts alse. 7563. Uitg.: in dere stede; Hs.: dire: het moet wel diere of derre, zulker, of ere, eeniger, zijn. 7567. Enghene dinc die si, die zij, die besta. 7569. El enghere, aen geene andere. Massm. steeds: En-gene, enz.

Vs. 7572. Hs. en Uitg.: erterike. 7574. Hs. en Uitg.: Die di vrowe. 7578. Sachter worde sijn hier breke, letterlijk: zijn hier gebrek, dat men, met zich een weinig geweld aen te doen, zou kunnen uitleggen: zijn hier noodig of zouden hier noodig zijn; maer daer breke hier zonderling gebruikt is, meen ik dat de kopist, door het voorg. meerv. verleid, zijn voor es geschreven heeft, en dat de dichter met den gemt. sachter woorde es hier breke gezeid had. 7581. Castiment, raed, vermaning. 7587-88. Dat-Dat, zie vs. 438-40.

Vs. 7598. Uitg. en Hs.: Dore die ogen, onverstand; van de oogen is reeds gesproken, hier moet het zelfde van de ooren gezeid worden, gelijk het ook vs. 7621 herhaeld wordt. Ik schrijf dus oren. - Blivet daer in, namelijk in 't herte. 7600. Schrijf in een in twee woorden. 7605-6. Versta: zij hoort niets dan 't geen hare belangen betreft. 7609. Goetdoen, hier welstand, welvaren (vglk. wat doedi? op zijn Engelsch), elders 't vergoeden (eener schade). 7612. Als en̄ als (waervoor onze uitgevers overal het slepende als ende als schrijven), geheel en al, alleszins.

Vs. 7624. Uitg.: Doe hi dat sach, lees: doe hi dar (daer, in het tornooy). 7632. Hadse bi naturen sin, had de min door den wil der natuer zulken aerd dat ze, enz.; niet, meen ik, had de zee van natuer wijsheid, zoodat, enz. 7643. Hs. en Uitg.: tisor. 7648-49. Hs. en Uitg.: iosterie: vrie, beide bedorven, vooral het laetste, dat buiten twijfel vrien zijn moet, ons vrijen, liefkosen. - Ioesterien is eene aenspeling op hetgeen Melior vs. 7548 en 7549 bekend had.

Vs. 7653. Uitg.: sinnen, en 7657: ben. 7658. Uitg.: endarf. 7662. Jkblt. las sortie. Sotie (sic) in 't oud fr. dwaesheid, is hier ongeloof, het zelfde als onwet. Ik vul het wkw. volght aen, zoowel voor den zin en de constr. als voor de maet, want het herhaelde ende is onhoudbaer. 7666. Voor Dar ute dat in 't Hs. herschreven is, gist Massm. onkundig Dar toe. 7669. Uitg.: Nemic den sottaen, enz., dat volstrekt met Meliors gedachte strijdt. Ik schrijf Gevic of liever, om met een breeder letter de plaets van 't Hs. te vullen, Gavic den soudaen mine minne, Dats, enz. (hier volgt namelijk de opnoeming van haers heeren deugden), zoo zou ik zwaer misdoen. Dit laetste sloot de periood in den uitgevallen regel, dien ik daer eenvoudig op deze wijs herstel:

Had ic miskent eer ict volbrachte.

Vs. 7680. Hs. en Uitg.: imber. 7685. Vertrect, verhaelt, vertelt. Vglk. vs. 7688. 7686. Ghi mint, zoo geheel absoluet, verandert den zin; het moet minten = mint hem, den soudaen, uwen heer zijn. 7690. Hs.: Die waerheit sijn, ook Uitg., met de noot: statt fijn. 7695. De volledige uitdrukking zou wezen en const af bringen, maer het voorg. van heeft de kracht van de twee voorzetsels. 7699. Wat mert, dat Massm. hier, voor wert, afweert of belet, aen Jkblt. toeschrijft, beteekenen mag, weet ik niet.

Vs. 7702. Sijn sonderling, zijn vertrouwde en bijzondere vriend, fr. son privé? 7713. Sinen wille, wat hem goed docht, sprak vrijmoedig. 7716. Hs. en Uitg.: beste wort, maer Massm. verbetert zelf in zijn Errata leste, dat mij uit vs. 7714 (liet de eerste sprake) natuerlijk schijnt te volgen. Maer welk was dat leste woord? Geen ander, dunkt mij, dan waer hij vs. 7721 zoo ernstig op antwoordt: Het wert gedaen! en dat vooral op Meliors berisping vs. 7710-11 terugziet. Vglk. ook vs. 7686 en vlgg. 7720. Hs.: streckese. 7721. Hs. en Uitg.: semine trouwe, beter sem mine tr., zoo helpe mij mijne trouwe. 7725. Hs. en Uitg.: onse here, ons leger; vglk. vs. 7835 een scone here.

Vs. 7729-7741, dit laetste vers inbegrepen, moeten als antwoord en voorstel van de keizerin aen de hedendaegsche lezers vreemd schijnen. 7733. Den dullen hope; de Ouden gebruikten hope ook mannelijk; ik beken nogthans dat ik de voorbeelden daervan in Dietsce Doctr. I, vs. 596 en 612 niet zoeken zou. Vglk. boven vs. 7423. 7744. Uwen orlof, elliptieke formel, gelijk meer andere van dien aerd, ghenade, vrede, en twee verzen hooger, groten dank, enz., altijd in accus. 7745. Hs.: dien dar w.; Uitg. die.

Vs. 7753. Hs. en Uitg.: vroe (: alsoe). 7754. Hs. en Uitg.: hovescheden: geleiden. 7756. Den here so bi, tot zoo kort bij het leger. 7758. Hs. en Uitg.: die al. 7761. Ibid.: lachgende. 7763. Beide nog: Hoe blide. Merk verder het rijm doe: doe en straks weêr: daer toe (sic): toe. 7768. Uitg.: Ende hadde met sinne; ik werp hadde uit.

Vs. 7780. Hs. en Uitg. even slecht: Enen man gelijcker wijs. Het rijm ten minste moest zulks voorkomen. 7784. Hs. en Uitg.: worden, dat men den kopist beter vergeven kan dan den uitgever. Doch zie Jkblt., Mnl. Vsb., blz. 168 vlg. 7787. Dat spreken en̄ dat comen. Hier zijn vss. 7729-7741 en het zonderlinge voorstel van Melior bedoeld. 7791. Den vrede van sinen halven vaste stede, dat is stade of ghestade, gelijk het een weinig verder, vs. 7997, in volle letters en van de zelfde zaek gezeid wordt: den vrede in beiden siden vaste ghestade. De heer de Vries heeft natuerlijk deze voorbeelden in zijn Gloss. op den Leek. Spiegh. niet kunnen in rekening brengen. Maer hij mogt het simplex staden niet vergeten dat hij in Limborch vond, VII, vs. 1857: Dat men den vrede staden sal; maekt hij daer ook toelaten, veroorloven van? 7798. Hs. en Uitg.: dor welke hitte; schrijf door welker. 7801. Hs. en Uitg.: toe, niet kwalijk; echter is't niet onmogelijk dat de dichter doe geschreven had.

Vs. 7807. Uitg.: vrocht hugel, maer Errata hagel. 7809-10. Si rust, dat is doet rusten, of hout in arbeide, dat is in ontrust zonder verpoozing geheel de wereld; al wat leeft en gevoelen heeft is aen hare magt onderworpen. - Balgide is, zoo als Massm. zegt, van 't oud fr. baillie, maer minder wijd van beternis als hij het maekt. Hij kon het eenvoudig door gebied of onderwerping vertalen. 7820. Hs. had van de eerste hand: Ombe met. 7821. Uitg. en Hs., maer van de tweede hand: dien stede. In Karel d. Gr., II, vs. 2045, zal den scoonsten stat ook wel eene fout wezen. 7823. Dien coninc, vglk. vs. 7374.

Vs. 7832-33. kinne: winne, voor kinnene: winnene. Vglk. vs. 1578, enz. Zie Christina, blz. 468 vlg., alsmede Höfers Zeitschr. für die Wissensch. d. Sprache, 1851, bl. 194; it. Grimm, Gramm., IV, bl. 164, volg. 7834. Tote here, tot hier. 7836. Stolinghe, heimelijk, op eene diefachtige wijs. Kiliaen zelf kende, helaes, dat zoo deugdelijk adv. niet meer. Onze schrijver gebruikt het viermael achter een. Ik vind het ook bij Van Heelu, en in Karel d. Gr., I, 527 (stolinghen). 7843. Met onrechter scoude, zonder gegronde reden, valschelijk, door eene onbillijke beschuldiging (des soudaens). 7853. Men vindt meermaels zulk een bestand op veertig dagen bepaeld.

Vs. 7858-61. Om de n van tueen (sic Hs.) en dus het rijm te wettigen, en tevens den zin te herstellen, zou ik geerne de vijf verzen aldus schrijven: Mach men[t] dan... Te payse bringhen [met] u tween, Dat si t[e] go[e]de; ofte neen, si also alst wesen mach; [H]et wert becort op enen dach. Mijne haekjes wijzen genoegzaem aen waerin ik van Massm. afwijk, behalve wat de interpunctie betreft. Een verschil moet ik afzonderlijk uitleggen. Vs. 7861 heeft Uitg.: Et wert becert, met de gissing van Jkblt. daer onder: wert becent, dat Massm. gewis uit guiterij overgeschreven heeft. De waerheid is, dat twee letters in 't woord half uitgesleten zijn en dat onze paleographen de oude schrijfwijs van o, met die gekronkelde r na de o, gelijk na alle andere gebuikte letters, uit het oog verloren hebben. Het Hs. heeft becort, zoo geschreven als ik zeî, met den rechter trek van de o, waer de tegen rust, een weinig verdonkerd, en daer hebben zij, de een becert, de ander becent van gemaekt. Mijn becort is beslist, gedecideerd, met de bijkomende gedachte van snelheid en spoedigheid nader bepaeld door op eenen dach. - Ik schrijf verder dat si te goede en niet si tgode (tGode?), en versta: dat zij ten beste, ik wensch dat het ons allen tot nut strekke; of komt gij niet tot vrede, dan geschiede dat geschieden kan, en men late eenen veldslag den twist beslissen.

Vs. 7878. Vglk. vs. 7558, 7887. Uitg.: worden, maer Hs. worde, dat in de noot geen vraegteeken verdiende. 7894. Uitg.: allen, Hs.: alle, voor 't minst zoo nauwkeurig en hier gewis bevalliger voor het gehoor. 7895. Hs. en Uitg.: Hoe saltu dan, dat de gissing onder den tekst: Hoe sal mi in keurigheid verre te boven gaet. 7896. Hs. heeft den raet gedoen... Volgens Massm. giste Jkblt. Dien raet gelucken. De zin is: het middel vinden. 7897. Gehinghen, vglk. vs. 6892. Op beide plaetsen staet in Hs., in weêrwil zelfs van 't rijm, gehinden. De zelfde verwisseling heb ik nog elders aengetroffen, zoo dat ik geloof dat ze reeds vroeg in de volkstael overgegaen was. 7898. Hs. en Uitg.: gedachte, het rijm wil gedochte. Jkblt. las sijn ged., om de maet?

Vs. 7913. Hs. en Uitg.: Wat soe, maer in 't Errata: War soe. - dreghet = draghet 7915-16. Hs. en Uitg.: here, maer lees hare. Het is gemakkelijker te gissen wat deze twee verzen zeggen willen dan ze te verklaren. Het verschil tusschen wet en ewe kan ik niet streng bepalen, ten zij het eerste de voorwaerden van den vrede zijn. Tusschen willen kinnen en doen coren (onderzoeken?) is ook weinig onderscheid, ten zij misschien voor diplomaten. Ik hoop dat Thiers en Bismarck die op dit uur voor Parijs ook een' wapenstilstand discuteren, elkaêr beter verstaen zullen dan ik onzen schrijver. Zie nogtans ook vs. 7991. 7919. Hs. en Uitg.: En (sic) niet En̄; voorts: indien. 7923. Hs. en Uitg. hebben geviseert, maer dat zal wel eene vergissing van de kopist zijn in plaets van geiugeert, dat uit de zelfde lettertrekken bestond.

Vs. 7933. Uitg. en Hs.: En mach hen dit niet gescien. Het is mogelijk dat de les goed zij, maer ik geef aen allen lezer die zich tevens beter in krijgszaken verstaet dan ik, te bedenken, of de dichter niet eerder En̄ mach hen dit iet gescien geschreven had, dat is: En zoo zij tijd winnen kunnen, dan zal Ernout, enz. Ik volg gerustelijk mijn vermoeden. 7936. De partikel so (soe) in dezen regel valt mij lastig, en om ze in doen (doen besetten) te veranderen, zou men ook beter te gelijk Van sinen sonen en Van andren lieden, in plaets van Met, schrijven; doch streng genomen kan doen besetten ook eenvoudig voor besetten geseid zijn. Maer ik verander soe in ooc (Met andren lieden ooc). Na besetten, gaet Uitg. zonder punt of komma tot het volg. vers over; ik meen, om meer redenen, dat die oversprong een misverstand is, en zet een punt of ten minste een komma-punt achter het eerste vers; Jeghen ons behoort noodzakelijk tot het volgende simplex setten. 7941. Wat de dichter met deze aenmerking bedoeld heeft, weet ik niet, en trouwens onze fragmenten noemen ons dien Ales slechts toevallig. Zou niet hier, zonder dat komma vóór dats waer, te lezen zijn elswaer, d.i. elders? 7944. De beteekenis van geparen in dezen regel blijft voor mij duister, hoewel Massm. het door drie verschillige latijnsche werkwoorden vertaelt, na ons eerst in zijn Gloss. van geparen (onder Paren), als een echt Duitscher (p=b), naer Baren verzonden te hebben. Zoo ik er ook een woord latijn bij doen mag: Intellexisse videri voluit. Ik neem het in den zin van overeen en tot vrede komen.

Vs. 7948. Hs. heeft hier nimen eer (sic). 7954. Hs. en Uitg.: te meskise, voor meskieve, van 't fr. meschief, ongeval; het echt dietsche woord was mesquame. Visscher, Gloss. op Ferguut, maekte er een adject. van! 7969. Uitg.: satten, maer Hs.: saten. Verbind saten en̄ penseden om die sake, dat is zaten te peinzen of peinzende. De in den vlg. r. bedoelde koning is Aupatrijs, wiens gezag en aenzien hier in korte woorden meesterlijk afgeschilderd is.

Vs. 7975. Hs.: Gi heren; Uitg. verbetert here. Aupatrijs rigt zijne woorden tot den soudaen. 7978-79. Hs. en Uitg.: vroe: alsoe. 7984. Hs. en Uitg.: Versiet ons wel; het pron. subj. ontbreekt, het moest Versieti = versiet ghi (thans voorziet gij) wezen. 7991. De lezer zie of deze regel en de vlg. op vs. 7915 en 7916 eenig licht verspreiden kunnen. - Is in die side van dien kant, te dien opzigte? 7996. De gissing die Massmanns noot onder dit vers aen Jkblt. toeschrijft, is tegen het Hs., gelijk hij goed wist, zoowel als dat ze zijnen vriend onwaerdig was. Dat is geen moey handelen.

Vs. 8000-1. Hs. en Uitg.: oftet voget Desen vrede, enz. Het Errata wil een komma achter voget, dat dus eene wel nabedachte wijziging, maer daerom niet minder een grove fout is; Massm. heeft niet gezien dat hij voget juist van zijn voor den zin onontbeerlijk subjekt scheidde, en even zoo weinig, dat dit subjekt zelf verbetering noodig had, en niet Desen vrede, maer Dese vrede de ware lezing was. Aen desen voor dese als emphasis valt hier niet te denken (vglk. vs. 2979), maer in oftet voor ofte zou men misschien een prolepsis mogen erkennen als vs. 6535, 6552 en vooral 7191, waer gelijk hier het neutrum voorgaet en het masc. volgt, van den eenen kant gijt = gi het, en dan Desen camp, en van den anderen kant oftet = oft het, en dan Desen vrede; maer ik heb reeds gezeid dat hier de n van Desen overtollig is, en ik laet ze weg. 8009. Waerom Uitg. hier tegen 't Hs. een voor ene lezen wil, laet ik een' sylbentelder uitleggen. 8910. Uitg.: enwas, sic, altijd die Moneïsche inclinatie! 8013. Uitg.: hildenne, Hs.: hildēne; vglk. vs. 7832, en de daer aengehaelde plaetsen.

Vs. 8019. Leidene, gespeld als 't voorg. hildene, behalve dat Uitg. de n niet verdubbelt. - dat hijt, ik zet daer hijt. 8021. Uitg.: Die ten castele. Door een kleinen wormsteek in 't midden van 't derde woord schimmerde hier voor Massmanns oogen, zegt hij, castele; maer doen Jkblt. door 't zelfde gatje kijkende er te(n venstren) ontwaerd had, zag zijn duitsche vriend, die hem in al zijne noten niet een enkelen keer met hartelijke goedkeuring aenhaelt, dat er ‘eher schimmerte te fenstele.’ Laten wij hun die hersenschimmen, en lezen wij wat er eens stond of liever moest staen, ten cantelen, want in dit laetste woord is het schreefje op den uitgang vergeten gebleven. - Ik schrijf ook utewert voor udewert. 8023. Geheel deze reeks verzen bij Massm. getuigt dat de sensus criticus bij hem somtijds ontbrak of dat hij hier vergeten heeft de woorden met den inhoud te vergelijken, anders zou hij dadelijk gevoeld hebben dat het wkw. bescouwen, door 't Hs. hem aengeboden, een dom samenstelsel is van den kopist in plaets van de twee afzonderlijke woorden bet scouwen: De dames, die boven op de kanteelen waren, dachten dat de soudaen en zijn gevolg haer beter (bet) van nabij schouwen zouden,

En̄ ghinghen af ter cameren waert, enz.

Hier, in deze kamer, laet ik den heer Jkblt. zijne venstren en Massm., den schemer van zijn fenstele(!) plaetsen, maer niet boven op den toren. Vglk. tot beter verstand van alles vs. 4932, en een deel der vlgde. 8025. Daer, in 't vrouwenvertrek, zoo het schijnt eene gemeenschappelijke kamer, waer zij misschien ook sliepen. Vglk. vs. 3432, enz. 8026. Hs. en Uitg.: forgire, met metael beslagen kisten, gewoonelijker fortsiere, van 't oud fr. forchier. 8027. Deze regel biedt zeker moeyelijkheid aen die ik niet geheel zal oplossen, maer toch duidelijk begeer aen te wijzen. Hetgeen iedereen dadelijk treffen moet, is dat scoonheide, waer men zich gewis aen het onzijdig geslacht niet verwachtte, ook na vs. 322 dat kerstinheit of in andere oude stukken zelfs met langeren uitgang dat kerstinhede (het chrísten volk) meer dan eens gelezen te hebben. Trouwens scoonheide is hier ook geen enkel kwaliteit of abstractum, maer schoone en kostelijke kleederen en sieraden, een soort van collectief; ik stel echter de twee spreekwijzen niet volstrekt gelijk, en daer het art. of pron. dat noch voor den zin noch voor de maet onontbeerlijk is, doch in alle geval de aendacht van den lezer verdient, zal ik het tusschen sluitteekens behouden. Voorts zal wel niemand, hoop ik, nog genegen wezen ook scoonhede te verkorten, daer deszelfs slot-e met de korte sylben van menegher, dat slechts voor twee telt, na de caesuer eenen regelmatigen voet uitmaekt. - Dit was geschreven toen ik mij het zelfde dat scoonheide uit de sproke van Beatrijs herinnerde, vs. 184: Al dat scoonheide (ook daer kostbare kleederen, ringen, enz.) voerdi mede. Ik doe er niets meer bij.

Vs. 8029. Hs.: Jupen ute doen en̄ baude cleiden. Ook zoo Uitg., behalve zijn eeuwig ende, dat hij met minder moeyte en beteren zin (op deze plaets) in een komma veranderen mogt. In zijn Gloss. wil hij boude lezen, dat hij voor een adv. houdt en viermael in 't dietsch en driemael (superbe, celeriter, mox) in 't latijn vertaelt. Ik kan er slechts een schrijffout voor bliaude in zien, een subst., het oudfr. bliaut, een prachtig bovenkleed, bijzonder voor vrouwen; want jupen uitdoen en dapper, enz. kleeden of aendoen is onzin. Zij legden hare jupen af om iets anders aen te doen, namelijk bliauden. 8032-33. Hs. en Uitg.: baude hechten. Dit tweede baude kan men nauwelijks een haestigen kopist vergeven; van Massmanns wege, die den tijd van nadenken had, is het onverschoonbaer, want hij heeft gewis niet verstaen wat het zeggen wilde Daer' mochte men sien baude (of zelfs boude) hechten die kelen wit, gelijk hij dat zonder afstipping aeneenbindt. Wat is kelen hechten of die kelen wit, en dat nog baude (of boude), hechten? Ik zou meer kunnen vragen, maer de plaets is, zoo niet verminkt, dan toch bedorven, en de verbeteringen die ik wagen ga, zullen misschien ook eenige toegevendheid van 's lezers wege noodig hebben. Doch ter zake: Baude, waer ik zoo even bliaude van maekte, is hier minder vervormd en een der gemeenste misgrijpingen, een u voor een n; de kopist moest bande schrijven, dat is linten, hoofdbanden, strikken, als men in ons Limburg niet onaerdig zegt, en dat Halbertsma op Maerl. blz. 209 vlg. zeer wel verklaert. - Het volg. halfvers, dat Massm. daermeê verbindt, kan in zijnen tekst tot de zelfde constructie niet behooren; het is welligt verplaetst, terwijl een ander gedeelte, ten minste 1½ vers, uitgevallen is; maer het rijm die hovede slechten moet op zijn plaets blijven staen. Indien men dieper in die middeleeuwsche toiletkamer mogt kijken en voor het zoo loshangende Die kelen wit met den verbael-uitgang Die kelen witten durfde schrijven, zou ten minste de constructie regelmatig en de zin volledig worden, zonder dat men verder nog aen eene gaping in den tekst te denken had. Massmanns afdruk, die geen komma achter vs. 8032 stelt, had mij, bij het eerste lezen, door gissing in Die kelen wit een verschrijving van de drie epitheta Blaeu, gheel en wit doen vermoeden; maer ik bleef er te minder bij staen, daer in dien willekeurigen keus van kleuren het blaeu zich niet meer aenbevelen kon dan het groen en vooral dan het rood, dat mij in het wel behouden kelen (= rood) nog scheen door te schitteren. Nu dat was aen 's Uitgevers verkeerde interpunctie te veel gewigt toekennen, en ik zag later klaer dat met enkelijk wit in witten te veranderen de plaets, als ik reeds zeî, genoegzaem verbeterd was. Al worden vs. 8040 nog eens

Die aensichten wit alse een blat
Van eere lilien

genoemd, daer zal niemand zich aen stooren.

Vs. 8039. Het uitgevallen se (haer, die dames) maekte zoowel den zin als de maet gebrekkig. - De mantels die hier gemeend zijn, omvingen slechts de schouders, den rug en de armen tot aen de ellebogen, gelijk onze pelérines. - Al is sabel in de heraldiek zwart, swarten, hier bij sabele gevoegd, is geen pleonasm, maer een echt epitheton ornans. Ik verbeter overal de afstipping van Massm. 8043. Hs. en Uitg.:

Soe scone mannes diet alse die.

Letterlijk genomen bevat deze regel eenen lof der vrouwen schoonheid die weinigen van haer overdreven schijnen zal. Zoo wij Maerlant, Rijmb., vs. 1770, gelooven, is mandiet of, naer de variant, mans diet, ons mannes diet, niets anders dan mannelijk geslacht, mannelijke kunne, daer God op die plaets aen Abraham gebiet dat hij zich zelven besneed en Ismael,

En̄ daer toe al sine maisniede,
Ja dat men vont van man[s]diede.

Mansdiet zijn dus wel mannen in tegenstelling van vrouwen, en onze schrijver heeft er door misbruik de wijdere beteekenis van menschendiet aen gegeven. Het woord moet hem aengestaen hebben, ten zij wij eerder aennemen dat hij werkelijk vrouwendiet geschreven had en dat het volgende woordenspel, waer het vooral de mannen geldt, eenen zijner kopisten in de war gebragt heeft, en dat juist die bedorven lezing tot ons gekomen is. Dit is wel mijne meening, die ik in mijnen tekst volgen zal. Twee regels verder moet Oft siet omgekeerd van de vrouwen verstaen, maer siet eerst verbeterd en niet met ie, maer met verlengde ij geschreven worden. De uitspraek heeft den kopist bedrogen. Maer wat zouden zij den mannen kunnen geven? een schoon, aengenaem en gelukkig leven gelijk de dichter het voor zich zelven wenschte. Vglk. vs. 6386, enz. 8046. Hs. en Uitg.: hir tevoren; de partikel te is overbodig voor de maet en laet twijfel bestaen of het voorgaende gedeelte van het zelfde boek, dan of een ander voorgaende (een eerste) boek gemeind zij; ik ben van gevoelen dat de dichter het op de laetste wijs verstond en twee boeken telde.

Vs. 8052. Bewest, vglk. vs. 1007. 8058. Hs. en Uitg.: eigien. Massm. bekent dat Jkblt. engien vermoedde, maer behield zijn monster zelfs in zijn Gloss. Hij wist dus niet dat engien het middellat. ingenium, oorlogstuig, was? 8064. Hs. en Uitg.: sach al waer, dubbele fout voor elwaer = elwaert of elwaerts, elders heen, naer iets anders (naer Melior). 8065. Uitg.: pinsede niet een har; Jkbl. las met regt prisede. Massm., in zijn aent., schrijft aen 't Hs. eer toe voor een, en inderdaed men zou de onvoltrokken n voor een r kunnen nemen. - Vore, in den vlg. regel, is het prae of prae quam der Latijnen, in vergelijking van. - ter scoonre, tot de schoone Melior (genaderd) ware, of vare?

Vs. 8075. Verwach, van verweghen, drukte, bezwaerde. De dat. siere herten is voor Massm. een genitivus! 8087. Het ontbrekende wkw. na Parthonopeus vul ik aen.

Vs. 8108. Hilt sijn spel, zich onderhield en vermaekte. Vglk. vs. 7353. 8110. Uitg. plaetst hier geen punctum achter sine op het einde van den regel, maer wel achter den volg., als of Oppenbare en̄ stillekine den zin sloot, terwijl deze twee adverbia noodzakelijk tot het volg. verbum sprak behooren. Ik verbeter dat, en schrijf tevens So in 't begin van vs. 8112 in plaets van Doe dat welligt al vroeg aen een slordigen afschrijver ontvallen is. Niets is gemeender dan de verwisseling der groote voorletters, en de e op 't einde van Soe was onverschillig. 8112. In houde, met vriendschap en welgevallen, vrijelijk. - Onbegrepen, onberispt. 8117. Hs. en Uit.: Int alre liste. 8119. In derre wijs, beteekent hier als om of in schijn om hare onpasselijke suster te verschoonen; en 't is daervan dat vss. 8097-99 boven te verstaen zijn; de dore of dwaze daer is de soudaen, de vroede Melior. - Zou men hier, vs. 8123, voor boose niet beter loose schrijven?

Vs. 8125. Als te voren = alles te voren, waer alles, neutrum, voor al, alle (de vrouwen) staet, en te voren te boven beteekent. - In den volg. regel had de kopist dar waren quamen geschreven, maer hij heeft waren doorstreept. 8135. Uitg.: las hier tete, maer er staet wel dede. 8149. Hs. en Uitg.: Ombe al dat; ik schreef liever om ondanks de elisie. 8146. Uitg.: te-babert. 8149. Hs.: op en tale (sic, zonder schreefje op en), waer Uitg. op ent tale (sic!) van maekte. Waerom schreef hij ook niet Hier ent taer?

Vs. 8150. Uitg.: Sie, maer Errata si. 8153. Uitg. en Hs.: loges; Loech des, lachte er om. 8154. Si sat in bronc, in prael, zij hield haer deftig. Zie bij Kil. proncken; de Limburgers echter onderscheiden tusschen bronken en pronken. Vglk. oudfr. embrunc, embron. 8159. Daer, op de plaets waer. 8165. Dorperheit heet hier alle te groote vrijheid in woorden of in werken bij de vrouwen. 8166. Beveet = bevaet, bevangt. 8167. Uitg.: Dat vir d.i. bleschet = blusscet, verdooft. 8168. Hs. en Uitg.: vellet - suimelingen. 8170. Moetheit is vermoeydheid, onlust, verveling. - Hs.: hare gestaen, maer hare schijnt herschreven uit siere. 8172. Uitg.: hare selven niet enkint. 8174. Uitg.: Hare bliscap ende hare ioget si vergeet; ik werp dit tweede hare uit. - vergeet is vergaet, gaet te niet.

Vss. 8175-77. Uitg. en Hs.:

Et es wel recht, want siit wel weet
Die gene die hen metter minnen
Hare herte niet verhogen binnen.

Deze verzen hebben van eene kwade hand geleden, en Massm. heeft ze niet beter verstaen dan de afschrijver of de verbeteraer die reeds vroeg in den tweeden regel van hem dat daer stond, met een been van de m weg te krabben hen maekte en in den derden Hare herte voor ik weet niet wat ander uitgekrabde les herschreef, gelijk het perkement getuigt. In den eersten regel is want sijt wel weet staen gebleven en in den laetsten verhogen, dat naer mijn inzien de eigentlijke fouten zijn die te verbeteren waren, en die ik in mijnen tekst verbeter met sijt in hijt en verhogen in verhoget, dat is met het meerv. in het enkelv. te veranderen. Het verminkte hem (hen geworden en daerdoor de oorzaek van al het bederf) zou ik eenvoudig kunnen herstellen, maer het herschreven Hare herte, dat welligt vroeger Sine herte was en blijven moest, maekt beide vormen (hem en hen) even overbodig en ik werp ze gelijkelijk uit, wel zeker dat geen verstandige lezer ze zal terugroepen, zoo hij zich de moeyte geeft van mijnen tekst te vergelijken. 8178-79. Deze twee regels zeggen, dunkt mij, dat de minzame en heusche omgang tusschen mannen en vrouwen doorgaens een zaek van gewoonte en wellevendheid is, maer dat het hier tusschen die twee zigtbaer aen liefde geleek. 8182. Hs. en Uitg.: Noch en es niet die soudaen verwonnen; maer, enz.; doch Massm. vreest dat het woordje niet überflüssig zij; hij nam het adv. Noch (nog, fr. encore) voor de conj. en negatieve partikel (fr. ni)!

Vs. 8192. Op hoer = op haer, afzonderlijk, alleen. 8199. Sonder tanen, zonder minderen, ophouden? 8202. Uitg.: di wanet, Hs.: die w. 8204-8215. Vrouwe, enz. Deze twaelf verzen ga ik stilzwijgend voorbij als geen aenteekening waerd; ik getuig alleen dat in 't Hs. werkelijk vordane staet. 8217. Dans = dat en es, en voorts met, mede.

Vs. 8220. Wart, Hs., = woorden. 8222. Mijns ghenade! Ellipsis van heb. Vglk. vs. 7744. 8225. Brac ontwee, niet het woord vrouwe, gelijk Massm. schijnt gemeend te hebben (anders moest men vro... schrijven, en dat ware eerder af breken), maer hetgeen hij zeggen wilde, al staet er in den volg. regel nog eens dat woord. Men lette op de uitlegging sprac hi voort. Ook de dichter schiep behagen in dergelijke kunstenarijen. Vglk. vss. 3752, 7503, enz. 8228. Met ghenuchten. De drie volgg. verzen geven dat genoegen beter te verstaen dan ik het zou kunnen uitleggen. Merk hier overal de worsteling der antithesen, en vglk. vss. 6386, 8184-86, enz. Men versta alleen toten inde niet van het woord vrouwe, maer van het gesprek: zoo lang het duerde. 8231. De kopist heeft wel tweemael geschreven: wel wel. 8233. Dezen regel en de tweede en derde die er na moesten komen (8235 en 8236) zijn door den kopist overgeslagen, al ziet men niet hoe het rijm hem heeft kunnen bedriegen. Ik laet de plaets open, doch doe ze meêtellen. 8240. Hs.: Dat bedaude; Uitg.: Dat bedande. Het een en het ander is bedorven, maer het laetste allerschandelijkst, gelijk uit mijne verbetering blijken moet, zoodra men den zin in zijn verband bescouwt. Men leze dan:

Die trane, die hi ute goot,
Dat bet bedauwden altemale.

Dat de Berlijnsche Uitgever, door de omzetting der woorden verbijsterd, het verlies van 't regiem bet (z. vs. 8192 vlg.) niet vermoed heeft, kan men hem vergeven, maer als hij in 't Hs. van bedaude, hoe ook geschreven, niets dan bedande wist te maken en daervoor in zijn Gloss. op twee plaetsen de wkww. bedanen en danen uitdenkt en verder nog gedane doet vergelijken, dat verdient van de plak; en die man durft soms Jonckbloets mislukte gissingen aen de kaek stellen! Doch genoeg daerover. De zin is: De tranen die hij vergoot bedauwden (benatten) altemael het bed.

Vs. 8242-43. Hs.: roren: gehoren; zulke rijmen doe ik slechts aenmerken. 8245. Hs. en Uitg.: den genen wel in sciin. De datief den genen hangt nergens van af. Ik verander wel in ghelijk, dat het noodige woord is en welligt door den kopist op deze nog anderszins onnauwkeurige bladzijde verminkt werd. 8246. Sine venien seghet, met gebogen knien bidt. Zie bij Du Cange Veniam agere. 8250. Hs.: En̄ duanc noh dat, en drukte nog op hare handen. 8252. Vergroyde. Volgens Massm. zou vergroijen (sic) hier vergehen, verzücken zijn. Wat men ook van de kracht van 't voorzetsel ver zeggen moge, al wie het voorg. en de twee volgg. vss. met gezond oordeel gelezen heeft, zal er moeyelijk eene negatieve of privatieve beteekenis aen hechten of iets anders dan eene versterking van groeyen, wassen, in zien, en daer groeyen leven is, her-, of laet ik verleven zeggen, door verstaen: hij voelde zich daerdoor als grooter worden. Eene gelijke plaets die ik vroeger uit Maerl. aenteekende (Sp. Hist., I, 75, 1):

Assenech die weende onsochte,
So dats Joseph verdochte
En̄ leide op haer hovet sijn hant;
Doe vervroyde soe te hant,

deed mij een poos gelooven dat ons vergroyde ook eens vervroyde kon geweest zijn; maer zegt dit iets meer dan dat het hem soet en sacht deed en dat hij in een bad van balsem baedde? Andere bedenkingen ga ik voorbij. - al, geheel, behoort tot vergroyde.

Vs. 8255. Uitg.: to mode; Hs.: te m. 8264. Uitg.: Tengenen-waert, en voorts met het Hs.: dar be sijn, voor bi, nabij. 8266. Hs. en Uitg.: Ofie ieman sage; lees Oftet of alleen Oft = of het. 8268-71. Het was niet mogelijk klaerder te wezen. De derde regel kan ons leeren hoe de Ouden bij het lezen hunner verzen meer kortere sylben in de maet wisten te doen passen. Echter ben ik genegen hier te vragen gelijk Massm., boven vs. 8182, of in onzen voorlaetsten regel het woordje niet wel noodzakelijk is? 8273. Uitg.: Dune geloves en-gene dinc. Ofschoon geloves zich hier min of meer uitleggen laet, zou men er gewis liever ghemoedes lezen. Geen der gewoone beteekenissen van gheloven past hier. - Ik zie thans dat ik te veel loochen, en dat gheloves ook wel in den zin van mijn ghemoedes kan genomen worden, wanneer men op den gang der gedachte let. De dichter zegt dat Urake beletten wilde dat de aenwezigen er iets anders in geloofden of dochten te zien dan een bloot spel, en voegt er spottend bij: maer gij, arme soudaen, zijt niet in staet nog iets te gelooven noch zelfs te denken, wat het ook zij; gij zijt dood, enz.

Vs. 8275-78.

... Van dire groter quale
Waerstu ghenesen altemale,
En̄ van der doot gevroedes du
Aldaer du leges in ommacht nu.

Deze vier verzen maken een vollen zin, een soort van epicherema, uit. De dichter had gezeid: gij zijt dood (zonder gevoel en bewustzijn). Nu voegt hij er bij: gij zijt van uw groote kwael (uwe dulle liefde) geheel genezen, en alwaer gij nu in onmagt ligt, zijt gij van de dood tot wijsheid gebragt. - Dire, van dijn, pron. poss. = dinere, dijnre; het demonstratief is doorgaens diere. - Quale, vglk. vs. 7544-45. - Waertstu, Hs. en Uitg.: Warstu. Ik neem het in den zin van werdt gij, zijt gij geworden, dus = zijt gij. - Ghevroedes du, zijt gij redelijk en vroed geworden. - van der doot, door de dood. 8279. Hs. en Uitg.: Die hande, ik schrijf Sine hande. 8279-80. Men merke hier in scoot: ooc (scoet: oec) een ware assonance. 8284. Hs.: soe ligge, waer Massm. verkeerd liggē (sic) aenduidt; het schrcefje ontbreekt. 8287. Deze regel is een tweede lid van de onderstelling; versta: so ic mij niet verporre (hooger opligtte) en mij beter verlegde, men houde mij voor een' plompert. 8289. Hs. en Uitg.: vertsofte quene, gek en mijmerend wijf. - Vertsofte = versufte, ts voor s, en o voor u, gelijk meermaels; van suffen, niet van suchten (zuchten), wat men ook zegge. 8290-91. Als of gij scheent te slapen. - ghelike subst., vglk. vs. 676. 8292. Ghemoet, omstandigheid, geval, toestand.

Vs. 8295. Ontspranc, tot zich zelven kwam. - so suchtende, zoo luid of zoo hard suchtende dat, enz. 8296. Massm. verbindt hier nog eer iet lanc met het voorgaende: Dat ment hoorde eer iet lanc. Ik meen dat men't oogenblikkelijk hooren moest en niet hoe kort ook daer na, en scheid het er ten minste door een komma-punt van af, in weêrwil van de hardheid der constructie die er op en uit volgt. Men versta ze echter wel, en dat zal niet moeyelijk zijn voor hen die mijne aenteekening op vs. 6269 begrijpen en onthouden willen. Hetgeen ik daer van maer dat kort en zonder andere voorbeelden zeide, is niet minder waer van dat alleen, wanneer er een omzetting plaets heeft. Vglk. Christina, blz. 69. Maer de Pruissische Uitgever heeft nog meer over 't hoofd gezien en, gansch tegen de tael, van oprechten een onzijdig wkw. gemaekt, met hi rechte op in plaets van hi hem rechte op zoo maer uit het Hs. over te nemen. In 't Hs. zelf vermoed ik nog eene grovere fout die hij ook niet gezien heeft, want zij ligt juist in 't zelfde woordje Dat daer wij van spraken, en met ze te verbeteren, zou hij te gelijk al de rest kunnen hersteld hebben. Zie hier de zaek. De kopist heeft, zoo als dikwijls geschiedt, de hoofdletter S met de D verward en Dat voor Sat geschreven, dat ook de zin voor allen schranderen lezer bewijzen zal. De soudaen lag voor Urake op zijn knien (vs. 8246, it. 8237-42, 8248-50, 8265, 8280-85); zoo alleen kan zij, die op het rustbed zit, hem (vs. 8305) zijn aenschijn droogen, en al de overige omstandigheden toonen dat vss. 8298 en 8301 niets anders zeggen dan dat de nog altijd knielende soudaen zijn hoofd en bovenlijf van de knien van Urake oprigtte en zoo voor haer bleef liggen, maer eigentlijk niet opstond. - Vglk. omtrent de verwisseling der hoofdletters D en S vs. 8112 en Jkblt.'s fac-simile vóór Reinaert de Vos. 8300. In dijn verlies, soort van latinisme, tot dijn verlies. 8301. Uitg.: alse sliepedi nu? verkeerd gelezen voor Ne sliepedi nu, dat in 't Hs. staet. De zin is: mij docht dat gij sliept, en de bedwelmde soudaen kon niet gepaster antwoorden: hij neemt de verschooning aen. 8302. Het kommapunt zou ook achter gheloves u kunnen staen. 8304. Uitg.: Si drogete, ook slecht gelezen in plaets van drogede, les van 't Hs.

Vs. 8309. Uitg.: vercone, lees en schrijf vercorene. 8312. Uitg.: erterike; voorts en-gene. Zulke bindteekens zouden alleen in de kinderschoolen verdragelijk zijn. 8313-14. Hs. en Uitg.: grote leet: groten arbeet, en vs. 8318-19: sin: ben. 8320. Hs. en Uitg.: Tote ane dire stont. De spelling van den kopist en zijn inschuifsel ane maken het vers onrhythmisch. 8328. Uitg.: Gewerdet dijt van mi; doch in 't Errata gewerdet-dijt, en in 't Gloss. gewerdetdijd. Vglk. vs. 7496. 8331. Uitg.: Want ane u al steet mijn leven. Ik meen niet dat ane u alleen juist het zelfde zeggen zou. Ik neem het hyperbaton van al weg; dat van el, boven, vs. 7751, deed mij het rhythmus ontzien.

Vs. 8337. Hs. en Uitg.: ic moest, blijkbare fout voor ic moets. 8339. Uitg.: mire qualen ende, genit. sing. Vglk. vs. 7545. 8341. Uitg.: tedien (sic). 8344. Hs. en Uitg.: Nu es minne; ik schrijf die minne, en in den vlg. regel ine voor inne. 8347-50. Versta: zoo ik de waerheid moet zeggen, geen tael kan uwe schoonheid besehrijven. Wat Massm. hier in zijn Errata wil, weet ik niet. 8352. Hs. en Uitg.: en mochte niet, en vlg. regel cleerc, item Uitg.: en-geen en verder en-gere. 8356. Uwe schoonheid laet zich niet uitleggen; men kan ze slechts in mijmering en diep gepeins bewonderen. Met Massmanns ponctuatie op deze plaets is het onmogelijk de gedachte van den dichter net te onderscheiden, en de Uitgever heeft ze waerschijnelijk zelf gansch verkeerd begrepen. Een enkel staeltje van vijf verzen kan er den lezer over laten oordeelen. Vss. 8355-60:

Spreken, scriven, dese falgiren.
Soe doet pensen ende visiren
Jegen uwe scone gedane.
Soe es die sonne noh die mane
Noh die ingele van dien trone
Niet een twint, etc.

Het is onverkenbaer dat hij, met den tweeden en den derden regel samen te binden, ter zelfder tijd Soe doet, wilde het iets beteekenen, aen den eersten heeft moeten vast maken en het wkw. doen hier als een synoniem en plaetsvervanger van falgiren beschouwen, waerdoor hij te gelijk van het pronomen Soe dat van Meliors schoonheid (vs. 8351 en 8344) te verstaen was, een adv. maekt, en de infinitieven pensen en visiren, die het complement van doet waren, in deszelfs subjekten verandert, en eindelijk (want het wordt mij te lang), in plaets van 's dichters gezegde: ‘Om uwe schoonheid uit te leggen of te beschrijven schieten mond en pen te kort; zij werpt ons in innige bespiegeling en nadenken. In vergelijking van uws ligchaems luister is die der son noch der maen noch der engelen des hemels niet een zier,’ wordt alles onzin: Om uw schoonheid naer waerheid te looven, schiet spreken en schrijven te kort (deze middelen faillieren). Zoo doen (fallieren, schieten te kort) ook peinzen en visieren (overwegen) ten opzigte van (jegen) uwe schoone gedaente. Zoo, enz., enz., want dit Soe zelf is wel het ongerijmste dat men uitdenken kan; ik laet de verdere vergelijking aen den lezer over, die in geen geval het woordje jeghen en zijn verband met de overige deelen van den zin uit haer oog verliezen mag.

Vs. 8361. Men weet dat onze middeleeuwsche dichters de Mohamedanen onverschillig Turken, Sarrazijnen of Heidenen noemden; geen wonder dus dat onze soudaen, die vs. 8352 Mamet erkent, hier eene tael in den mond gelegd wordt, die naer 's dichters begrippen en schoolgeleerdheid of fabelkunde een volstrekt heidensch en wel een oudheidensch karakter had. De dichter kende de minnarijen van Jupiter, Mars, enz.

Vs. 8369. Uitg.: herte-breken. - Op hertebreken is een adverbiale zegging die ik onzen lexicographen aenbeveel. De zin van ons hoofdbreken maekt dat ongeschikter om een adv. te vormen. 8374. Uitg.: en-gene (sic), maer vs. 8383 negenen (sic). 8375. Dat dunke mi. Vglk. vs. 6865. - doven, uitzinnig zijn. 8377. Ic falgiere; omdat hij het voorwerp zijner liefde niet bezit, en zij ook falgieren, omdat ze Melior bij hen niet hebben doen blijven. 8379. Hs. en Uitg.: Sine leiden u niet. Dat leiden dommelijk bedorven is voor lieten, dat is zouden laten, blijkt uit vs. 8386-90. Maer het ontbreekt Massm. dikwijls aen scherpzinnigheid. 8381. Ellipsis; vul aen: die macht hebben si niet. - Uitg.: ic en houde nimmere; bij het laetste woord (nemmere?) is in 't Hs. gehaperd, en het is moeyelijk te zeggen hoe het geschreven of herschreven is. 8389. Also, bij gevolg, besluit de redenering, en moest eigentlijk tusschen het ware en ghesciet in staen. De dichter kende de vereissten van maet en rhythmus. Het hyperbaton verdiende een capittel in den Mnl. Vsbouw.

Vs. 8395-98. Ziedaer vier verzen die ik aen onzen dichter niet kan toeschrijven, 1^o omdat zij grotendeels eene zotte herstameling zijn van de naest voorgaende: vroet = wel bedacht; van machte = van groter macht, enz.; 2^o omdat siet alle dinc eer si ghesciet voor den soudaen uit niets volgt en onbewezen is; 3^o omdat want hi mach dat sonne, enz., enkel onzin is; 4^o eindelijk, omdat met de vier regels uit te werpen de overige zeer wel aen een sluiten. - De voorg. aenteekening, die ik op de drukproef hier invoeg, neme de lezer ten goede. - 8397. Hs. want hi mah; wij weten sedert lang dat mah, noh, enz., de spelling van 't Hs. is, voor mach, noch, enz., maer dat helpt hier weinig; daer is, ja, in deze verzen iets verbroddeld dat ik niet herstellen kan. Ik heb goed mij te vragen wat de dach hier nog meer zeggen moet dan die sonne, en macht of ook kracht met nacht te willen doen rijmen, en meer anders te beproeven, het geheel is voor mij niet klaer te maken. Ik behoud dus den gegeven tekst, behalve dat ik na vs. 8398 een volle stip plaets en vs. 8399 met het volg. verbind, gelijk de zin het vereischt. 8401. In walsce, gewoone uitdrukking, waer men te onregt int walsce voor schrijven zou; zoo in latine, enz. - Uitg.: von dit mere (sic, met een punctum en nog een scheidteeken of tiret daer achter). Kwalijk gelezen en volstrekt niet verstaen. In 't Hs. staet wel niet geheel duidelijk, 't is waer, maer toch leesbaer genoeg, vondix mere, dat is in de gemeene spelling vondics mere, en dat dit als voorwaerde met het volgende nauw samenhangt kon Massm. alleen miskennen. 8404. Hs.: hare ere en̄ goet geval; Uitg., naer gewoonte, ende voor en̄, met de al te believende aenteekening, dat Jkblt. ende groet geval wilde lezen, welligt om een pleonasmus te vermijden! 8406. 'S dichters wensch: En̄ mi met hare is wel de gelukkigste trek waer hij meê sluiten kon en de lezer mag er met hem een hartelijk Amen laten op volgen.