Over Multatuli. Jaargang 29. Delen 58-59

[p. 2]

[Nummer 58]

[Inleiding]

‘2 × 2 = 4’
(Multatuli, Wys my de plaats waar ik gezaaid heb, vw i:447)
‘Ik, byv. vind het geloof aan 'n God, even bespottelyk als 2 × 2 = 5’
(Multatuli, Aantekening bij Idee 855)

‘Ik ben het ermee eens, dat twee-maal-twee-is-vier een voortreffelijk ding is; maar als we toch aan het aanprijzen zijn, laat dan gezegd wezen dat twee-maal-twee-is-vijf soms ook een alleraardigst artikeltje is.’
(F.M. Dostojewski, Aantekeningen uit het ondergrondse, vw iv:163)

Zes jaar na het verschijnen van een themanummer van Over Multatuli over Woutertje Pieterse (nr. 47) is er voldoende aanleiding om opnieuw aandacht te schenken aan dit werk dat het, zoals bekend, tijdens Multatuli's leven nooit tot een zelfstandige uitgave heeft gebracht. Die aanleiding ligt voor de hand: twee nieuwe bewerkingen van Woutertje Pieterse.

Eind vorig jaar verscheen een bewerking van Ivo de Wijs. Hij heeft in zijn Wouter passages weggelaten, de taal gemoderniseerd en het boek van een slot voorzien. Daarover verscheen op 16 december 2006 in NRC Handelsblad een vermakelijk vraaggesprek van Elsbeth Etty met de bewerker die zelf overigens de voorkeur geeft aan de omschrijving ‘bewerkt en bekort door Ivo de Wijs’. Vermakelijk omdat aan Etty's interview een misverstand ten grondslag ligt. Dat zij tegen een bewerking en hertaling is, is haar goed recht. Dat zij op verontwaardigde toon de indruk wekt dat De Wijs iets geheel nieuws heeft gedaan, wekt bevreemding. Juist bij Woutertje Pieterse is er altijd sprake van een bewerking omdat niemand het in zijn hoofd zal halen het verhaal over Woutertje in het geheel, inclusief de Ideën, uit te geven. Etty's bezwaren richten zich onder meer op de modernisering van het taalgebruik en het feit dat De Wijs er een slothoofdstuk aan heeft ‘gebreid’. Dat is op verzoek van zijn uitgever gebeurd, haast De Wijs zich te zeggen, maar evengoed had hij naar de bewerking van Karl Mischke kunnen verwijzen die aan het begin van de vorige eeuw voor zijn Duitse vertaling ook al een eigen slot had bedacht.

Dat een verhaal in een hertaling wordt uitgegeven, is vaak aanleiding voor cultuurpessimisten om gemakkelijk hun gelijk te halen. Daarentegen windt niemand zich op als er om de pakweg twintig jaar een nieuwe vertaling van een klassiek geworden buitenlands boek verschijnt. De Wijs' bewerking maakt verder geen deel uit van de Delta-reeks of serie ‘Nederlandse Klassieken’, waarin klassieke literaire werken verschijnen, maar is veeleer een uitgave die nieuwe lezers kan trekken. Jonge lezers bijvoorbeeld, voor wie het taalgebruik van Multatuli te

[p. 3]

moeilijk is en die de vele verwijzingen niet begrijpen. Dat laatste geldt waarschijnlijk ook voor vrijwel alle hedendaagse geletterde lezers zodat we moeten wachten op de verantwoorde (want dat ontbreekt wel bij De Wijs) versie met annotaties die in 2009 of 2010 in de Delta-reeks zal verschijnen.

De Wijs' hertaling is volgens ons zeker geschikt voor jonge lezers die nog nooit iets van Multatuli hebben gelezen. We hebben de gymnasiaste Josefien van Dusseldorp, die met haar twaalf jaar de jongste publicist in de geschiedenis van Over Multatuli is, gevraagd om De Wijs' Woutertje Pieterse te lezen en verslag van haar bevindingen te doen. Daaruit blijkt dat zijn hertaling bij haar aanslaat en ook De Wijs' slot van het boek beoordeelt zij positief. In hoeverre haar leeservaring door andere jonge lezers zal worden gedeeld, zal de toekomst leren, maar duidelijk is wel dat zijn versie geschikt is voor jonge lezers als eerste kennismaking met Multatuli's werk. Dat is belangrijk want zij zullen in de toekomst mogelijk lezers van zijn complete werk zijn, met docenten van middelbare scholen het Multatuli Museum gaan bezoeken en eventueel lid worden van het Genootschap.

Cultuurpessimisten hebben altijd gelijk en zijn nooit origineel. Daarom zijn ze ook zo vervelend en saai. Ver verheven boven de wereld laven ze zich aan ondergangvisioenen. Je krijgt de indruk dat ze helemaal niet willen dat oude teksten worden afgeklopt, opgelapt en gepolijst. Want dan bestaat de kans dat ze worden gelezen. Wat ons betreft wordt er veel te weinig met klassieke teksten gedaan en mag er naast de bewerking en hertaling van De Wijs ook een toneelversie, een opera, een versie op rijm, een rapversie, een haiku, een Woutertje Pieterse-spel, een ‘Idols’-versie met het ‘Roverslied’ en een Woutertje-kledinglijn uitkomen. Dat zou duidelijk maken dat Multatuli springlevend is.

Er is nog een ander aspect dat bij de opwinding rond De Wijs' uitgave bijna vergeten wordt: alles wat er rónd Multatuli's werk verschijnt, krijgt - gelukkig - veel aandacht: Dik van der Meulens biografie of de dreigende sluiting van het Museum. Over de inhoud van zijn werk zelf verschijnen daarentegen weinig nieuwe publicaties. En dat ondanks het feit dat Multatuli enkele jaren geleden door de leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde tot de belangrijkste Nederlandse schrijver werd gekozen en dat Max Havelaar onlangs één van de vijftig vensters in de canon van Nederlandse geschiedenis en cultuur is geworden. Veel invloed op het lezen van het werk heeft dat niet: lijstjes en canons zijn richtlijnen en nemen in het triplet ‘ich’, ‘es’ en ‘über-ich’ van Freud de plaats van het ‘über-ich’ in. In Nederland heeft zich na Sötemann en Oversteegen geen hoogleraar meer substantieel met Multatuli's werk beziggehouden. Docenten aan universiteiten doen dat wel, al is het vaak zijdelings zoals blijkt uit de bijdrage van Olf Praamstra in dit nummer over de relatie tussen Busken Huet en Multatuli. Daarmee loopt hij vooruit op zijn biografie over Busken Huet die eind dit jaar zal verschijnen. In het onderzoek van de extramurale neerlandistiek speelt Multatuli's werk daarentegen wel een grote rol. Kees Snoek, die onlangs in Parijs tot hoogleraar Nederlandse letterkunde werd benoemd, wijdde zijn oratie aan Multatuli. We hebben die in het geheel opgenomen, ook om de lezer nog

[p. 4]

eens kennis te laten maken met een bijna vergeten academische traditie waarbij vorm en inhoud elkaar in belangrijke mate bepalen.

Tevens gaan we door met het uitgeven van brieven die in het Volledig Werk ontbreken. In dit nummer gaat het om de correspondentie tussen Multatuli (en Mimi) en zijn uitgever Funke uit de jaren 1873-1879, gelocaliseerd tijdens conserveringswerkzaamheden van papieren erfgoed in het kader van het Metamorfozeproject.

Op de omslag ziet u ten slotte een lachende Multatuli van Jan Kruis. Het blijft niet bij deze ene tekening: binnenkort zal er opnieuw een versie van Woutertje Pieterse verschijnen met talrijke illustraties van Jan Kruis. Een interview met hem vindt u al in dit nummer. De tekst bij die uitgave is weliswaar niet hertaald maar is opnieuw wel een keuze uit Woutertje Pieterse. Op de reacties in de pers verheugen we ons nu al.

De redactie