Parthonopeus van Bloys

[p. 173]

tekstkritische noten

Vs. 4335. Te sonne opgange, sic Cod. Vglk. vss. 1459 en 1470.

XII^⋆).

[Hen wa]s niet ghedaghet langhe,
[Sm]orghens vroe te sonne opganghe
[Ghi]nghen si ter kerken messe horen.
[Si] daden hare cnapen voren
[Ter] marct alle gader riden,
[Dat] si haers daer souden ombiden,
[En̄] coopen spere, en̄ nemen ware
[Oft] hem ghebrake enigher ware,

⋆) XII^ste fragment. Vglk. bij Crapelet, vs. 7861 tot 8936, waer in 't fransch eene gaping van 1040 verzen begint, terwijl ons dietsch nog een deel daervan aenvult. - Opening en eerste dag van het tornooy. - Aenmerkelijke intrede en roemwaerdig begin van Parthonopeus en Gaudijn. Eerste ontmoeting van Parth. en den soudaen van Persie. Verschillig oordeel van Cursout en Clarijn, twee der regters, als mede van den koning van Vrankerijk en dien van Spanjen, over Parth. en Gaudijn, die, na eene laetste worsteling tegen den koning van Siere en den hertog van Brabant, ongekwetst en fier naer hunne herberg terugkeeren. - Tweede dag. De twee gezellen trekken op nieuw bij hunne aenkomst de aendacht van Cursout op zich. Parth. die den soudaen van verre gezien heeft, rijdt op hem toe, steekt hem weldra uit den zadel, en midden door zijne bende tot onder het venster des torens dringend, rijkt hij zijne banier aen Melior, en komt niet zonder groot gevaer bij zijn partij weder. Urake heeft hem erkend, en onderrigt nu Melior van al dat zij van hem weet. Droefheid en blijdschap van deze, die nu ook met belang het tornooy beschouwt. Joeste van den duitschen keizer en den franschen koning, dien Parth. te hulp komt. Gaudijn onttrekt Parth. aen 's konings dankzeggingen, om den aenval der Duitschen en der Persen te wederstaen, wacrin beide veel te doen hebben. Echter heeft Parth. reeds in 't begin den wreeden Herman gedood. De strijd tusschen de hoogste heeren wordt schier algemeen, en de minderen toonen zich even moedig. De nacht stelt een einde aen de joesten en onze ridders keeren vro en met gherechten spere naer hunne herberg terug.

[p. 174]

 

[Da]t siere hem souden bewessen.

 

[Als] die heren quamen van messen

4345

[Sa]ten si op aldaer, en̄ reden

 

Scone orse van fieren leden,

 

En̄ voeren spreken onder hem tween:

 

Si droeghen beede over een

 

[Da]tsi hem ten tornoye wouden

4350

[Alt]oes aen die van buten houden,

 

[V]oor Chiefdore, tende der brugghen.

 

 

 

In̄ den tor was gaen ligghen

 

[Me]lioer en̄ twee ioncfrouwen,

 

[Daer s]ijt al gader moghen scouwen,

4355

[Da]t was Urake en̄ Persijs,

 

[Die] nien mochte[n] in ghere wijs

 

[Verh]oghen van den groten sere

 

[Da]t si dreven om dien ionchere,

 

[Da]tse herde van den live ondede.

4360

[Daer sijn] die .vii. coninghe mede

 

[Di]e doemers van den tornoye sijn,

 

[Cu]rsout, Bernaert en̄ Clarijn,

 

[Mij]n here Corsabers en̄ Genois,

 

[Go]ndredes entie rike Anfrois,

4365

[En̄] die oude Ernout, daer die raet

 

[Va]n hem allen meest aen staet.

 

[De]se ligghen tere veinstren en̄ sien

 

[Bi] tween hondert en̄ drien

 

[Ri]ddren in beeden siden versamen.

[p. 175]

4370

[D]ie twee ghesellen quamen;

 

[Di]e lusteghe Gaudijn entie goede

 

[Pei]nsde dat in sinen moede,

 

[D]at men haers merken soude.

 

[Sij]n raet ghedroech so, dat hi woude

4375

[Ghe]sien[lec] comen voor die ooghen,

 

[En̄] riden daer si hem vertooghen.

 

[Op] enen nederen berch daer bi

 

[Met] gherechten spere varen si.

 

 

 

...‘[twee riddren,’ seiti, ‘bi staden],

4380

En̄ sienre danre enech noch daden

 

Die wi noch hier comen saghen.

 

Deus! hoe scone haer orse draghen,

 

Daer si aen hare breidele gaen.

 

Het sijn rudders, mi en lieghe mijn waen,

4385

Ten wapenen duchtic[h] en̄ goet;

 

Scone comen si, God gheve hem goet!

 

In weetse wien bet bevelen.

 

Nu merken wijt, hoe si handelen selen.

 

Dan selen wi vraghen wanen si quamen,

4390

En̄ ondervinden hare namen.’

 

 

 

Van desen en was der tale nemmee.

 

Si quamen ghereden allene si .ii.,

 

En̄ quamen wel in der tijt:

 

Si vanden die plaetse ruum en̄ wijt,

4395

En̄ saghen houden aen die ringhe

[p. 176]

 

Op haer breidel die ionghelinghe,

 

Die te samen waren ghevallen eer.

 

Neware datter vele meer

 

Van buten, dan van binnen waren.

4400

Eer dese .ii. toe quamen ghevaren,

 

Wasser een fier pongijs ghedaen,

 

So dat die van binnen saen

 

Dander daden sconfieren.

 

Alsi dat saghen, si pongieren,

4405

Parthonopeus en̄ Gaudijn,

 

Die niet ne mochten verbetert sijn,

 

Si namen die orse metten sporen

 

Te leede den gonen die si vercoren,

 

Manlijc den sinen, wel deghenlike.

4410

Gaudijn stac [ghe]weldelike

 

Den sinen, dat hi vel op deerde;

 

Parthonopeus die sanders gheerde

[p. 177]

 

Stackene al metten orse neder.

 

Noch ne darf men haer no weder

4415

Van der ioesten lachter spreken.

 

Parthonopeus hadde ghesteken

 

Sijn spere ontwee, en̄ metten zweerde

 

Sloech hi enen die [sijns] gheerde

 

Op sinen helm boven den scilde,

4420

Dat[ti], hi wilde of ne wilde,

 

Quam ghevallen van hant te hant

 

Van den orse neder in tsant.

 

Als hi hadde ghevellet dien,

 

Wart hi bestaen van hem drien.

 

 

4425

Bi der daet die [si] daer doen,

 

Die van buten teersten vloen,

 

Vercoeveren weder en̄ keren.

 

Bi der daet de[se]r twee heren

 

Wart die tornoy ghestade en̄ goet;

4430

Men sa[g]cher sdaechs menich scoon ghemoet.

 

Doe sprac alreerst die coninc Cursout:

 

‘Bi Gode, desen ben ic sere hout;

 

Altoe[s] hebsijt wel ghedaen.

 

Doe icse eerst sach, vernam ic saen,

4435

Dat grote doghet aen hem ghelach,

[p. 178]

 

Doe icse so scone comen sach.’

 

 

 

Doen sprac die keiserinne [daer]:

 

‘Here Cursout, ghi segghet wae[r];

 

Wi kinnen wel en̄ verstaen

4440

Dat sijt hebben wel ghedaen.

 

Maer die metten selverine[n] scilde

 

Es siere slaghe, sere milde.

 

Deus, hoe ri[dder]lijc hi sit!’

 

Onwetende seide die vrouwe dit;

4445

Had soe gheweten wie hi ware,

 

Al dat hi dade soude hare

 

Vele te beter hebben ghedacht,

 

So scone dochte haer datti vacht.

 

Die tornoy wart goet en̄ staende.

4450

Die keiser van Almaengen maende

 

Sijn volc dat hem wel stont bi;

 

Met hem was die soudaen van Persi,

 

Die die van buten vaste perste.

 

Ic seggu, dat hi lettel [re]ste

4455

Door die minne van Melioere.

 

Sijn ghelaet en̄ sijn rike voere

 

En̄ sine sierheit es so groot,

 

Datti achte niemene sijn ghenoot,

 

En̄ hout met al den anderen sceren;

[p. 179]

4460

Hine vrucht niet dat hem mochte deren

 

Eneghe sake, hi[ne] ghewinne

 

Met siere doghet die keiserinne.

 

Hi kent hem selven starc en̄ coene,

 

En̄ goet ten wapenen daert es te doene;

4465

Daertoe [es hi] ionc man en̄ scone;

 

Hi waent dat onder shemels trone

 

So rike man negheen en si,

 

No so gheweldich alse hi.

 

So verlati hem in desen,

 

[Dat]..........

 

 

4470

En̄ wapenen wel ver[stont].

 

Scone en̄ overmoedi[gher wijs]

 

Dedi sdaechs menich [groot pongijs];

 

Opt velt was niemen s[o fier en̄ goet],

 

Die dorste comen in sijn [ghemoet],

4475

(En̄ niemen ooc die hem k......)

[p. 180]

 

En̄ deder voor hem so v[ele vlien],

 

Dat hi gheprijst was vo[or al van dien]

 

Die boven ten torre la[ghen].

 

Hi hadde ghesellen die sij[ns plaghen]

4480

Altoes vele, en̄ wel ghe[reet],

 

So waerwert datti re[et],

 

Met scilde en̄ met ghe[rechten spere]

 

Harentare opt velt [ter were],

 

En̄ niemen en kinde hem [so stout en̄ sterc],

4485

Die dorste comen in sijn [perc].

 

Parthonopeus ghemoete die[n]

 

Die so gheducht was en̄ [ontsien].

 

Daer si quamen te ghemo[ete],

 

Vele crachtelike en̄ o[nsoete]

4490

Reden te samen dese [twee],

 

En̄ braken hare spere o[ntwee]

 

En̄ worpen wech die tr[ensoene].

 

Mettien keerden die ed[ele baroene],

 

En̄ haerlijk nam een and[ren scacht],

4495

En̄ pongierden met [groter cracht]

 

So wat die orse moch[ten loopen].

 

Ic waent haer een sal be[coopen].

 

Si braken haer spere ont[wee beide];

[p. 181]

 

Nochtan bleven si int [ghereide]

4500

Beede sittende al onghe[scent];

 

Die ioesten hadden si wel [volent].

 

[Die soudaen], dies zere verstu[nede],

 

Dat hi so langhe ieghen hem [stunede],

 

Hi doet hem bringhen ene[n swaren scacht];

4505

En̄ Parthonopeus heeft men [ghebracht]

 

Een staerc spere, en̄ w[as escijn]:

 

Het gaf hem sijn gheselle [Gaudijn].

 

Haer speer si wel co[enlic namen]

 

En̄ daden loopen die or[se te samen];

4510

Si peinsden beede o[m Melioren].

 

Parthonopeus stac die[n voren],

 

Dat dijser al mette[n scachte woet]

 

Door den scilt wel [eenen vǫet],

 

En̄ geent spere te [midden brac].

 

 

4515

[Dies ghevals] hi vro was en̄ blide;

 

[En̄ Pa]rthonopeus bander side

 

[Hads] grote scande en̄ toren

[p. 182]

 

[Datti] dien scilt so hadde verloren.

 

[Alse] coninc Clarijn dit sach

4520

[Van] den torre daer hi lach,

 

[Gaf hi] den soudaen den prijs;

 

[Dus] verstont hijt in siere wijs.

 

[Hi ke]erdem omme te Cursoude,

 

[Dat] hi hem een scalc wort gheven soude:

4525

‘[Here] Cursout, wat dinkes u?

 

[Die w]itte scilt waer leecht hi nu?

 

[Ic m]icke u ridder heves ghedervet;

 

[Te vro]eghe was hier ave gheervet.

 

[Ic sa]els saen gheven goeden coop.’

4530

[Curs]out en es niet so nieloop

 

[Hine s]weech stille, en̄ peinsede voort

 

[Dat] hi hem gherne goude dat woort.

 

[Daer ooc] was Melioer, diere af no toe

 

[Gheen] woort niet ne seide doe;

4535

[Want] soe en hoorde woort negheen,

 

[Sint h]aer die herte binnen treen.

 

[Soe] en sach ooc niet no en vernam

[p. 183]

 

[Int t]ornoy, dat haer mesquam,

 

[Die]s hare te hooghene luste;

4540

[Want] soere haer lief niet en wiste.

 

[Had] soeter gheweten, God weit,

 

[Dae]r waer al anders toe gheseit.

 

 

 

[Me]n gaf Parthonopeus weder

 

Den scilt die ter erden neder

4545

[Hem to]nghevalle ontvallen was.

 

[Hi v]ererrede hem selven das.

 

[En̄] verhief hem in den steghereep.

 

[Teer]st datti een speer weder ghegreep,

 

[En̄] soude ghemoeten dien soudaen,

4550

[Die] hem die scaemte hadde ghedaen,

 

[Quam] ghepongiert in sijn ghemoet

 

[Her]man, een ridder evel ghemoet;

 

[En̄] brac op hem sijn spere scone;

 

[Newaer] hi hadde weder te lone

4555

[Va]n Parthonopeus een ioeste

 

[Dat] hi die erde soeken moeste.

 

[Als] hi ghevellet hadde Hermanne,

 

[Ree]t hi voort en̄ stac Sadanne

[p. 184]

 

[Dat man en̄ ors] vielen int gras.

 

 

4560

En̄ brac sinen spere op sinen scilt.

 

Ten kere daer hi tors op hilt,

 

.........swaert,

 

Voer Parthonopeus ten soudaen waert,

 

En̄ gheraecte[n] wel met sinne

4565

Aen sinen hals beneden den kinne,

 

Dat hi wel na ghevallen was,

 

En̄ waert so sere ghebarenteert das,

 

Dat hi siere ghesellen gheerde.

 

Parthonopeus vinc ten zweerde,

4570

Daer hi hem mede enen halsslach gaf,

 

En̄ daer toe .ii., eer hijs begaf,

 

Den vierden enten vijfsten mede.

 

Dier grote[r] manheit, die hi dede,

 

Prijsdene alle diet saghen.

4575

So sere dreef hine metten slaghen,

 

Dat uten helme die spaerke springhen.

 

Nie saghedi prince so ghedringhen

[p. 185]

 

Als Parthonopeus dede dien;

 

Al nickende moesti voor hem vlien

4580

En̄ was blide, dat hi ontvlo[e].

 

Tsinen ghesellen quam hi weder doe

 

Te blouwen en̄ ghedrinct met slaghen;

 

Dat seiden alle die ghene diet saghen,

 

Dat Parthonopeus [daer] dede

4585

Grote riesheit, dat hi mede

 

So verre onder die andre reet;

 

Want si ontfincne wel ghereet

 

En̄ ghinghen steke[n] en̄ slaen.

 

Hine waer levende niet ontgaen;

4590

Maer dat hem Gaudijn te hulpen quam,

 

En̄ hi tors metten sporen nam

 

En̄ sloech coenlijc in den rinc

 

Daer hi benout sach den ionghelinc.

 

Hi hadde welna te langhe ghemerret;

4595

Hi quam verhaest en̄ sere vererret

 

En̄ stac al dore Ebroene,

 

Die stare was en̄ coene,

 

Den conincstavel van den Moren.

 

Daer hi vel, men mochte horen

4600

Sijn ghecrijt verre en̄ sijn gheluut;

 

Doe trac Gaudijn sijn zweert uut

[p. 186]

 

En̄ gaf Hermanne enen slach,

 

Die sere sinen gheselle oplach,

 

So dat hi viel van den orse neder.

 

 

4605

Wien lief, wien leet, en̄ onghewont;

 

Maer ic seggu dat si ontfinghen

 

Meneghen slach eer si ontghinghen;

 

Die soudaen was ghebarteert sere.

 

Teerst dat Cursout sach den here

4610

Voor Parthonopeus nicken so,

 

Wart hi int herte harde vro.

 

‘Here Clarijn,’ seiti, ‘die soudaen

 

Dinct mi vele siec en̄ onghedaen;

 

Ic wane hem thooft sere sweert,

4615

Dat hi siere ghesellen gheert.

 

Hi soude rusten, waer hi vroet;

 

Es sijn scilt vast en̄ goet,

 

Ic seggu, hi hadts te doene,

 

En̄ daer toe alle siere baroene.

4620

Noch dinct mi hebben den witten scilt

 

Diene hier brochte in sijn ghewilt.’

 

Parthonopeus ende Gaudijn,

 

Die niet verbetert mochte sijn,

 

Varen hem coelen alleene twee,

4625

Buten opt sant neven der zee.

 

Daer se die coninc van Vrankerike

 

Riden siet so mildelike,

 

Den coninc van Spaengen toghedise.

[p. 187]

 

‘Bi Gode,’ segghet hi, ‘van paradise,

4630

Nu hebbent dese .ii. wel ghedaen:

 

Si sullen hier al den prijs ontfaen

 

Bi dien dat icker ave verneme.’

 

Die coninc [van] Spaengen antwerde heme:

 

‘Her coninc,’ seiti, ‘en hout u niet

4635

Te vaste aen dat ghi noch siet;

 

Si pinen hem int beghin te [se]re,

 

Bedie wanic, dat hem dese ere

 

En̄ dese dom onlanghe sal gheduren.

 

Hier sijn noch betre bi aventuren,

4640

Die hem houden ieghen den derden dach,

 

Dat men verstaen en̄ weten mach,

 

Wie[n] men mit rechte gheve den prijs,

 

Dies noch die meneghe sijn onwijs.’

 

Doe sprac die coninc van Vrankerike:

4645

‘Si moghen wel ghemackelike,

 

Daer ghi [van] seght, beiden daer naer

 

Een maen[t, ia ooc een ia]er,

 

Eer si op dese .ii. iet ghewinnen;

 

In can [in] ghere wijs bekinnen....’

 

 

4650

Ten tornoy, waer so si quamen,

 

Si droeghens wel over een;

[p. 188]

 

Het booch algader voor hem tween.

 

Bin dien was harde die dach te [gaen],

 

Entie tornoy sal enden saen;

4655

En̄ Gaudijn hurte uut wijchg[here]

 

Met scilde en̄ met gherechten spere.

 

Jeghen hem, die hertoghe van Brabant,

 

Scilt aen den hals, speer in de hant,

 

Diet bin dien daghe hadde ghedaen

4660

Vele wel en̄ groten prijs ontfaen,

 

En̄ souden sijn versamet sciere;

 

Newaer die ioeste benam van Siere

 

Die coninc, ghi moghet horen hoe:

 

Hi quamer dweers ghereden toe,

4665

En̄ stac Gaudine dat hi rumede

 

Den sadel en̄ ter eerden tumede.

 

Dat Parthonopeus stappans wrac;

 

Want hi den coninc van Siere stac,

 

Dat hi van sinen orse viel

4670

Sonder hoverde en̄ bleef int niel

 

Ligghende int groene gras;

 

En̄ Gaudijn ghegreep sijn ors.

 

Eer hire up quam cochtijt diere;

 

Want sconincs gheselle[n] van Siere

[p. 189]

4675

Holpen haren here, den Sarrasijn,

 

Opt ors, dat Gaudijns hadde ghesijn,

 

En̄ eer Gaudijn op conste comen,

 

Haddi sware steken van somen

 

En̄ van somen grote slaghe.

4680

Daer doet so wale bin dien daghe

 

Parthonopeus, die gheselle sijn,

 

Dat op gheen ors ghesat Gaudijn,

 

En̄ [dat] hijt boudelike reet,

 

Daer hijt behilt wien lief wien leet.

 

 

4685

Bin dien es die tornoy ghesceden,

 

Die lichte niet en moch[t] verleden,

 

Door ghenen arbeit daer in te sine

 

[Van] Parthonopeus[e] en̄ Gaudine;

 

Menech prijs was hen des daghes ghegheven.

4690

Haer spere hebben si noch verheven,

 

En̄ hare scilde si voor hem houden,

 

Also als si tornieren souden,

 

En̄ riden woch met sconen hals[berghen]

 

Wel ghewapent thaer[r]e herberghen.

4695

Dus sachse riden die coninc Cursout,

 

Die hen beiden was vele hout.

 

‘Ic sie,’ seit hi, ‘behouden ghinder

[p. 190]

 

Weder keren mine kinder.

 

God Here! hoe scone si te samen

4700

Heden morghin herwart quamen

 

En̄ hoe scone si weder varen:

 

Deus! of ic wiste, wie si waren!’

 

Dus seide Cursout den wille sijn,

 

Dat niemen ne ande sonder Clarijn.

4705

‘Here Cursout,’ seiti, ‘twine beidi noch,

 

Daer nes gheen lanc termijn toe doch,

 

Dat men den besten kiesen sal.

 

Men seghet dicke te bispele: al

 

Die te vroe sijn vonnese seghet,

4710

Datter hem mesprijs an[e] leghet.

 

Het es noch den meneghen onwijs,

 

Wie hier hebben sal den prijs.’

 

 

 

Bin dien was ghinder een ghesceit,

 

Daer ne dochte ooc nemm[e]er to[e] ghescit.

4715

Parthonopeus ende Gaudijn

 

[Saten en̄ dronken den coelen wijn]

 

Ter herberghen, daer hem niet en ghebrac,

 

En̄ daden hem selven groot ghemac.

 

Gaudijn merkede sijns ghesellen,

[p. 191]

4720

Dien hi dies daechs hadde sien vellen

 

Ter erden meneghen edelen man;

 

Daer hine besach, hine conder an

 

Ghemerken niet het ne waer al goet,

 

En̄ peinsede dat in sinen moet,

4725

Dat hi van hoghen gheslachte ware.

 

Ooc vernam hi aen sine ghebare,

 

Dat hi ghepens en̄ rouwe droech

 

Int herte, meer dan hi ghewoech

 

En̄ meer dan hi weerdich was.

4730

Bedie versinnedi hem das,

 

Datti hem niet ne woude vraghen

 

Van sinen lande, van sinen maghen,

 

Meer dan hi hem hadde gheseit;

 

Newaer van sier droefheit

4735

Hem te troostene, seidi:

 

‘Soete gheselle, dat dinket mi,

 

Dat onrecht es dat ghi iet droevet,

 

En̄ u iet ghebrect des u behoevet;

 

Want ghijt so wel hebt ghedaen,

4740

Mochti dese .iii. daghe ghestaen,

 

Dat ghijt also wel daet of bet,

 

Ic dorste wel nemen op mine wet,

 

Dat ghi soudt hebben al den prijs;

 

[En̄ u] en mochte in ghere wijs

[p. 192]

4745

Ontfechtene, ghine sout uwen wille

 

Vorderen al, lude en̄ stille,

 

En̄ woudi meer, het soude sijn.’

 

- ‘Haddic,’ seidi, ‘den wille mijn

 

En̄ nemmeer, so stont mi wale.’

4750

Doe ghinghen soe met derre tale

 

Daer si rusten en̄ sachte laghen.

 

Smorghens, alsi die sonne saghen,

 

Ghinghen si ter kerken messe horen,

 

En̄ senden hare cnapen voren,

4755

En̄ quamen selve na ghereden

 

Allene [si] twee, also siene heden,

 

Of sienre dan si ghistren daden;

 

Vele sachte en̄ wel bi staden

 

En̄ scone ghewapent quamen si echt,

4760

Scilt aen hals en̄ spere gherecht,

 

Helm op thovet, baniere ghebonden,

 

En̄ neder toter hant ontwonden.

 

 

 

Cursout sachse en̄ seide:

 

‘Here Clarijn, ic sie comen beide,

4765

Die .ii. die dachterste slaghe

 

Ghistren ontfinghen binnen den daghe,

 

En̄ nu die eerste sullen ontfaen,

 

Saelt iet na haren wille gaen.’

[p. 193]

 

Die soudaen was voren uut ghetrect

4770

Met .m. ridders, wel [d]ors verdect,

 

Daer die van buten ieghen quamen

 

In enen groenen mersch te samen.

 

Die soudaen nopet dors met sporen,

 

Hi hurt ute en̄ doet hem te voren

4775

Scilt aen hals en̄ spere gherecht.

 

Parthonopeus versietene echt,

 

Die eenradighe entie coene,

 

En̄ hurt ute ioeste te doene

 

Jeghen hem, daer hine siet van verren.

4780

Met hoghen moede en̄ met erren

 

Souden si te samen vallen dinken.

 

Die soudaen liet sijn spere sinken

 

Te nedere, so dat hi scilts meste

 

[En̄] int ghereide sijn spere veste,

4785

En̄ staect ontwee [in] den sadelboom.

 

Parthonopeus nam sijns bet goom,

 

En̄ stackene rechte op dien scilt,

 

Datti onlanghe tghereide hilt,

 

En̄ viel ter erden vele ghereet.

4790

Dat ne was Cursoude niet leet,

[p. 194]

 

En̄ bespotte den coninc Clarine

 

Van sinen hoochghemoeden Sarrasine,

 

En̄ tooghedem dat hi lach int gras.

 

Parthonopeus vinc sijn ors,

4795

En̄ boot heme, daer hi lach ter neder,

 

En̄ bat heme, dat hi op sate weder;

 

Maer binnen dien dat hijt hem boot,

 

Quam op hem die porse so groot,

 

Dat hi ter were moeste vaen,

4800

Alse hi dede, en̄ liet daer staen.

 

Parthonopeus heeft vernomen

 

Wel .m. riddere(n) op hem comen;

 

Daer dede hi ghemoet groot en̄ wonder:

 

Hi voer daer alse een liebaert onder

4805

Daer hi sach dalremeeste porse,

 

En̄ sta[c]ker enen van den orse

 

En̄ reet dore al die van binnen

 

Over op tfelt met groter onminnen,

 

En̄ nam bi der poorten sinen keer.

4810

Daer en ri[e]dic hem nemmermeer

 

Te comene, ochte hi danen ware;

 

Dore al dat hi sijns was in vare,

 

Daer hi sine scone amie sach

 

In den toren daer si lach,

[p. 195]

4815

Sette hi sijn lijf op aventure,

 

En̄ rijt, so hi naest mach den mure,

 

Recht onder die venstre daer si sit,

 

En̄ seide vele cortelike dit:

 

‘Ter quader tijt saghic u nie,’

4820

Op aventure wat sijns ghescie;

 

‘Siet hier mijn wedde op ghenade.’

 

Hine hadde te sprekene enghene stade,

 

En̄ boot der vrouwen sine baniere.

 

So hovesch en̄ so goedertiere

4825

Was int herte die keiserinne,

 

Dat sise nam en̄ halese inne.

 

Diemeer was si vele onvroet das

 

Wat hi meinde, en̄ wie hi was.

 

 

 

Eer Parthonopeus danen voer,

4830

Daer jeghenwordech sat Melioer,

 

Was hi ghemoet met drien speren.

 

Doe trac hi tswert en̄ ghinc hem weren.

 

Doe ghinc hi omme heme houwen:

 

Daer mochte men scone slaghe scouwen,

4835

So meneghe en̄ so onsachte,

 

Dat hi bi sinne en̄ bi crachte

 

Elken dier afsloech ene hant

 

Die heme daden so groten pant;

 

Dus ontfoer hi desen drien.

4840

In groten ancste mocht menne sien,

 

Daer hi liden moeste den rinc,

 

Daer menne in allen siden ontfinc.

[p. 196]

 

Doe quam er ghesleghen toe

 

Gaudijn, die grote sorghe doe

4845

Hadde om den gheselle sijn,

 

Dien hi jeghen meneghen sarrasijn

 

Sach vechten harde ancstelike:

 

Hi quamer toe vele deghenlike,

 

En̄ speelder onder een evel spel;

4850

En̄ Parthonopeus deedt so wel,

 

Dat hi dore hen allen reet

 

Behouden weder, wien lief wien leet.

 

 

 

Die vrouwe heeft sijn wedde ghenomen,

 

Diemeer en heeft si niet vernomen,

4855

Door welke sake hijt hare gaf,

 

En̄ wa[e]rs vele gherne comen af.

 

Maer si was so goedertiere

 

En̄ hovesch, en̄ trac die baniere

 

Al metten scachte tote haer inne.

4860

Des wart, ine weet ho[e] menech, in inne,

 

Di[e]re door haren wille tornieren.

 

Die jugen saghent, en̄ grongieren,

 

En̄ alle diet saghen seiden saen,

 

Dat sijt op minne hadde ghedaen.

 

 

4865

Dit es een ongheval der vrouwen,

 

So wat so si in goeder trouwen

 

Goets doen en̄ op hovescheit,

 

Dat die scalke in dorperheit

 

Merken, en̄ kerent harentare;

[p. 197]

4870

En es enghene so hoghe, die ware

 

Hovesch en̄ van sconen ghelate,

 

Daer si ghinghe ochte daer si sate,

 

In dachcortinghe ochte in spele,

 

Sine souts vernoy en̄ toren vele

4875

Tharen onwille sien en̄ horen.

 

Wael sijn si rise en̄ doren,

 

Die hen so haestelike mestrouwen;

 

Vele oncont es hen van den vrouwen.

 

Hets ene maniere van den wiven,

4880

Die onvro[e]delike vo[e]re driven,

 

Die so wankel sijn van sinne,

 

En̄ so onghestadech ane die minne,

 

Datse hare minne niemanne ontsegghen.

 

Die en willic niet ten vrouwen legghen;

4885

Want die vrouwen sijn ghestadech,

 

En̄ vroet ter minnen en̄ gheradech,

 

En̄ emmer der minnen onderdaen.

 

Bedie en can ic niet verstaen,

 

Dat [men] die onhovesche wijf,

4890

Die hebben so onghestadech lijf,

 

Te rechte mochte vrouwe noemen,

 

En̄ ghelijc de vrouwen doemen,

[p. 198]

 

Die so hovesch sijn en̄ so fijn.

 

Verwaten mochten si alle sijn,

4895

Die lachter en̄ onhovesche woort

 

[Jeghen de vrouwen brenghen voort].

 

Aldus stont Meliore[n doe ghereit];

 

Si was van vele hoves[cheit]

 

En̄ trac die bani[e]re tot [hare],

4900

Dat mesprijsde menech [loghenare].

 

Diemeer en wiste si wie [hi was];

 

Hadde sijt gheweten [sijt seker das],

 

Dat si sijns hadde gheha[t ghenade],

 

Hoe groot so waren sine [mesdade];

4905

Dat en ware te lachterne [twint].

 

Sint dattene die vrouwe [mint],

 

[H]en donket mi enghene [overdaet],

 

Dat si vertoghet scone ghel[aet]

 

Haren lieve, met goeden [wille],

4910

Beide oppenbare en̄ stil[le].

 

 

 

Ghi heren nempt goom dat onder u

 

Der nidegher engheen mi hore nu;

 

Emmer minnic haer [goet te waren]:

 

Ic wilde si doof en̄ bli[nt waren];

4915

Bidie [h]et ware hen selv[en goet]:

 

Die nijt die hen nu pin[en doet],

 

Die[n] si draghen ten vrouwen [waert],

 

Omme hare scoonheit [en̄ milden aert],

[p. 199]

 

Dien en souden si dan ni[et draghen],

4920

Alse sise en hoorden noch en [saghen].

 

Nu bidt te Gode, of ghi se [mint],

 

Dat hi se make doof en̄ b[lint].

 

 

 

Die keiserinne heeft g[hehoort]

 

En̄ niet verstaen des [ridders woort],

4925

Maer Urake verston[t]se [wale],

 

En̄ wart vele bleec en̄ v[ale],

 

Daer sine sach, int aensichte,

 

En̄ so droeflike, dats ha[er nichte]

 

Persijs vernam ane haer [clare]

4930

En̄ hadde sorghe wat ha[er ware],

 

En̄ seide: ‘wat mach di[t wesen]?’

 

Urake maect hare op n[a desen],

 

En̄ Persijs ghinc mede [also saen],

 

Die niet en hadde verstaen,

4935

Ten cantelen, daer si mo[chten]

 

Onder hen segghen, wat si [dochten],

 

En̄ ooc den tornoy besco[uwen].

 

Doe sprac Urake ter jon[cfrouwen]:

 

‘Vele soete en̄ domme Per[sijs],

4940

En verstontstu niet ho[edane wijs]

 

[Die cnape toter keiserinnen sprac],

 

[Als hi ter venstren] sine baniere opstac?

[p. 200]

 

[Bi der t]rouwe[n] die ic di sculdich bem,

 

[Ic saech]t en̄ merkede ane hem

4945

[Dat hi Partho]nopeus si.

 

[Deus! en̄] hoe selewi

 

[Daer toe] comen bi eneghen treken,

 

[Dat wi]ne een luttelkijn ghespreken?’

 

[Alse P]ersijs die redene verstoet,

4950

[Oft si] iet hoghede in haren moet

 

[Omme] heme, dien si in meneghen daghen

 

[En sach], en dorvedi [niet] vraghen,

 

[Al wa]s hi hare vele onghereet.

 

[Men denk]e wel hoet den ghenen steet,

4955

[En̄ hoe] onghemackelijk hi leeft,

 

[Die van] sinen lieve enghene hope en heeft.

 

[Dat wa]s hare van heme ghesciet;

 

[Gheen da]nc en mochte hare werden niet.

 

[Melioe]r en was niet so kint,

4960

[Noc]h in haer herte niet so blint,

 

[Al en] hadde si niet verstaen die tale,

 

[Sine h]adse onthouden wale.

 

[Hadde s]i haers lieves ghemoedet daer,

 

[Si hadde] gheweten wel voorwaer,

4965

[Dat hij]t sekerlike ware,

 

[Die ghe]nade sochte ane hare;

 

[Maer doe en] hopede si sijns levens niet.

 

[Hoe moc]hte sire dan omme ghepensen iet,

 

[Dat hi o]p den velde ware?

4970

[Si wart pe]nsende harentare,

 

[Twi Ur]ake hare ghelaet verloos,

 

[En̄ war]t bleec en̄ varwen loos

[p. 201]

 

[Doe si] van hare was ghegaen.

 

[Den coningh]en dede si dat verstaen,

4975

[Dat si mette]n joncfrouwen soude

 

[Ten tinnen] gaen, omme dat si woude

 

[Met hen] daer corten haren dach.

 

[Si maect] haer [e]wech so si eerst mach,

 

[En̄ beve]elt den heren [dat] si des

4980

[Namen g]oom, dat hem bevolen es.

 

[Hier b]innen heeft Urake vernomen

 

[Ende] siet die keiserinne comen.

 

[Doe hiets]e stillekine en̄ lise

 

[En̄ dede] swighen Persise,

4985

[Dat men har]en raet niet en verneme.

 

Melioer comt en̄ roept Uraken

 

Al sonderlinghe te haerre spraken.

 

Persis bleef allene staende:

 

Der welker herte doghen maende

4990

Dat si Parthonopeus naer

 

Moeste[n] volghen, hier en̄ daer,

 

In den tornoy so waer so hi voer.

 

Doe sprac te Uraken Melioer:

 

‘Suster, mi wordert hoe dat si,

4995

Dat u dus luttel es omme mi,

 

En̄ ic u so hout van herten ben,

[p. 202]

 

En̄ ic emmer weet ye lanc so men

 

U ghedachte en̄ u[w]en raet,

 

En̄ mi sake engene en bestaet,

5000

Die ghi mi vraghet, dat ic se u hale.

 

Soete suster! dat en vo[e]ghet niet wale.

 

Hebbic iet jeghen u mesdaen,

 

Des willic gherne in bo[e]ten staen:

 

Siet hier in bo[e]ten minen hantscoe!’

5005

En̄ metten biddene weende soe

 

Vele serelike met droeven sinne.

 

Daer Urake die keiserinne

 

In dus groten vernoye siet,

 

En dar si van groten sonden niet

5010

Langher helen den nausten raet,

 

En̄ wilt hare segghen hoet staet,

 

En̄ hare dro[e]ve herte so[e]ten.

 

‘Vrouwe,’ seitsi, ‘wat wildi bo[e]ten?

 

Ine weet, wat ghi hebt mesdaen?

5015

En̄ wie ic bo[e]te sal ontfaen.

 

Maer ontect mi omme wat ghi weint,

 

So maghic weten, wat ghi meint.’

 

‘Sote suster,’ seit si, ‘ic en weet

 

Wat si, en̄ wat mi overgheet;

5020

Maer te gherre venstren heden eer

 

Wart mi therte so overseer,

 

Dat ic wel naer was bleven doot,

 

Doe mi die ghene sijn spere boot,

[p. 203]

 

En̄ hi doe stillekine voort

5025

En̄ cortelinghe seide dit woort:

 

‘Ter quader tijt sach ic u nie!’

 

God van hemele! wie was die?

 

Bi heme was verneuwet mijn seer

 

Meer dant was noyt eer.

 

 

5030

P[arthonopeus deet harde wel],

 

Die menich werven in [v]resen vel

 

En̄ dicwile sijns liv[es] in wane

 

Om ere en̄ om prij[s tontf]ane,

 

Daer hi wel uut wart verlo[o]st.

5035

Hi hadde ooc hulpe en̄ troost

 

Op Gaudine den vele coenen

 

En̄ mallijc hadde daer anders te doene.

[p. 204]

 

Bin desen rijt uut deghenlike

 

Die edel coninc van Vrankerike

5040

Als een die gherne soude ioesteren.

 

Hi haddem ghedaen achemeren

 

Na de vrancsche wise [te desen],

 

En̄ bat den sinen dat si wesen

 

Met hem ghetrouwelike:

5045

Jeghen den keiser van Oestrike

 

Soudi doe[n] een ioeste saen.

 

Ter eerster ioesten, die was ghedaen,

 

Quamen die Almanne daer toe

 

So vele, dat si den coninc doe

5050

Sere sloeghen en̄ staken

 

En̄ so nidelike traken,

 

En̄ deden hem so grote porse,

 

Dat sine brochten van den orse.

 

Parthonopeus sagchen vallen

5055

En̄ pongierde onder hem allen

 

En̄ riep so lude: Monioye!

 

Dat sijt alle binnen den tornoye

 

Mochten horen, diere waren.

 

Vele grammelijc quam hi ghevaren

5060

Jeghen den keiser te ghemoete.

 

Dien dede hi saen onder die voete

 

Vallen op die erde neder,

 

En̄ eer hi op quam weder

[p. 205]

 

Ontfinc hi meneghen zwaren slach.

5065

Dat sach Melioer aldaer soe lach.

 

Doe pongierden die Fransoyse,

 

Die Normanne entie Sampenoyse,

 

Entie Ynghelsce entie Bertoene,

 

Die Poytevine, die Brabantsoene,

5070

Bede Grieken en̄ Denen

 

Die waren van desen en̄ van ghenen;

 

Die storm wart suur en̄ groot.

 

Daer was [in] ancst en̄ [in] noot

 

[Die coninc] diere storte neder;

5075

Die Fransoyse gheholpen [op] weder.

 

 

 

[Dies merkede doe Melioer],

 

Hi halp den coninc datti ontfoer.

 

Die coninc wiste niet wie hi was,

 

Newaer hi dankedem sere das,

5080

Datti bi hem was ontgaen,

 

En̄ hi die ioeste hadde ghedaen

 

Jeghen den keiser over hem.

 

‘Here,’ seiti, ‘dat ik bem

 

Der noot ontgaen, des danke ic u.’

5085

- ‘Here coninc,’ seiti, ‘al sonder nu

[p. 206]

 

Hebbic u wel bi ghestaen.’

 

Dat heeft die coninc niet verstaen,

 

Want hijt claerlike hem niet ontbant.

 

Daer ne was ridder no seriant

5090

Negheen onder al sconincs man

 

Hine besa[g]chene te wonder an,

 

En̄ gaven hem groten prijs,

 

En̄ seiden, dat hi in alre wijs

 

Een Fransoys ghelijc ware

5095

Van ghedane en̄ van ghebare;

 

Maer dat hi sprake in griecseer tonghen.

 

Gaudijn quamer toe ghedronghen,

 

Daer si hem hielden omtrent,

 

En̄ sciet gheent parlement:

5100

‘Sullen,’ seiti, ‘dus riddren houden,

 

Die haren prijs hoghen souden?

 

Ghi hebt anders, in minen wane,

 

Te doene, meer dan hier te stane,

 

Hier met deser sameninghe.

5105

Ghi sout emmer tusseen .ii. ringhe

 

Wesen ghereet en̄ openbaer.’

 

- ‘Here,’ seiti, ‘ghi seght waer;

 

Ghi troost mi ten besten.’

 

Gaudijn en lieten niet gheresten,

5110

Die [hem] wel hout van herten was.

 

Bedie hi ghelovede en̄ hopede das,

 

Nadien dat hi aen hem versach

 

Den eersten en̄ den anderen dach,

[p. 207]

 

Moestem God tlijf behouden,

5115

Dat hem die iugen kiesen souden.

 

 

 

Die iugen hebben wel verstaen

 

En̄ ghemerct hoet hevet [ghedaen]

 

Die witte scilt, die silverine.

 

Cursout tooghet den coninc Clarine

5120

Vele blidelike, en̄ hi vraghede

 

Hoe hem die witte scilt behaghede.

 

 

 

‘Es te prisene uter maten.’

 

Dander heren diere bi saten,

 

Sweghen alle gader stille.

5125

Maer Melioer hadde haren wille

 

Gherne ghe[seit, hadso]e ghedorren.

 

Soene dorste gheene tale porren,

 

Daer iemen bi verstaen mochte,

 

Wat soe hadde in haer ghedochte.

5130

Doch moeste soe spreken een lettelkijn.

 

‘Mi dincket,’ seit soe, ‘datter sijn

 

Vele, die ic wel soude gheraden,

 

Diet noch so wel niet en daden.’

 

 

 

Parthonopeus deed al dien dach

5135

So wel, dat men mee ontsach

 

Dan iemen die was opten velde

 

Onder so menech .m. helde;

 

Hi voer ghelijc enen liebaerde.

[p. 208]

 

Gaudijn metten rooden baerde

5140

Plach sijns altoes met goeden wille:

 

Daer hine iet sach houden stille,

 

Dat ne conde hi niet ghedoghen;

 

En̄ Melioer hadde emmer die oghen

 

En̄ haer ghedochte en̄ haer ghepeins

5145

Daer haer lief voer hier en̄ gheins.

 

Die Alemanne waren al ondaen

 

Met groter cracht en̄ som ghevaen,

 

Dat hem sere int herte treen;

 

En̄ droeghen alle over een,

5150

Stappans wrake te doene.

 

Het ware[n] die ghene vele coene

 

En̄ overmoedighe ionghelinghe,

 

En̄ maecten een sameninghe

 

Op die Fransoyse te pongierne

5155

En̄ met crachte te sconfierne.

 

Dit vernam Gaudijn alre eerst,

 

En̄ vruchte dat hem te pinen meest

 

En̄ Parthonopeus[e] soude comen.

 

‘Gheselle,’ seiti, ‘ic hebbe vernomen,

5160

Dat ons groot storm nakende es

 

In corten tiden, des sijt ghewes.

 

Nu vermanet u selven, edel here,

 

En̄ peinst om die[r] werelt ere.’

 

Der tale haddi onlanghe ghebruuc,

[p. 209]

5165

Die Duutsce maecten groot ghehuuc

 

En̄ vielen aen die van Vrankerike,

 

Die so vele onghemackelike.....

 

 

 

So vele.........

 

Parthonopeus, die hem das

5170

Verscaemde, was deerste diese keerde,

 

En̄ Gaudijn, die wel gheleerde,

 

Parthonopeus niet begaf;

 

En̄ dadent so wel, dat mer af

 

Vele sal spreken noch hier naer,

5175

En̄ tellen over .m. iaer.

 

Daer was Herman, die oplach

 

Den Fransoysen, daer hise sach,

 

En̄ was een duvel, een fariseus.

 

Dien ghemoete Parthonopeus,

5180

En̄ stackene van den orse neder;

 

En̄ eer hi op conste comen weder,

 

Ontfinc hi so hijt verdroech

 

Menich zwaer slach en̄ daertoe ghenoech.

 

Int selve pongijs stac hi Francoene

5185

Een [en] ridder lovelijc en̄ coene

 

Van den orse neder, dat hi vlooch;

 

Dat soch, dat hi van sier moeder sooch,

 

Benedide menich man diet sach.

 

Gaudijn pongiert al datti mach,

5190

En̄ stac so enen Frisoene,

[p. 210]

 

Skeisers neve, sier suster sone,

 

Eenen ridder goet en̄ lofsam,

 

Dat hem thooft eerst ter erden quam,

 

En̄ hi sonder hoverde vel.

5195

Dese .ii. daden[t] bede so wel,

 

Dat men niemen prisede ieghen.

 

Bin desen quamer toe ghesleghen

 

Die rike soudaen entie sine,

 

Die diepelike zwoor bi Apolline,

5200

Datti dander soude sconfieren.

 

Het quamen ghevolghet sine[r] banieren,

 

.Xx. .m. Sarrasine,

 

Entie soudaen vercoos Gaudine.

 

Starc en̄ groot was sijn scacht,

5205

En̄ stacken af met groter cracht

 

Voor die voete sgraven van Bloys.

 

Doe vererredem die Fransoys,

 

En̄ liet sijn speer neder sinken;

 

Eer hem die soudaen conste ontwinken

5210

Stac hine neder metten kere.

 

Die soudaen viel en̄ quetsten sere,

 

Maer hem was saen opgheholpen

[p. 211]

 

Beede van ridderen en̄ van tolpen.

 

 

 

En̄ meneghe[n'] rouwe ghehebt te vore[n],

5215

Maer hem was nie dinc so heet

 

En̄ nie so hertelike leet.

 

Hi voer ghelijc enen liebaert

 

En̄ pongierde ten gonen waert,

 

Die woch droech den gheselle sijn,

5220

En̄ stac enen groten sarrasijn

 

Al dorentore beneden der borst:

 

Dat draghen was hem doen ghevorst;

 

Ic wane hijs hem onderwant nemmee.

 

[Sijn] spere brac bi der hant ontwee;

5225

Doe vinc Parthonopeus ten zweerde,

 

Dat men bi wilen onder die eerde

 

In ene oude haghedochte vant.

 

Hi hief[t] met eer ghewilligher hant

 

En̄ sloech enen anderen boven den hovede

5230

So manlijc, dat hijt hem clovede

 

Metten helme toten tanden.

 

Doe ghinc hi met beeden handen

[p. 212]

 

Omtrent hem houwen en̄ vacht.

 

Nochtan ne mochti bi siere cracht

5235

No bi sier manheit wederstaen,

 

[No] Gaudijn, diere was ghevaen

 

En̄ ghevoert met omminnen,

 

Ne condi [in] ghere wijs ghewinnen.

 

 

 

Daer dede Parthonopeus wonder:

5240

Daer hire meest sach, voer hi onder,

 

En̄ nam in die middel den soudaen,

 

Dien hi uten sadele saen

 

Met crachte hief, en̄ leide

 

Op sijn ors voor tghereide,

5245

En̄ souden wech hebben ghevoert.

 

Doe worden die van Persi becoert

 

En̄ sorgheden sere om haren here,

 

Beede om sijn lijf en̄ om sijn ere,

 

En̄ lieten Gaudine doe altehant.

5250

Soudaens ors ghereet hi vant,

 

En̄ satter op en̄ trac sijn sweert

 

Als een man, die wijchs gheert,

 

En̄ voer in vele bitterlike;

 

Entie coninc van Vrankerike

5255

Keerde in haer hulpe weder.

 

Daer wart Parthonopeus ter neder

 

Ghetrect met crachte van den orse,

[p. 213]

 

En̄ wort over hem grote porse....

 

 

 

Teerst dat hire op quam, ic seggu dat,

5260

Dat die wijch wart staende groot,

 

Daer en was gheen bloots mans noot,

 

Daer was menech scoon slach ghesleghen;

 

Daer vacht die soudaen als een deghen,

 

Die[n] meneghe scoon aventure ghevel;

5265

Daer deet die coninc van Siere wel,

 

Die selden binnen den daghe reste;

 

So dede die coninc van Paleste;

 

Die coninc van Lybe en̄ van Mede

 

Dadent daer vele wel bede.

5270

So dede die coninc van Bladac,

 

Dat men vele daer ave sprac.

 

Daer deet wel die coninc van Bile,

 

Des daechs en rusti ghene wile.

 

So dede dic coninc van Ermenie;

5275

Die rike keiser entie vrie

 

Van Almaengen deet so wel, dat hijs

 

Hadde groten lof ende prijs.

 

Daer mocht men sien groot wonder werken

 

Den edelen coninc van Denemerken.

5280

Die hertoghe van Brabant deder so,

 

Dats die sine waren vro.

 

Die hertoghe van Sassen deet wel,

 

En̄ toghede menich man sijn spel.

[p. 214]

 

So dede die hertoghe van Ardene,

5285

Daer toe dese entie ghene

 

Die ic niet ghenoemen can.

 

Maer daer dede die wr[e]ede Herman

 

Vele wonders, eer hi danen sciet;

 

Hi was so groot, mine wonders niet.

 

 

5290

Van buten deet vele [b]oudelike

 

Die edel coninc van Vrankerike;

 

So dede die coninc van Inghelant,

 

Die starke entie coene wigant.

 

En̄ van Vlaenderen die rike grave

5295

Deet so wel, dat men daer ave

 

Noch sal spreken over .m. iaer.

 

Alle ioesteerden si daer

 

Scone [so]nde[r] dorpernie;

 

Entie hertoghe van Normendie

5300

Was op tvelt coene en̄ goet.

 

Daer dede menech scoon ghemoet

 

Die edel hertoghe van Bertaengen.

 

So dede die coninc ooc van Spaengen.

 

 

 

Ofte hi moeste verwinnen doe

[p. 215]

5305

Al den tornoy, of bliven doot;

 

Bedie bedreef hi wonder groot.

 

Daer deet so wel die rike coninc

 

Van Spaengen, die fiere ionghelinc.

 

So dede die [grave van Provencen]

3310

Entie coninc van Valencen,

 

Entie coninc van Cartaengen;

 

Entie coninc van Araengen

 

Ontfinc daer so grolen lof

 

Dat mer langhe sal spreken of.

 

 

3315

Van den rijesten hebbic ghetelt,

 

Hoe wel sijt daden op tvelt,

 

Der armer riddren was gheen ghewach

 

Daer vele dogheden aen lach.

 

Dese sto[rm ghe]duerde toter nacht,

5320

Dat men daer [b......]like vacht.

 

Bin dien quam daer toe deghenlike

 

Die edel coninc van Vrankerike

 

Tote Parthonopeus ghevaren,

 

Daer hi entie sine bi waren

5325

Dickent uter noot verlo[o]st,

 

En̄ sochte aen hem hulpe en̄ troost.

 

‘Nu ghe[raet] mi’, seiti, ‘edel here,

[p. 216]

 

Die onse sijn beancsent sere,

 

En̄ sullen bliven in den lachter,

5330

Wine doense keren met crachte achter.

 

Ghi siet wel, hoet ghescepen steet.’

 

Parthonopeus was wel ghereet;

 

Dies wiste hem die coninc groten danc.

 

Daer was die tale ne bore lanc,

5335

Monioye! riep hi harde lude;

 

Op dAelmanne, die duutsce lude,

 

Pongierdi met groter grimmen,

 

En̄ riep mit wel luder stimmen:

 

‘Monioye! Monioye!’ menich Fransoys,

5340

En̄ boven hem allen die grave van Bloys,

 

Die een fris pongijs dede.

 

Het volghede daer den coninc mede

 

.IIII^m. ridderen teere roten

[p. 217]

 

En̄ dede[n] wel eer boghescote[n]

5345

Dander vlien met groter cracht.

 

Dat was Gaudijn die daer vacht

 

En̄ dede met scilde en̄ met spere

 

Meneghen keer en̄ grote were.

 

 

 

Ne hadde gheweest die soudaen,

5350

Vercoevert waren die van binnen;

 

Hi lach hem aen met omminnen,

 

En̄ dreefse achterwart met crachte

 

So langhe, dat hise daer bi brachte

 

Daer Melioer ten veinstren lach.

5355

Teerst dat hise met oghen sach,

 

Wart hi versch en̄ ghinc daeronder

 

Werken vele mere wonder,

 

Hadt hem die nacht niet benomen,

 

Dat segghic u, het ware comen

5360

Ten groten leide die[n] Almannen.

 

Die tornoy wart daer op ghebannen

 

En̄ ghene sameninghe ter vaert,

 

En̄ men trac ter herberghen waert.

 

 

 

Parthonopeus ende Gaudijn,

[p. 218]

5365

Die vro ende blide sijn,

 

Riden wech haren clenen walop.

 

Men mach wel houden spot

 

Met Clarijn, dies hevet nijt;

 

Cursout sietse en̄ benedijt

5370

Dien lichame diese droech,

 

En̄ seghet dat hem dinct ghenoech

 

Beede dat si comen en̄ varen.

 

Vele wa[er]re, dies blide waren,

 

En̄ vele, dies waren onvro.

5375

Oyt hevet die werelt ghestaen also:

 

Door nijt waest den quaden leit,

 

Den goeden lief, die met hovesceit

 

Minnen die goede door haer doghet;

 

Dies ghi alle wel merken moghet

5380

Hoe dit staet, en̄ hevet ghestaen.

 

Maer ghi ne connets niet verstaen

 

Wat Melioer dreef tien tiden,

 

Als soe wech haer lief sach riden,

 

En̄ soet en conde ghespreken niet.

5385

Maer so ghedaen es mi ghesciet,

 

En̄ hebbe selve so vele gheproevet,

 

Dat dicke mijn herte verdroevet,

 

Dat ic al wel weet en̄ kinne

 

Hoe doe haer was in haren sinne,

5390

Als van mi selven no me[e] no min:

[p. 219]

 

Soe dwanc haer herte en̄ haren sin

 

En̄ wouder een woort niet spreken toe.

 

In zwaren ghepeinse sat soe doe.

Vs. 4343. Bewessen, voorzien, Vglk. vs. 1007. 4351. Cod.: Ciefdoire. - Brugghen rijmt met ligghen; vglk. vs. 4555. 4333. Ik durf niet en̄ die twee schrijven, omdat hare namen zoo bepaeld volgen. 4359. Van den live ondede, van hare schoonheid deed verliezen. 4363. Cod.: ..n here Oirsabers, dit laetste gewijzigd; het schijnt eerst Cursabers geweest te zijn. 4369. Cod.: vernamen, verkeerd.

Vs. 4375. Cod. heeft alleen nog: ..sien.., dat zoo wel Gesienest als Gesienlec kan geweest zijn. Voorts Cod.: ogen: vertoogen, sic. 4380. Sienre, comparat. van siene. Cod.: enech. 4384. Cod.: mijn lieget mijn. Op 't gehoor en naer de uitspraek geschreven? de voorlezer zal wel mi en als mien (mijn) uitgesproken hebben. Vglk. vs. 4583. 4387. Cod.: weesse. 4388. Cod.: hoe sijt h. 4389-4390. Cursout, die hier spreekt, kende ze niet. 4394. Cod.: plaetsce. 4395. Aen die ringhe, bij de barreelen van het strijdperk.

Vs. 4397. Te samen ghevallen, tot de zelfde partij behoorende. 4398. Cod.: Ne ware datter - waren is voor ons enkelijk: Maer er - waren. 4405-06. Vglk. vs. 4622-23. Daer heeft Cod. ende, hier en̄, met den zelfden stoplap. 4407. Cod.: Si namen = si noopten. Vglk. vs. 4591. 4409. Manlijc, ieder, elc van hen twee. Manlijc den sinen, ele den zijnen, vindt men honderd mael, maer hier, na die (of dien?) si vercoren, vormt het een pleonasm, en de plaets is ook gedeeltelijk door den afschrijver bedorven. Zie hier wat er staet:

Si namen die orse metten sporen
Te leede den gonen die si vercoren
Manlijc den sinen wel degenlike
Gaudijn stac wel degenlike
Den sinen dat hi vel op deerde.

Ik heb dat zoo veel noodig in mijnen tekst verbeterd. Namen voor noopten is gemakkelijk te verdedigen, al is het minder eigen en vrijer. De plur. den gonen die is juister dan in sing. dien zou zijn, en kan het best het overbodige den sinen helpen uitleggen, met Manlijc den sinen als eene nadere bepaling tusschen twee kommas te plaetsen. Mijne verbetering van het lomp herhaelde wel degenlike in gheweldelike zal ieder goedkeuren. 4412. Cod.: Dies and's geerde. Ik heb de letters naer onze zwaerdere uitspraek verdeeld; want de zin is: Parth. die den anderen wilde treffen (ieder had den zijnen gekozen), stak man en peerd neder. Sanders = des anders, ons des anderen; de genit. hangt af van geerde, begeerde.

Vs. 4414. Cod.: h' ne weder (sic); vglk. vs. 1882: No haer no weder. Hier is het: van geenen kant. 4418. Die sijns gheerde, die hem aenvallen wilde, die hem zocht, gelijk vs. 4412, sanders gheerde. 4420. Cod. heeft alleen: Dat hi wilde. 4421. Van hant te hant moest ten tijde des dichters een proverbiale spreekwijs zijn. Vglk. van tak op tak, enz. 4425. De bovenste helft van al de letters is weggeknipt, maer voor wie het geschrift kent, heeft er gestaen: Bid' doet die d' doen, dat ik verbeter met doet in daet te veranderen en met het uitgevallene si (Parth. en Gaudijn) te herstellen. Vglk. vs. 4428. Men lette op de constructie. De zin is: Door dezer krachtige hulp, de andere van de buitenpartij, die ten eerste achteruit gedeinsd waren, vercoeveren, hervatten moed en keeren terug in 't gevecht. 4429. Cod.: tortonoy. 4430. Cod.: menich', misschreven, gelijk meer op dit blad. 4434. Cod.: icxe, maer 4436 icse.

Vs. 4437. Cod.: keyserinne saen, en volg. r. segget waen. Het rijmwoord saen zat den kopist in de ooren. 4443. Cod.: hoe rikelijc, dat in Meliors mond niet past; bij Crap.: aïrosement. 4449. Vglk. vs. 4429. 4451. Dat is hier dattet, dat het. 4453. Cod.: vaste persede, en als slot van den volgenden regel: lettel arste, dat niet rijmt en onverstaenbaer is. Daer dit geheel blad slordig geschreven is, zou ik geerne, naer den zin, en de letters volgende, ceste of teeste gegist hebben, maer dat rijmt ook niet, zelfs wanneer men persede tot perste zou verkorten. Ik heb mij dus herinnerd dat ik elders resten = rusten of rasten zag en, bij gebrek aen iets beters, perste: reste geschreven. Aen de metathesis van de r in perste (preste) moge de lezer zelf denken.

Vs. 4460. Cod.: vroechte niet. Met het praesens wordt alle onderzoek nopens de spelling onnoodig. 4463-65. Ik heb de twee verzen die tusschen deze invallen, hunne plaets onderling doen verwisselen. In mijn Cod. stonden de rijmwoorden der vier verzen zoo gerangschikt: coene: scone; doene: trone; waervoor mijn tekst ontegenzeggelijk de verzen heter na deze orde der rijmen schikt: coene: doene; scone: trone. Niemand beelde zich echter in dat ik alleen naer het rijm zie: zulks zou noch mij noch hem tot eer strekken. 4467. Cod.: man neen (sic) en si. 4169. Cod.: ver laeti (sic, gesplitst). 4470-4514. Zoo ergens, dan is 't wel hier, in deze vier en veertig verzen, dat mijne aenvulsels enkelijk dienen kunnen om den samenhang van het verhael vatbaerder te maken, daer ze benevens de verminkingen die de schaer van den boekbinder hun later heeft doen ondergaen, reeds van het begin af niet geheel nauwkeurig door den kopist schijnen overgeschreven geweest te zijn. Men zal zien dat ik doorgaens weinig rondgezocht heb en eene ruime plaets openlaet voor de verdere gissingen en voorstellen van anderen, en mij zelven aen hunne gispingen willens en wetens blootstel. 4475. Dezen regel heb ik niet aengevuld, en zonder de kant-cijfers, die ik niet meer verplaetsen kan, zou ik hem geheel uitwerpen, als zijnde het gevolg van eene misvatting van den kopist die de vss. 4474, 4475 en 4484, 4485 eerst verward had, en daerna zijne misgreep door eene onbehendige omwerking heeft willen verbeteren, hetgeen men nog klaerder erkennen zou, indien de rijmwoorden van al deze verzen niet verloren waren. Want zoo het mij gelukt is, voor en na vs. 4475, dat ik tusschen sluitteekens stel, al de overige twee en twee te kunnen doen rijmen, is het onbetwistbaer dat tusschen beide deelen de regelmatigheid van het rijm onderbroken was, ten ware men mij bewees dat al mijne rijmparen, het zij wat den zin of wat de juistheid der uitdrukking betreft, kwalijk gekoppeld zijn. Ik voeg er bij dat ik dit bewijs dankbaer ontvangen zou; maer vs. 4475 was wel een zoo gezegde wees.

Vs. 4477. De letters vo waermeê de regel in 't fragment afbreekt, en die ik behouden wilde, maekte de aenvulling uiterst moeyelijk, hetgeen met do(or) een enkel spel zou geweest zijn. Ik schrijf mijn voor al in twee woorden, in den zin van voor allen, boven al de anderen die in het steekspel waren. Na gheprijst was van dien noodig om het verband met den volg. regel. 4479. Voor plaghen zou ik, zonder het rijm, liever hier het bepaeldere wachtten gezet hebben; doch zie vs. 5141. 4482. Verhind: wel ghereet ter were, om hunnen aenvoerder bij te staen. Voor Met scilde staet in Cod. met solde, dat mij een oogenblik lastig gevallen is. - De twee voorgaende regels deed ik slechts rijmen.

Vs. 4502. Cod.: En̄ dies hi sere verstu..... Van dit zoo afgebroken woord is niets te maken dan verstunede of (wat ik anderen overlaet) verstunet was. Verstunen, dat men elders nog niet gevonden heeft, meen ik, moet hier gram worden, het fr. s'irriter, beteekenen. Het simplex stunen komt meermaels voor in den gemeenen zin van poogen, geweld doen. Z. Halb. op Maerl., en het Gloss. op den Lek. Sp. Mij kwamen de twee woorden hier juist van pas, te meer, daer ik dit uitzonderlijk rijmpaer hoogst noodig had om mij van de ware opvolging van al de andere te verzekeren. De heer Jonckbloet mag mij geluk wenschen dat ik geen weezen gemaekt heb. - Die soudaen heb ik er bij gedaen in plaets van En̄ dat er stond, en niemand zal het uitwerpen. - Dies, dat van verstunede afhangt, kan zoo wel de gen. van het demonstr. zijn als in die des opgelost worden, volgens de ponctuatie die men achter het volgende vers stellen zal. 4508. Waerom ik hier, van het overblijvende co...., coenlic gemaekt heb, zal men uit De Jager's Verscheidenh., blz. 286, vlgg., verstaen. 4515. Hi, de soudaen, die den schild van Parth. hem uit den arm gesteken en verre op het plein doen rollen had. In 't fr. is het Parth. zelf die op den grond geworpen, parmi le camp rué, wordt, en vs. 8085 zegt, Li blanc escus est or à pié. Maer de tegenspraek die daer tusschen deze verzen en vs. 8095 bestaet, bewijst dat gene tekst bedorven is.

Vs. 4528. Cod.: .....uge was hier ave. Van dit ....uge wist ik volstrekt niet wat maken, toen het mij inviel dat mijn Cod. dikwijls ou voor oe schrijft, hetgeen mij eerst oege, en weldra vroege en verder, geholpen door den zin, te vroeghe gaf. Om den zin te doen verstaen zal het mij genoeg zijn te zeggen dat ave- of afgheërvet niets anders is dan onterft, gelijk wij vroeger, vs. 1875, ave maken voor ontmaken zagen, en dat beide (active) de zelfde beteekenis van berooven, (passive) die van verliezen hebben, en den zelfden genitivus regeeren. Deze vier verzen die de dichter hier Clarijn in den mond legt, zijn geen vertaling uit het fransch, dat de helft korter is; het vijfde vers alleen, dat nu volgt, schijnt iets gemeen met het tweede van 't fransch te hebben. Zie hier al wat Clarijn daer zegt (vs. 8085):

Li blans escus est ore à pié;
Or vos en ferai bon marcié.

Deze laetste regel verstout mij om in onzen verminkten tekst Ic saets, en niet Hi saels, met betrekking van het verbogen pronomen (s = des) op scilt, aen te vullen. 4530. Nieloop, vglk. vs. 3916. Hier beteekent het ligtveerdig. 4532. Goude, zoude gelden, betalen. 4536. Sint, omdat. - Treen, impf. van tranen, weenen.

Vs. 4538. Cod.: .....ornoy dat hem mesquam, bedorven; het moet haer mesquam zijn, gelijk ik herstel. De kopist dacht aen hetgeen Parth. overkomen was, en heeft de betrekking van dat niet begrepen hetwelk als relatief van tornoy afhangt. Mesquam is mishaegde; en hoe hatelijk dat tornooy haer was, hebben wij reeds bij vs. 3196 en elders genoegzaem bemerkt. Geen wonder dus dat zij er niets in vernam dies hare te hooghene luste. 4539-40. Voor het rijm, herinnere men zich het gewoon gebruik van lust voor list. 4541. Had soeter gheweten, = had soe het (haer lief) er (daer) gheweten. Vglk. echter ook vs. 1535. 4542. Cod.: ....r waer al. Die r, waer het voorgaende woord op eindigde, wijst eerder op Haer dan op Daer, dat meestal verkort D' geschreven wordt; maer de zin van geheel den regel is twijfelachtig. De dichter schijnt te willen zeggen dat, indien Melior geweten had dat Parth. onder de kampers was, zij zoo stilzwijgend daer niet zou gezeten hebben. En dat zegt ook het fransch: S'el l'i s'eust, ne fust pas si. Ik laet den lezer beslissen. - Al anders is ons wel wat anders = meer, en niet zonder belang. 4545. Misschien beter: Bi onghevalle, en dan voorts alleen ghevallen in plaets van ontvallen?

Vs. 4559. Cod.: ...t beede vielen neder int gras. 4560. Indien ik wel reken, moeten hier vijf of zeven regels weggesneden zijn, en het gebrek van het rijm bewijst dat voor of na vs. 4562 ook een vers uitgevallen is. De opvolging der bijzonderheden van het gevecht in de fransche beschrijving is voor mij niet geheel klaer, en bij onzen dichter is ze gewis de zelfde niet; het is dus tweemael onraedzaem dat ik den overgeslagen regel zoek aen te vullen. Ik kan allen zeggen dat mij dunkt dat hij een tweede lid wezen moest van vs. 4561, en het laetste woord er van swaert was, rijmende met waert, slotwoord van het volgende vers. De soudaen, die zijn speer in stukken gesteken had, keerde terug met het zwaerd in de vuist, doen Parth. hem te gemoet reet, enz. Ten gevolge van het veronderstelde rijmwoord laet ik den regel mede tellen. 4561. Cod.: dors. 4564. Cod.: geraecte. 4565. Cod. duidelijk: den kinne. 4567. Cod.: gebaert. Vglk. vs. 4609. 4568. Siere ghesellen, zijne hulpbende, waervan vs. 4479 en volgg. 4573. Cod.: Die grote, hetgeen in den volg. regel prijsden eischen zou. Met den genit. object. is de zin: om de groote manheid die hij toonde, presen hem, enz. 4577. Cod.: so gebringen, dat men zou kunnen uitleggen, maer het zal wel misschreven zijn voor gedringen (hier gedrongen worden), dat men vijf regels verder (4582) nog wel mogt erkennen, al staet er gedrinct, en niet gedrongen en, daer het slagen geldt, men te gelijk aen 't meer gekende correlatief scinken denkt. Hoe men dit ook neme, op de eerste plaets schrijf ik ghedringhen. Eene zaek verwondert mij, namelijk dat de dichter op de zelfde plaets zijn zeggen niet liever op een' ridder in 't algemeen dan op een' prince toegepast heeft. Wat doet de hoedanigheid van prins hier? Dat zal wel van den kopist zijn die meer meende te zeggen. - Dede dien, drong d. soud.

Vs. 4583. Cod.: diet saen (sic). 4585. Riesheit, dwaesheid. 4586. Cod.: and'. 4588. Cod.: steke. 4591. Het peerd metten sporen nemen zagen wij reeds vs. 4407. 4593. Cod.: benoet. 4598. Cod.: .cō. stavels. 4599. Cod.: mochten, dat men door mocht hem uitleggen kan, mits in den volg. regel slechts eene appositie en nadere bepaling te zien: hem, dat is zijn geschreuw, enz. Zonder die onderscheiding is de tael ernstiger. 4600. Cod.: Sijn gecrijch dat op gecrijsch wijst waer de s achtergebleven is, maer met Sijn, dat op den gevallenen alleen ziet, en niet op meerderen, schrijf ik liever ghecrijt.

Vs. 4603. Op lach, sic Cod. drukte. Gaudijn sloech Herman die Parth. zeer benauwde. 4608. Vglk. vs. 4567. 4615. Vglk. vs. 4568. 4619. Cod.: sine baroene. 4620-21. Versta: Mij dunkt dat diegene den witten schild nog in zijn bezit heeft, die hem hier bragt. Cursout antwoordt op Clarijns spot, vs. 4526. 4622-23. Cod.: ende. Z. vss. 4405-06.

Vs. 4631. Cod.: Si sullen al hier. 4633. Van ontbreekt in Cod. 4636. Cod.: int begin tere (sic). Crap., vs. 8181: trop se hastent d'els pener. 4638. Cod.: desen dom. Van die flexie spraken wij reeds vroeger. Wat dom betreft, dat Kil. als oud aenwijst en door vapor vertaelt, gelijk hij ook voor domp en damp doet, het is de zelfde figuer die wij in het Non fumum ex fulgore, enz., van Horatius vinden. 4646. Cod.: Daer gi segt. Ik voeg er van of, zoo men wil, af bij, en versta het van de betre die in vs. 4639 bedoeld werden. 4647. Gansch het midden van dezen regel is doorzigtbaer gelijk een lap satijn die in de ploey versleten is. Men onderscheidt er noch slechts vier of vijf zwartere vezeltjes waer letters geweest zijn. De zin was door 't fransch aengewezen. 4650. Si, Parth. en Gaudijn, die, na zich een oogenblik van het tornooy verwijderd te hebben, thans van hun uitstapje terug keeren om den dag met eene laetste joeste te sluiten. 4651. Cod.: drougens, droegen des.

Vs. 4653. Cod.: h'de dien dach te g...., de schrijffeil dien voor die is zeldzamer dan die voor dien. - Harde = grootelijks. 4661. En̄ souden. In plaetst van enkelijk si te laten aenvullen, zou men even goed de conj. copul. er door kunnen vervangen, zoo de inversie van den volg. regel het niet ontried. Dat het pron. pers. dikwijls uitblijft, zal wel, hoop ik, niemand mij willen leeren. 4666. Tumede, van tumen, waer ons tuimelen het frequentatief van is. Het staet ook bij Maerl. 4669-70. Cod.: viel: niel. Wat int niel blijven is, weet ik niet; en niets meer wat nel, rijmende met vel, zijn zou. Aen mul laet het gras niet denken. - Het spotachtige sonder hoverde komt nog weder. 4672. Hier begint het tweede fragment van Groningen. Daer staet naer gewoonte: Gaudin, sin en zoo voorts: cohte hiit dire, enz., de eigenaerdige spelling die wij reeds kennen. Mijn Cod. schrijft hier: gegreef. 4673. Cod.: uut quam; Gr.: opquam. 4674. Gr.: W. dies coninc. De onverbogen genit. coninc komt dikwijls voor. Cod.: geselle.

Vs. 4676. Cod. en Gr.: Op dors. 4677. Gr.: conde op comen. 4678. Gr.: Hadde hi grote. 4679. Cod.: En̄ vele zware sl.; Gr.: En̄ van somen sware. 4680. Cod.: Daert doet so wel. Gr.: wale binnen dien d. 4682. Gr.: Dat op siin ors quam. 4683. Cod.: Daer hijt behoudenlike reet; Gron.: En̄ hiit boudelike. 4684. Cod.: En̄ hijt behilt; Gr.: Daer hiit behilt. Deze regel deed mij aen boudelijke den voorkeur geven. 4585. Gr.: Binnen. 4686. Gr.: Die niet lihte en moh, sic; Cod.: mach. 4687. Gr.: Dore engenen. 4688. Gr.: Parthonopeus; in Cod. is 't verkort. Van ontbr. in beide; ik vind de gedachte zelve ver gezocht en duister. 4689. Gr.: Meneh pris was hen dies dages. 4690. Gr.: Hare speren h. si hoge geheven. 4691. Gr.: En̄ hare scilde si vore hen h. 4692. Gr.: A. alse si. 4693. Gr.: en weh met haren h.... 4694. Cod.: thaere herb....; Gr.: te haren. 4695. Dit vs. en de vier volgg. zijn in mijn Cod. afgeknipt. Ik geef ze dus naer Gron.

Vs. 4698. Mine kinder is wel hartelijk gezeid, maer vooral om Clarijn te tergen. 4699. Gr.: Got H. ho sc. 4700. Gr.: Hede morgen hare q. 4701. Gr.: ho. 4703. Cod.: Doe seide, kwalijk, daer stond welligt Soe in 't model van den kopist. 4704. Cod.: ne hande; Gr.: nieman en ande. Dat niemand bestrafte behalve Clarijn. 4705. Gr.: twi en beidi doch. 4706. Gr.: nes engeen lane tiit toe noch. 4707. Gr.: kisen sele. 4708. Gr.: segt d. in bispele. 4709. Gr.: te vroech sin v. segt. 4710. Dat hiis dicke mespriis heft. Het rijm van Gron. zou te verschoonen zijn, indien daer in plaetst van segt geschreven stond secht. Maer de kopist van dat Hs. mijdde schier overal de ch, en kende misschien hare affiniteit met de f niet. 4713. Gr: Binnen dien wart - gesceet. 4714. Gr.: Dar en doech oec nember toe gesegt. Alweêr het rijm door den kopist bedorven. 4715. Cod. en Gr.: ende; maer vglk. vs. 4405, waer Cod. en̄ schrijft. 4716. Regel in Gron. van de eerste tot de laetste letter doorgesneden. 4717-18. Deze regels staen in Gron. in omgekeerde orde; ook ontbreekt daer groot. 4719. Cod.: sijn geselle; Gr.: mercte sins gesell...(?)

Vs. 4720. Gr.: dages. 4722. Gr.: sah. 4723. Gr.: niet dan al goet. 4726. Gr.: ane; Cod. gelijk overal: an. 4727. Cod.: drouch; Gr.: droh. 4728. Cod.: gewouch; Gr.: meer dan sin gewoeh. 4730. Gr.: versinde hi heme; Cod.: verswinnedi. 4734. Gr.: Dat hi heme niet en w. 4732. Cod.: V.s. geslachte in plaets van lande. 4734-35. Versta: Maer om hem te troosten. Gron.: sire - heme - seide hi. De kortere verzen hier vergelijke men met de zoo genaemde Clausulen bij de grieksche en latijnsche dichters. 4736. Gr.: donct mi. 4737. Gr.: gi iet droft. Cod. onthr. iet. 4738. Gr.: En̄ niet en hebt dies gi behoft. 4739. Gr.: giit so wale. 4740. Gr.: ontstaen. 4741. Gr.: gi also daet ochte. 4742. Gr.: dorst. 4744. Cod.: ... en mochte in gere. Gr.: mohte engere wijs.

Vs. 4745-4749. Zijn weggesneden in Cod.; Gron. schrijft uen w. 4750. Cod.: gingen so och metter tale; Gr.: gingen si met derre talen, dat ik volg, liever dan in de les van Cod. och onnoodig in woch (wech) of in of te veranderen. 4752. Gr.: eer si d.s.s. 4753. Gr.: ten monstre. 4756. Cod.: Allene twee, als ic eer seide, dat van den kopist is. Gr.: Allene eene twe alse siende (l. siene) heden. Vglk. den volg. regel, als mede vss. 4375 en 4380. 4757. Gr.: Ochte sienre dan si gisteren waren. Zelfs zonder het rijm is dit laetste woord eene domheid. Cod.: Of scoenre dan, ook eene onnuttige uitlegging of glosse van 's dichters woord. 4758. Gr.: met staden. 4759. Gr.: comen si. 4760. Gr.: ane hals ende, zoo, voluit. 4761. Deze regel is in Gr. weggesneden. 4764. Gr.: Her Cl. 4765. Gr.: twe die dechterste. Cod.: tachterste. 4766. Gr.: Gisteren - in dien d. 4767. Gr.: dirste selen. 4768. Gr.: Salt iet na. Cod.: Saelt na.

Vs. 4769. Gr.: sottaen w. vore uut. Cod.: voren uut. 4770. Gr.: riddren tors v. Cod.: wel ors v. 4771. Gr.: Dar jegen die v.b.q. 4772. Gr.: groten mers. 4773. Gr.: sottaen nopede dors. Cod.: nopet dors. 4774. Gr.: En̄ hortet ut en̄ deets hen te v. 4775. Gr.: ombe hals. 4776. Cod.: versienten echt. Gr.: versitene. 4777. Gr.: en̄ die cone. - eenradige, standvastige? 4778. Gr.: hort ute alse joeste. 4779. Gr.: Jegen heme dar. 4781. Gr.: te samen vallen dicke. Cod.: te samen dincken. 4783. Gr.: nedre so d. hi scilts miste. Cod.: hi tscilts meste. 4784. Gr.: En̄ - veste. Cod. begint zonder conj. 4785. Gr.: stac ontwe den sadelboem, onzin. 4786. Gr.: nam tsins bat goem; waer tsins enkelijk voor sins (sines selves) kan staen of speres, stekes, enz., bijgedacht moet worden. De t dient dikwijls ter versterking der 's. 4787. Gr.: stakene - den sc. 4788. Gr.: Dat hi. 4789. Cod.: ter erde..... gereet; maer dit woord is van ouds herschreven en twee of drie letters zijn er voor uitgesleten. Het is de keerzijde van de plaets daer ik onder vs. 4647 van sprak. 4790. Gr.: Dat en was C. en bore leet. Cod.: Dʒ ne w.C. niet l.

Vs. 4791. Cod. nagenoeg onleesbaer: En̄ beproevede den coninc Clarine. Ik volg Gr. wiens les zeker is, hoewel de andere mij kiescher schijne. 4792. Gr.: Van sinen here, den sarrasine; afschrijvers gestamel. De ware les, die van mijn Cod., was gelukkig nog een weinig zigtbaer. 4793. Cod.: in gras. Het rijm gras: ors zag ik vss. 4671-2 onwetens voorbij. Gr.: togede heme war hi lah. 4795. Van hier tot vs. 5022 ontbreekt ons alweêr mijn Cod.; maer het tweede fragment van Groningen vult de geheele gaping aen. In plaets van varianten zal ik dus hier een tijd lang ten hoogste eenige gissingen aen te teekenen hebben. Het eigenaerdige der reeds genoeg gekende spelling zal ik meestal ongemeld gelijk in 't voorgaende blijven wijzigen. 4799. Liet = liet het (peerd), - daer, waer de soudaen lag. 4803. Gr.: riddere; vglk. v. 3887. 4806. Gr.: staker; vglk. vs. 4788. 4810. Gr.: heme nemb. 4811. Ochte hi, enz., indien hij van daer weg of ontkomen waer.

Vs. 4820. Op aventure, enz. Deze regel is eene bemerking van den dichter en alleen om gemakkelijker te rijmen, in plaets van vs. 4818 voort te zetten, eene parenthesis geworden. 4827. Gr.: Dember. 4830. Gr.: jegenworden. 4831. Ghemoet, ontmoet, aengevallen. 4837. Gr.: Elken dien. 4839. Gr.: ontfor. 4840. Gr.: anxste mohte.

Vs. 4849. Vechten hiet spelen bij onze vroegste voorouders. 4850. Deedt, deed het, zijne zaek, vechten, zich verdedigen. Vglk. vs. 5030. 4854. Gr.: Dember. 4855. Gr.: Dore. 4858. Gr.: hovesh, sic, voorts ende trac. 4859. Gr.: tote hare inne. 4861. Gr.: Dire dore. 4863. Gr.: diit s. seident. Die t is geen flexie, maer regiem (pron. demonstr.); dus geen fout. 4867. Gr.: hoveschit. 4868. Dat = dattet. 4869. Gr.: kirent harenthare.

Vs. 4876. Gr.: Wal. 4877-78. Gr.: mestrowen: vrowen. 4880. Gr.: onvrodelike vore. 4884. Die ziet op 't voorg. maniere of voere. Hij onderscheidt bepaeldelijker dan De Clerc tusschen wiven en vrouwen. 4887. Gr.: ember. 4889. Gron. ontbreekt men. 4890. Lijf, leven. 4891. In 't afschrift dat ik van het Gr. fragment bezit, staet vrowen, maer mij dunkt dat ik op 't perkement zelf vrowe gelezen heb dat, stoffefijk genomen, goed is, en dat ik, als tamelijk zeldzaem, in mijnen tekst opneem. 4892. Gr.: geliic den vrowen domen. De kopist heeft zich door het gewoon gebruik van gelijk, met den dativus, laten misleiden. De dichter zegt niet dat hij niet verstaet hoe men de onhovesche wijven mag doemen gelijk de ware vrouwen (dat kan hij niet zeggen, want niemand doemt deze); maer hoe men de onhovesche wijven vrouwen noemen kan, en door een gevolg dier verwarring, te gelijk met deze valsche vrouwen, de overige en te recht dus genoemde vrouwen doemen durft. Ik schrijf dus: ghelijk de vrouwen doemen; dat is te gelijk, door een zelfde vonnis, met de ligtzinnige wijven de gestadige vrouwen veroordeelen.

Vs. 4896. Dit vers, dat afgesneden is, vul ik naer den zin aen. Al de volgende, tot op het einde van de kolom, hebben hunne laetste sylben verloren. 4897. Van Meliore, dat in 't Hs. staet, maek ik Melioren, dativ. afhangende van stont = stond het; mijn verder aenvulsel steunt op 't fr. vs. 8395. - ghereit, voorbereid. 4901. Gr.: Dember. 4913. Gr.: Emmer minichare...., immers (niettemin) wil ik hun geen kwaed: hij zou ze maer doof en blind wenschen. 4915. Gr.: Beide et w. 4918. Gr.: Ombe h. scoenheit o.... Ik heb van die o (om?) eene e gemaekt, om niet bloot om haren aert te schrijven zonder epitheton.

Vs. 4925. Gr.: verstonse, sic. 4927. Gr.: in dansichte. 4929. Gr.: ane hare.... 4932. Maect hare op, stond op, of liever, haeste zich weg te gaen. Vglk. vs. 4978. 4939. Gr.: Vele sote en̄ domme Perc... Bij Crap., vs. 8434: Tousette fole. Naer de vreemde spelling van Gron. fragm. kan sote misschien voor sotte genomen worden, maer met vele, dat er bij komt, en dan nog domme, zou het onbeleefd zijn, terwijl vele soete, dat men er met meer regt uit maken kan, allen aenstoot voorkomt. 4940. Gr.: En verstaestu niet ho..... 4942. Gelijk de vijf en veertig verzen der voorgaende kolom alle een deel van hunne laetste sylben onder de schaer van den boekbinder verloren hebben, zoo is de volgende kolom, die op de keerzijde er aen beantwoord, geheel in 't begin der verzen verminkt, en ik zal ze insgelijks, zoo veel ik kan, trachten te herstellen. - De regel 4941 is met het onderste der bladzijde geheel weggesneden en door mij aengevuld.

Vs. 4944. Gr.: ben. 4946. Over en̄ bij zulke vragen zie Christina. 4956. Gr.: live. 4960. Gr.: in hare h. 4964. Gr.: vore waer. 4970. Gr.: hare en̄ thare.

Vs. 4978. Gr.: .....haren wech (?). Vglk. vs. 4933. 4982. Om al de verloren letters terug te geven, die ten minste vier waren, moest ik si achter En̄ herhalen of Ende schrijven; ik heb dit laetste verkozen. 4983-85. Deze drie verzen laten zich op meer wijzen aenvullen, maer met het verbogen Persise zal men er moeyelijk eene direkte aenspraek van maken, en er eerst seidse en verder onsen raet kunnen inbrengen. Versta: hietse swighen en deedse swighen. Doe spracse st. en dan En̄ hietse sw. zou misschien een weinig slepend zijn. Men is Melior. 4987. Gr.: te hare. 4988. Gr.: Percis hier en elders. 4989. Gr.: Der welker herten dogen m., dat ik verbeter. De zin is: Wier hert hare oogen dwong Parthon. overal op 't velt te volgen. Ik schrijf dus ook moesten voor moeste, dat in Gron. staet, en den sing. doghe vereischen zou.

Vs. 4998. Gr.: uen raet. 5000. Hale, hele. 5005. Gr.: sekerlike, door eene niet zeldzame vergissing. 5012. Gr.: herten. 5016. Gr.: ontect = ontdekt. 5021. Gr.: over seer dat ik in een woord schrijf als voor overseerich staende; want het komt blijkbaer overeen met herte. Om het te splitsen en over met harde of utermaten gelijk te stellen, zou men miere herten in dativ. moeten lezen, gelijk de dichter misschien wel geschreven had; want de adverbiale uitdrukking so over meen ik elders nog gezien te hebben.

Vs. 5025. De mij overhandigde kopij draegt cortelike, maer op het perkement staet, meen ik, cortelinge. De beteekenis is de zelfde: weldra, spoedig, hier zoo veel als in der haest. 5026. Gr.: tiit sagiic. - nie = ooyt, dat voor ons eens of eenmael is. 5029. Met dezen regel breekt het tweede fragment van Groningen af, na ons van vs. 8221 tot vs. 8510 van den tekst van Crapelet ten dienste gestaen te hebben. Thans keeren wij tot onzen Cod. terug, die gelukkiglijk omtrent honderd vijftig verzen verder weder aenvangt, en met vs. 8653 van het fransch originael het verhael hervat en eenigen tijd vervolgt. 5030. Al de letters van dezen regel zijn alweêr in hare hoogte doorgesneden, maer 't geen van 't onderste der vier woorden overgebleven is, al zijn het slechts tittels, was genoeg om ze met zekerheid te herstellen, daer de zin reeds van zelf aengewezen was. En dan de verlengde P...h...p van den eigennaem waren ook zoo wel op hunne plaets! 5031-33. Zijn van de wormen beschadigd. 5034-37. Cod.: verlost: troest. Maer ik zal beter de vier verzen hier achtereen zetten:

Daer hi wel uut wart verlost.
Hi hadde oec hulpe en̄ troest
Op Gaudine den vele coenen:
En̄ mallijc hadde daer anders te doene.

Onze dichter rijmt gewoonlijk nauwkeuriger, en de uitdrukking: op iemand hulp hebben, al wordt zij nog door het bijgevoegde troost gemilderd, komt mij vreemd voor, want de twee substant. hangen vast te samen. Voor 't overige is de tael keurig; Gaudine den vele coenen staet mij wel aen, en gansch de volgende regel herinnert ons de manier van spreken die wij vroeger vs. 4409 en volgg. zagen. Mallijc hier, of gelijk daer, zonder assimilatie en nader bij den oorsprong, manlijk, is ieder, elk (eenlijk), en anders is het zelfde als sanders. De zin van onzen regel is: de een had den anderen noodig. Met Op in Van te veranderen zou de tael kunnen geholpen schijnen, maer om het rijm coenen: doene regelmatig te maken durf ik geene middelen voorslaen; vss. 5185 en 5192 is 't geheel iets anders. Misschien zal wel iemand er slechts eene vrijheid in zien.

Vs. 5041. Achemeren, versieren. 5042. Cod.: Na de vranxghe wise........ Het vers is te kort en zonder rijmwoord; mijn bijvoegsel ziet op gerne ioesteren. 5050. Cod.: slougen. 5054. Cod.: sachgen. 5055. Cod.: hem, voluit. 5056. Cod.: Monyoie.

Vs. 5071. Van desen, van de buiten partij; van ghenen (Cod.: van den genen), van de binnen partij, althans van de ander partij. 5972. Cod.: sur. 5073-75. Cod.:

Daer was die anxst entie noet
Vele groet, diere storte neder;
Die Fransoyse geholpen weder.

dat afschrijvers gestamel is. Diere = die daer, is te onbepaeld en kan de melding van den coninc voor zich niet ontbeeren. Het meer dan onnoodige Vele groot moest daer plaets voor maken. - geholpen is holpen of hielpen hem, en op dat ik er bijvoeg, en dat welligt in den volg. regel stond, wijst op het peerd. 5076. Alweêr een doorgesneden maer toch nog genoeg leesbaer vers, voeral de uitgang Meliore dien ik verbeter. 5082. Over hem, voor hem. 5085. Al sonder nu, behalve nu, reeds eenen anderen keer. Te weten voor Caars tegen Sornagur, maer het verhael daervan ontbreekt in onzen tekst.

Vs. 5088. Cod.: ōbant. 5090. Cod.: sconinx. 5092. Cod.: gaven, goed, si (alle) gaven. 5096. Cod.: gricxer. 5098. Cod.: hidden; de kopist heeft el voor eene d aengezien, dat ook in de Brab. Yesten, B. VII, vs. 10629 geschied is. 5099. Cod.: goent. 5104. Cod.: semeninge. 5110. Cod.: Die. Was Dien = die hem gewild? ik zet het voluit.

Vs. 5115. Cod.: iudien, maer elders ook iujen. 5118. Cod.: witten, en zoo nog vs. 5121. Zie vs. 2979. 5121. Half doorgesneden regel maer leesbaer. 5126. Cod.: Gherne ge......e gedurren. Door de wormen verbeten. - gedorren is gedurfd. 5127. Cod.: gene telle porren, kwalijk geschreven voor tale porren, uitbrengen (fr. avancer), geen gesprek ingaen. 5132. Gheraden, hoofsche bescheidenheid voor met name noemen. 5136. Cod.: Dan iemen diemen die was opten v.; misschien stond er eens iemen dien men sach.

Vs. 5140. Plach sijns, vglk. vs. 4479. 5142. Cod.: gedoegen: ogen. Vglk. vs. 4375. 5146. Cod.: ondaen, sic. 5151. Cod.: Het ware. De onpers. constr. die men doorgaens met Het aentreft, heeft den kopist bedrogen. Men heeft alleen het ware subject die ghene vooraen te zetten, om den misslag te erkennen: Die ghene (welke wrake doen wilden) waren vele (in getal) coene ionghelinghe, enz. 5154. Op, ellipsis van om, = Om op. 5163. Cod.: die werelt ere, dat Halbertsma (op Maerl., blz. 474) mij bijna ontried te wijzigen. 5164. De zin is: hij had niet lang te spreken, of nauwelijks had hij dat gezeid.

Vs. 5165. Cod. heeft verkeerdelijk: geluut; de dichter schreef groten huuc of groot ghehuuc. 5173. Mer, men er. 5176. Cod.: Dat; voorts: op lach den Fransoisen, sic, met den dativus, = die hun zwaer viel. 5182-83. Cod.: verdroech: genouch. Indien deze twee verzen hun laetste sylben verloren hadden, niemand gewis zou ze willen herstellen gelijk ze in Cod. staen. 5185. Cod.: Een ridder, maer zie vs. 5192. De rest is wel naer 't aengenomen gebruik. 5187-8. Vglk. vss. 5369-70. 5190. Enen, zekeren.

Vs. 5193. Cod.: ter erden lach. De kopist schreef de glos die hem in de gedachte zat, in plaets van 't woord van den dichter. 5194. Sonder hoverde, vglk. vs. 4670. - vel is viel. 5196. Stond hier eens Dat mer n. pr. ieghen? 5197. Cod.: Bin deser. 5201. Cod.: sine banieren. 5209. Dit ontwinken bevestigt, zoo niet mijne verbetering der vss. 4026-4030, althans mijn vermoeden aldaer omtrent de oorzaek van de bederving van den tekst. Ik wil thans geen nieuwe gissingen meer voorstellen, maer alleen doen opmerken dat de dichter welligt het compositum ontwinken met het simplex winken had doen rijmen, en dat nog elders de kopist zulke rijmen gewijzigd heeft. 5210. Metten kere, terwijl de soudaen, na Gaudijn nedergesteken en zijnen loop volbracht te hebben, naer zijne plaets en de zijnen terug keerde. Het fransch zegt: Se 'l sorprent et fiert en son tor, letterlijk het zelfde. 5212. Cod. heeft hem was voluit en zeer duidelijk, zoo dat geen hi was voor te stellen is. Ik zie er eene confusio duarum constructionum in, gelijk men dat in de latijnsche en vooral in de grieksche schrijvers heet, want hem was geholpen alleen zou goed wezen. Vglk. de fransche constructie aider à quelqu'un à.... Meer wil ik er niet van zeggen en volg eenvoudig mijn Codex.

Vs. 5213. Beede van ridderen en̄ van tolpen. Dit laetste woord dat ik hier voor de eerste mael aentref, is mij hoogst welkom, want het vreemde en eeuwige meisniede, waer tolpen hier de echt dietsche vertaling van schijnt te zijn, heeft mij al te dikwijls bij onze schrijvers mishaegd en verstoord. Wegens de beteekenis kan geen twijfel bestaen als men let hoe het tegenover gesteld is aen ridderen, en dat het in 't fransch, vs. 8811, juist maisnie heet: Sa maisnie l'ont tost monté. 5214. Cod.: gehebt, gelijk vs. 2983, waer ik ghehad schreef; hier laet ik het. 5216. Cod.: En̄ so in hertelike leet. Met dit in of ni, want het is zonder stip en twijfelachtig, weet ik niet wat doen, ten zij ik er enkelijk nie van make, gelijk in den voorg. regel reeds staet, en het vóór so plaetse dat tot hertelike behoort. De wijziging die wij aen dit laetste boven, vs. 4182, toebragten, kan hier niet helpen. 5219. Cod.: woch drouch. 5221. Cod.: doer en tore, sic. 5222. Ghevorst voor gheverst, uitgesteld. 5224. Cod. alleen: Spere, ontbr. Sijn. 5226. Vglk. vs. 4200. 5228. Cod.: hief met.

Vs. 5236. Cod.: Maer Gaudijn, hetgeen doet onderstellen dat de dichter de twee naest voorgaende verzen eerst later tusschen de anderen ingeschoven heeft, zonder acht te geven op Maer, dat de restrictie Nochtan, enz., reeds genoegzaem in zich bevatte en dus overbodig maekte. Met No in de plaets te zetten wordt de zin regelmatig. 5237. Cod. schrijft met om minen. 5238. Cod.: condi gere. 5245. Cod.: woech. In't model van den kopist stond waerschijnelijk woch, terwijl hij gewoon was wech te schrijven. 5246. Cod.: becort, beproefd (geprovoceerd), van becoren. 5250. = 'S (des) soudaens. 5253. Voer in, wierp zich met zijn peerd onder de vijanden.

Vs. 5259. Hire op quam, sic. Hi, Parthonopeus. 5261. Cod.: geen, sic, niet geens. De zin is: Een blood man zou daer op zijn plaets niet geweest zijn. Bij Crap., vs. 8868: N'i a mestier vasaus bais. 5264. Cod.: Die. 5266. Reste, ruste. 5268. Cod.: van Bile; maer deze is vier verzen lager nog eens genoemd, en het fr. kent hem zelfs niet. Daer het rijm alleen niet onverschillig is, behoud ik het laetste en zet hier naer 't fr. van Libe. 5271. Cod.: d' aven spr. 5277. Cod.: ende. 5280. In't fr.: Li dus de Lovaing le fait si. 5283. Menich man, onverbog. dativus.

Vs. 5284. Bij het eerste inzien leest men in Cod.: vander dene, sic; maer terwijl men zich vraegt wat dene of Dene wezen kan, merkt men dat na de d van der nog een onvolmaekte pennetrek, als een tweede d, van boven ingevoegd is, en dat de kopist zijn vander heeft willen wijzigen. Zie hier een woord wat ik er van denk. Hij schreef gelijk men hem langzaem voorlas en dicteerde (dit staet vast bij mij), en heeft, in plaets van van Ardene, goed of slecht uitgesproken, vander Denen gehoord, en toen het woord herhaeld werd, den tijd niet gehad om zijn geschrift te verbeteren. Men vergelijke overigens vs. 3694, waer men te gelijk nog eens de flexie van den eigennaem beoordeelen kan. Z. vs. 5272. 5290. Cod.: vele oudelike, sic, met nog een begonnen t achter de laeste e. De kopist heeft in deze kolom, waer vier lapjes perkement zoo veel gaten nog half stoppen, dikwijls met zijne letters en sylben moeten verspringen. 5298. Cod.: Scoene ende dorpernie, onzin; ik verander eenvoudig ende in sonder. 5304. Hi, Parth.

Vs. 5306. Cod.: begreep hi, waer dus begripen niet alleen concipere of suscipere, ondernemen, zou zijn; maer uitvoeren, want wonder is wel van het volbragte te verstaen. Ik loogchen niet dat begreep zoo uitgelegd kan worden; maer meen toch dat de dichter bedreef geschreven had. 5307. Cod.: so wel; ik las liever ooc wel. 5309. Cod.: die coninc van Balancen, dat eene bedorven lezing van den volg. regel is. Naer het fr. moest hier staen: die grave van Provencen, en ik zet zoo. 5318. Vele adv. regeert den genit. dogheden, en beide samengenomen zijn het subjekt van lach. Vglk. vs. 3710. 5319. Dese storm, deze joesten. Het perkement is hier, op de keerzijde van de voorg. kolom, beschadigd; het gat strekt zich van den eenen regel tot in den anderen uit. 5325-26. Cod.: verlost En̄ sochte an hem hulpen en̄ troest. Ik schreef liever verloost dan trost. Het meerv. hulpen is van den kopist. 5327. Cod., in eene oude scheur: geraedt of geradet. - Hier begint in den tekst van Crapelet de reeds aengekondigde groote gaping van ongeveer duizend en veertig verzen, zoo dat ons een geruimen tijd lang alle middel om onze fragmenten met het fransche originael te vergelijken, zal ontbreken. Maer vergenoegen wij ons met hetgeen wij hebben en dat onze naburen ons benijden mogen.

Vs. 5328. Cod.: beanxent. 5330. Die ze keeren (achteruit drijven) moeten, zijn de Aelmannen en de andere van de binnenpartij. 5334. Cod.: no boer. 5336. Duutsce lude voor liede, om te rijmen met het adv. lude. Die duutsce lude is eene appositie van Aelmanne, en Op zoo veel als tegen. - De onderscheiding der volzinnen is op deze plaets niet net afgeteekend, en men ziet niet wel of het subjekt van riep hi (de koning van Vrankerijk) ook vs. 5336 en de drie volgende beheerscht, al schijnt Pongierdi en een tweede riep (hi) dat te bevestigen. Zie hier wat er in mijn Cod. staet, want daer ik de lezing bedorven acht en ze in mijnen tekst verbeteren wil, meen ik dat de aenhaling daervan het kortste en beste bewijs zal opleveren. Vs. 5335-5340 (zonder punctuatie):

Monioye riep hi harde lude
Op dAelmanne die duutsce lude
Pongierdi met groter grimmen
En̄ riep met wel luder stimmen
Monioye Monioye menich Fransoys
En̄ boven hem allen die grave van Bloys, enz.

De vraeg is of de afstipping van mijnen tekst goed is en de leden van den geheelen zin wel verdeeld zijn. In plaets van Pongierde en riep had ik ook tot meer duidelijkheid Pongierden en riepen kunnen schrijven, want menich Fransoys laet beide toe.

Vs. 5344. Cod.: een boge scote. Ik herstel, ook ten behoeve van 't rijm, den genit. van maet, en schrijf eer (eener) scoten. 5349-50. De fransche tekst alleen zou die verzen kunnen helpen uitleggen. Daer de soudaen deel maekte van die van binnen, is 't onmogelijk dat hij hunne vercoevering belette, en ik ben zeker dat de kopist, door vergissing, of wel vercoevert voor gesconfiert, of zelfs die soudaen voor die Fransoys gescheven heeft; het volgende Hi bevestigt dit. 5351. Hi, versta Parth., lach hem (die van binnen, dat. plur.) aen, hij bestreed ze, bleef ze drukken, enz. 5356. Daer onder, onder des soudaens volk? of onder het venster? Men kieze vrijelijk, maer ik moet verwittigen dat in Cod. de woorden dommelijk misschreven zijn: en̄ gind' onder, sic, allerduidelijkst; zoodat de kopist in plaets van ginc daer, ginder verstaen heeft. 5358. Cod.: den nacht. 5360. Cod.: die Almannen. 5361. Daer op, bij die gelegenheid, op dat oogenblik, omdat de nacht kwam. - ghebannen, opgeschorst, verboden, als geeindigd uitgeroepen. 5362. Letterl.: en dat gevecht dadelijk. 5264-65. Cod.: ende - ende, tweemael voluit.

Vss. 5369-70. Vglk. vss. 5187-8. 5370-71. Dien lichame, den buik, de moeder. Cod.: drouch: genouch of gevouch. Ik verkies het eerste, omdat de zin buiten twijfel is: Cursout zegt klaer genoeg wat hem van hen dunkt, telkens dat ze komen of vertrekken, hetgeen sommigen van de regters aenstond, aen anderen mishaegde: zoo is de wereld altijd geweest. 5373. Cod.: Vele ware, dat eene schrijffeil kan zijn voor waren, als volgt, of voor waerre, sic, = waren er, staet. Het lactste schijnt mij nauwkeuriger en om meer redenen te verkiezen; vglk. bovendien vs. 6117. 5377. Cod.: hovessceit. 5378. Cod.: Also wech. 5386-87. Cod.: geprouvet: verdrouvet. 5390 Cod.: me, maer doorgaens mee.