Jaarboek Multatuli 2016

[p. 65]

Multatuli op het toneel - signalementen
Redactie

Gezien op 18 maart 2016, in Frascati te Amsterdam: Ideën (deel 1)

In januari waagden 't Barre land en Maatschappij Discordia een poging de Ideën (eerste delen) op het toneel te brengen. Om Multatuli's werk volledig tot zijn recht te laten komen, had de regisseur er nadrukkelijk voor gekozen de Wouterfragmenten in één geheel met de overige Ideën te presenteren. Discordia staat erom bekend veel ruimte aan de tekst te geven, leest zelfs voor uit tekstboeken. Maar werkte dat deze keer? Met name de Wouterscènes spetterden, blijkens de reacties van het kleine, letterlievende publiek. Wouter kwam tot leven in de interactie met de zijnen. Daar stond iemand die sprak en handelde. De andere Ideën bleven woorden die over de hoofden van de toeschouwers heen zweefden. Kenners weten dat het in Multatuli's eigen tijd al niet anders was. Vooral de Wouterideeën sloegen aan. Multatuli's tweede echtgenote Mimi had dat goed ingezien en bracht ze voor het eerst uit als een roman (in 1890), los van de overige Ideën. En met succes: de editie beleefde verscheidene herdrukken. Als het voor een boek al zo werkt, dan zal het voor een toneelstuk, waarvan de actie en handeling immers de kern vormen, nog meer gelden. Desgevraagd wilde de regisseur niet beginnen aan uitsluitend een Woutervoorstelling. Het is lovenswaardig dat hij Multatuli's opzet zo trouw is, maar het is de vraag of het gaat werken.

Gezien op 2 september 2016, Natuurtheater Kersouwe te Heeswijk-Dinther: Max Havelaar

Van de zomer vond een geslaagde opvoering plaats van de Max Havelaar door Natuurtheater Kersouwe in Heeswijk-Dinther. Links op het enorme podium de huiskamer van de heer Droogstoppel. Terwijl hij zijn kinderen en knecht Stern kapittelt over normen en waarden, zwelt rechts op het toneel een koor aan van Javanen, die voorzichtig tevoorschijn komen uit het struikgewas. Hun hoofden hangen deemoedig op de borst. Hun klaaglied klinkt bescheiden maar indrin-

[p. 66]

gend.

Een toneelbewerking van Max Havelaar uit 1871.

Ze keren gedurende het stuk telkens terug als de rei in een tragedie. Dan houdt dominee Wawelaar, die middenvoor zijn spreekgestoelte beklommen heeft, zijn hypocriete preek. Plotseling staan allerlei toeschouwers uit het publiek op en heffen een psalm aan op Wawelaars wenken. Zo blijkt het publiek zelf Wawelaars kerkgemeente te vormen. Een meesterlijke manier om de 21e-eeuwse toeschouwer zich te laten vereenzelvigen met Wawelaars volgelingen en zich te laten afvragen wat hij zelf had gedaan: net als zij meegaan in zijn betoog en de kop in het zand steken? Intussen begint het steeds meer te druppelen. Na een aandoenlijke scène met Saïdjah en Adinda onder de ketapanboom barst de bui los, die de Indische sfeer met zijn moesson alleen nog maar dichterbij brengt. Met de afwisseling tussen de verschillende in elkaar overlopende scènes in Am-

[p. 67]

sterdam en Indië, verspreid over het podium, is de dynamiek van het originele boek behouden. Mooi gevonden.

Gezien op 27 oktober 2016 te Zwolle: De barones en de dominee

Tot slot volgde in oktober een originele poging van theatergezelschap Stichting Suus om het verhaal van de weduwe Pruimers, haar lover en haar publiekelijke redder-in-nood ten tonele te voeren. Dat was nog nooit gebeurd. U kent het verhaal wel: Multatuli kwam voor haar op in een open brief. Zij was uit de voogdij van haar eerste kind gezet nadat zij een tweede, buitenechtelijk kind had gekregen van de dominee. Deze had haar verleid aan het sterfbed van haar man. Multatuli stond op de bres voor ‘natuurlijke’ of uit liefde geboren kinderen, die volgens hem niet van hun moeder gescheiden zouden mogen worden. De onderhavige toneelbewerking had echter veel te veel vertellers van het goede, met een orakel dat de gebeurtenissen voorspelt, een handelaar die ze aankondigde, een voice-over in levende lijve die dezelfde gebeurtenissen uiteenzette en nog een koor dat alles herhaalde en becommentarieerde.

Over-all

Het is prachtig dat Multatuli driemaal in één jaar op toneel gebracht is. In het eerste toneelstuk kwamen vooral de scènes met Wouter cum suis tot leven. Het tweede stuk ging nog een stapje verder: het overtuigde niet alleen door aanschouwelijk spel maar ook doordat toeschouwers fysiek betrokken werden in de handeling. Het derde stuk was het origineelst qua onderwerp maar bezweek onder de vele vertellers. Het is duidelijk: show, don't tell, oftewel ‘Een slag op de tafel bewyst meer, bewerkt meer althans, dan duizend phrases.’ (Max Havelaar aan Multatuli - vw 1, p. 455)