Jaarboek Multatuli 2018

[p. 87]

Ik houd niet van Comité's
W.F. Hermans doet niet mee
Maurits Verhoeff

In het voorjaar van 1956 wilde het Multatuli Genootschap een Lebak-herdenking organiseren. Het was toen een eeuw geleden dat Eduard Douwes Dekker een formele klacht indiende tegen de regent van Lebak, hetgeen uiteindelijk leidde tot zijn eervol ontslag. Deze ervaringen zette hij later om in Max Havelaar.

Onder voorzitterschap van professor G. Stuiveling, ter zijde gestaan door secretaris Geert van Oorschot, werden door het Werkcomité Lebak-herdenking plannen gemaakt voor vier bijeenkomsten in den lande.¹ Het werden er uiteindelijk twee.²

De Provinciale Zeeuwse Courant had haar bedenkingen bij de herdenking: ‘Een treffend voorbeeld van een overbodige herdenking is de officiële Lebak-herdenking, die men eind maart in Amsterdam en Rotterdam zal houden. Daar zal men zich vermeien in het feit, dat honderd jaar geleden de heer Douwes Dekker (Multatuli) met een kwaad hoofd ontslag nam als ambtenaar bij de Nederlands-Indische bestuursdienst. Het gaat toch wel iets te ver, als men naast geboortedata en sterfdata nu ook al de data van de driftbuien der grote mannen aangrijpt om herdenkingen te organiseren. Multatuli is in de Nederlandse literatuur een groot man geworden en het is geenszins de bedoeling daaraan iets af te doen, maar waarom zou men juist Multatuli's onevenwichtigheid en overgevoeligheid moeten belichten? [...] We lijden in dit goede land nu eenmaal heel zwaar aan de herdenkingsziekte. Enige troost schenkt daarbij de gedachte, dat Multatuli - indien hij in onze dagen leefde - stellig een der eersten geweest zou zijn om met die ziekte de spot te drijven.’³

Om het geheel enig cachet te geven, werden eind november 1955 ruim vijftig personen benaderd met het verzoek zitting te willen nemen in een te vormen Comité van Aanbeveling.

Naast diverse hoogleraren werden de minister-president en enkele ministers uitgenodigd. In de ministerraad van 16 januari deelde minister Cals mede dat met de initiatiefnemers was gesproken en daaruit bleek ‘dat in 1960 een grote Multatuli-herdenking zal plaatsvinden. Daarom bestaat er z.i. minder aanleiding tot een afzonderlijke Lebak-herdenking, die bovendien het gevaar loopt een sterk

1 De naam van het Werkcomité Lebak-herdenking werd later omgedoopt tot Comité van Uitvoering.

2 Op 24 maart 1956 vond de officiële Lebak-herdenking plaats in het Stedelijk Museum te Amsterdam, met redes van R. Nieuwenhuys, J. de Kadt en G. Stuiveling en een voordracht door H. Bentz van den Berg; op 27 maart volgde een Lebak-herdenking in Rotterdam, met redes van D. de Vries en G. Stuiveling.

3 Provinciale Zeeuwse Courant, 23 maart 1956.

[p. 88]

Brief van Willem Frederik Hermans aan Garmt Stuiveling, 3 december 1955 (Archief Multatuli Genootschap).

[p. 89]

politiek karakter te krijgen.’ Besloten werd dat alleen Cals als minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen zitting zou nemen in het comité.⁴

Ook een tiental schrijvers werd gevraagd, onder wie A. Alberts, Albert Helman, Adriaan Morriën, A. Roland Holst, M. Vasalis en Simon Vestdijk. Het Comité van Aanbeveling zou uiteindelijk uit 44 leden bestaan. Niet alle auteurs namen de invitatie aan. W.F. Hermans reageerde in een brief van 3 december 1955 op de uitnodiging.⁵

4 Notulen van de vergadering van de Ministerraad op 16 januari 1956. www.historici.nl/pdf/nib/pdf_transcripties/0000/79.pdf.

5 De brief van W.F. Hermans en andere bescheiden betreffende de Lebak-herdenking bevinden zich in het archief van het Multatuli Genootschap.

Mijne Heren,

Uw vererende uitnodiging toe te treden tot het Comité van Aanbeveling voor de a.s. Multatuliherdenking had ik bijna aanvaard. Ik had de bijgevoegde antwoordkaart al ondertekend, maar ik heb het toch beter gevonden deze niet te verzenden.
Waarom?
Ten eerste houd ik niet van Comité's. Wegens de dankbaarheid die ik Multatuli verschuldigd ben, had ik mijn eigen zin, voor deze keer, misschien moeten achterstellen bij de noodzaak een ereplicht te vervullen. Maar ach, zoals U ongetwijfeld bekend is, geloofde Multatuli niet in een hiernamaals en aangezien ikzelf daar evenmin in geloof, mag ik aannemen dat hij het niet zal merken.
En, wanneer ik zo het lijstje bekijk van de andere personen die eventueel in het Comité zitting zullen nemen, is het misschien maar goed dat hij het niet merken zal.
Er zijn er verscheidene bij waar ernstige bezwaren tegenin te brengen vallen. Ik zal er slechts één noemen. Het is de Heer Prof. Dr. Gerard Brom uit Nijmegen, die in 1954 nog eens voor de zoveelste maal in De Nieuwe Taalgids kwam betogen dat Multatuli eigenlijk niets zelf heeft bedacht, alles van anderen heeft gestolen enz.⁶
Dat dit in 1954 nog mogelijk was, pleit niet tegen de heer Brom (men verwacht van hem geen andere geluiden) maar wel tegen de redactie van De Nieuwe Taalgids en vooral tegen Multatuli's vaderland dat meer dan honderd jaar na zijn geboorte nog dergelijk geschrijf toelaat in een wetenschappelijk blad.⁷
Hopend dat ik U hiermede mijn weigering voldoende duidelijk heb gemaakt en in de hoop dat U haar zult willen billijken, met de meeste Hoogachting
W.F. Hermans
P.S. Mocht U ervoor voelen dit schrijven te publiceren, dan geef ik U daartoe volgaarne toestemming
W.F.H.

Een andere schrijver die afzag van het aanbod was Nescio. Hij gebruikte de voorgedrukte antwoordkaart wel, richtte die persoonlijk aan Stuiveling, voegde het woord ‘niet’ toe en schreef eronder: ‘Het spijt me erg, maar dit is niets voor mij.’

6 W.F. Hermans vergiste zich in het jaartal. Het artikel ‘De oorspronkelijkheid van Multatuli’ van Gerard Brom verscheen in De Nieuwe Taalgids 58 (1955), p. 20-28; 92-99). Brom schrijft onder meer: ‘Als ieder citaat nu verboden is, wat dan te zeggen van plagiaat, dat hij nog al eens vertoont? Hij lijkt de dief, die het eerste is om te roepen: houd de dief!’ (p. 21) en ‘Zijn ideeën teren vrijwel op de achttiende eeuw, waarvan de geest in zijn jeugd nog voortleefde’ (p. 24). Broms conclusie was dat ‘er weinig’ valt ‘af te dingen op de uitkomst van Prof. de Vooys, dat in de leer van Multatuli niets nieuws wordt gevonden’ (p. 99). Gerard Brom nam zitting in het Comité van Aanbeveling.

7 De redactie van De Nieuwe Taalgids bestond in 1955 uit prof. dr. C.G.N. de Vooys, prof. dr. C.B. van Haeringen en prof. dr. W.A.P. Smit. Laatstgenoemde was uitgenodigd, maar nam geen zitting in het Comité van Aanbeveling.

[p. 90]

Antwoordkaart van Nescio aan Garmt Stuiveling (Archief Multatuli Genootschap).