Parthonopeus van Bloys

(1871)–Anoniem Historie van Partinoples, grave van Bleys, De– rechtenstatus



[pagina 87]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
XGa naar voetnoot⋆). ‘Die hout dus starken evelen moet; Mi dinct dat het quaet minnen doet, Of iet mesciet bi aventuren, Dat het dus langhe sal gheduren, 2235[regelnummer] En̄ ment vergheven niet ne wille.’ Met desen zweghen si beede stille. Parthonopeus heeft dit ghehoort; Selve ne sprae hi niet een woort, Newaer die lachter en̄ tgrote zeer 2240[regelnummer] Sneet hem in therte allene meer. Hi rechte hem op, en̄ bleef also Op tbedde sittende en̄ was onvro. Urake, die hovesch was en̄ vroet, Diende hem, daer soe voor hem stoet; 2245[regelnummer] En̄ alle dandere stonden ghereet, Ne hadt haer vrouwe niet ghesijn leet, Hem te diene en̄ ere te doene; Maer nu ne wassere gheen so coene, Die den bedde dorste ghenaken
[pagina 88]
2250[regelnummer] Hem te diene van eneghen saken, En̄ bleven alle staende stille; Doch droeghen si hem alle goeden wille. In dole sat hi en̄ omberaden. Urake gaf hem sine waden, 2255[regelnummer] Die hi alreerst brochte voort daer; Dat segghic u al over waer, Hine mochte hebben ghene el. Als hi se sach, hi kinnese wel. So[e] began hem aendoen sine hemde, 2260[regelnummer] Al ongherecht, das was vremde, So langhe hadt daer ghesijn; Daer boven een grau pels[e]kijn, Enen groenen roc, die noch doe Wel hadde ghehouden sine vloe. 2265[regelnummer] Doe tracse aen dat nouwe ghescoete Aen sine wel ghescepene voete, Cousen en̄ socken en̄ leersen dicke, Sinen benen wel ghemicke, En̄ hart ghemaect ieghen quetsinghen. 2270[regelnummer] Doe dede men hem sine sporen bringhen, Goet en̄ scone, al waren si out, En̄ sonder selver, en̄ sonder gout. Nu staet hi op voor die vrouwen,
[pagina 89]
Die sine scoonheit sere bescouwen: 2275[regelnummer] Scone es hi, staere en̄ groot. Urake gaf hem sijn sorcoot. Weenden van iammere en̄ va[n rouwen], Beede vrouwen en̄ ioncf[rouwen], En̄ bleven alle met droev[en sin] 2280[regelnummer] Om dat si saghen die keise[rin] So verbolghen, sone dorste[n si niet] Te hem spreken, als hi danen [sciet]. Urake dede haer hovesscei[t], En̄ nammene in haer ghel[eit], 2285[regelnummer] En̄ ghinc met hem toter z[ele], Daer hi vant liede harde ve[le]. Daer hijt altoes, sonder doe, Hadde vonden wel ghero[e], Nu waest verstormt en̄ luut 2290[regelnummer] Beede bin den palayse, en̄ daer [uut], En̄ alsi bin den palayse qu[amen], Mijn ioncfrouwe en̄ hi te samen, Sach hire vele ruddren bi[nnen], Behaghel en̄ van fieren sinnen, 2295[regelnummer] .V^c. ofte mee. So was hi ieghen hem ghevee, Haddi ghehat gheen goede ghe[lede], Het waer hem comen te groten [lede]; En̄ ware stappans bleven do[ot]; 2300[regelnummer] Want si hadder toe wille groot,
[pagina 90]
En̄ seiden datsi emmermeere Souden bliven ghelachtert [sere] Bi haerre groter leelicheit. Daer was bin dien daghe vele [gheseit] 2305[regelnummer] Van hare, menich scone wo[ort], Dat te rechte waer onghehoort. Die ne willic u niet vert[recken], Want men souse met rechte [decken]: Dorperheit seiden si van hare; 2310[regelnummer] Beede stille en̄ openbare Waren si alle haer ieghen: Cume blevet sine hadse versle[ghen]. Si traken op [t]hare en̄ rume[den thof]. In erren moede sonder orlof 2315[regelnummer] Saten si alle op, en̄ alte ha[nt] Keerden [si] weder in haer lant. Urake gheleedde den ionghelinc; Wel goelike soe met hem ghinc Tes si quamen ter scepin[ghen]: 2320[regelnummer] So verre wilt soene ghebring[hen] Dat hi tlijf mochte ont[draghen]. [E]n̄ seiden dorpernie van hare, [D]ie onw[aer enti]e verlelict ware. [D]ies was Urake harde onblide. 2325[regelnummer] [S]i dede hem bringhen sijn rosside,
[pagina 91]
[M]agher en̄ arem en̄ onghedaen; [V]an verren sach hijt en̄ saecht staen. [A]l sijn harnasch was niet een haer [Gh]earghert, sent hijt brachte daer. 2330[regelnummer] [H]em was ghetorst sijn reghencleet, [A]l quaemt hem weder wel ghereet, [Daer] hi mede te vleescene plach [T]wilt, als het ghevellet lach: [N]iet en docht hem verkeert een twint. 2335[regelnummer] [T]e seilne haddi goeden wint, [E]n̄ als gheluc en haddi meer. [T]selve scip, daer ic af seide eer, [W]ant de mast daer ghevellet lach, [Daer] hi mede te vaerne plach 2340[regelnummer] [T]e voren, doe hi niemen [en] sach, [E]n̄ dat hadde so scone ghetouwe, [D]ede hem reeden die ioncfrouwe. [S]elve ghinc soe int scip, en̄ bat [E]n̄ beval hem allen dat, 2345[regelnummer] [D]ie meesters van den scepe waren, [D]at si te lande souden varen, [A]ls lief als si hadden lijf en̄ ere; [D]at si te Nantes die[n] ionchere [V]oeren souden met ghemake; 2350[regelnummer] [Gh]eviele ooc dat hem wints ghebrake,
[pagina 92]
[E]n̄ si iewer moesten daghen, [D]at si sijns met eren plaghen, [E]n̄ van hem sceden niet ne souden, [T]es si waren comen behouden, 2355[regelnummer] [Daer] hi selve woude wesen. [D]us beriet soene, en̄ met desen [S]ciet soe van hem wenende sere, [E]n̄ bevalne Gode Onsen Here. Doe seildi wech en trouwe 2360[regelnummer] Parthonopeus, die so groten rouwe [D]reef: nieman, die levende bleef, [E]n̄ groten rouwe als [hi] doe, dreef. [Door]dattene die ioncfrouwe beval [S]o harde, so stoet hem al 2365[regelnummer] [T]e dienste dat hem was bi. [B]innen .xv. daghen quamen si [Te Nantes in de havene ghevaren.] Dien ionchere en̄ sijn rosside
[pagina 93]
Voeren si wech al tote Bloys; 2370[regelnummer] Daer setten si uut dien Fransoys, En̄ leeden uut op tlant sijn paert, En̄ keerden weder te scepe waert. Alsi wech voeren, sach hi achter; Dat was siere herte vele tonsachter 2375[regelnummer] Dan u iemen vertellen mach. Als hise dan so verre sach, Dat hise niet en mochte spreken, Dochtem ontwee sine herte breken, En̄ ofte hi stappans sterven soude: 2380[regelnummer] Boven opt hovet nammene een coude, Dat hem doorliep sine lede; Daer na quam hem een bleechede, Datti enen doden ghelijc sceen, En̄ viel driewaerf al in een 2385[regelnummer] In ommacht op die erde neder. En̄ als hi was becomen weder, Harde vaerlijc hi op scoot, En̄ sach staerlike na den boot, Die hem dochte wesen so snel, 2390[regelnummer] Dat niet en bequam sier herten wel. Als hine nemmeer [en] mochte sien, Wart hi so sere ondaen van dien, Dat hem sijn herte dochte smelten; Doe moesti vallen en̄ beswelten 2395[regelnummer] Tenen gadere so menech waerf, Mi wondert dat hi doe niet en staerf, Want sijns daer niemen waer ne nam.
[pagina 94]
En̄ als hi them selven weder quam Bleef hi daer staende op tsant 2400[regelnummer] Vele elendich in sijn selves lant. ‘Ay! arme,’ seiti, ‘ elendich keitijf, Hoe sere mach mi rouwen mijn lijf! Ic ben der onghevallichster een, Die ie ter werelt dach besceen. 2405[regelnummer] Hoe wel mochtic sijn bleven doet, Dat ic prijs hadde en̄ goet, Dies mi mijn lijf onwerdich es! Twi ne doo[d]de mi niet die grave Mares Doe ic was in sine vancnesse? 2410[regelnummer] Of doe ic was in eer wildernesse In Ardenen onder die diere, Dier vele waren en̄ onghiere, Twi ne was ic niet verteert van dien?’ Dat mesquam hem uter maten. 2415[regelnummer] Datti den coninc entie prelaten Sach den groten rouwe driven, Dien men niet mochte bescriven, Dies ne achti niet een haer. Wel .l. daghe waren si daer. 2420[regelnummer] Doe lieten si alle den keitijf Leeden sulc keitivelijc lijf Als een, die es verloren. Nie ne wart man no wijf gheboren, Die rouwe dreef ghelijc den sinen, 2425[regelnummer] Daer hi sijn lijf ghinc mede pinen. Temeer [ne] gheerdi niet die doot;
[pagina 95]
Newaer lanc torment groot Willi doen sinen bosen live, Dat het in langher qualen blive. 2430[regelnummer] Nu moghedi horen wat [spise hi teerde] Van etene, als hijt begheerde, Ende hi hem makede tonghereke: Drie werf at hi bin der weke Broot van ghersten of van even. 2435[regelnummer] Mi wondert hoe hire mochte bi leven. Die fonteine hi daer toe dranc. Sijn haer lieti wassen lanc; Sine naghele ne corti niet; Sijn hovet hi onghedweghen liet; 2440[regelnummer] Hine dede niet sine cleder uut, Hi lietse rotten aen sijn huut; Dus tormentem die ionchere. Met sulker pine, met sulken sere Leeddi sijn lijf een iaer lanc. 2445[regelnummer] Tenden iare was hi so cranc En̄ so magher en̄ so bleec, Dat hi lettel hem selven gheleec, En̄ niemen[ne] mochte bekinnen. Tseer, dat hem lach in therte binnen, 2450[regelnummer] Dies wart men aen hem gheware. Elc man mochte bin .i. jare En̄ bi sulker spisen arghen sere. So cranc was worden die ionchere, Datti allene niet mochte op staen
[pagina 96]
2455[regelnummer] En̄ .i. spoor niet voort ghegaen, Het ne ware dat men[ne] hilde En̄ leedene daer hi wesen wilde. Dus torment hem die keitijf, Met dier pine leeddi sijn lijf. 2460[regelnummer] Bin des[en gh]evel tenen tide, Dat hem harde bron sine side. Op hi[ef] op [sijn bedde], en̄ seide (Sine hande te gader hi leide): ‘God Here, also ghewaerlike 2465[regelnummer] Als ghi quaemt in erterike En̄ van der maghet waert gheboren, Als die profeten seiden te voren, En̄ ghi daer na ontfinct die doot, Moeti mi lossen uter noot. 2470[regelnummer] Waerachtich sone, waerachtich vader, Aen u kerics mi al gader: Door uwe doghet, door uwe soetheit, Door uwe grote gheweldicheit Troost mi van desen rouwe! 2475[regelnummer] Sente Marie, soete vrouwe, Ghi droeghet ieghen die nature, Dat nie dede creature, Dien sone, die u scepper was. Also ghewaerlike als ic das 2480[regelnummer] Gheloove, moeti mi beraden, Dat ic een deel van uwer ghenaden,
[pagina 97]
Eer ic sterve, ghenieten moete. Harde onbequamelijc en̄ onsoete Es mi dit lijf, daer ic in bin. 2485[regelnummer] Nu stat[et] so in minen sin, Dat ic die doot gherne name En̄ blideleec, of soe mi quame. Dat icker ombere, dat es mi leet; Maer mi es twapen onghereet. 2490[regelnummer] Alle die ghene, die mi sijn bi, Ne ghehinghens niet: si ghehouden m[i]. Dat si mi so l[ief] hebben alle, Dat comt mi nu al tonghevalle. Ay! doot, du best wel wonderlijc 2495[regelnummer] En̄ ieghen mi harde onredelijk, Want ic di volghe, en̄ du mi vlies. Van vremder zeden bestu dies: Daer du vernemes enen keitijf, Die met armoeden leedet sijn lijf, 2500[regelnummer] Dien lae[t]stu leven en̄ worden out. Den valscen bestu des lives hout; Den verradere en̄ den quaden Lae[t]stu leven met ghenaden. Dit es dijn spel en̄ dijn baraet, 2505[regelnummer] Du nemes dat goede en̄ lates tquaet. Met rechte soude sijn verheven Die goede man en̄ langhe leven; Die boosen [soutst]u vellen neder. Neware d...... es no weder....’
[pagina 98]
2510[regelnummer] ‘Edele [enech]te ende vroe[de], Scone maghede ende goede, Wel gheraecte ionghelinghe Doedi sterven haestelinghe, En̄ doet de vriende hebben rouwe. 2515[regelnummer] Ghine spaert ghene vrouwe Door ghene doghet, die so hevet. Mi wondert of Melioer levet. Neen, soe niet; soe was so goet! So ne doet Urake, die voor mi stoet, 2520[regelnummer] En̄ mi[ne ghewaden ha]lp aen doen. Die sel[ve die doe waren] scoen Sijn [out gheworden aen m]ijn huut, Want ine quam [er sint noyt] uut.’ Als hi hadde gheseit die woort, 2525[regelnummer] Mochti een twint [ne gh]espreken voort En̄ beswalt; maer sijns [ne plach] Niemen, daer hi in ommacht lach;
[pagina 99]
En̄ over een stic, als hi bequam, Was hi in al sijn lede lam, 2530[regelnummer] Dat hi met pinen op ghesat. Van tranen waren sine oghen nat. Hi drooghese en̄ viel in een ghepens, Datti hem soude verslaen, en̄ mens Int hof niet en worde gheware. 2535[regelnummer] Hi peinsde langhe haer en̄ dare En̄ merkede in sijn herte binnen, Al woudijs te Bloys beghinnen, Dat hijt niet soude toe ghebringhen, En̄ sijt niet en soude[n] ghehinghen, 2540[regelnummer] Diene wachten, vriende en̄ maghe. Doe vant hi een ander gheiaghe: Mochti gheposen, datti soude Varen te Ardenen in den woude, Daer hi ghedoghede groot ghevaer, 2545[regelnummer] En̄ leveren hem den dieren daer, Diene saen daer souden verbiten En̄ sijn vleesch te sticken sliten. Hier aen setti al sinen raet. Dus moeti varen, dier omme gaet 2550[regelnummer] Datti de minne wille bedrieghen, En̄ van den vrouwen lieghen, Die met ghestader herten minnen; Toren en̄ leet moet hi ghewinnen: Dat moet hem ter werelt bliven.
[pagina 100]
2555[regelnummer] Die clerke, die van vrouwen scriven En̄ ghebruken onscone woort, Wondere.....onnen voort Die ieghen mi disputeren woude[n], Ic wilder storm ieghen houden, 2560[regelnummer] En̄ doense alle gheloovich lien. Die dorperheit den vrouwen tien En̄ sijn hem metter tonghen ieghen, Het sijn clericastren, dies pleghen, En̄ dorperen; hen sijn gheen clerke. 2565[regelnummer] Dies hebbic ghemerct en̄ merke Dat van edelen clerke[n] onscone woort Ten vrouwen waert nie[n] waert ghehoort; Maer die quade loghenaren, Die oyt vele te vele waren, 2570[regelnummer] Die soudic sconfieren wale En̄ oneren met miere tale; Maer dat ics gheen stade en hebbe. Ic hebbe ghesceert een ander webbe, Bedie moetict in versten legghen, 2575[regelnummer] En̄ sal hem noch haer recht wel segghen. Die vrouwen willic emmer eeren, Haren prijs hoghen en̄ meeren: Si sijns wel werdich en̄ bedi Hebbicse lief; so doen si mi! 2580[regelnummer] God h[eeft]se lief, dats [wel] aen scine,
[pagina 101]
Hi heeftse ghemaect herde fine; Soeter en̄ scoonder [in volle maet] Maecte God nie [dinc die bestaet]; Die hem quaet spreket en̄ lachter tijt, 2585[regelnummer] Van Gode si hi vermalendijt. Parthonopeus sat al stille, Vaste begrepen in den wille Dat hi die sake soude bestaen. Binnen dien quam een cnape ghegaen, 2590[regelnummer] Die brochte in de hant een gersten broot En̄ een potkin no bor[e] groot En̄ borrens daer in vele clene. Dese was ghewone allene, En̄ niemen el, tote hem te gane, 2595[regelnummer] En̄ dicke voor sijn bedde te stane, En̄ brochte hem tselve dat hi teerde, Daer hi sijn lijf mede gheneerde In der qualen, daer hi in lach. Maer als Parthonopeus hem sach, 2600[regelnummer] Moghedi horen wat hi seide: ‘Vrient,’ seiti, ‘grote dorperheide Doestu, dattu hier met mi doghes En̄ mijns met rechter pine ploghes; Ic hebbe mi des bepeinst wale
[pagina 102]
2605[regelnummer] Dat ic mi ute d[ien te male]..’ Daer soe muul no paert [en] vant. Sonder haren muul was soere comen: Dien hadsoe gherne doen ghenomen En̄ sender een deel der cnapen naer, 2610[regelnummer] Diene saen brochten daer. Doe began Maruc besweren Liepaerde, tygren ende beren. Vlieghende draken en̄ serpente Dwanc hi met sinen expermente, 2615[regelnummer] Dat si beveden van groten vare; So vruchten si den gokelare. Als hise hadde in sijn ghewout, Ghinc hi alreerst voren in twout En̄ die ioncfrouwe quam na ghevaren. 2620[regelnummer] Alle dander, die daer waren, Volgheden [hem] aldaer hi ghinc. Daer saghen si wonderlike dinc. Sie saghen doe die [wilde diere],
[pagina 103]
Hier .iij. te samen, gonder vi[ere], 2625[regelnummer] Die so ghemaect waren in dole Dat si cropen in hare hole, Daer si den gokelare vloen. Daer mocht men sien den lioen Trecken ten ruwen berghe waert. 2630[regelnummer] Daer mocht men sien harde vervaert Die beren, en̄ op die berghe vlien. Daer mocht men den lup[aert sien] Trecken buten woude [in tslechte]; Dolifanten stonden g[herechte] 2635[regelnummer] Aen die bome of si sliepen; En̄ hoe aen die roke liepen, Aen theldende, die espentine, Spelende alse lammerkine. Ten [b]ramen enten heede[n] traken 2640[regelnummer] Felle serpente ende draken; Slanghen, naderen ten diepen cropen. So langhe ghinghen sire soeken, Dat si ter selver stede quamen Daer si den liebaert doot vernamen; 2645[regelnummer] Doe seide Maruc: ‘ombeit, ombeit!’ Als hise ten liebaert hadde gheleit, Besach hi tbloet [daer op dat sant], En̄ [teerst dat hijt hadde becant],
[pagina 104]
[We]es [hen] tbloet, dat si[jt besaghen]. 2650[regelnummer] ‘Den liebaert,’ seiti, ‘hevet verslaghen Enech dier, dat sere es ghewont. Wi sullent vinden [in korter] stont, Sijt man, sijt paert, sijt ander dier. [Hen can niet wesen verre v]an hier; 2655[regelnummer] [Bij tbloet sullen wijt vinden weder].’ Doen sochten sijt op en̄ neder. En̄ volgheden hem bi den bloede naer, En̄ [die] ioncfrouwe bleef aldaer. Parthonopeus, die daer bi lach, 2660[regelnummer] Was vele leet dat hise sach. Bi enen versuchtene, datti dede, Daer hem af roerden al sine lede, Wart die ioncfrouwe sijns gheware. Als sine versach, dochte hare 2665[regelnummer] Dat het ware een levende dinc. Van [den] suchtene soe haer blie ontfinc; Haer wondert, wat dat mochte sijn, En̄ reet [bet] naer een lettelkijn, Dat soe de waerheit weten wille,
[pagina 105]
2670[regelnummer] Wat si, dat daer leghet al stille, En̄ soe vernemet dat es een man, Dien soe in daensichte niet en can Bekinnen, van sinen langhen hare, Dat hi in enen langhen jare 2675[regelnummer] Niet ne liet corten no dede dwaen. Hi was wel bleec en̄ onghedaen: Sijn oghen waren hem ontsonken al, Sine wanghen dunne en̄ smal; Die huut lach hem vaste aen tbeen 2680[regelnummer] En̄ sceen der krankester een, Die[n] noyt [moeder] hadde ghesoghet. Sine lippen waren hem al verdroghet; Sijn huu....n en̄ sine tande, .....waren sine hande. 2685[regelnummer] Voor sine oghen hinghen loken. Van sinen necke tote sinen halscnoken Was hem die hals clene en̄ lanc. Magher was hi ende cranc, Datti cume sitten mochte. 2690[regelnummer] Daer sine sach sitten, haer dochte Dat men vonde in erterike Keitijf negheen siere ghelike No van ionghen, no van ouden. ‘Vrient,’ seit soe, ‘God moet u houden.’ 2695[regelnummer] Gheene antworde hi ne doet. Ic segghu, dat die ioncfrouwe moet Luder spreken, sal [tghescieden]
[pagina 106]
Dat hi sal antworde bieden; Want hi in sijn ghepeinse sat, 2700[regelnummer] Dat hem die doot bequame bat Dan voort te levene met sulken rouwe. Bet hogher riep die ioncfrouwe Dat hem God behouden soude Te....d(aer?).... 2705[regelnummer] D[oen eerst] hief hi op sijn oghen: ‘God loone [u],’ seiti, ‘edel vrouwe.’ - ‘Soete vrient,’ seit soe, ‘desen rouwe, Die u dus sere hevet ghequelt, Biddic u dat ghi mi vertelt, 2710[regelnummer] En̄ wanen u dit seer comen si.’ - ‘Ay! vrouwe,’ seiti, ‘twi moyedi mi? Uwe maninghe ontfanghe ic niet; Ic biddu dat ghi van mi vliet. Daer omme ben ic comen hier, 2715[regelnummer] Dat mijn vleesch enech dier Vertere in deser wildernesse.’ Dies hadde ontfermenesse Die ioncfrouwe en̄ beete te voet. Al wenende soe voor hem stoet. 2720[regelnummer] - ‘Soete vrient,’ seit soe, ‘en heelt mi niet, Wat vernoye u si ghesciet. Het mach niet lichte so sijn comen, Mijn [helpe] en mach vele vromen: Daer af en mach u comen gheen scade.’
[pagina 107]
2725[regelnummer] - ‘Ay! vrouwe,’ seiti, ‘door God ghenade! Van miere herten mochte dit seer Niemen verdriven; God gheves mi meer! Der doot hebbic verdient wel: Bedie ne gheric hulpe el; 2730[regelnummer] Maer ic gherne name die doot. Uwer hulpen en hebbic ghene noot. Ghi mesdoet, dat ghi mi let, Ghi en̄ u cnapen: bi uwer wet Manic, dat ghi van mi vliet.’ 2735[regelnummer] - ‘Bi Gode,’ seit soe, ‘des en doe ic niet, Eer ghi mi seght uwe mesquame En̄ wie ghi sijt en̄ uwen name.’ - ‘Ay! vrouwe,’ seiti, ghi quellet mi. Al segghic vrouwe; in weet of ghi 2740[regelnummer] Vrouwe sijt of ioncfrouwe. Bi dien dat ic aen u verscouwe, Dincti mi edele en̄ rike; Scone sidi sekerlike. Mi heeft wonder wat u lust, 2745[regelnummer] Dat ghi dus u tale quist Met enen garsoen, met enen musaert, Die wel der wissen ware waert. Sulke musaerdie es mi ghesciet.’ - ‘Tmijn salic u noemen al gader. 2750[regelnummer] Een rike keiser was mijn vader. Ooc hout mijn suster keiserrike ..... eeldich ...ke. ....... onder drien.’
[pagina 108]
‘En̄ ontseght mi uwe sprake. 2755[regelnummer] Mijn rechte name es Urake. Verraderigghe en was ic nie. Die[n] name heetic en̄ hietic ie.’ Doe die ioncfrouwe seide twoort, Cume haddijt wel ghehoort, 2760[regelnummer] Als hi verkinde die ioncfrouwe. Doe verniewe[t] hem sijn rouwe, En̄ viel in ommacht ter erden neder, En̄ Urake hieffene op weder Hoofscelike met groten sinne. 2765[regelnummer] Daer waert soe sijns [in] inne, Wie hi was, en̄ seide aldus: ‘Ja, es dit [die] scone Parthonopeus? Hoe sidi ontdaen, lieve vrient? Hoe sijn u cleeder gheonsient? 2770[regelnummer] Dies moete elke man ontfarmen.’ Doen nam soene in haren armen Door hare grote hoveschede. Hi ware bleven daer ter stede, Ne hadde niemen sijns gheploghen. 2775[regelnummer] Van eere scoonder gheveinsder loghen Seide soe hem ene rede, Daer soene waende verhoghen mede. ‘God Here,’ seit soe, ‘van hemelrike, Hoe wel en̄ hoe salechlike 2780[regelnummer] Eest mi comen aen dese vaert.
[pagina 109]
Ic soude te Vrankerike waert Sijn ghevaren: nu [e]est bleven. God heeft mi die aventure ghegheven Dat ic hier vinde, daer ic om voer. 2785[regelnummer] Mi beval mijn suster Melioer U te soekene in Vrankerike. Nu weet soe wel ghewaerlike Dat ghi met ghestaden sinne Te hare draecht gherechte minne. 2790[regelnummer] Ghi waert mesdadich ieghen hare. Nu es soe worden dies gheware Wat ghi door hare hebt ghedoghet, Als ghi hier nu hebt ghetoghet En̄ aen u varuwe blikende es. 2795[regelnummer] Nu es soe worden te rade des, Dat soe wille haren evelen moet Vergheven u, daer soe wel [aen doet]; Ghi sijt haer troost, haer toeverlaet. Haer herte comet ende gaet, 2800[regelnummer] Al daer ghi sijt, nacht en̄ dach, So dat soe niemen el ne mach, Sonder u [alleen, te manne kiesen].’	[tekstkritische noot]Vs. 2240. Cod.: allene, duidelijk, niet allenc. 2243. Cod.: hovesche. 2247. Te diene. Vglk. vss. 1578, 2250, enz. 2248. Wassere, sic Cod. voetnoot⋆) X^de fragment. Vglk. Crapelet, vs. 5037, en zoo verder. - Urake, de zuster van Melior, neemt Parthonopeus onder hare bescherming en begeleidt hem tot in 't schip dat hem naer Vrankerijk terugbrengen moet. Voorts zijne aenkomst te Blois, zijne wanhoop en ellendig leven. Hij wil sterven en zoekt de dood onder de wilde dieren van Ardennen, waer hem Urake bij geval in het woud vindt liggen en, na hem erkend te hebben, tot het leven en de hoop terugroept. [tekstkritische noot]Vs. 2258. Het fransch zegt juist het tegengestelde: Quant or les voit ne l'en sovint; en ons woordje wel laet niet toe dat men er ne of niet tusschenschuive. 2259. Sine hemde, sie Cod. 2260. Al ongherecht. Ik versta niet passend, te klein; binnen den tijd van twee jaren of meer die sedert de eerste aenkomst van den jongeling verloopen waren, was hij natuerlijk zijne oude kleederen grootendeels ontwassen. Moest ik voor das schrijven dat of dats? 2264. Ghehouden sine vloe. Wat is vloe? kleur of glans, meen ik, naer het fr., vs. 5063.: D'un bon vert corte gonelle. Maer onze dichter heeft hier in zijne beschrijving meermaels zijn fransch originael opzettelijk tegengesproken, bij voorbeeld wat de sporen betreft, die in 't fr. à or et à argent zijn, en bij hem, sonder selver en̄ sonder gout. Ik onderzoek niet of het telkens verbeteringen zijn. 2265. Nouwe, sic Cod. Zie Christina, Gloss. Men hield anders ook veel van nauwe, wel passende, kleederen. Vglk. vs. 2268. [tekstkritische noot]Vs. 2276. De onderste helft van al de letters van dezen regel is door den boekbinder weggesneden en het overblijvende zeer verbleekt; maer ik spreek goed dat er niets anders gestaen heeft. 2286. Cod.: lieden. 2288. Cod.: hadden. 2295. In 't fr. staet: trois cens. 2296. Jeghen hem ghevee, voor hun hatelijk; letterlijk: te hunnen opzigte. Het gebruik van jeghen bij onzen schrijver verdient opmerking. 2299. Versta: En̄ hi ware. [tekstkritische noot]Vs. 2303. Cod.: hare. Versta de leelijkheid van het gedrag der twee gelieven. 2305. Scone is eene ironie; maer de tweede en derde letter zijn hervormd en het schijnt dat men cerst scam.., scan.. of scal.. had willen schrijven. 2312. Cod.: Cume bleven, waer men si bij onderverstaen zou moeten. 2312. Cod.: Si spraken op hare. Louter afschrijvers gebroddel, dat ik in mijnen tekst verbeterd heb. Zie 't fr. vs. 5113: S'en vont arriers ès terres dont ils sont. 2316. Cod.: En̄ keerden weder; dat ik ook gewijzigd heb. 2317. Cod.: geleetde. 2319. Scepinghen. Vglk. Walew., vs. 9528. 2322. Van hare, van Melior. [tekstkritische noot]Vs. 2327. En̄ saecht staen, is dat stil staen, niet loopen noch springen en zonder moed? Het fransch verschilt hier merkelijk. 2330-33. Sa chape à pluie...le hausart et l'escorcheor. Onze vertaelder legt uit hetgeen Robert, in zijn Gloss., blijkbaer niet verstaen heeft. - Al quaemt, enz.; quam was genoeg, maer onze dichter spreekt meermaels zoo. Vglk. vss. 1688, 1822, 1913. - Al = alles. 2335-36. In 't fr.: C'est ore sa mieldre aventure Qu'il a bon euré à mesure. Ik geloof dat als gheluc eene schrijffeil is voor ander gheluc; indien als voor alles stond, zou men ook ghelucs moeten schrijven. 2338-41. Deze vier regels zijn een soort van parenthesis. 2344-46. Dat - dat. Vglk. vss. 438-440, enz., enz. [tekstkritische noot]Vs. 2351. Daghen, eenen of meer dagen stil liggen. 2356. Beriet, van beraden, verzorgen. 2359. En trouwe, sic Cod. voor in trouwe, of gewoonelijker in trouwen en ook trouwen alleen, naest trouwens = waerlijk, voor goed. Maer ik geloof dat onze les een vormelijk adverbium was en in een woord entrouwe geschreven moest worden. 2361. Dit en de vier volgende verzen heeft de kopist niet begrepen en, gelijk het dan geschiedt, gedeeltelijk bedorven; bovendien heeft nog de boekbinder de eerste letters er van weggesneden. Ik heb alles op mijn best hersteld, en daer de constructie in den dagelijkschen trant niet is, zal ik er ook den zin van uitleggen. De dichter zegt elliptisch en in omgekeerde orde: Er was nooyt iemand die zoo grooten rouw dreef als thans Parthonopeus, en kon levende blijven, dat is: zonder te sterven. - In 't Hs. staet als so doe dreef, blijkbare vergissing. - Door dattene, enz., naerdien hem Urake zoo dringend beval aen de schiplieden, zoo stonden zij hem allen met groote vlijt ten dienst. In 't Hs. staet: scoet, dat hier te veel zegt. De kopist had eerst sceet (van sceiden) geschreven en veranderde daerna de eerste e in o, maer vergat daerbij ook de c in t te veranderen. - Voor Te dienste leest men in 't Hs. alleen ..edie mte inte of nite, alles zoo verward, zonder dat de afschrijver de betrekking der sylben of de ontbrekende s vermoed hebbe. Hij heeft, als een onkundig letterzetter, zijne copij met moeyte gelezen en kwalijk terug gegeven. 2367. Van dezen regel blijft slechts nog een bleeke schijn van 't bovenste der letters over. [tekstkritische noot]Vs. 2373. Achter, van achter na. Zie vs. 2388. 2374. Tonsachter = te onsachter. Nopens te bij onzen schrijver, zie vs. 1089, onder vs. 1143 verkeerd 1189 gedrukt. 2387 Vaerlijc, spoedig, haest; gewooner zijn varinc en varinghe. Vglk. vs. 3812. [tekstkritische noot]Vss. 2402 en 2407. Lijf = leven. 2320. Hs.: si alle; Massm.: si allene. [tekstkritische noot]Vs. 2430. Massm.: wat live hi leede, tegen de tael en zonder rijm. Wat spise teeren betreft, vglk. v. 2596. - Van etene dat volgt, laet zich uitleggen; maer men zou ook Ten etene kunnen lezen. 2432. Voor Ende zou ik liever Dat of zelfs Daerbi schrijven. Heeft het Hs. Ende of En̄? 2436. Massm.: fonteijnen. 2439. Massm.: Ontdwegen. Ont voor on is oneigen. 2443. Hs.: pinen, en zoo nog vs. 2459. 2248. Versta: niemen [hem]. [tekstkritische noot]Vs. 2458. Massm.: Daer torm. 2460. Massm.: tenen tiden (!) In den volg. r. had ook Mone ....ren sine siden gelezen; maer bron? 2462. Massm.: Op hi.... e op reep ende seide. Ik heb alleen den zin aengewezen. Den naesten ingesloten regel, die eene gissing van Massm. en Jkbl. schijnt te zijn, laet ik gelijk Massm. hem voorstelt, al is 't waerschijnelijk dat de dichter zonder parenthese gesproken had. 2472. Soetheit, naer 't fr. douçor. [tekstkritische noot]Vs. 2485. Hs.: Nu staet staet so. Massm.: staet so. 2491-92. Om hier iets zekers te geven, waer het noodig het Hs. voor zich te hebben. Ik volg de gissing van Massm. 2508. Massm.: [salt]u; hij moest naer Jkblt. luisteren. 2509. Neware = maer. De zin van het uitgevallene moet geweest zijn: Maer dat doet gij niet; integendeel...... [tekstkritische noot]Vs. 2518. Massm.: Neet so niet so was so soet, met de vraeg, in eene noot, of hier niet wat voor was te lezen is, en op die gissing in zijne Druckfehler met een ja antwoordende. Hij heeft noch de constructie noch den zin van dezen regel gevat. Versta: Neen (of met een streepje op de tweede e van Massmanns neet), neent, soe (levet) niet (meer): soe was so goet! Dat is te goed, om door de dood gespaerd te worden namelijk. In den volgenden regel So ne doet Urake, is levet niet door ellipsis onderverstaen, maer door doet vervangen, een gebruik dat bij onze Ouden zoo gemeen was als bij de Franschen. 2520. Hs.: En mi ......lp an doen. Massm.: Ende mine waed halp an doen. Ik behoud mine, maer schrijf verder ghewaden. 2521. Hs., volgens Massm.: Die sel........scoen; door hem niet aengevuld. 2522. Hs. Sijn an.....ijn huut; bij Massm.: [m]ijn h.; voorts open gelaten. 2523. Hs. en Massm.: Want sine quam..... uut. Ik kon sine behouden; maer si vrouwelijk is hier doorgaens soe, en tot huut betrokken, scheen het mij een beetje ruw gesproken: mijn vel kwam er nooyt uit! 2524 Massm.: di[t w]ort. 2525. Massm.: en twint gespreken vort. 2526. Massm.: Sijns [ne bewa]ch; hier viel niet te gissen; plach bood zich van zelf aen. Vglk. vs. 2603 en 2774. 2527. Hs.: daer hi in omm.......ach. Ik neem de aenvulling van Massm. over. Zij is goed, en hij had niet noodig, om ze te doen gelden, de minder gelukkige gissing van zijnen vriend J. er tegenover te stellen. [tekstkritische noot]Vs. 2528. Stic voor stuc heeft geen bewijs noodig. 2533. Het Hs. is gebrekkig. Massm. schrijft: dat mens, en zegt dat Jonckbloet ende mens voorstelde, waer hij alleen ende in en̄ te veranderen had om regt gelijk de Ouden te spreken. 2536. Herte binnen is door Massm. aengevuld. Mone en Jkbt., zegt hij, gisten in sijn sinne. 2538. Toe ghebringhen, voltrekken, fr. à cief traire. 2539. Massm.: men niet en soude, hetgeen met den volg. r. minder past. 2544. Massm.: groten vaer, misschien goed. 2547. Massm.: To sticken. [tekstkritische noot]Vs. 2560. Gheloovich lien, zich overwonnen of mat bekennen. Behalve hun mat hadden de Franschen ook recréant, waerover zie Burguy, Gramm. II, blz. 440. Ons gheloovich stond daermeê gelijk. 2562. Hem, haer, de (of den?) vrouwen. Zie Christina, blz. 39, 41, 138, 165, 306. 2564. Hen = het en. 2572. Massm.: stride, al had Jkblt. hem stade voorgespeld. 2574. Massm.: in verscen(!). In versten leggen is uitstellen. Zie Christina, Gloss. 2576. Massm.: ommer. 2580. Massm.: hadse l.d. hem anscine. [tekstkritische noot]Vs. 2581. Massm.: Hi h..tse. Zijn hadse in den voorgaenden regel doet hem hier aerzelen heeft aen te vullen. 2582. Massm.: Soeter ende soender......; Jkblt.: scoonder [dan al dat es]. 2583. Massm.: Maecte god nije..... di........; Jkblt.: Maecte God [die vrowen; sijts ghewes]. Deze laetste stoplap zal niemand hier goedkeuren. Ik heb het fr. willen uitdrukken: Plenièrement, à larges toises. 2591. Massm.: potkin no bor-groet. 2596. Massm.: tselve, was 't eens tghene? 2602. Massm.: met mi soges, dat hij in zijn Gloss. door gij zuigt uitlegt. Ik schrijf doghes = lijdt, u zoo veel moeyte geeft. Maer in 't fransch zegt Parth. van zich zelven dat hij als een zot doet met daer zoo te blijven lijden: Je fac que fols, que jo ci gis, enz. Het aenstootende impf. ploghes zou ook aen het rijm leghes = ligghes (den tijd verliest): pleghes kunnen doen denken. 2604. Massm.: gepeinst. [tekstkritische noot]Vs. 2605. Massm.: Dat ic mi ute d[eser q]uale; maer quale moest in dat. qualen zijn, hetgeen met wale niet rijmen zou. Daer de plaets ausgerissen is, beschouw ik de u als een deel van de m van male, en vul de leemte daer naer aen. 2606. Massm.: D[at so mule] no [maren] vant; zoo door hem aengevuld, en in zijn Gloss. vraegt hij of mar geen Pferd is? 2621. Massm.: Volgheden alle, daer hi ghinc. Ik weet dat hem reeds in Volgheden kan begrepen zijn, maer dat is niet genoeg voor de rol die Mares (hi, hi, hi, enz.) hier speelt, en verder de maet; want alle na Alle dander kan niet blijven. 2623. Massm.: Si sagen hoe die espentine Hier .iij. te samen, gonder vive, enz. Hoe strijdt met de constructie der volg. verzen, en hetgeen van de espentine gezeid wordt strijdt met den inhoud van vss. 2637-2638, en als men telt is men niet gewoon van .iij. tot vive over te springen, vooral niet om dit vive met den uitgang ...tine te doen rijmen, gelijk hier plaets heeft. Alles is hier bedorven, en ik herstel de twee verzen gelijk ik meen dat de dichter ze geschreven had. Maer wat dier is het espentijn? Massm. vraegt of het Aspis, Schlange is? De lezer mag daer, zoo hij wil, ja op antwoorden, ik zeg neen; maer niets meer. Voor wilde zou misschien wreede verkiezelijker zijn. [tekstkritische noot]Vs. 2632. Massm.: lup [.... sien]. 2633. Massm.: buten woude...... Mijne aenvulling beteekent: in de vlakte. Het fr. zegt bijna het tegengestelde; maer buten woude was mij gegeven. 2634. Massm.: stonden g.h...; ik schrijf gherecte. Hij giste: gehouden? In den volg. regel heeft 't Hs. scliepen. 2636. Massm.: Ant heldende die Espent[ine], met de gissing: an - teldende? Mijn Aen theldende = Aen thellende (van de rots); want men vindt nog elders helden voor hellen. 2638. Massm.: Ten ramen. Jkblt. giste camen (?). Ik schrijf bramen. Braem- en heidestruiken gaen geerne te samen. 2640. Massm.: ten dieper, dat onmogelijk is. - Naderen. Kil. schreef reeds nater, gelijk wij. 2642. Massm.: gingen sise; lees sire = si daer; soeken staet absoluet. 2644. Hs.: doet versagen (?). [tekstkritische noot]Vs. 2646-2650. Massm. eerst een halven regel: Besach hi tbloet...........; voorts: Ende......; dan: Nies deset bloet, dat si d [aer sagen]; ik heb in mijn aenvulsel den tekst gedeeltelijk hersteld en den samenhang aengewezen. Mijn dat sijt besaghen drukt de intentie uit, opdat of zoo dat; in 't fr. staet lor a mostré al doi, dat voor mij te lang was. 2654(-2655, die op den kant niet meê telt). Deze twee regels zijn bij Massm., behalve de woordjes van hier, open gebleven. 2658. Hs. mijn ioncfl. Massm. heeft mijn behouden. Onze dichter heeft onbedachtelijk het fransch, waer Maruc, een onderhoorige van Urake, zoo spreekt, letterlijk vertaeld; hier is 't hij zelf die haer ma dame heet, gelijk ook reeds vroeger, vs. 2292. Of is 't tevens middeleeuwsche hoofscheid? 2666. Moeyelijke regel. Wat is blie? staet het voor bli en moeten wij de uitlegging van Halbertsma, Aanteek. op Maerl., blz. 141, enz., er op toepassen? Massm. schijnt het half verstaen te hebben, want hij herhaelt tot tweemael toe (Gloss. en noten): ‘Blie ontfaen, wie anderwärts blie keren, verwandelen, nemen.’ Ik zal alleen zeggen dat het van kleur of gelaet veranderen, ontsteld worden, beteekent. - Massm.: Van suchtene; als of zij het ware die zuchtte. Jkblt. giste: Van vruchtene. 2668. Massm.: wel naer, in strijd met een lettelkijn. 2669. Massm.: weten wilde, tegen het rijm, en de Ouden spraken zoo met het praesens. [tekstkritische noot]Vs. 2681. Massm.: Die noijt n[ates h]adde gesoget. In vs. 2404 liet ik Die, plur.; hier kies ik Die[n], sing. Waerom? 2683-84. Hier waer veel te gissen. 2686. Massm.: Vansiere necke tote sire hals-cnoken(!). 2697. Massm.: sal het speven. Indien speven hetzelfde kon zijn als spanen vs. 1803, enz., dan moest het ten minste sal sine speven zijn. Vglk. ook vs. 3026. [tekstkritische noot]Vs. 2698. Massm.: geven, dat het rijm alleen mij dwong te veranderen. 2704. Het hier ontbrekende zie men in 't fransch. 2705. Massm.: Duneer, kwalijk gelezen. 2711. Massm.: twi mogedi, dat hij met moijedi (sic) gelijk stelt. 2714. Massm.: benic. 2716. Massm.: indeser, als inclinatie? 2723. Massm.: Mijn relet mach. Vglk. vss. 2727 en 2731. [tekstkritische noot]Vs. 2744-45. Het rijm lust: quist zal niemand meer bevreemden. 2747. Der wissen, de strop. - Massm.: waer waert. 2752-53. Men zie het fransch, vss. 6904 en volgg. [tekstkritische noot]Vs. 2756. Hs.: wasic niet. 2757. Massm.: Die n. heetic ende heete ie. 2761. Massm.: verniewe hem, dat hij in zijne Druckfehler meent te verbeteren met verniewe - hem te schrijven. Moneïsche inclinatie? 2765. Massm.: sijns inne; hij kende nogthans in inne werden, dat Jkblt: hem aenbevolen had. 2767. Massm.: es dit scone; het volstrekt noodige die ontbreekt. 2776. Hs.: redene. 2780. Massm.: Eist. [tekstkritische noot]Vs. 2786. Hs.: soukene. 2791. Hs.: die gew. 2792. Hs.: Want. 2797. Massm.: ontboet. 1802. Massm. liet den regel onvolledig (: abgeschnitten). En hier mede hebben wij met de keulsche fragmenten en, voor eenigen tijd, met Massmann gedaen.

Vorige Volgende

XGa naar voetnoot⋆).