Over Multatuli. Jaargang 33. Delen 66-67

[p. 56]

‘Multatuli was een theaterdier’
Gesprek met Klaartje Groot, conservator Multatuli Huis
Guido Leerdam & Jos van Waterschoot

Klaartje Groot (^o1977 Amsterdam) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Marita Mathijsen was een van de aanwakkeraars van haar fascinatie voor vroeg-negentiende-eeuwse literatuur. Na haar afstuderen kon ze aan de slag als promovenda bij het nwo-project ‘De culturele impact van de Duitstalige landen in Nederland tussen 1750 en 1840’ dat in samenwerking tussen de Radboud Universiteit Nijmegen en de Rijksuniversiteit Groningen onder leiding van de bekende dix-huitièmiste André Hanou werd uitgevoerd.

Haar onderzoek ging over de overvloed aan Duitse toneelstukken in Nederland in het begin van de negentiende eeuw en het onbehagen dat dit ‘vreemd uitbraakzel’ teweegbracht bij de Nederlandse toneelcritici. Er was een scherpe oppositie tussen het ‘canontoneel’ - Lessing, Goethe, Schiller - en het ‘drakentoneel’ waar de toneelschrijvers van het tweede of derde garnituur - Kotzebue, Iffland, Zschokke - voor verantwoordelijk waren. Gewoonlijk werden in het tweede type stukken schetsmatige handelingen verricht, werd de deugd altijd beloond en de ondeugd steevast bestraft. En ze waren weergaloos populair bij de man en vrouw in de straat.

Het onderzoeksproject startte in Nijmegen, maar daar heeft Klaartje nooit gewerkt omdat haar promotor Bart Ramakers aan de Rijksuniversiteit Groningen werd aangesteld. Ze verhuisde mee en heeft zes jaar in Groningen gewoond. Ze promoveerde in oktober 2010 aan de rug op de dissertatie Geliefd en gevreesd. Duits toneel in Nederland rond 1800. De handelseditie van het proefschrift verscheen bij uitgeverij Verloren. Vanaf 1 juli 2011 is ze de nieuwe conservator van het Multatuli Huis als opvolger van Willem van Duijn, die deze functie vanaf begin 2010 heeft vervuld.

[p. 57]

Een goede reden dus voor een introductie-interview, dat plaatsvindt op een museumzondagmiddag en af en toe onderbroken wordt door de bel die de bezoekers aankondigt. Twee gebrekkig Engels sprekende heren, die zeggen vanwege de voorbereidingen voor een Italiaanse culturele televisieproductie het museum te bezoeken, slaan verrukt aan het bladeren in de Iperborea-uitgave van Max Havelaar uit 2007 (formaat reisgids) en in de Pensieri (Nederlands-Italiaanse selectie uit de Ideën) uit 1997 ‘a cura di’ Giorgio Faggin die de tweede interviewer blindelings uit de boekruggen in het documentatiecentrum trekt. Dit exemplaar is gesigneerd door Faggin die het in het jaar van uitgave aan het museum kwam aanbieden. Misschien is hij zelfs geïnteresseerd om aan dit project mee te werken, zo wordt gesuggereerd. Op verzoek wordt de url van het Multatuli Study Pack van University College London nog gelocaliseerd en gebookmarkt op de iPad van een van de heren voor onderweg. Even later dient vertaler Russisch en regelmatige gast in het museum Hans Boland zich aan. Binnenkort vertrekt hij per vrachtschip naar zijn geboorteland Indonesië. Hij heeft een paar vragen over Lebak. Er melden zich ook nog een paar losse bezoekers. Allen krijgen genootschapsfolders mee en fotokaarten van Multatuli's bureau. Oud-conservator Van Duijn, die boven het museum woont, loopt binnen om Klaartje eraan te herinneren dat hij in de komende maanden een paar groepen op hun Multatuliwandeling begeleidt. De situatie wint door deze niet-geregisseerde episodes aan natuurlijkheid, maar ondanks dat is het goed eraan te herinneren dat dit gesprek ook zonder de onderbrekingen onderhevig zou zijn aan de wet van Jessurun d'Oliveira (zie Scheppen riep hij gaat van Au): het heeft zoals het hier is weergegeven nooit plaatsgevonden.

Hoe bevalt het conservatorschap na de eerste weken?

Op de eerste dag werd ik direct in het diepe gegooid omdat een groepje buitenlandse toeristen op de stoep stond. Weten jullie wat kruidnagelen zijn in het Duits? [Jos: ja, Gewürznelken!] Daarna kwam John Cornelisse langs voor zijn onderzoek naar de Causerieën [John Cornelisse is Multatulionderzoeker en private press-drukker, hij is van plan om de bijdragen van Multatuli aan het blad De Locomotief uit 1869 te bezorgen en uit te geven]. Tussendoor heeft Willem me ingewijd in de geheimen van de waterbakjes bij de luchtbevochtigers, in de genootschapsadministratie en andere museumzaken.

Willem hield voor de bezoekers die dag een heel verhaal [het gastenboek vermeldt de uitroep ‘Fabulous presentation by Willem! Anders dienen dan ik te Lebak diende kan ik niet!’]. Ik heb daar grote bewondering voor. Daarnaast is het denk ik ook belangrijk om ze alleen te laten met de voorwerpen en boeken als ze dat op prijs stellen en alleen toelichting te geven wanneer dat nodig is. Dat is een kwestie van aanvoelen wat mensen willen.

[p. 58]

Je connectie met Multatuli?

Hij kwam uitgebreid aan bod bij de colleges, onder andere die van Marita. Multatuli was een theaterdier. Hij heeft natuurlijk zelf toneelstukken geschreven. In Woutertje Pieterse zag Leentje in de Elandsstraat ‘De onechte zoon’ van Kotzebue, dat door amateurs werd opgevoerd. Multatuli was een liefhebber van de Duitse komedie in het algemeen en van Kotzebue in het bijzonder. Kotzebue komt uitgebreid in mijn dissertatie aan de orde, hij was ongelooflijk populair in Nederland in het eind van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw. Hij is echt een hype geweest. Samen met Iffland heeft hij Multatuli beïnvloed bij het schrijven van De bruid daarboven. Multatuli heeft ook in een aantal Ideën de situatie in het Nederlands toneel becommentarieerd (zie onder andere vw vii: 252-264). Op het toneel van zijn tijd had hij, zoals bij allerlei andere onderwerpen, de nodige aanmerkingen.

Hoe zie je de overgang van literatuurwetenschapper naar conservator?

Alle oudere literatuur - zoals bij mijn onderzoek de toneelstukken die in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek worden bewaard - wordt op museale wijze geconserveerd. Dat is in dit museum niet anders, ook al is er veel gedigitaliseerd, net als in alle grote bibliotheken. Er is heel veel oud materiaal dat blijvend bewaard moet worden en af en toe duikt er nog weleens wat nieuw ouds op. Ik heb voor mijn onderzoek veel snuffelwerk gedaan. Dat is mijn passie en ook voor het museum zal dat nodig zijn. De teksteditie van de Causerieën waar we het net over hadden: daar wil ik best aan meewerken. Het zou mooi zijn daarbij samen te werken met het Huygens Instituut. Misschien kunnen we zelfs subsidie krijgen.

Maar een conservator doet meer.

Een conservator heeft ook een belangrijke voorlichtende functie. Ik vond het meteen al spannend om die eerste dag de bezoekers wat te vertellen. Ik ga natuurlijk de komende tijd mijn kennis opbouwen. Ook de educatieve kant van de baan trekt me aan: ik heb begrepen dat er sinds de canon veel meer schoolklassen naar het museum komen [bladeren in het bezoekersboek toont dat duidelijk aan]. Daarbij komt het goed van pas dat ik naast mijn promotiebaan twee jaar voor de klas heb gestaan [bij het Stedelijk Gymnasium Piter Jelles in Leeuwarden].

Je gaat ook meewerken aan de website?

Er komt een nieuwe website. Die moet de belangrijkste dingen van de twee eerdere (www.multatuli-museum.nl en www.multatuli.nu) overnemen, met ruimte voor de actualiteit. Ik denk dat het belangrijk is ook Hyves en Twitter in te zetten

[p. 59]

en misschien een Multatulipagina in te richten op Facebook. En er zijn al uitgebreide Wikipedia-Multatulipagina's zoals http://nl.wikipedia.org/wiki/Eduard_Douwes_Dekker die veel worden geraadpleegd.

Over educatie gesproken: er is een tijdje geleden ook een nieuwe Multatuli-lesbrief uitgebracht.

Ja, ik heb de ordner met het materiaal gezien. Daar kunnen we nog wel meer mee doen, ook op de website. En er is nog de docentenhandleiding van de tentoonstelling uit 2010. Er zijn ook aardig wat besprekingen door leerlingen op internet gezet.

En er is ook nog de mooie uitgave die Peter van Zonneveld van Max Havelaar heeft gemaakt (Tekst in Context).

Inderdaad.

Het museum heeft twee typen conservator gehad, amateurs (dat waren de meeste) en professionals. Welke conservatorstijl past jou?

Ze sluiten elkaar volgens mij niet uit. Wat ze gezamenlijk hebben is fascinatie voor een bepaald onderwerp. Ik ga ongetwijfeld mijn eigen invulling geven aan het conservatorschap.

Is er nog iets uit te zoeken over Multatuli als toneelschrijver?

Er is natuurlijk al het nodige gedaan [onder andere door Hans de Leeuwe (1916-2006), die de eerste Nederlandse dissertatie over Multatuli publiceerde, Multatuli. Het drama en het toneel (1949)]. Maar het lijkt me leuk om verder te gaan speuren. Multatuli's natuurlijke schrijfstijl leent zich heel goed voor toneelstukken, zoals je ziet aan de Max Havelaars voor het toneel. Maar de natuurlijkheid werkt ook tegen omdat de handeling daardoor erg chaotisch wordt. Daar heeft Multatuli mee te maken gehad.

Je had het idee om een vergelijking te maken tussen Multatuli en Oblomow. Kunnen we nog een stuk van je verwachten voor Over Multatuli?

Hmmm... aardig idee. Wanneer is de volgende deadline?