Parthonopeus van Bloys

XV^⋆).

‘So dat si waren in allen tijt
Sonder orloghe en̄ strijt

⋆) XV^de Fragment, eerste van Jena, bij Massmann blz. 53-59. Voor het weinige dat hier met het ons grootendeels ontbrekende fransch te vergelijken zou zijn, verzend ik naer de Inleiding. - De soudaen, die in dit tweede gedeelte (eigentlijk eene verlenging en voortzetting van ons gedicht) verondersteld wordt in zijn tweegevecht met Parthon. na het tornooy niet gedood, maer wraek ademend in zijn land teruggekeerd te zijn, is na verloop van een jaer onverwacht met een groot leger bij Marberoen aengeland om zijn regt op Meliors hand, zoo hij meende, door de wapens te doen gelden. Op de tijding daervan vergadert Parthon. zijnen krijgsraed, waer wij Melior, Gaudijn, Ernout met vier zijner zonen als mede den wedergevonden Anceloot erkennen, die middelen ter weêrstand beramen, en eindelijk besluiten dat men, om tijd te winnen, in schijn met den soudaen zal onderhandelen, terwijl Ernout, op Meliors voorstel, Marberoen, zoo mogelijk, bezetten en versterken zal: met de boodschap aen den soudaen zal men Ernouts zoon Supplices en Anceloot gelasten. De voorzigtige Ernout herinnert bij hun vertrek de gezanten dat:

... Soete tale breket evelen moet,

Daerne die harde wassen doet.

Daermeê gaen zij op weg en komen weldra in't gezigt van 's soudaens pavilioenen; van zijnen kant begeeft zich Ernout naer Marberoen, dat hij binnen veertig dagen genoegzaem hoopt te voorzien.
Hier wendt zich de dichter in eens tot den lezer dien, vreest hij, de lengte van zijn gedicht vervelen moet, maer hij gehoorzaemt slechts aen den wil van zijn lief, dat hem nog van verdriet en wanhoop zal doen sterven, gelijk zeker Grieksche schoone geschiedde, wier ongeluk hij in ruim vijftig verzen beschrijft eer hij van Anceloot en Supplices voortvertelt.
Deze twee nu korter bij het leger genaderd, vinden gelegenheid om er te samen met eenen hoop toevoerders van spijzen binnen te trekken, en bereiken des soudaens hoofdkwartier.

[p. 260]

 

Bi onser hulpen in desen lande;

 

Sine verboordens willender hande,

6290

Van ons soude hen comen al goet.

 

Wi soudense houden wel ghemoet,

 

Dadewi [na] redene en̄ [na] wet,

 

Want wi sijnre toe gheset;

 

Maer des en doewi niet albedalle.

6295

Wi sijn so overmoedech alle,

 

Dat wi met hen al onsen wille

 

Vorderen lude en̄ stille.

 

Haers en ontfarmet ons niet:

[p. 261]

 

Wi doen hen doghen [swaer] verdriet.

6300

So si bat sijn onse vrient,

 

So wi dicker onverdient

 

Hen te felre sijn en̄ ooc te quader.

 

Aldus ontghelden sijt algader,

 

Onse dulheit en̄ onse overdaet,

6305

Onse dorperheit en̄ onse mesdaet.

 

Die soudaen mint wel sottelike.

 

Het moet ontghelden al sijn rike.

 

Bi Gode, dat dunct mi onrecht groot

 

Dat hise brinct in hare doot.

6310

Ic ben ooc in wel droeven sinne.

 

Salic besterven mine minne,

 

Dat moet binnen tiden wesen.

 

Nimmer en moete hem God van desen

 

Te miwaert belghen, so dat wi

6315

Ter noot en werden ghecrinct daer bi.’

 

 

 

Doe sprac Alijs na dese tale:

 

‘Here,’ seit hi, ‘dat dunct mi wale

 

Dat ghi een goet monic waert.

 

Alse wi selen eneghe vaert

6320

Ic en̄ min broeder Gautier bestaen,

 

Hi es clerc, so doet hi mi verstaen

 

Bi ere redenen twee saken;

[p. 262]

 

Wildi u dien ghelijc maken,

 

Sone werdi nimmer torloghe goet.

6325

Maer ic segghe u, wat ghi doet:

 

Beset u bootscap met hen tween.

 

Ic love wel, dat ic si die een.’

 

Gaudijn loech ombe dese woort

 

En̄ alle, dise hadden ghehoort.

6330

Doe sprac Gautier: ‘dit es goet spel;

 

Bi Gode, broeder, dat wetic wel,

 

Vaertire allene, ghi wert dore houwen

 

Int wederkeren; het sal u rouwen.

 

Daer sijn so vele van dien uutlaghen,

6335

Die hen met rovene beiaghen.

 

Maer wildire varen, ic vare met.

 

Wi selent hebben so beset,

 

Alse ghi allene [vaert naer t]here,

 

Dat ic bi u si [ten wederk]ere.’

6340

Doe sprac Alijs: ‘[spaer uwen r]aet;

 

Of God wilt, sone compt nimmer quaet.’

 

 

 

Ernout castide sine kinder.

 

Si sweghen alle meerre en̄ minder.

 

Si waren hovesch en̄ goedertiere.

6345

Hi seide, dat hi twee messelgiere

 

Hadde vernomen op die vaert,

 

Dat hem dochte, te hen waert:

[p. 263]

 

Hi wilder varen en̄ Gaudijn,

 

Want si best kinnen haer latijn.

6350

Melior en wilde niet ghehinghen,

 

Dat Ernout hem doe teneghen dinghen,

 

Maer dat hi vare te Marberoen

 

En̄ dat besette, of ment mach doen;

 

Ofte neen, men werpt ter neder

6355

En̄ hi come haestelike weder.

 

Parthonopeus blive terre noot.

 

Supplices en̄ Anceloot

 

Si selen hen ghereiden sciere

 

En̄ varen ane die messelgiere,

6360

Horen en̄ vernemen hare woort

 

En̄ voeren dan hare bootscap voort.

 

Ernout castide sinen sone,

 

Alse hi sculdech was te done,

 

En̄ hiet heme doen die bootscap wale:

6365

Dat hi dore enghene tale

 

Noch dore enghene dinc,

 

Quame hi voor prinse ochte voor coninc,

 

Die overdaet te hem sprake;

 

Dat hi altoes ware ghemate;

6370

Want soete tale breket evelen moet,

 

Daerne die harde wassen doet.

 

‘Dat houdet van mi alse van uwen vader.’

 

Si neghen heme alle gader

 

En̄ voeren hare bootscap doen.

6375

Ernout voer te Marberoen

[p. 264]

 

En̄ berichte dien casteel:

 

Hevet hi .xl. daghe voordeel

 

Daer hijt besetten moghe binnen,

 

Sone maghet die soudaen niet winnen. -

 

 

6380

Ic wane, u van derre ieesten

 

Verlinghen mach; conste ict gheleesten,

 

Ic soude corten dese woort;

 

Maer daer o[mbe varic] noch voort:

 

Sware d[wanc bint mine her]te nu

6385

Ane dit ghe[dichte], dat secghic u;

 

Soe begheert mijn leven en̄ mine doot.

 

Want ic doghe pine groot

 

Dore haren wille dach en̄ nacht,

 

Daer ic ane hebbe cleine macht.

6390

Het ghevet haer pine dat si mi siet.

 

Ic ben doot en̄ nighe om niet.

 

Ic sal doen als dede Doriecse,

[p. 265]

 

Die scone ioncvrouwe, een griecse,

 

Die ondersochte haer lief van minnen;

6395

Maer hine wout noyt onderkinnen

 

Dat si dore hem groot verdriet

 

Doghede; dies en achte hi niet.

 

Hi was haer ember fel en̄ hart

 

So langhe dat si onthopet wart.

6400

Nochtan al was hi fel van sinne,

 

Sine gaf hem niet te min hare minne.

 

Noch dore pine noch dore verdriet

 

Ne mochte si van hem sceden niet.

 

Si was ane hem van daghe te daghe

6405

Met biddene en̄ met verscer claghe;

 

Maer alse hi niet en achte op hare

 

Noch weder stille noch oppenbare,

 

Belooc sijt [al] in hare herte.

 

Sonder ruste in meneghe smerte

6410

Minde sine en̄ sonder keer,

 

Ghelijc haer selve en̄ vele meer.

 

Doe hise niet in derre noot

 

En vertrooste, bleef si doot.

 

Sal mi die scone die mi doet leven

6415

Aldus sonder troost begheven,

 

So meskeert si en̄ mesgheet.

 

Gheduert si daer in en̄ ghesteet,

 

Bi dien meskere ben ic ghevaen,

 

Bi dien ghestane ben ic ontdaen,

[p. 266]

6420

Want al mijn keren en̄ al mijn gaen,

 

Mijn dolen, mijn doghen, mijn ghestaen

 

Leghet al ane die ic hebbe lief.

 

Ie sal met crachte sijn haer lief,

 

Wille si [of] en wille, doet [si] of laet.

6425

Of si mi mint, of si mi haet,

 

Ie sal wonen in hare herte;

 

Ine keers niet af door engheen smerte.

 

Si woont int mijn, dats waer;

 

Miere herten oghen siense daer.

6430

Si mach ooc wel minen ligchame

 

Carsereren, eest haer bequame;

 

Sine mach niet binden mijn ghepens.

 

Keert si hare, keert si ghens,

 

Sine comt ute miere herten niet,

6435

Lese ic, late ic, wats ghesciet.

 

Men mach ghepens niet binden; twi?

 

[H]ets altoes in heme selven vri.

 

Deus! hoe ghebint si dan

 

Mijn ghepens so, dat ic en can

6440

El enghene dinc onderstaen?

 

Dat Diixe aneghine, sal ic ane gaen,

 

Die ombe haers lieves wille starf:

 

Ic sal verwerven, dat si verwarf;

[p. 267]

 

Ic bens ghereet in diere manieren. -

6445

Maer ic sal van den messelgieren

 

Dese bootscap segghen voort,

 

Daer ghi een deel af hebt ghehoort.

 

 

 

Anceloot en̄ sijn gheselle

 

Supplices, daer ic af telle,

6450

Si sijn nu comen op die vaert

 

En̄ varen ten soudaen waert

 

Hore bootscap te doene.

 

Si saghen die scone pauwelioene

 

Vier milen verre vore hen staen.

6455

Si saghen riden ende gaen

 

Groot volc daerwaert met spisen.

 

Si voeren in der selver wisen

 

Met hen, dat si int here quamen

 

So verre, dat si wel vernamen

6460

Waer die edele soudaen

 

Sine pauwelioene hadde doen slaen,

 

In enen mersch, in een dal.

 

Daer saghen si een groot ghetal

 

Riddren versament ombe een crijt;

6465

Daer si twee op groten nijt.......

Vs. 6289. Sine verboordens, enz., ten ware zij het met gewillige hand, dat is moedwillig, verbeurden. Verbeuren regeerde den acc. en ook den gen., vooral van pronomina. 6292. Massm.: Dade-wi redene ende wet, gelijk men regt doen zegt, maer dat verschilt veel.

Vs. 6299. Hs. en Massm.: Wi doen hen dogen ende verdriet, als of hier dogen een subst. wezen kon. 6303. Ontghelden sijt algader onse dulheit, enz., waer in plaets van sijt = si het, si genoeg was; maer deze soort van prolepsis behoort tot de manier van onzen schrijver, wien de verzen gemakkelijk uit de pen vielen. Vglk. vs. 8000. 6308. Hs. en Massm.: donct. 6312. Hs. en Massm.: binnen liden, maer verbeterd in zijn Errata. - De min of meer politieke strekking van dit begin van 't fragment is voor mij schier een raedsel, omdat uit den tekst niet klaer blijkt wie spreekt noch van wien of van wat hij spreekt. - Binnen tiden, metter tijd of na langen tijd? 6316. Alijs, een der zonen van Ernout. 6318. Hs. en Uitg.: monc. 6321. Hi es clerc, geleerd, puer scherts; doch zie Paulin-Paris, Mss. fr., III, p. 86-7, over Gautier le Cornu, als hier bedoeld.

Vs. 6326. Met hen tween; men zou zich aen met tween, dat is met u tween, verwacht hebben, en ik versta het aldus: gij met eenen anderen (tweeden). 6327. Dat ic si die een, zoo wel gedrukt bij Massm., maer in zijn Errata door misverstand tot di een bedorven. 6334. Uutlaghen, zeeschuimers. 6336-6340. De zin van den eersten regel (Wi - beset) is duister, en de drie volgg. vielen in eene scheur van 't perkement, zoo dat Massm. er slechts brokken van liet drukken. Ik plaets mijne gissingen tusschen haekjes, waer Massm. alleen stippen heeft. Ik heb bij hem maer twee letters, vs. 6339 eene w in ten, en vs. 6340 eene d (daet) in r veranderd. 6342. Castide, vermaende, dat is hier onderwees. 6343. Massm.: suegen a. merre ende m. 6344-45. Massm.: ende godertiren: tue misselgiren.

Vs. 6349. Massm.: hare latijn, gewoone spreekwijs voor hunne tael. 6350. Ghehinghen, vglk. vs. 6892. 6367. Massm.: vore pr. ochte vore coninc. 6368. Die overdaet is niets meer dan overdaet alleen, eenige overdaet. Het subject van sprake is hi, en te hem een plur. (prins, coninc). Vs. 6369 hervat den zin. 6375. Massm.: to Marb.

Vs. 6383. Massm.: daer(ombe varic), als aenvulsel der leemte op de wederzijde van vss. 6338-6340, dat ik behoud. 6384. Massm.: Suare d ......te nu. 6385. Massm.: Ane dit ge....., dat secgic u. 6386. Soe begheert, dat men niet andees dan van zijn lief verstaen kan, zou wenschelijk maken dat dit woord reeds in mijn aenvulsel voorging, maer lapwerk is geen nieuw, en ik volsta met den lezer den samenhang der gedachten te herinneren. 6391. Massm.: ende nige om noet. Dit laetste is in 't Gloss. behouden! Wat nige betreft, dat hij in de noot ook als twijfelachtig inge? en mge? schrijft, het is goed, van nigen, ons nijgen, zich of zijn hoofd buigen, groeten. De zin is: Ik ben dood voor haer, en het is te vergeefs (om niet) dat ik hare aendacht door mijne gebaerden op mij zoek te trekken. 6392. Massm.: alse dede doe icse, met de gissing daer onder: Dorixe? Dat doe icse bedorven is en slechts een woord en wel een' eigennaem moet uitmaken, lijdt geenen twijfel. Twee en veertig verzen lager staet Diixe gedrukt, dat niet beter geschreven, doch ook naer een oorspronkelijk Dorixe schijnt te wijzen, en de naem van een grieksch meisje zou geweest zijn. Op de bekende Doris van de oude mythologie kan het verhael hier niet passen, noch, voor zoo veel ik weet, op eenigen anderen gelijkluidenden naem. Wie hier bedoeld wordt zal het fransch ons moeten leeren, ten zij daer ook het woord bedorven ware; wij zagen reeds hoe vrij zoo wel de oude schrijvers zelve als hunne kopisten met de eigennamen omsprongen en zelfs nieuwe en ongehoorde uitdachten. Het volgende rijmwoord is in 't zelfde geval, want griexe dat hier als subst. (van Griexe) staet, is een vormelijk adj., en moet of zelf gewijzigd (van Grieken) of, in plaets van met van, met een pron. of met het artikel vergezeld gaen: die griexe of een griexe. Daer alles hier onzeker is, volsta ik met eene gissing als voorbeeld in mijnen tekst aen te hieden.

Vs. 6394. Hs.: hare, Uitg.: haren lief, dat onmogelijk is. - ondersochte is verzocht. 6405. Verscer, waervoor Hs. en Uitg. het monsterachtige verseerre hebben. Vglk. Gloss. 6408. Belooc, van beluken, besloot, verborg; de drie varianten of gissingen onder den tekst van Mass. gedrukt zijn geene melding waerd. - Ik heb er al ingeschoven. 6411. Massm.: Geliik hare selven ende v.m. 6412. Massm.: inderre (sic). 6417. Massm.: Gedurt si dar in ende gesteet (ghestaet, volhardt, vasthoudt).

Vs. 6421. Massm.: Min..min..min gestaen. 6423. Massm.: siin hare lief. 6424. Massm.: Wille si en wille, doet of laet. Ik schoof er of en si in. 6425. Volgens Massm. las hier Jkblt. Of di (!) mi mint. 6427. Massm.: Inne kers - dore en-gen sm. 6429. Massm.: Minre h. 6430. Massm.: lichgame. 6431. Hs. en Uitg.: hare. 6433. Hare, herwaerts; ghens, derwaerts. 6436. Hs. en Uitg.: tuj, waerom? hoe? 6437. Uitg.: in heme selven. 6438-39. De gissing die Massm. hier onder zijnen tekst aen Jkblt. toeschrijft: da..Min gepens so....houd ik voor spot. 6440-41. El enghene dinc onderstaen, niets anders onderstaen, doen, aenvangen dan hetgeen volgt, namelijk sterven gelijk D..... Vglk vs. 6392. Zoo de dichter hier en boven den naem van Doris in plaets van ik weet niet wat anderen gesteld had, dan is hij nog kwalijk verbogen. 6443. Uitg.: Ic sul, maer in het Errata verbeterd.

Vs. 6454. Uitg.: Vire. 6458. Dat si, zoodat zij. 6464. Uitg.: ombe een striit. De lezing van Jkblt. aldaer, crijt voor strijt, is mij bevestigd door 't Hs. Met crijt, strijdperk, beteekent ombe om, rondom; met strijt zou het ter oorzake of uit hoofde van zijn, en die menigte ridders die eigentlijk slechts aenschouwers van een tweegevecht waren, zelve nagenoeg strijders worden. Merk ook een, niet eenen. 6465. Uitg.: si tuee - niit. Dit gebruik van si en andere pron. person. bij telwoorden strekte zich bij de Ouden verder uit dan bij ons. Vglk. vss. 6326 en 6471, enz. - Met dezen regel breekt het eerste blad der Jenaïsche fragmenten af.