Parthonopeus van Bloys

[p. 243]

tekstkritische noten

Vs. 5930. De zin moet geweest zijn: de redenen die hij (Ernout) daer verhalen en voordragen woude. Dit begin van Ernouts redevoering ontbreekt bij Crap. tusschen vs. 8936 en 8937. 5934. Cod.: vroescap nijn (sic). 5735-36. Cod.: tere saken: die sprake.

XIV^⋆)

Die hi daer vertrecken woude.
Alsi alle zweghen stille,
‘Ghi heren,’ seiti, ‘bi uwen wille
Hebbic met u in den tor ghesijn,
Dat ic na der vroetscap mijn
Soude gheraken tere sake;

⋆) XIV^de fragment. Redevoering van Ernout die, na cerst het voorstel van Clarijn opentlijk verworpen en den waren toestand der zaken in weinige woorden herinnerd te hebben, vervolgens de titels der vier nog verkiesbare ridders op zijne beurt ernstig onderzoekt. Hij vangt aen met Sades koning van Siere, welken hij ondanks zijne bekende koenheid, om zijne kwade imborst en ruwheid van zeden stelliglijk uitsluit. Dan gaet hij over tot den koning van Vrankerijk dien hij boven meer andere verdienstelijkheden ook moed en stoutheid toekent, maer zonder vasten wil en genoegzame standvastigheid zoodra de zaken hem tegengaen. Voorts wijst Ernout op Parth. (: die scone die ginder staet, gheen langhe die doghen nederslaet, vs. 5992) en vermeldt uitvoerig zijnen lof, om eindelijk te besluiten dat deze alleen den prijs verdient. Niettegenstaende haer betrouwen in Ernouts tael, drukt Melior den wensch uit dat, eer de keus plaets hebbe, de soudaen en Parth. ontwapend voor den raed verschijnen; en daer ook Cursout dit bijstemt en de keizerin met nieuwe redenen er nog op aenhoudt, worden de twee ridders, eerst de soudaen, rijkelijk herkleed, en daerna Parth. in een min schitterend gewaed aen de vergadering voorgesteld, en hoe zeer men des soudaens schoonheid een weinig te voren bewonderd had, wordt Parth. door Cursout in aller naem als overwinnaer uitgeroepen. Er volgen nog eenige woorden van Melior die hare blijdschap zoekt te ontveinzen met den schijn aen te nemen van zich alleen aen den dwang te onderwerpen en met Ernout, den uitvinder van het steekspel, van al haer gewaend vernoy te beschuldigen. Dezes antwoord is op vier verzen na verloren. En hiermede eindigen de fragmenten van de eerste helft van den Parthonopeus, waer Crapelet den franschen tekst van uitgegeven heeft.

[p. 244]

 

In weet hoe u becomt die sprake,

 

Die hevet ghesproken mijn [her] Clarijn.

 

Onredelijc dinct soe mi sijn:

 

Die coninc van Ynghelant es alles af,

5940

En̄ Gaudijn, die met allen op gaf

 

Parthonopeus sinen prijs,

 

En̄ al die ghelike Ampetrijs,

 

Die hem selven hebben uut ghesteken,

 

Van desen dorven wi niet spreken.

5945

Noch sijnre bleven andre viere.

 

Nu stekic uut den coninc van Siere,

 

Dat ic wel bi redenen doe.

 

En̄ ic mach wel ghetooghen hoe.

 

Staerc ridder es hi en̄ groot,

5950

En̄ waerachtich, daert comt ter noot,

 

Goet ten spere enten scilde,

 

Soete, hovesch en̄ milde,

 

Goet ieghen die sine, als hi siet

 

Dat hire can on[t]beren niet.

5955

Maer als hi met vreden levet,

 

En̄ hire niet te doene hevet,

 

Dan es hi hem fel en̄ wreet,

 

Entie vremste, die[n] men weet,

[p. 245]

 

Entie suerste, die[n] ghi nie saghet.

5960

Om dat die waerheit hem bedraghet

 

Datti hevet dese quade seden,

 

Mach men wel ontsegghen bi reden.

 

Nu esser die coninc van Vrankerike,

 

Een edel prinche en̄ een rike,

5965

Scone, hovesch en̄ vroet;

 

Maer ten wapenen niet so goet

 

Dat ickene alles wille loven.

 

Daer hi swighes es comen boven,

 

Daer es hi coene en̄ onvervaert,

5970

En̄ wel .xx. manne waert;

 

Maer wordi in groter noot

 

Begrepen en̄ in ancsenen groot,

 

Dan es hi van cranker were.’

 

 

 

‘H[i es]........

5975

Die hoochste prinche son[der waen],

 

Die in al die werelt levet.

 

Dat Anfors van hem gheseit h[evet],

 

Van siere rijcheit, van sinen ghe[slechte],

 

Dochti mi wel segghen bi rech[te].

5980

En̄ van siere man[lic]heit

 

Mach hi waer hebben gheseit.

 

In tornoy[e] doet hijt so wal[e]

[p. 246]

 

Dat icker [om] ghene wederta[le]

 

Wille houden; maer als hi siet

5985

Dat gaet te storme, dan essi [niet]

 

Als onghemate, als men segh[et].

 

Dat hi der saken [anders] pleghet,

 

En̄ hi niet es so vreeselijc [man],

 

En̄ hi hem dan ghematen [can],

5990

Heb[b]ic versien, en̄ wel verst[aen],

 

En̄ wils die waerheit doen g[hestaen].

 

Maer die scone, die ghinder sta[et],

 

Gheen langhe, die doghen ne[der slaet],

 

Die gone scilt van selvere [draghet],

5995

Grote ere hevet hi beiaghet.

 

Sal men recht vonnesse wis[en],

 

Men salne boven hem allen [prisen];

 

Alre dogheden es hi yolco[men],

 

Dat wetic wel, en̄ hebbe [vernomen]

6000

Datter niet wandels ane [hem si].

 

No selve die soudaen van P[ersi],

 

Die hier van groten love [es],

 

No van Siere die coninc Sades

 

Salmer negheen[sins] prisen v[ore].

6005

Al ghinc men al die werelt do [re],

 

Men vonde gheen so wel gh[ereet],

 

So hovesch en̄ so wel ghes[eet],

[p. 247]

 

En̄ niemen hebbe so scone [ghedane]

 

Sijt in tornoy, sijt in storm[bane];

6010

Si met groten volke ghe[mene],

 

Sijt ooc ieghen enen allene,

 

Ne mach hi niet verbetert [wesen].

 

Nu doet die werelt al verle[sen],

 

Sone vondire ghenen inne

6015

Bet vulmaect in allen sinne.

 

Parthonopeus hoordicken noe[men].

 

Van den besten es hi com[en];

 

Dat es mi wel te voren ghe[seit].’

 

 

 

‘[Als]ise sconfiert siet achter ghe[daen]

6020

[Son]der coever en̄ sonder were;

 

[Dan] es hi beter dan al there.

 

[En̄] vaert hi er toe als een lioen;

 

[Dan m]achmen meneghen keer sien doen,

 

[Als di]e valke optie heighers doet.

6025

[Omdat]ti so coene es en̄ so goet,

 

[Daer door] es[si] te groter eren comen

 

[Bi den] Fransoysen, en̄ te vromen.

[p. 248]

 

[Ooc in h]em en wetic ghenen lac.

 

[Dae]r die coninc Clarijn nu of sprac:

6030

[Dat] die soudaen so rike es!

 

[Niet] hebben wi te doene des,

 

[Dier] siere rijcheit, niet een twint,

 

[Om] dat hi met sier doghet verwint,

 

[Die] scone Parthonopeus van Bloys.

6035

[Men] gheve mier vrouwen den Fransoys,

 

[Da]n essi rike man van lande;

 

[Wou]di ooc, op sine viande

 

[Ma]ch hijs winnen alle daghe meer.

 

[Die] coninc Clarijn seide ooc eer,

6040

[Da]t die soudaen hem wilde doen doopen

 

[En̄] sijn volc; dat mochte becoopen

 

[Dae]rna tlant van Grieken sere;

 

[Wa]nt hijt claerlike door Onsen Here

 

[Va]n hemelrike niet ne doet.

6045

[Da]n es scone beghin no goet.

 

[Sij]n volc soudire al toe dwinghen,

 

[En̄] buten hare[n] wille bringhen

 

[In] onse gheloove, daer si hem souden

 

[Bore] langhe daer[na] aen houden.

6050

[T]eerst dat si ons meester waren,

 

[So]uden sire gheweldelike toe varen,

[p. 249]

 

[En̄] souden ontwerpen onser wet

 

[En̄] souden ons aen haren Mamet

 

[Me]t bedwanghe doen ghelooven,

6055

[En̄] slives met tormente roven;

 

[Du]s souden wi die roeden houwen,

 

[Daer m]en ons mede soude blouwen.

 

[Dies] raden wi te comen ave;

 

[En̄] kiesen wi den edelen grave,

6060

[Die] ghestade es aen onse wet,

 

[En̄] talre doghet vulcomet bet,

 

[Da]n iemen [die] in der werelt es.’

 

 

 

....‘[ieghen dorren]....

 

Al wistic dat haer waer leet,

 

En̄ soe op mi soude sijn verbolghen,

6065

Ic soude nochtan der waerheit volghen;

 

Dat ne lietic door niemens ghedreech.’

 

Dit seide Ernout, en̄ als hi zweech,

 

Die coninghe, diere saten bi,

 

Wonderden sere dat hi

6070

Den coninc Clarine so instac,

 

En̄ so fierlike ieghen hem sprac.

 

 

 

Doe spracker toe die keyserinne.

 

‘Ernout,’ seitsoe, ‘na uwen sinne

 

Segdi, en̄ hebt u vermeten,

6075

Dat ghi die waerheit moghet weten,

[p. 250]

 

Dat ghi niet lieght na minen wanc.

 

Van mi sidijs sonder bedwanc

 

En̄ in dreghe u, na minen wane,

 

Uter waerheit iet te gane,

6080

No ne biddi no noyt en bat;

 

Maer in seght niet om dat

 

Ghine dincter mi toe hebben gheseit

 

Ware tale en̄ hovescheit.

 

Maer daer men mi huwelijc dade,

6085

Daer soudic met rechte sijn ghestade

 

En̄ ghedurich met goeder trouwen.

 

Bedie waert recht, dat die vrouwen

 

Saghen, wien si souden minnen,

 

En̄ wettelike te manne winnen.

6090

Dogheden hebbic ghenoech ghehoort

 

Van dien Fransoys, nu willic voort,

 

Dat ghine mi doet ontwapent sien.

 

Es hijs waerdich, so mach ghescien

 

Thuwelijc tusscen mi en̄ hem.

6095

Nes hijs ooc waerdich niet, ic bem

 

Ghereet te nemene den soudaen,

 

Om dat ghi mi doet verstaen,

 

Dat hi hem wille bekeren.

 

Edel Ernout, neemt waer mier eren;

6100

En̄ u allen, heren, biddic des,

 

Als lief als u mijn leven es,

[p. 251]

 

Dat ghi om mijn ere siet!

 

En̄ ghi, Cursout, twi ne sprecti niet?

 

Ghine seg[h]t [er] toe no bu no ba,

6105

Des wondert mi, no neen no ja.

 

In weet hoe ghi ghestillet sijt.....

 

 

 

Want ics enen anderen houder was.

 

Diemeer verghevict u niet das,

 

Dat gijs noch sult trecken achter;

6110

Bedie men souts u spreken lachter,’

 

 

 

Doe antworde die coninc Cursout:

 

‘Vrouwe,’ seiti, ‘nu hevet Ernout

[p. 252]

 

Al gheseit alst hevet ghegaen,

 

En̄ wilt de waerheit doen verstaen;

6115

Doch dinct mi, dats gheen noot es,

 

Dat iemen sijn wedde biede des;

 

Men maecht wel liden sonder toren.

 

Wi .vii. heren waerre toe vercoren,

 

Te wisene, wie die beste ware,

6120

En̄ wi dies souden nemen ware

 

Boven in den torre, daer wi laghen,

 

En̄ dies die .iiii. over een dragen,

 

Dat en moghen gheweren niet si drie.

 

Nu vernemic wel en̄ sie,

6125

Dat die sesse van ons seven

 

Dien Fransoys den prijs gheven,

 

Sonder allene die coninc Clarijn,

 

Die dinct mi hem onhout sijn:

 

Hi sprecter ieghen, en̄ niemen el;

6130

Maer het dinct mi sitten wel,

 

Dat manlijc segghe dat hijs peinst;

 

Daer ic raet toe hebbe gheveinst,

 

Hoe ment best daer toe bringhe.

 

Ghi sult elken sonderlinghe

6135

Bezweren bi sulker trouwen,

 

Datti sculdich es sier vrouwen,

 

Dat hi u die waerheit segghe,

 

En̄ hire toe trecke gheen vlegghe,

 

No door miede, no door bedwanc,

[p. 253]

6140

Dat segghic wael sonder wanc.

 

Men lieghe u, ghi sult horen,

 

Dat die Fransoys sal sijn vercoren.

 

Maer wildijs doen minen raet;

 

Ic wille, eer men hier toe gaet,

6145

En̄ eer men dat vonnesse scede,

 

Dat men dese .ii. ridders bede

 

Onghewapent doe comen voort.

 

Ghenoech hebdijs af ghehoort;

 

Nu satet wale, of ghi wout,

6150

Den gonen, die[n] ghi hebben sout,

 

Dat uwe oghen beschouwen dien.’

 

 

 

‘[Trouwen,’ sprac Melior, dier herten wensch]

 

Cursout seide: ‘na dien dat s[taet],

 

Dinct mi dit sijn die [beste raet],

 

Dien [er] noch iemen toe gheri[et].

6155

Dat en roekic te heelne nie[t],

 

Ic wille sien hoe scone hi [si],

 

Die gone, die[n] men sal gheven [mi]

 

En̄ wilne ooc wale bescouw[en].

 

Welc uwer es, die van vrouw[en]

6160

Soude kiesen, hine name

 

Gherne die hem best bequame

 

Entie hem dochte die scoonste [sijn]?

[p. 254]

 

Al namic gherne den wille [mijn],

 

In sal nu nemmer dies ontke[ren],

6165

No daer uut gaen, daer ghi [heren]

 

Mi toe troost bi uwen rade;

 

Maer ic u alle[n] gherne bade,

 

Dat ghi een deel mijns willen [daet],

 

En̄ doet den soudaen, of gijt ra[et],

6170

Ontwapent comen voort alre[eerst],

 

Want hi rijcst es en̄ gheeerst.

 

Bi aventuren, hadwine ghe[sien],

 

Wine vercoren nemmer dien,

 

Daer vele af es vertellet nu,

6175

Hoe goet en̄ hoe scone hi si u.’

 

 

 

Uten wapenen dedi hem do[e],

 

Die soudaen, [daer halp] hem toe

 

Menich hoghe man, die hem aen d[oen]

 

Sijn rikelike dier ghewaden [scoon].

6180

Doe broch[t]men[ne] voor die vrouw[e]

 

Gheachemeert en̄ wel gheclee[t nauwe].

 

Lanc en̄ groot in die middel sij[n],

 

So wel was hi volmak[et fijn],

 

Dat alle die ghene dien sagh[en gaen]

6185

Nien hadden ghenen [twivel daer aen],

 

Hine souts sinen wille [winnen];

 

En̄ men seide in allen sin[nen]

[p. 255]

 

Dese sal hebben sekerlike

 

Der vrouwen [hant] en̄ al tkeiserrike.

6190

En̄ daer hi voor die iugen st[oet],

 

Dochti hem allen sijn so go[et]

 

En̄ so scone, dat sine [voor waer]

 

Stappans hadden ghecoren daer.

 

 

 

Doe ghinc hem die Fransoys [doen an],

6195

Daer hi toe hadde ghen[en man]

 

Sonder allene Gaudijn [den trouwen].

 

 

 

[A]lleene brocht men voort gheleet

 

[M]et ghenen cleederen ghecleet,

 

[Di]es hi een twint te scoonre sceen.

6200

[En̄] cousen hevet hi ane sijn been,

 

[D]ie in greinen ghevarwet sijn,

 

En̄ hevet aenghedaen een hemdekijn

 

[W]el ghescepen wit en̄ cort;

 

[Daer] boven hevet hi hem ghegort

6205

[M]et enen gordelkine van siden,

 

[D]at scone was in beeden siden

 

[M]et enen dradekine gheecht.

 

[S]ijn hals was lanc, wit en̄ slecht,

 

[E]n̄ was besmet een lettelkijn,

6210

[A]ls dicke rudders halse sijn,

 

[V]an dien halsberghe, daer hi lach,

 

[S]o kenlijc, dat ment sach

 

[V]an elker maelghen sonderlinghe.

[p. 256]

 

[T]usscen de smitten enten ringhe

6215

[V]an den maelghen bleeker uut

 

[D]ie wit[s]te entie claerste huut

 

Die ie ghewan creature.

 

Met seghet over waer, dat die nature

 

Noyt ne makede so scone[n] man.

6220

Bequamelijc was hi te scouwene an,

 

Namelike hare die[n]e minde,

 

Entie een deel sier seden kinde,

 

Dien soe goelike doe besach;

 

Soene vruchte doe no ontsach

6225

Wat die iugen wisen souden.

 

Coren [si] die si kiesen wouden,

 

Haer selves herte coos haer dien.

 

Melioer darne wel besien,

 

Maer hi ne dar niet openbare

6230

Sine oghen drayen in de hare,

 

Om dat hi hem mesdadech weet,

 

Dies hem die vrouwe waer ghereet,

 

Door sine scoonheit te doene raet,

 

En̄ pardon van siere mesdaet,

6235

Dat hise te voren hadde ghehoont.

 

Van scaemte was hi een deel ghescoont,

 

En̄ te bet ghevarwet int aensichte.

 

[D]at ic u nu niet verdichte

 

[N]o vertelle van sier scoonheit,

6240

[D]ats bedie ic hebbe gheseit......

[p. 257]

 

So soete dochte hem wesen al,

 

Datsine al onberaden coren,

 

En̄ die coninghe, die te voren

 

Altoes den soudaen treckeden voort,

6245

Ne spraken ieghen niet een woort.

 

Si hadden recht dat si zweghen;

 

Al hadsire iet ghesproken ieghen,

 

Men souts niet hebben gheloovet;

 

Die daer weren hadse verdoovet:

6250

Al riepen si dat si wouden

 

Dien Fransoys tenen here houden.

 

 

 

Doe stont op die grauwe Ernout,

 

Die openbare was en̄ bout.

 

Dit gheroep bequam hem wale,

6255

En̄ seider toe een corte tale.

 

‘Ghi heren,’ seiti, ‘wat segghedijs?

 

Dese dunct mi hebben al den prijs.’

 

Die [coninc] Cursout en̄ Anfors,

 

En̄ Cursabres en̄ Genors

6260

Volgheden hem, dat hi waerheit

 

En̄ recht vonnesse hadde gheseit,

 

Daert der vrouwen bequamelic ware.

 

En̄ ic wane wel, baden sijs hare

[p. 258]

 

Dat soet door hem soude ghedooghen,

6265

Voor der coninghe, der heren ooghen

 

Hadt soe gheacht te nemene tehant

 

Parthonopeus bi der hant,

 

En̄ te leedene in de zale;

 

Maer dat soe viel in ene tale:

6270

‘Ghi heren,’ seit soe, ‘in hadde vercoren

 

Den soudaen, die mi was te voren

 

Uter maten sere gheprijst;

 

Dien rudder hebdi mi ontwijst,

 

So dat ic hadde die hope verloren;

6275

En̄ hoe ics ghelide ten toren,

 

Ic wils gherne uwen wille doen.

 

Mijns hevet Ernout van Marberoen,

[p. 259]

 

Dies een twint ontfaerm[e]t niet

 

So wat vernoy mijns ghesciet,

6280

Bi siere luste (hevet) sere ghehoont.

 

Hem tijc al; wat holps verscoont?’

 

‘Vrouwe,’ seiti, ‘door uwen danc

 

No door vrien[t]scap no door bedwanc,

 

In sal nemmermeer no nu no echt

6285

Vonnesse luden sonder recht.......’

Vs. 5938. Vs. 5819 en elders zagen wij redenlijk, doch vs. 5925 onredelike en hier thans alweêr onredelijc, en vs. 5660 zullen wij op nieuw redenlike aentreffen; wat is van dichter en wat van kopist? 5939. Es alles af, heeft alles afgestaen, dat klaerder zijn zou indien onze tekst boven, vss. 5710, 5711, niet verminkt waer. 5940. Met allen, geheellijk, welligt eene afslijting van al met allen, geheel en al. 5943. Uutghesteken, uitgesloten, eigentl. uitgestooten. 5950. Daert comt ter noot. Dit bijvoegsel, hoe hard het ook tusschen de andere woorden invalt, verzekert ons ten minste dat waerachtich goet ten spere, enz., bij een gehooren; want al lezen wij vs. 4272: Doch liecht men dicke door die noot, nooyt kan de dichter tot lof van een' ridder hebben doen zeggen dat hij waerachtich is alst comt ter noot. Ik teeken dat aen omdat waerachtich zelf voor waerlijk mij enkelijk hier ten behoeve der maet gebruikt schijnt. Cod. schrijft: warachtig. 5954. Cod. voluit: onberen. - hire = hi dier of hi harer, dat is hij hunner. 5955. Cod.: verden.

Vs. 5960. Bedraghet, beschuldigt. 5962. Men = men hem. - ontsegghen, weigeren, verstooten. 5963. Cod.: Ne esser, maer ondanks den afgebroken gang van Ernouts rede verstout ik mij van Ne in Nu te veranderen. Thans, zegt hij, komt de beurt van den koning v. Vr. 5967. Alles geldt voor ons hier in alles, maer eigentlijk is het een genitivus. 5968. Cod: zwiges (des wighes), dat alweêr op 't gehoor geschreven schijnt. - es comen boven, de overhand heeft. De zin is: wanneer hij verwinnaer is, dan is hij vol kracht en moed, maer gaet het hem tegen, dan verliest hij al zijn sterkte en stoutheid. 5974. Het onderste gedeelte der groote roode H is alleen overgebleven. 5980. Cod.: manheit, dat ik liever verleng dan er een adj. voor te plaetsen.

Vs. 5983. Cod.: Dat icker ghene wed' tale. Na icker ontbreekt een voorzetsel, om, van of over, want van weder (= tegen), gelijk het hier gebruikt is, kan er niet afhangen. Om schijnt het eenvoudigste. 5986. Als onghemate. Alzoo driftig en vermetel stout als men zegt. 5987. Zonder hier het adv. anders of iets desgelijks bij te voegen schijnt het mij onmogelijk dit en de vier volgg. vss. tot cenen goeden zin en eene regelmatige constructie te brengen. 5991. Doen ghestaen. Zou die zegging niet tot ons anders onuitlegbare zijn woord gestand doen, enz., aenleiding gegeven hebben? Vglk. vs. 6113. 6000. Niet wandels, niets zwaks, geen gebrek. Ik meen niet dat het iets gemeen heeft met wan-deel bij Kiliaen. 6004. Cod.: neghe....; de andere letters zijn uitgesleten.

Vs. 6008. Cod.: hebbe, overeenkomstig met het voorgaende vonde. Wien die conditionalis mishagen zou, denke er die bij: niemen die hebbe. 6009. Ik versta hier tornoy van eene joeste man tegen man, stormbane van een staende gevecht tusschen gansche hoopen, gelijk de twee vlgg. vss. het in omgekeerde orde uitleggen. Deze wijziging, zoo wel als dat de dichter aldaer niet Sijt, maer alleen Si aen 't hoofd van den nieuwen regel geplaetst heeft (want dat is geen misslag van den kopist), is voor mij een groot bewijs van zijne ervarendheid; ik vraeg mij nogthans of hij niet, gelijk nog elders in 't begin zijner regels, 't pron. dat hij in de gedachte had, uit heeft gelaten, zoo dat zijn Si voor ons werkelijk als Tsi, dat is Het si gelden moete, en, wien lief, wien leet, ik schrijf zoo. 6013. Verlesen, dat het rijm mij oplegt, ben ik tevens gedwongen door overlezen, overzien, doorzoeken uit te leggen. 6020. Sonder coever, zonder hulp of bijstand of middelen om zich te herstellen. Het wkw. vercoeveren is minder zeldzaem dan ons subst. 6022. Cod.: hier, in een woord. 6023. Machmen, mag men hem. 6024. Cod.: .....e heiger optie valke doet. Misverstand. Het meervoud heighers was om meer dan eene reden streng vereischt. 6025. Goet is hier van den wapenhandel te verstaen. 6027. Cod.: ente vromen, zonder scheefje. Verbind: te groter eren en̄ te vromen. Deze regels staen in het uitgegeven fransch niet, dat slechts met eenige der naestvolgende overeenstemt.

Vs. 6045. Dan es, Dat en is. 6046. Cod.: soudire af toe dwingen, schrijffout. 6048. Ik vul In en niet te of tote aen om de flexie van onse gheloove niet te veranderen. In het volgende kan het herhaelde daer zonder wijziging niet staen blijven. Met Bore langhen tijt aen houden te schrijven, zou men het tweede kunnen onderdrukken; maer ik maek er liever daerna van. 6050. Cod.: sions (sic) meester waren. Bij Crap., v. 9019: Quant il en auront segnorie, Tost nos aront no loi guerpie Et la nos feront relenquir. Wij zeggen niet alleen zich van iemand meester maken, maer ook (althans in Limburg) iemand meester worden, = overwinnen.

Vs. 6052. Cod. duidelijk: ontwerpen onser wet. Dat ontwerpen de vertaling zijn moet van het guerpir van den franschen tekst, is buiten twijfel, maer den gen. of dat. onser wet die er op volgt, kan ik niet uitleggen. Daer de zin klaer is, laet ik ook hier alle verder onderzoek over de woorden en hun gebruik aen bevoegde liefhebbers over. 6061. De t van talre staet er, maer de dat. is mij verdacht. 6070. Instac, wederlegde, maer zoo veel als terugstiet. 6071. Cod.: sierlike; in 't fr.: fiers et estout. Volgens dien tekst ook zou hier ieghen hem in plur. tot hen kunnen zijn: Qui si les escondist debout.

Vs. 6076. Wanc, wenk en meer eigentlijk neiging, helling. 6080. Biddi = bidde di, bid u. 6083. Cod.: hovesscheit. Vglk. vs. 1515. 6084. Bij Maerl. heeft men op twee of drie plaetsen huwelijc doen, maer in den zin van een huwelijk aengaen (an = met eene vrouwe), terwijl het bij ons hier te huwelijk geven beteekent. Ik zou er geen te of ten durven bijvoegen, omdat huwelijk mij in deze zegging zijne oude adjectivale kracht schijnt behouden te hebben. - daer dunkt mij aen wien of aen dien te vervangen: het adv. loci voor het relat. 6086. Ghedurich, volherdend, synoniem van ghestade. 6095. Cod.: Nessijs, samensmelting van En es hi des. 6101. Cod.: Als u mijn ere es, zigtbare vergissing van den kopist. Ik herstel leven, dat geen verdediging behoeft.

Vs. 6104. Cod.: segt toe, waer ieder van zelf er zal tusschen schuiven. - no bu no ba (in Cod. verkeerd: na ba, een nieuw bewijs van de onwetendheid des afschrijvers), dat is niet het minste woord, geen sylb, in 't fr. bij Crap., vs. 9071: ne ol (oïl) ne non; de Latijnen zeiden: ne mu (quidem). De Jager, Verscheid., blz. 135, plaetst Bi noch ba aen 't hoofd der vier of vijf voorbeelden die hij van deze spreekwijs aenhaelt, maer meldt ook de var. bu noch ba van den Leek. Sp. - Bu zal wel de oudste vorm zijn, maer met de duitsche u (boe) uitgesproken, gelijk men het nog heden in ons Limburg hoort. 6105. Na de drie eerste woorden Des wondert mi, die geen moeyelijkheid opleveren, staet in Cod. nog min of meer duidelijk: noneen of nonoen, doch onzeker of in een of twee woorden, en verder een overblijfsel of schijn van nog eenige letters. Uit dit alles, en tevens het vereisch van den zin en het rijm inziende, zal de lezer met mij besluiten, hoop ik, dat de regel in mijnen tekst voldoende hersteld is. 6106-09. Deze vier verzen behooren tot de woorden die het fransch bij Crap., vss. 9041-9082, Melior in de mond legt, en waer Cursout vervolgens op antwoordt, terwijl zij zelve het voorstel van Ernout goedkeurt en door nieuwe redenen ondersteunt. Maer al komt het fransch doorgaens met ons dietsch hier overeen, in vers. 9099-9101 van Crap., waervan bij ons vss. 6123-26 de vertaling zouden moeten zijn, treft men tusschen de twee teksten eene verbazende tegenstrijdigheid aen. Daer ik de lezing van mijn Cod. in mijnen tekst behouden wil, vergenoeg ik mij ter gemakkelijker vergelijking de fransche verzen hier over te schrijven:

Je voi bien que li sis de nos
Voellent le sodan à estros
Doner à me dame à mari.

En het ergste van al is, dat bij ons de vss. 6126 en volgg. niet toelaten, in plaets van Dien Fransoys, Dien soudaen te schrijven. Zie mijne Inleid.

Vs. 6114. Cod.: doen verstaen, welligt verkeerd voor doen ghestaen, dat is handhaven, zelfs met de wapens verdedigen, als blijkt uit sijn wedde bieden dat straks volgt. Vglk. ook vs. 5991. 6120. En̄ wi, vul aen En̄ dat of opdat wi. 6132. Cod.: hebbe gewinst in plaets van gheveinst, dat is uitgedacht. 6138. Cod.: hire doe trecke geen vlecge, waer doe kwalijk geschreven staet voor toe, en vlecge een bijzondere spelling is voor vlegge, dat zoo veel als vlag of doek moet beteekenen. Het niet bewimpele?

Vs. 6140. Cod.: wal. 6141. Men - Menne. 6150. Cod.: die gi. 6152. Dit is het bedriegelijkste vers dat ik ooyt ontmoet heb. Vooreerst is de lezing mij lang twijfelachtig geweest; verder, als de twee eerste woorden eens zeker geworden waren (en zij zijn het), durfde ik seide niet aennemen, omdat de woorden die daerop volgen, na dien dat staet, enz., niet die van Cursout, maer van de keizerin zijn, die een voorgaende gezegde van Cursout goedkeurt. Ik verwachtte mij dus aen de apostrophe: ‘Cursout,’ seidsoe, ‘nadien,’ enz. Maer de regtstreeksche aenspraek en alle wijziging is onnoodig; Cursout seide hangt van het vorige af, waer de dichter nagenoeg zoo moet gesproken hebben gelijk ik tusschen haekjes als gissing vooraen stel. 6154. Cod.: Dier noch. 6155. Cod.: roukic.

Vs. 6167. Cod.: u alle. 6171. Cod.: geheerst = geeertst. 6172. Cod.: hadt wine. 6177. Cod.: Die soudaen deder hem toe. 6180. Cod.: brochmen. 6183-6186. Cod.:

En̄ soe wel was hi volmak......
En̄ alle die gene die ne sag......
Die en hadden genen...........
Hine souts sinen wille..........

Het perkement is in 't midden herlapt en de gapingen hebben ook het begin doen verwarren. Ik herstel den zin gelijk ik kan. - saghen aen of staen: ghenen andren waen?

Vs. 6189. Cod. heeft alleen: Der vrouwen en̄ al tkeiserike; de aenvulling hant hoodt zich van zelf aen. 6190. Cod.: iudien. 6198. De gebrekkige tekst laet niet toe te beslissen of men in Cod. Met genen of Met geven lezen moet. Gheef bij Kil. mundus. 6199. Te scoonre. Vglk. vs. 2374. 6201. In greinen, rood, scharlaken; Cod. greynen. 6203. Wel ghescepen, gemaekt, daervan schepper, kleermaker. - Cod.: witt (sic). - cort, elders cleen (fijn). Vglk. vs. 2859. 6207. Cod.: geecht = geacht, gehecht, vastgemaekt.

Vs. 6214. Smitten, smetten, vlekken. 6216. Cod.: witte. Vglk. 1553. 6219. Cod.: scone man. 6221. Cod.: hare diese, misverstand. 6223. Goelike, welwillend. 6225. Cod.: judien. 6226. In Cod. ontbr. het eerste si. 6230. Cod.: draien. 6231. Cod. stelt dit vers tweemael, eerst D' omdatti hem mesdadech weet, en dan met de var. die ik volg. 6236. Een deel ghescoont, veel schoonder. 6237. Cod.: in dansichte. 6238. Cod.: verdichte, welligt verkeerd geschreven voor voldichte. 6240. Wat de dichter bepaeldelijk hier bedoelt, of wat hij meer daervan gezeid heeft, vind ik in onzen tekst niet. In 't fr. ontbr. de geheele aenmerking.

Vs. 6242. Parth. bemerkt met vreugd en fierheid dat allen, zonder verder beraedslagen, gereed zijn voor hem te stemmen. - Cod.: onberaden (sic). 6245. Moest hier spraker of voluit spraken er staen? 6249. Verdoovet, door hunne tegenspraek en hun geschreeuw belet gehoord te worden. - weren = waren. - hadse, hadden se. 6250. Al, allen. 6253. Openbare schijnt mij door bout nader bepaeld te worden: die zijn gevoelen niet verborg. 6256. Cod.: seggedijs = segget gi des. 6260. Volghen is bijstemmen. 6262. Men wachte zich van hier in Daert een schrijffeil voor Dat te vermoeden.

Vs. 6264-6268. Cod.:

Dat sout dor hē souden gedoegen
Vor die .cō. der heren ogen
Hadt soe gehacht te nemene te hant
Parth. bider hant
En̄ te leedene inde zale.

Zie mijne verbeteringen in den tekst, dien ik zoo uitleg: Ik meen wel dat, indien men haer verzocht had zulks voor Parth. te geweerdigen te doen, zij niet geaerzeld zou hebben hem voor aller oogen bij de hand te nemen en in de zael (het paleis, vglk. vs. 5593) te leiden. - ghehacht (sic Cod.), besloten. 6269. Maer dat soe viel, is niets anders dan Maer soe viel, waer, bij dat, een ellipsis aen te vullen is: Maer weet of het geschiedde dat zij viel, enz. Maer dat was aenvankelijk ne waer dat. - in eene tale vallen, eene rede aenvangen. 6270. In hadde vercoren, enz.: den mij zoo hoog aengeprezen soudaen zou ik niet verkoren hebben en, van den anderen kant, dien ridder (Parth.) hebt gij mij ontzegd, zoo dat ik geen hoop meer had; en hoewel ik het met ongenoegen beken, ik ben gereed uwen wil te doen. Melior spreekt hier een volstrekt geveinsde tael; geen wonder derhalve dat ze ons tamelijk belemmerd voorkomt. Dit deed ook, meen ik, den kopist vs. 6274 hebbe voor hadde schrijven, dat ik hersteld heb; want in Cod. staet: So dat ic hebbe die hope verl. 6277-80. Ik schrijf deze vier regels hier letterlijk naer het Hs. over, behalve dat ik in den laetsten, waer de kopist hevet onbedachtelijk herhaeld heeft (: Bi siere luste hevet sere gehoent), die uitlegging van den voorlezer door scheiteekens uitgesloten heb. Voor Mijns, in 't begin, zou men Mi (hevet ghehoont) verwacht hebben; maer dergelijken genit. van 't pron. pers. zagen wij reeds bij vs. 5435 en gaen wij straks hier nog eens zien. Dies, in den volg. reg., is wel wies = wien des, en ontfaermt, de 3^e pers. sing. pr. ind.; en die regel hangt met So wat vernoy, enz., eng te samen. - In So wat vernoy mijns ghesciet, moet men vooral aenmerken dat mijns voor den datief mi staet, daer met wat vernoy ghesciet geen andere constr. mogelijk is. - Bi siere luste, list, omdat hij de gansche zaek van het tornooy uitgedacht, voorgesteld en ingerigt had.

Vs. 6281. Hem tijc al; wat holps verscoont? Op hem (Ernout) wijt ik het al; waertoe zou het dienen de zaek te verschoonen? Iedereen moet bekennen dat Melior voortreffelijk hare rol speelt. - In Cod. is duidelijk tijt geschreven; maer het moet wel tijc of tijct gelezen worden, dat is tie ict, van tien, aentijgen, toeschrijven. 6285. De letters van dezen regel zijn in Cod. schier verdwenen, zoodat mij het ongewoon gezegde vonnesse luden, voor uiten, hoogst twijfelachtig scheen; maer de inkt was slechts verbleekt, en ik mogt mij dadelijk van de juistheid der lezing verzekeren met hem te verlevendigen.
En daermeê heb ik het einde bereikt van al de dietsche fragmenten die wij van het eerste gedeelte van den Parthonopeus nog bezitten, en waervan ik de oude perkementen blaedjes, behalve die van Trier, die verloren schijnen, en die van Keulen, die ik niet gevraegd heb, zelf heb mogen inzien. Thans ga ik tot de fragmenten van de voortzetting des gedichts over, die te Jena berusten en die ik deze dagen door de dienstwillige tusschenkomst van den heer Ad. Quetelet, bestendigen sekretaris der Belgische Akademie, uit de Jenaïsche Bibliotheek te leen verkregen en dus ook vergeleken heb.