Over Multatuli. Jaargang 28. Delen 56-57

[p. 8]

‘Met mijn D ziet het er ellendig uit’
Transcriptie schaakpartijen Multatuli - Ritter/Zürcher

Op 28 maart 2005 werd de schaakcollectie van de overleden uitgever J. ten Have geschonken aan het Multatuli Museum voor zover het materiaal over Multatuli betrof. Deze collectie bevatte 102 briefkaarten met correspondentieschaakpartijen tussen Multatuli en de predikant P.H. Ritter (1851-1912), en tussen Multatuli en de kunstschilder en geleerde Jan (Johannes) Zürcher (1851-1905). De briefkaarten bevatten niet uitsluitend schaakpartijen. Ritter en Zürcher maakten van de gelegenheid gebruik om er ook familienieuws en andere persoonlijke berichten op te schrijven. Van de kant van Multatuli kwam er maar weinig terug. Dat is verklaarbaar wanneer we bedenken dat de kaarten stammen uit zijn laatste levensfase, waarin hij worstelde met steeds ernstiger astma-aanvallen: de kaarten bestrijken de periode augustus 1886 tot 2 februari 1887, dus tot iets meer dan twee weken voordat Multatuli het allerlaatste zou noteren wat van hem bekend is (een schaakzet, op een briefkaart aan A. Gorter) en, gelegen op zijn chaise longue, zou overlijden. De briefkaarten bevatten van zijn hand slechts schaakzetten in een grote letter, geschreven met het voor Multatuli zo kenmerkende blauwe potlood. De langste notatie die we van Multatuli aantreffen is de zin ‘er staat een paard op d2 en op c3’ in de B-partij.

U treft hieronder de volledige teksten van de briefkaarten aan. Waar nodig en mogelijk zijn de in de tekst figurerende personen en gebeurtenissen nader toegelicht in een annotatie. Er is niet uitputtend gekeken naar de kwaliteit van de schaakpartijen. Dat zal wellicht in een later stadium gebeuren; de korte analyse op p.6 is een begin.

De briefkaarten zijn met letters en cijfers aangegeven. De letters zijn een aanduiding van de enveloppe waarin Ten Have de schaakpartijen bewaarde. A bevat de partijen met P.H. Ritter, B, C en D bevatten de partijen met Zürcher. Per letter zijn de briefkaarten chronologisch genummerd.

Werkwijze bij de transcriptie

De briefkaarten zijn getranscribeerd en geannoteerd door Guido Leerdam, Dik van der Meulen en Jos van Waterschoot, in de annotatiefase bijgestaan door Kees Rink, die schaakcorrespondentietechnisch commentaar leverde waardoor vele onduidelijkheden konden worden opgelost. Gezien de aard van deze correspondentie, waarbij het ten slotte de hoofdzaak was om schaakzetten per

[p. 9]

briefkaart uit te wisselen met beperkte ruimte voor contextuele huishoudelijke mededelingen, vaak betrekking hebbend op weer, gezondheid en welbevinden, is het aantal annotaties per kaart beperkt.

Bij de bezorging en annotaties is getracht in grote lijnen aan te sluiten bij de werkwijze in het vw met dit verschil, dat de noten hier direct onder de desbetreffende brief(kaart) zijn geplaatst.

Enkele toelichtingen op een rijtje:

•	de schaakzetten zijn op de meeste kaarten in twee kolommen geschreven, maar ook wel eens in semi-kolomstijl; soms werden verbindingsstreepjes gezet om aan te geven dat een zet een tegenzet had. Voor de eenduidigheid is overal een opmaak in kolommen onderscheiden;
•	de notatie van de zetten is geüniformeerd, dat wil zeggen dat er geen spaties tussen de pionaanduidingen zijn geplaatst. Daarmee wordt aangesloten bij de schrijfwijze die in meerderheid door de correspondenten zelf is toegepast;
•	tussen de schaakzetten en eventuele toelichtende teksten op de (brief) kaarten is in de annotatie steeds een regel wit gezet;
•	onderstreepte woorden of zinsdelen zijn cursief weergegeven;
•	op de kaarten zijn nogal eens zetten doorgestreept (en daarmee soms onleesbaar gemaakt): dit is apart in de noten verantwoord, evenals als de van Multatuli karakteristieke aantekeningen met blauw potlood. Op de briefkaarten is ‘weggelaten’ tekst gemarkeerd tussen [...];
•	vele zinnen eindigen na de punt met liggende streepjes; deze zijn in de tekst weergegeven als half kastlijntje (-);
•	een enkele regelmatig voorkomende afkorting (ook van persoonsnamen) wordt slechts eenmaal verklaard;
•	het woord ‘handschrift’, dat in onze annotatie regelmatig voorkomt, is voor het gemak afgekort tot ‘hs.’; ‘Multatuli’ wordt met ‘M.’ aangeduid.

Ritter

A 1 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 26 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

5.) Dd1 - h5	Sb8 - c6
[...]^1.
[...]^2.
6.) c2 - c3	Sg8 - f6^3.

A 2 Briefkaart, onderaan gedateerd: 30 viii 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

1. Hier stond een zet ‘6.) Dh5 - g5’; deze is doorgestreept.

2. Hier stond een zet ‘6.) Lf1 - g2’; deze is doorgestreept.

3. ‘Sg8 - f6’ in hs. van M., blauw potlood.

[p. 10]

6.) c2 - c3	Sg8 - f6
7.) Dh5 - g5	Dd8 - d6^1.
[...]^2.

Dr. v Mansvelt^3. is weder in de stad.- Ik deed hem de boodschap. Toevallig had hij juist een stukje over het klaar water geschreven, waarvan hij U een afdrukje zenden zal.- Daarover later meer.- Vele beleefde & hart^ke v huis tot huis. R.

A 3 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 3 sept 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

1.) e2 - e4	e7 - e5
2.) Sg1 - h3	d7 - d5
3.) d2 - d3	Lc8 n Sh3
4.) g2 n Lh3	Lf8 - c5
5.) Dd1 - h5	Sb8 - c6
6.) c2 - c3	Sg8 - f6
7.) Dh5 - g5	Dd8 - d6
8.) h3 - h4	Lc5 n f2
9. K n Lf2?	d5 n c4^1.

Voor securiteit deze recapitulatie.- Ik gevoel dat ik veel van Uw geduld verg.- Ik verzoek U evenwel dringend dat geduld met mij te oefenen en 't niet te verliezen.- De bladen kondigen nieuwe producten aan.- Is dit waarheid?- Zeer, zeer verlangend. Hoop zeer dát het waar is.

Om meer dan een reden.- Spreek Dr v M. binnen een paar dagen.- Keel zoo zoo.- Indien mogelijk (maar ik vrees onbescheiden te zijn) schrijf mij dan eens over dat willen.^/xx S.^2. geengageerd met lief meisje.- Dochter van [...]^3. menschen, vrienden van ons. Vele [...]^4. van huis tot huis.- U.S.^5. R.

Saturdag^6.

1. ‘Dd8 - d6’ in hs. van M., blauw potlood.

2. M. heeft een regel, beginnend met ‘8. Dg5 n g7?’ en eindigend met ‘o - o o’, met blauw potlood toegevoegd en doorgestreept.

3. Dr. v Mansvelt: dr. P.A. van Mansvelt. (zie vw xxiii: 647)

1. De zet ‘d5 n c4’ door M. genoteerd, blauw potlood.

/xx Ja, 't is niet bescheiden. Ge hebt zoo heel veel.- Laat ik dan zóó zeggen: houd 't in Uw gedachten.-

2. Niet geïdentificeerd.

3. Door papierbeschadiging weggevallen woord, waarschijnlijk ‘brave’.

4. Door papierbeschadiging weggevallen woord, maar vermoedelijk ‘groeten’.

5. U.S. = ‘ut semper’, zie A 16.

6. Door M. met blauw potlood door de tekst geschreven.

[p. 11]

A 4 Briefkaart, geen datum. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

8.) h3 - h4	Lc5 n f2+
9.) K n f2	d5 n e4
10.) Th1 - g1 000	[...]^1.
nu [..]^2. op Kb8	c6 - e7
Saturdag.^3.

A 5 Briefkaart, geen datum, op poststempel: 20 sep 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

10.)	Sc6 - e7
11.) Tg1 - g3	h7 - h6^1.

Heb lang gewacht.- Had 't druk. Heb gisteren voor het eerst na 8 maanden gesproken. Kerk ingewijd.^2. - - Ben zéér verlangend naar 2^e deel Minnebr.-^3. Schrijf U spoedig.- Vele hartelijke & beleefde gr. van huis tot huis.- R.

A 6 Briefkaart, geen datum, op poststempel: 22 sep 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

11.) Tg1 - g3	h7 - h6
12.) Dg5 - d2	Se7 - f5^1.
Vrijdag^2.

A 7 Briefkaart, geen datum, op poststempel: 27 sep 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

1. Vanaf [...] tot en met ‘Saturdag.’ handschrift van M., blauw potlood. Op de plaats van [...] is een zet ‘e4 n d3’ geschreven, later doorgestreept.

2. Onleesbaar woord.

3. Achter ‘Saturdag.’ zijn (ook met blauw potlood) twee verticale streepjes geplaatst.

1. De zet ‘h7 - h6’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Niet bekend is welke kerk. Ritter was in 1882 benoemd tot Remonstrants predikant in Utrecht.

3. In Het Nieuws van den Dag van 2 september 1886 was een bericht verschenen waarin werd gemeld dat M. aan het tweede deel van Minnebrieven bezig zou zijn. (vw xxiii: 702) Het gaat hier om de Onafgewerkte blaadjes, postuum gepubliceerd. (vw viii: 737 e.v.)

1. Deze zet ‘Se7 - f5’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 12]

12.) Dg5 - d2 - - -	Se7 - f5
13.) Dd2 - d1	Sf5 n Tg3^1.
dinsdag^2.

A 8 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht [...]^1.. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

13.) Dd2 - d1 - - -	Sf5 n Tg3
14.) h2 n Sg3
0-0-0-^2.

A 9 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 5 oct [...]^1.. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

14.)	0-0-0 (breede zijde) d.i. dus Ke8 - c8 Ta8 - d8
15.) Lc1 - e3	Kc8 - b8^2.
Woensdag^3.

A 10 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 9 oct 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

15.)	Kc8 - b8
16.) Sb1 - a3	16) Dd6 - d7^1.
zondag^2.

1. ‘Sf5 n Tg3’ in hs. van M., blauw potlood. Hier staat nog een doorgestreepte zet ‘Dd6 - b6’, eveneens met blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood. Erboven stond eveneens met blauw potlood ‘Dd6 - b6+’, later doorgestreept.

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Idem.

1. Deze zet ‘16) Dd6 - d7’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 13]

A 11 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht [...]^1. 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

16.)	Dd6 - d7
17.) Kf2 - g1	Sf6 - g4^2.
donderdag^3.

A 12 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 15 oct 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

17.)	Sf6 - g4
18.) Lf1 - h3	Sg4 n Le3^1.
19.) Lh3 n Dd7?	Se3 n Dd1
20.) Ta1 n Sd1	Td8 n Ld7

A 13 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 18 oct 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

20.)	Thd8 n Ld7
21.) d3 - d4	[...]^1. e5 n d4^2.

Uw 18.), 19) en 20.) accepteer ik.- Over het gehele spel, na afloop zeer gaarne nader.- Uw oordeel over mijn spel is te welwillend.- Ik ben zeer dankbaar dat Ge deze dingen met mij zijt begonnen. - - 't Spreken houd ik tot heden vol. Volkomen normaal ben ik nog niet. Zal mijn keel 't ooit nog worden?- Wordt n mensch ooit geheel beter van een ziekte of kwaal, hoe klein of hoe groot, psychisch of physisch?- Overal problemen. Goddank! zegt Gij (lezing Haag, ik geloof in '75)^3. en ik zeg 't ook. Toch zou ik wenschen wat meer te weten. Vele x

x dankbare en hartelijke groeten van huis tot huis. R.^4.

Kg1^5., Td1, Sa3

a2, b2, c3, g3, h4

Kb8, Td7 - h8

a7, b7, c7, d4, e4

f7, g7, h6

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Deze zet ‘Sf6 - g4’ in hs. van M., blauw potlood.

3. Hs. van M., blauw potlood.

1. Vanaf hier t/m einde notatie: hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood. Op de plaats van [...] stond een zet ‘c7 n c6’, later doorgestreept.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Niet bekend is naar welke lezing wordt verwezen.

4. Dit deel van de zin (na ‘x’) bovenaan de kaart vervolgd.

5. Al deze zetten van ‘Kg1’ t/m ‘h6’ in hs. van Multatuli met blauw potlood, dwars door de tekst van Ritter heen.

[p. 14]

A 14 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 20 oct 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

21.)	e5 n d4
22.) c3 n d4	f7 - f5^1.

stand accoord.

Zondagsblad N.v.d.D.^2. van zondag a.s. vervolg ik de door de reis afgebroken ‘Paedagogische Fragmenten.’ Ik weet dat Ge het Zondagblad ontvangt.- Oordeel me zacht. 't Is niet wat ik gewild heb.-

A 15 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 26 oct 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

22.)	f7 - f5
23.) Sa3 - c2	c7 - c5^1.

Wanneer komen Minnebr. 11? We zijn (we zijn geen Publiek, maar zeer belangstellende, en vooral dankbare vrienden; nog anders: leerlingen.-) (als Ge wist, hoe ik elke letter, door U geschreven, heb van buiten geleerd - appris par coeur) we zijn zéér verlangend.

Ik heb 't druk. Ben moe - en zou zoo gaarne een paar dagen bij U zijn.- Maar ik kan U en Mevrouw nog niet verzoeken mij te ontvangen. Heb zooveel werk.- Toch hoop ik begin '87, U beiden beleefd een tweetal dagen belet, of liever geen belet, te vragen.

Och, wat heeft de Veer^2. mijn arm fragment mal afgebroken. Nu ik het overlees bemerk ik te hebben vergeten over Synodes, exodus, methodus te spreken - en over meer.- Veel beleefde groeten van huis tot huis.- R.-

1. Deze zet ‘f7 - f5’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Het Nieuws van den Dag.

1. Deze zet ‘c7 - c5’ in hs. van M., blauw potlood.

2. De Veer: Hendrik de Veer. (vw xv 798) Niet bekend is waarnaar verwezen wordt.

[p. 15]

A 16 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 29 oct 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

23.)	c7 - c5
24.) d4 - d5	g7 - g5^1

Dinsdag was Mevrouw zoo vriendelijk ons een bezoek te brengen.²- Ik was helaas! niet te huis.- We hadden Mevr. zoo gaarne wat langer bij ons gehad.- Over den inhoud Uwer briefkaart zou ik veel kunnen schrijven.- Wat ik bewaar tot ik weder eens bij U ben.- Zeer mijn dank voor Uw gastvrij antwoord.- Ut semper. R.

A 17 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 3 nov 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

24.)	g7 - g5
25.) h4 n g5	h6 n g5
27.) Sc2 - e3	[...]^1.
Td7 - h7^2.

stand heden:

Wit	Kg1	Tn d1		Se3
	pionnen: a2, b2, d5, g3
Zwart	Kb8	Tn d7	en	h8
	pionnen: a7, b7, c5, e4, f5, g5
	Vrijdag^3.

A 18 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 8 nov 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

27.)	Thd7 - h7
28.) Se3 - f1	Th7 - h1 +^1.
29.) K {g2? f2?	f5 - f4

1 Deze zet ‘g7 - g5’ in hs. van M., blauw potlood.

2 Mimi Douwes Dekker bezocht Nederland eind 1886 waar ze onder andere een van de bijeenkomsten van socialisten in Amsterdam bijwoonde. (Dik van der Meulen, Multatuli, 2002, p. 736)

1. Hier stond oorspronkelijk ‘Th 8 - f8’ in hs. van M., blauw potlood, doorgestreept.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Idem.

1. Vanaf deze zet t/m het eind van de notatie in hs. van M., blauw potlood.

[p. 16]

A 19 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 8 nov 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

28.) Se3 - f1	Th.h7 - h1+
29.) Kg1 - f2	f5 - f4
30.) g3 n f4	g5 n f4
31.) Thd1 - e1	Th8 - e8^1.
Dinsdag^2.

A 20 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 10 nov 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

31.)	Th.h8 - e8
32.) Kf2 - g2	Th1-h5
[...]^1.
33.) d5 d6 K c8^2.

'k Zal moed houden. Van mijn verlies ben ik sedert lang overtuigd.- Toch speel ik ten einde toe om de U bekende reden - ik kán niet opgeven wat ik eenmaal begon. Dit heb ik mij aangewend, omdat mijn wil van nature zeer zwak is.- Nu helpt mij de gewoonte.- Zeer lastig deze maal voor wie met mij speelt.- Ik bedoel: vermoeiend. 't Is aangenamer te spelen met iemand die beter speelt dan ik;- en waar de uitkomst te voorzien is, 't opgeeft. Daarom: 1000 x dank voor Uw geduld.- Van Uwe analyses geniet ik. V.h.t.h.^3. veel hartel: gr. R.

A 21 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 13 nov 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter.

32.)	Th.h1 - h5
33.) d5 - d6	Kb8 - c8
34.) Kg2 - f2	Th.h5 - d5^1.

Stand heden:

1. Deze zet ‘Th8 - e8’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Doorgestreepte (en onleesbare) aantekening in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood, dwars door de eronderstaande en lopende tekst van Ritter heen.

3. Van huis tot huis.

1. Deze zet in hs. van M., blauw potlood.

[p. 17]

Wit: Kf2, Th.e1, Sf1, p: a2, b2, d6.

Zw: Kc8, Th.e8, h5; p: a7, b7, c5, e4, f4

Ja, hoe speel ik! 28 Juli gaf ik mij zelf op als ‘matig’. Ik heb weinig geschaakt en zag tot op heden nooit een schaakboek in. Ook in andere dingen dan schaken heb ik leiding en handleiding veronachtzaamd; het lezen Uwer ideeën (denk aan uw geestig: ‘verschoold’, ‘verdokterd’) heeft dat gedaan. Zeker ben ik hierin verder gegaan dan Uw bedoeling is geweest. Ik denk aan Uw brief van Aug^2.; en Uw wederom zoo geestig ‘Salamanka’ uit vrije studie.^3. O, Ik wilde zoo gaarne een paar dagen met U spreken!

Thans dit: Zeg mij hoe ik speel.- Zeg mij ook of ik mij zelf in bovenstaande levensopvatting heb te herzien. U.S.R. -

A 22 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 16 nov 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

34.)	T.h5 - d5
35.) Kf2 - e2	K.c8 - d7^1.

Te gelijk hiermede, verzend ik aan Uw adres, voor Dr. A.P. v. Mansvelt, een brief.^2.- U.S.R.

A 23 Briefkaart, geen datum, poststempel onleesbaar. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter

35.)	Kc8 - d7^1.
36.) Sf1 - d2	e4 - e3 (?)
37.) Sd2 - f3

A 24 Briefkaart, op poststempel: U[..]^1. 26 xi '86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

Hooggeachte Heer! De zetten die mijn koning ten verderve zullen voeren kan

2. Onbekend is welke brief wordt bedoeld.

3. Mogelijk wordt hier verwezen naar schaakvarianten; niet duidelijk is welke hier worden bedoeld.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Niet duidelijk is welke brief hier wordt bedoeld.

1. Al deze zetten t/m einde notatie zijn met blauw potlood onderstreept.

1. Utrecht.

[p. 18]

ik zelf nu verder opschrijven. Daarom geef ik de partij gewonnen. Nu is Uw kleur immers wit? En wacht ik verder tijding van U. - - Ik liet U zoo lang wachten, omdat ik de gansche week bezig was aan een brief aan U. Nu ik hem niet kan afkrijgen, schrijf ik maar deze kaart. Aan Dr v M overhandig ik Uw schrijven.- Zonderling dat ik eveneens zooveel moeite met schrijven heb. En altijd had. Maat houden is moeilijk.- En duidelijk zijn op papier is ook zéér moeilijk.- Veel groeten van mijn vrouw aan U allen. Hoe gaat 't? Ons goed. Ik verkouden. Daar is veel stoffelijke en zedelijke armoede. Zeer druk.- Hoe weinig werkt ook de beste onzer uit! U.S.R.

1.) e2 - e4^2.

2. Lf1 - c4

A 25 Briefkaart, op poststempel: utrecht 8. xii. '86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

Hooggeachte heer! 'k Schaam mij U zoo lang te hebben laten wachten op antwoord, en dat terwijl Ge mij steeds zoo vriendelijk schrijft.- Geloof me - wanneer ik U zeg dat ik zelfs voor een briefkaart geen tijd had. Nu ga ik niet naar bed, zonder althans dit schrijven. Een zet volgt nu spoedig.

o Zoo gaarne wilde ik, al was het maar twee dagen bij U zijn. Ik kan niet anders komen dan in de week tusschen 2 en 9 Januari - of in de week tusschen 10 en 17 April.- Komst in Januari hangt af van - natuurlijk in de 1^e plaats van U en Mevr^w - maar ook van mijn gezondh. Reis in den winter is gevaarlijk voor iemand als ik. In de laatste dagen spookt mijn keel weer. Wil weder medewerken dan zou ik gaarne Dinsdag 4 Januari, ten uwent zijn.- Volgt spoedig meer. Van huis tot huis veel vriendelijks. R.

A 26 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 9 dec 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter

1. e2 - e4	e7 - e5
2. Lf1 - c4	Sg8 - f6
3. d2 - d4^1.

Het stormt hier eenige dagen op een verschrikkelijke manier, zoodat we geen van allen kunnen slapen. - Hoe is 't nu toch aan den Rijn? - Met belangstelling volg ik 't proces D.N.^2. Men moest hem nu maar vrij laten en hij moest nu maar zijn rust houden.- Gelooft ge dat er iets wordt tot stand gebracht door redeneeren? Men verzoent er geen vijand meê; men wint er geen brood meê. Over dit

2. Deze beide zetten in hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. D.N.: Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919), pionier van het socialisme, stichter van het blad Recht voor Allen, later sociaal-anarchist. Het proces betrof een aanklacht wegens majesteitsschennis naar aanleiding van een artikel in Recht voor Allen.

[p. 19]

en meer - later.- Heden nacht, na het schrijven der briefkaart heb ik nog een keer rust gezocht in de Mill. Studiën. Duizendm. dank voor dat heerlijke boek!-U.S.R. -

A 27 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 11 dec 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

3.) d2 - d4........	Lf8 - d6
4.) f2 - f4^1.
Zondag

Gisteren geweest bij Dr Termaten^2. te Amsterdam. Hij constateert m'n kwaal (ontsteking tusschen de stembanden) genezen; maar nu zijn m'n stembanden zelf aangedaan.- Ware m'n lich.^m van ijzer! Ik voel Titans-kracht in me.... maar dat lich.^m!

‘Om iemand van redeneering te begrijpen moet men van goeden wille zijn.’^3. Dit idee van U is maar al te waar. Uit het hart ontspringen alle dingen.- Wat dán helpt? 't Duizelt mij. Ik weet geen ander antwoord dan: liefde. Maar... dit pessimisme zij mij vergeven; doch ik kan er niets aan doen-... maar: ik geloof dat de mensch om door liefde te kunnen worden gewonnen, reeds een hooger standpunt moet hebben bereikt, dan gemiddeld bereikt is. o, Over zoo veel zou ik met U willen spreken!- Geloof mij, met aanhankelijke vereering. U.S.R.

A 28 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 14 dec 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter.

4.) f2 - f4	Sf6 n e4
5.) Sg1-f3^1.

O, Voor bitterheid is zoo veel reden.- Elken dag, letterlijk elken dag dat ik ouder word, ervaar ik de waarh. van wat ge hebt geschreven. Meer: ge zijt te zacht nog geweest. De handen dan slap laten hangen? Zou 't niet wezen: ich musz nun

1. Zet ‘4.) f2 - f4’ t/m ‘Zondag’ in hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Ritter heen.

2. Dr Termaten: geen informatie gevonden.

3. Dit is niet in de Ideeën aangetroffen.

1. Hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Ritter heen.

[p. 20]

einmal singen? - Evenwel: iets anders schemert mij reeds lang voor den geest.- Moesten zij die iets goeds willen (deze zijn niet talrijk) zich eigenlijk maar liever nooit uiten dan tot geestverwanten! Maken wij allen ons niet schuldig aan 't verzuimen van de les: paarlen en zwijnen?^2. - Och! Die deze les gaf, is de eerste geweest die haar verzuimde.- Maar wát heeft het hem gebaat? Hoeveel Christendom (ik bedoel van de ware soort; Christen-zijn = goed zijn betoogde ik gisteren) is er thans, na 1886 jaar?- Den plaats in Uw Ideeën over kinderver[...]^3. kende ik.- U.S.R.

A 29 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 17 dec 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

5.) Sg1 - f3	e5 n d4
R.
6.) Dd1 n d.4^1.

A 30 Briefkaart, geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

6.) Dd1 n d4	0 - 0
7.) Dd4 n Se4^1.

Zal aan v.M. de boodsch. doen.- Keel niet slimmer.- Neem nog altijd spreekles. 't Is moeilijk anders te leeren spreken, dan men jaren gedaan heeft.- Heb Register op Ideeën^2. ontvangen. Werkelijke voorziening in lang gevoelde behoefte.- Schrijf U begin volgende week of ik 4 Januari kom.- Ontvang van huis tot huis vele hart.gr. U.S.R.

U, 21. xii. '86.

A 31 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 4 jan 87. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

7.) Dd4 n Se4

Tf8 - e8

2. Matth. 7 vers 6.

3. Deel van het woord door slechte staat van het papier onleesbaar.

1. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Ritter heen.

2. In het Nieuws van den Dag-bericht van 2 september 1886, genoemd in noot 3 bij A 5, werd ook het register aangekondigd.

[p. 21]

8.) Sf3 - e5	Ld6 n Se5
9.) f4 n Le5	d7 - d6
10.) 0 - 0^1.

Sedert 1 Januari houd ik mijn kamer. Ben dood-verkouden.- Drukten, voor mij aan de laatste week des jaars verbonden, maakten dat ik niet eerder een zet zond.

Hoe gaat 't U met dit weêr? Waarom is ons lichaam niet van staal?- Hartelijke grvhth.- U.S. R.

Deze keer speel ik meer dan slecht.-

A 32 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 9 jan 87. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter.

10.) 0-0.....	Lc8 - e6
11.) Sb1 - c3^1.

Hoop spoedig betere berichten van u te ontvangen[...].^2. Ik heb 't benauwd van 't hoesten. - Hoe is 't weer te N.Ing^m wel? - Gansch Europa ligt onder de sneeuw. - - Had deze week twee treffende sterfgevallen van lieve leerlingen. - Brief ontvangen van Scheuer^3. waarover spoedig meer. Hart gr aan Mevr^w en Wouter van mijne vr en van t.t. R.

A 33 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 12 jan 87. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter.

11.) Sb1 - c3...	c7 - c6
12) Lc4 n Le6^1.	R.

'k Lees daar 't slot, 't treurig slot der zaak D.N.^2. - Wat is bereikt?- 'k Meen: niets, dan negatiefs.- Toch doet 't me leed voor hém.- Tenzij hij er schik in hebbe - en dan doet 't me ook leed, dat iemand in zoo iets schik heeft.- Heb ik 't mis, als ik beweer, dat hij in den diepsten grond - geen ernstig man is?

1. Hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Ritter heen.

1. Hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Ritter heen.

2. ‘ontvangen’ is boven een doorgestreept en onleesbaar woord geschreven.

3. Scheuer: Willem Scheuer. (vw xxiv: 228)

1. Hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Ritter heen.

2. Domela Nieuwenhuis telegrafeerde op 10 januari 1887 aan Multatuli: ‘Veroordeeld’

[p. 22]

A 34 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 17 jan 87. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder Ingelheim. Handschrift van Ritter.

12.) Lc4 n Le6.....	Te8 n Le6 R.
13) Lc1 - f4^1.

A 35 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 27 jan 87. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter.

13.) Lc1 - f4	Dd8 - b6+
		Ritter.
14) Kg1 -h1^1.

A 36 Briefkaart, geen datum, op poststempel: utrecht 2 feb 87. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Ritter.

14 Kg1-h1...

Sb8-d7

Brief volgt.- Van harte spoedige beterschap.^1.- Veel grvhth. R.

15) De4 - f3^2.

1. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood; tevens enkele doorgestreepte en onleesbare opmerkingen, ook blauw potlood.

1. In Mimi's brieven die in de periode eind januari - medio februari 1887 werden verstuurd (vw xxiv: 41-66) is Multatuli's wankele gezondheid het belangrijkste onderwerp.

2. Hs. van M., blauw potlood.

Zürcher

Multatuli en Zürcher speelden meerdere partijen tegelijk die ze nummerden met A, B, C en D. Kennelijk klaagde Multatuli bij tijd en wijle over Zürchers slordigheid. Deze geeft regelmatig toe dat het hem ook teveel is. Soms gebruiken ze losse afgescheurde velletjes, waarop afwisselend door Zürcher en Multatuli de complete partij is weergegeven, waarschijnlijk om misverstanden te voorkomen.

B 1 Kartonnetje. Handschrift van Zürcher.

[p. 23]

Zürcher wit

B

1) e2 - e4 - e7 - e5

2) Sg1 - g3 - Sb8 - c6

dinsdag

18 mei meege[...]^1.

B^2.

B 2 Briefje. Handschrift van Zürcher.

B
3^de zet
b8 - c6	F1 - c4
2)	Sb8 - c6^1.
3) Lf1 - c4	Lf8 - c5
Saturdag 29 mei

B 3 Briefkaart, op poststempel: amsterdam [...]^1. 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker (Multatuli) Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
3) Lf8 - c5^2.	4) d2 - d3
4) d2 - d3- -	h7 - h6^3.
maandagochtend 31/5 '86
woensdag 2 Juni^4.

B 4 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 3 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

B
4).....	h7 - h6

1. Deel van het woord is onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Vanaf hier t/m eind notatie in hs. van M., blauw potlood.

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Beide zetten 3) en 4) in deze regel met blauw potlood omcirkeld.

3. Deze zet in hs. van M., blauw potlood.

4. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 24]

5) Lc1 - e3	5) Lc5 n Le3^1.
? 6) f2 n Le3	6 Sg8 - f6
Donderdagmiddag 3 Juni
Zondag^2.

B 5 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 8 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

B
6)	Sg8 - f6
7) [...]^1.
e1 rok. met h1	d7 - d5^2.
? 8) e4 n d5	Sf6 n d5
? 9) [...]^3.
Dinsdagochtend 8/6 '86
? 9) Lc4 n Sd5	Dn L d5^4.
Donderdag

B 6 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

B7)		d7 - d5
8) e4 n d5	Sf6 n d5
9) Lc4 n d5	Dd8 n d5
10) Sf3 - d2	Lc8 - [...] e6^1.
Zaterdagochtend 12/6 '86
vrijdag^2.

1 e2 - e4... e7 - e5

2 Sg1 - f3... Sb8 - c6

3 Lf1 - c 4... Lf8 - c5

1. Vanaf deze zet t/m zet ‘Sg8 - f6’ in hs. van M., blauw potlood. ‘Sg8 - f6’ is onder een doorgestreepte ‘f1 - f5’ geschreven.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hier stond oorspronkelijk ‘h2 - h1’; deze zet is doorgestreept.

2. Hs. van M., blauw potlood; deze zet is geschreven door een andere heen; oorspronkelijk stond er ‘d2 - d4’.

3. Hier stond oorspronkelijk ‘S f6 n L d5’; deze zet is doorgestreept.

4. Deze zet t/m einde notatie in hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood. Oorspronkelijk stond er vóór ‘e6’ ‘b4’, later doorgestreept.

2. Hs. van M., blauw potlood. Oorspronkelijk stond er ‘maandag’, dat is doorgestreept en vervangen door ‘vrijdag’.

[p. 25]

4 d2 - d3... h7 - h6

5 Lc1 - e3... Lc5 n e3

6 f2 n e3... Sg8 - f6

7 0 - 0... d7 - d5

8 e4 n d5... Sf6 n d5

9 Lc4 n d5... Dd8 n d5

10 Sf3 - d2... Lc8 - [...] e6^3.

B 7 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B	moet zijn Lc8 - c6^1.
10) -	[...]^2.
[...]^3.

Heb ik slecht genoteerd? Uw zet is op mijn bord eene onmogelijkheid.

Woensdag

16/6 '86

Vrijdag^4.

B 8 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

B
10)	Lc8 - c6
11) Dd1 - f3	0-0^1.

Zondagochtend 20/6 '86 maandag^2.

3. De zet ‘Lc8 - e6’ in hs. van M., blauw potlood. Oorspronkelijk stond er vóór ‘e6’ ‘b4’, later doorgestreept. Zie noot 1.

1. ‘moet zijn Lc8 - c6’ in hs. van M., blauw potlood.

2. De zet die hier stond, ‘Lc8 - b4’, is met blauw potlood doorgestreept.

3. Hier stond ‘11)’, later doorgestreept, blauw potlood.

4. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

[p. 26]

B 9 Briefkaartstrookje. Handschrift van Zürcher.

B	maandag^1.
11)....	0-0
12) Sb1 - c3	Dd5 - d7^2.

B 10 Briefje. Handschrift van Zürcher.

B
12)	Dd5 - d7
13) Sd2 - e4	b7 - b6^1.
woensdag^2.

Heden geen briefkaart in huis, dus maar op deze wijze.

Hier is 't nog steeds allerschoonst weer.

Dinsdagochtend 29/6 '86

B 11 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

B
13)	b7 - b6
14) Df3 - g3	f7 - f5^1.
Vrijdagochtend 1/7 '86
Zondag^2.

B 12 Briefkaart waarvan onderzijde afgeknipt, geen datum, op poststempel: amsterdam 7 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker, Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

Uw vraag in zake de Rijks insp. der spoorwegen etc^1. heb ik Jan Baarslag^2. ter beantwoording gegeven. Ik heb me maandagochtend danig het hoofd bezeerd aan een spijker. Ik moet in 't ijs liggen etc. Zie daar de reden waarom ik geen schaakzet stuurde. Nu gaat het weer.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Zet ‘Dd5 - d7’ in hs. van M., blauw potlood.

1. Deze zet ‘b7 - b6’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Deze zet ‘f7 - f5’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Niet duidelijk is wat hier bedoeld wordt.

2. Jan Baarslag: J.B. Baarslag, redacteur van het Nieuws van den Dag, aangetrouwde familie van Zürcher, (vw xxiii .'627) Over welke vraag het gaat is niet duidelijk.

[p. 27]

Ik zal D tot morgen bewaren... Ik heb er niets tegen eerst tegen den herfst te komen. Houd s.v.p. geen rekening met mij als ge over de ontvangst der gasten denkt. Ik kom het liefst als de drukte afgeloopen is.- Dat ik als kunstcriticus in het buitenland zeer bekend ben, bleek mij uit tallooze brieven die de zending begeleidden van vele uitstekende buitenlanders voor de door mij te organiseeren tentoonstelling etc Zimmerman.^3. Deze wordt den 15 Juli geopend.

B
14)....		f7 - f5
	d2?^4.
15) Se4 - c3		f5 - f4^5. er staat een paard op d2 en op c3

B13 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
15) Se4 - d2	f5 - f4
16) Dg3 - e1	Sc6 - b4^1.
Dinsdagochtend 13/7 '86

Het accidentje aan mijn hoofd heeft me een paar dagen onwel gemaakt: vandaar mijn talmen. Nu ben ik geheel hersteld en heb het weer als vroeger zeer druk met die tentoonstelling, welke a.s. zaterdag opent.

Ik zend u D en B.- Als gij nu morgen (woensdag) alleen D stuurt en ik overmorgen (donderdag) C dan zijn we weer in 't reine. Hebt ge 't gezien, Frank^2. is nu in Bonn hoogleeraar in 't nederduitsch èn nederlandsch? Wat is dat nederduitsch?

Donderdag^3.

3. Zimmerman: geen informatie gevonden.

4. Hs. van M., blauw potlood.

5. Vanaf ‘f5 - f4’ t/m einde notatie in hs. van M., blauw potlood.

1. Deze zet ‘Sc6 - b4’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Frank: Johannes Franck (1854-1914). Hij studeerde geschiedenis, Germaanse en Romaanse filologie in Munster en Straatsburg, Nederlands in Leiden en werd in april 1886 benoemd tot buitengewoon hoogleraar taal- en letterkunde van het Nederlands en Nederduits in Bonn.

3. ‘Donderdag’ in hs. van M., blauw potlood, dwars door tekst van Zürcher heengeschreven.

[p. 28]

B14 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
16)....	Sc6 - b4
17) Ta1 - c1	Le6 n a2^1.
Zaterdagochtend 17/7 '86
Zondag^2.

B15 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
17)....	Le6 n a2
18) b2 - b3	Dd7 - c6^1.
Woensdagochtend 21/7 '86
Donderdag^2.

B16 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
18)....	Dd7 - c6
19) Sd2 - c4	Tf8 - f5^1.
Zaterdagochtend 24/7 '86
Zondag^2.

Uwe briefkaarten komen tegenwoordig veel later dan vroeger: ± 2 uur voor de beantwoording. Dat kan toch aan uwe verzending niet liggen?

Mijn expositie is uitstekend geslaagd. Zóó'n liefdadigheids-tentoonstelling is hier nog nooit geweest.- Mijn hondje is weer ziek. Voortdurend toevallen! (Paap^3. is gezakt: hij moet na de vacantie weerkomen.)

1. De zet ‘Le6 n a2’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

1. Deze zet ‘Dd7 - c6’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Deze zet ‘Tf8 - f5’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Paap: Willem Paap (1856-1923), letterkundige en jurist, medeoprichter van De Nieuwe Gids in 1885 en vriend van Multatuli.

[p. 29]

B17 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
19)....		Tf8 - f5
20) Sc3 - [...]^1. e5		a7 - a5^2.
	e4?^3.
	Maandagochtend 2/8 ['86]
	dinsdag^4.

B18 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

B
20)....	a7 - a5
21) De1 - c3	Ta8 - f8^1.
Donderdagochtend 5/8

P.^2. gelooft wel, dat men hem ‘gezocht’ heeft doch is natuurlijk verstandig genoeg om te zeggen en in te zien dat het zijne fout is, dat men hem ‘gevonden’ heeft. Hij had maar moeten zorgen, dat hem zoeken niets gebaat had.

B 19 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 27 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker, Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

B
21 -	Ta8 - f8
22 Dc3 - b2	Dc6 - e8^1.

Natuurlijk onzin C en D voorttezetten; die zijn, als A gemeen verloren.- Ik zal zien bij B beter optepassen... Ik heb nu ten minste één partij, die ik kan laten staan en bekijken.

Zaterdag ben ik uit Gent teruggekomen, en schrijf u hedenavond over een en ander.

1. Vóór ‘e5’ is ‘b5’ geschreven, maar doorgestreept.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Idem.

4. Idem; onder ‘dinsdag’ is het woord ‘maandag’ geschreven, later doorgestreept.

1. Deze zet ‘Ta8 - f8’ in hs. van M., blauw potlood.

2. P.: Paap.

1. Deze zet ‘Dc6-e8’ in hs. van M., blauw potlood.

[p. 30]

Een ets is - als zij goed is - met een penteekening gelijk testellen: deze is echter een unicum; van een ets kan men, na ze een maal gemaakt te hebben, door afdrukken een paar honderdtallen verkrijgen.

Ik zit nu artikels te schrijven.- Practisch! - Frits^2. hangt uitstekend in Gent. Vrijdag 24/8 '86.

B 20 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

22)	Dc6 - e8
23) d3 - d4	e5 n d4^1.
Maandagochtend 30/8 '86
Woensdag^2.

B 21 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 3 sep 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker, Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

23) -	e5 n d4
24) Sc4 - d2^1.	d4 n e3^2.
Vrijdagochtend 3/9 '86

Is het bericht van een tweede deel der Minnebrieven, onlangs in het Nieuws^3. gelezen, waar?

Saturdag^4.

B 22 Briefkaart, geen datum, op poststempel: amsterdam 6 sep [...]^1..Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker, Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

24)	d4 n e3
25) Tc1 - e1^2.	f5 - e5^3.

2. Frits: Frederik W. Zürcher (1835-1894), oom van Jan, eveneens kunstschilder.

1. Deze zet ‘e5 n d4’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Dezelfde zet ‘SC4 - d2’ is eerder geschreven, maar doorgestreept.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Zie A 5, noot 3.

4. Hs. van M., blauw potlood.

1. Deel poststempel onleesbaar.

2. Met potlood genoteerd.

3. Deze zet ‘f5 - e5’ in hs. van M., blauw potlood.

[p. 31]

Heden zal ik de Gentes^4. verzenden.- Ik ben zeer blij dat het krantenbericht waar is: zonder uwe eigen verzekering kon ik het niet gelooven.-

Heden beginnen mijn lessen weer aan het conservatorium.- Nu zal - als Gij 't voor 't minst veroorlooft - mijn bezoek wel weer [...]^5. met Kerstmis zijn.- Zooveel te beter voor mij: dan word ik weer ‘besch[...]’.^6.

Dinsdag^7.

B 23 Bruin kaartje. Handschrift van Zürcher.

Kg1	na 25
Db2
Te1 - f1
Sd2 - e4
[...]^1. b3, c2, g2, h2
Kg8 - De8
Tf8, e5
La2, Sb4
a5, b6, c7, e3, f4
g7, h6

na: 25 Tc1 - e1. Tf5 - e5^2.

B 24 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Op poststempel: 9 sep 86. Handschrift van Zürcher.

25)....		Tf5 - e5
26) Db2 - c1	26) Te5 n SC4^1.
Donderdagochtend
27) Sd2 n Te4^2.	(? De8 n Se4^3.

4. Niet geïdentificeerd.

5. Vóór ‘met’ stond ‘tegen’, later doorgestreept.

6. Rest van het woord is onleesbaar door de slechte staat van het papier.

7. Hs. van M., blauw potlood.

1. Oorspronkelijk stond er ‘a b3’, de ‘a’ is doorgestreept.

2. Deze regel is op de achterzijde van het kaartje geschreven.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem, t/m einde notatie.

3. Sluithaakje ontbreekt.

[p. 32]

B 25 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Op poststempel: 12 sep 86. Handschrift van Zürcher.

26)	Te5 n Se4
27) Sd2 n Te4	De8 n Se4
28) Te8 - e7	Sc3 - d5^1.
Zondagochtend 12/9 '86
? 28. Te1 - e2^2.

B 26 Briefkaart. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Op poststempel: 10 sep 86. Handschrift van Zürcher.

28)	Sc3 - d5 [dit moet zeker zijn Sb4 - d5]^1.
29) D[...]^2.1 - b2	f4 - f3^3.

Donderdagochtend^4.

g2 n f3?^5.	Tf8 n f3
Tf1 n Tf3?	D n Tf3
-----
Tf1 n f3?	Tf8 n f3
g2 n Tf3	D n f3

C 1 Briefkaart, op poststempel: Amsterdam i jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker (Multatuli) Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

D
3) d2 - d4	B8 - C6
Dinsdagochtend 1 Juni '86
D3....^1.	Sb8 - c6
4 h2 - h3
donderdag
3 Juni

1. Deze zet ‘Sc3 - d5’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Onderaan de kaart in potlood bijgeschreven.

1. ‘[dit moet zeker zijn Sb4 - d5]’ in potlood achter de zet ‘Sb4 - d5’ gezet.

2. Op deze plaats is de kaart geperforeerd.

3. Hs. van M., blauw potlood.

4. Boven ‘Donderdagochtend’ is aanvankelijk ‘Woensdagmiddag’ geschreven, later doorgestreept.

5. Alle zetten vanaf ‘g2 n f3?’ t/m D n f3’ met blauw potlood, later doorgestreept.

1. De regels vanaf ‘D3’ t/m einde notatie in hs. van M., blauw potlood.

[p. 33]

C 2 Briefje.

D
2) f1 - c4	g8 - f6
3) d2 - d4^1.
maandag
31 mei

C 3 Briefje.

D wit

D

1) e2 - e4... e7 - e5

2) Lf1 - c4 dinsdag

18 mei meege[...]^1.

D^2.

C 4 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 14 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

D.
6) Sg1 - f3 -	Lf8 - d6

7 0 - 0^1.	1) e2 - e4... e7 - e5 2) Lf1 - c4... g8 - f6 3) d2 - d4... b8 - c6
Maandagochtend 14/6 '86	4) h2 - h3... Sc6 n d4 5) c2 - c2... d4 - c6 6) Sg1 - f3... Lf8 - d6 7) 0 - 0.
woensdag^2.

1. De regels vanaf ‘3)’ t/m einde notatie in hs. van M., blauw potlood.

1. Rest van het woord is onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. De zet ‘7 0 - 0’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 34]

C 5 Briefkaart, op poststempel: Amsterdam 15 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

D.
5) c2 - c3	Sd4 - c6
6) Sg1 - f2^1.

Ik heb A zooals gij die partij opgeeft. Dom, niet waar, dat ik de vergissing (d8 - d7) gerepeteerd heb

Donderdag 10/6 '86

Saturdag^2.

C 6 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 14 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker. [...]^1. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

D

4) h2 - h3 - Sc6^2. neemt d4

5) [...]^3. - c2 - c3

dinsdag^4.

Zaterdagmiddag 5/6^5.

Daar ik zooeven (Zaterdagochtend) uw zet A. krijg, zend ik nog heden mijn zet D af, die ik eerst morgen (zond) had willen sturen.-

C 7 Briefkaart, op poststempel: Amsterdam i jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker. [...]^1. Nieder-Ingelheim (bei Mainz). Handschrift van Zürcher.

D
9)Lc1 - e3	Sf6 n e4

1. Deze zet in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hier staat een onleesbaar woord.

2. Hier stond oorspronkelijk ‘Sb8’; ‘b8’ is doorgestreept door M. met blauw potlood, met ‘c6’ ervoor in de plaats.

3. Hier stond oorspronkelijk ‘Sg c2 - c3’; ‘Sg’ is doorgestreept.

4. Hier stond oorspronkelijk ‘maandag’, is doorgestreept; erachter is ‘dinsdag’ gezet. Notatie met blauw potlood.

5. Hierboven stond oorspronkelijk ‘Zondagochtend 6/6’, later doorgestreept.

1. Hier staat een onleesbaar woord.

[p. 35]

[...]^2.	[...]^3.
[...]^4.	[...]^5.
Donderdagmiddag 31/6 '86
10) Lc4 n f7+^6.	K n L?
11) Dd5 +	{K e 8?}
	{Kf5?}
12) D n S e4
Vrijdag

C 8 Briefkaartsnipper^1.

D)

8) Sf3 - h4 - Ld6 - c5

9 Lc1 - e3^2.

dinsdag

C 9 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 13 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

D
7) 0 - 0	h8 - h7 [h7-h6]^1.
Lc1 - e3^2.	[...]^3.

Vrijdagochtend 18/6 '86

Uw steen wordt onderzocht door prof. Van 't Hof^4. - een zijner adsistenten, die verlof vroeg u persoonlijk den uitslag van het onderzoek medetedeelen.

Tot nu toe is dat de eenige vraag van u, die ik behandeld heb.- Ik heb het waarlijk te druk met die Zimmerman loterij.- Deze zaak zelve gaat goed.- Ik wist niet, dat ik in het buitenland als kunstcriticus zoo bekend was.- Frits is aan het etsen en maakt reeds iets goeds: ik stuur u dezer dagen een paar der eerste proeven.

2. Hier stond de zet ‘10) Lc4 - f7+’ in hs. van M., blauw potlood, doorgestreept.

3. Hier stond de zet ‘? K n L’ in hs. van M., blauw potlood, doorgestreept.

4. Hier stond de zet ‘11) Dd5+’ in hs. van M., blauw potlood, doorgestreept.

5. Hier staat een onleesbaar doorgestreept woord.

6. Vanaf ‘10) Lc4 n f7+’ t/m ‘Vrijdag’ in hs. van M., blauw potlood.

1. Op achterzijde staat geschreven: ‘Herrn E. Douwes-Dekker’.

2. De regels vanaf ‘9’ t/m ‘dinsdag’ in hs. van M., blauw potlood.

1. De zet tussen vierkante haken is afkomstig van de correspondent.

2. M. schrijft deze zet met blauw potlood door de tekst.

3. Hier stond oorspronkelijk ‘8 S f3 - h4, Zondag’; dit is later doorgestreept.

4. Prof. van 't Hof: bedoeld wordt Jacobus Henricus van 't Hoff (1852-1911), fysisch chemicus, mineraloog en geoloog. Ontving de Nobelprijs voor scheikunde (1901). Doceerde in Utrecht en Amsterdam, later in Berlijn. Hier wordt vermoedelijk het versteend stuk hout bedoeld dat nog steeds M.'s bureau in het Multatuli Museum opsiert.

[p. 36]

Ja, wel een αναγχη-trek^5. - de dood van den armen Lodewijk 11^6.. Recht kon ik me nooit de sympathie verklaren, die ik voor dien man voelde - maar zijn treurig slot heeft dit gevoel nog verhoogd.- Maar wat hebt ge 't in eens juist gezegd, dat hij belangstelling wekt als treurspel-held.^7.

J. Holswilder^8. stuurde als bijdrage in de door mij te organiseren tombola, het origineel van de laatste Lantaarn-prent. Wat is die weer echt goed!-

C 10 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 16 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D.
14) De4 - d5 -	Sc6 - c7
15) Sg6 n Se7 -	Ke8 n Se7
16) Le3 n Lc5	d6 n Lc5
17) D n e5 +^1.	Lc8 - e6
18) Dc5 n c5 +^2.	Dd8 - d6
19) Dc5 - e3
Vrijdagochtend 16/7 '86
Saturdag^3.

C 11 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 13 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim (bei Mainz). Handschrift van Zürcher.

D.

5. αναγχη-trek: anangkè = lot.

6. Lodewijk 11: koning Lodewijk (Ludwig) 11 van Beieren (1845-1886). Koning van Beieren vanaf maart 1864. Op 10 juni 1886 werd hij ontoerekeningsvatbaar verklaard en uit zijn functie ontheven. Zijn oom Luitpold werd regent. Op 13 juni 1886 liep hij de Starnberger See in en verdronk, zijn arts Gudden meeslepend in zijn dood.

7. Alhoewel er een paar bewijsplaatsen bekend zijn waarin M. zich uitlaat over Lodewijk 11 (zie register op vw, p. 444) is niet duidelijk waarop gedoeld wordt.

8. J. Holswilder (1850-1890), tekenaar, cartoonist, tekende spotprenten in De Lantaarn.

1. ‘+’ door M. genoteerd met blauw potlood.

2. Zetten 18) t/m 19) in hs. van M., blauw potlood.

3. . Hs. van M., blauw potlood.

[p. 37]

13) Sh4 - g6 -	+ h8 - g8
14) Dc4 - d5^1.	Sc6 - e7
15) Sg6 n Se7	Ke8 n Se7?
16) Le3 n Lc5	d6 n Lc5?
17) D n c5 +
Donderdagochtend 6/7 '86
Woensdag^2.

C 12 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 4 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker. [...]^1. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

D
10) Lc4 n f7 + -	Ke8 n Lf7
11) Dd1 - d5 +	Kf7 - e8
12) Dd5 n Se4 -	d7 - d6
13) Sh4 - g6^2.
Zondagochtend 7/7 '86
Maandag^3.

C 13 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 26 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
22) c3 - c4 -	Dd5 - f5
23 Sd2 - f3^1.
Maandagochtend 26/7 '86
[...]^2.

Ik heb u zeker wel gesproken over mijn nichtje Anna Steur,^3. die op 't conservatorium alhier zoo goed staat aangeschreven als uitstekende leerling.-

Dat meisje is plotseling krankzinnig geworden, van welk feit de muziek zeker de schuld is.-

dinsdag^4.

1. Regels vanaf 14) t/m 17) in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hier staat een onleesbaar woord.

2. Deze zet in hs. van M., blauw potlood. Erachter zijn twee zetten doorgestreept (onleesbaar).

3. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Hier staat een zet genoteerd ‘23 b2 - b4’ in hs. van M., blauw potlood, later doorgestreept.

3. Anna Steur: geen informatie gevonden.

4. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 38]

C 14 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 23 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
20) f2 - f4
g7 - g6
21) Sb1 - d2	Dd6 - d5
22 c3 - c4^1.
Vrijdagochtend 23/7 '86
Saturdag^2.

C 15 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 30 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
18) De5 n c5 + -	Dd8 - d6
19) Dc5 - e3	Tg8 - f8
20) f2 - f4^1.	g7 - g6
21) Sb1 - d2
Dinsdagochtend 20/7 '86
woensdag^2.

C 16 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 8 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
24) Ta1 - d1 -	Kd8 - c7
maandagochtend 9/8 '86
25) b2 - b4^1
dinsdag

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

1. De zetten '20) f2 - f4’, ‘g7 - g6’, ‘21) Sb1 - d2’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1 De twee regels ‘25) b2 - b4’ en ‘dinsdag’ in handschrift van M., blauw potlood.

[p. 39]

C 17 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 4 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
24) Sf3 - d4	Df5 - c5
25) De3 n Led + (?) -	Ke7 - d8
26) Kg1 - h1^1.

Zooeven ontving ik eene postkaart met uw B, door u verleden Zondag afgezonden naar.... Utrecht.

Met mijn D ziet het er ellendig uit.- Ik ben lang niet tegen u opgewassen. Misschien als ik één partij speel, die ik voortdurend kan laten staan en bekijken.- Als een praatje vernam ik zoo-even dat D.N.- naar aanleiding v/d arrestatie van Fortuyn^2. ook opgepakt is.-

Paap vindt het onaangenaam, dat hij 3 maanden wachten moet, vooral daar hij zeker meende c.l.^3. door 't examen te komen.- Reeds lang zat hij in werkelijkheid met de nieuwe gids niets te doen: nu gaat hij er ook in naam af. -^4.

dinsdag^5.

C 18 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 29 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
23) Sd2 - f3 -	b7 - b6
24) Sf3 - d4^1	Df6?
	f7
Donderdagochtend
25) f4 - f5
Vrijdag^2

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Fortuyn: Jan Antoon Fortuyn (1855-1940), inspirator van de socialistische beweging in Amsterdam en een van de twaalf oprichters van de s d a p. Werkte samen met Domela Nieuwenhuis. Werd in augustus 1886 gearresteerd wegens het verspreiden van een opruiend pamflet tijdens het Palingoproer en daarvoor veroordeeld tot vier maanden gevangenisstraf. In hoger beroep werd de straf echter ingetrokken.

3. Cum laude.

4. Paap is slechts één jaargang (1885-1886) redacteur van De Nieuwe Gids geweest.

5. Hs. van M., blauw potlood.

1 Hs. van M., blauw potlood.

2 De laatste twee regels ‘25) f4 - f5’ en ‘Vrijdag’ in hs. van M., blauw potlood.

[p. 40]

D 1 Briefje.

D wit
C 1) e2 - e4... 2) f2 - f4	e7 - e5
dinsdag 18 mei meege[...]^1.
C^2.

D 2 Briefje.

C
2) f 2-f4 -	d7 - f6
3) Sg1 - f3^1.
zondag
30 mei	[...]

D 3 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 31 mei 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

	Dd8 - f6^1.
3) g1 - f3 -	D8 - [...] T6^2.
4 Lf1 - c4^3.
Maandagmiddag 31/5 '86
Donderdag 3 Iuni^4.

Wat beteekenen de letters S. en L voor sommige uwer zetten?

D 4 Briefkaart, op poststempel: amsterdam onleesbaar. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker [...]^1. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

1. Deel van het woord is onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. De regels vanaf ‘3) Sg1 - f3’ t/m ‘30 mei’ in hs. van M., blauw potlood. Achter ‘30 mei’ is een zet ‘Lf1 - c4’ geschreven, blauw potlood, later doorgestreept.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Bij deze zet stond oorspronkelijk i.p.v. ‘T6’ ‘G5’, later doorgestreept.

3. Hs. van M., blauw potlood.

4. Idem.

1. Hier staat een onleesbaar woord.

[p. 41]

C
4) Lf1 - c4.....	Lc8 - d7
5 f4 n e5^2.
Zaterdagochtend 5 Jun 1886.

Gisteren geen zet ontvangen, zooals gewoonlijk tegen 11 uur, maar eerst 's avonds laat: vandaar dat deze zet ook te laat komt. Morgen zend ik D.-

Zondag^3.

D 5 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 9 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

C
5) f4 n e5...	d6 n e5
6) d2 - d4 [...]^1.
Woensdagochtend 9/6 '86
Vrijdag^2.

Die correspondentie over de verloting kunstwerken ten behoeve van de wed. Zim.^3. waarover ik u gesproken heb, neemt zooveel tijd, dat ik nog geen gelegenheid gehad heb, u eens te schrijven.- [...]^4. komt de grootste drukte echter achter de rug: dan schrijf ik eens.-

D 6 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 13 jun 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

C)
6) d2 - d4 - 1) c2 - c4... e7 - e5	Sb8 - c6

2. Hs. van M., blauw potlood. Hierachter staan nog een paar doorgestreepte en onleesbare zetten.

3. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood. Hierachter zijn zetten genoteerd die zijn doorgehaald (onleesbaar).

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Het ligt voor de hand dat hier ‘weduwe Zimmerman’ bedoeld wordt (zie B 12).

4. Deel van de zin is onleesbaar door de slechte staat van het papier.

[p. 42]

	2) f2 - f4... d7 - d6 3) Sg1 - f3 .. Dd8 - f6 4) Lf1 - c4 .. Lc8 - d7 5) f4 n e5 .. d6 n e5 6) d2 - d4 .. Sb8 - c6
Zondagochtend 13/6 '86	7) 0 - 0.^1
dinsdag.

D 7 Briefkaart, op poststempel: Amsterdam [...]^1.. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

C)
7) 0 - 0 -	0 - 0 - 0
8) Lc1 - g5^2.
Donderdagochtend 17/6 '86
Saturdag^3.

Dat gij Dinsdagochtend geen zet ontvingt ligt zeker aan de drukte met de Pinksterdagen.- Sedert eenige dagen reeds ontvang ik uw zet, (dien ik anders den volgenden dag vóór de lichting van 2.30 beantwoord) eerst een paar uur voor 't moment, dat mijn antwoord in zee moet.-

Ik heb tot nu toe in geen der partijen eenig inzicht, en ge hebt groot gelijk: die vier partijen, door elkaar gespeeld, doen de belangstelling voor elken partij afzonderlijk verminderen.-

D 8 Briefkaart, op poststempel: amsterdam [...]^1.. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C)
8)Lc1 - g5...	Df6 - g6
9) Lg5 n d8^2.

Ik moet heden met [...]^3. en [...]^4. naar den Haag, waar ik minstens 2 dagen moet blijven.- Ik ben dus verplicht de kaart, die ik dinsdagsochtends afzend, eerst woensdag af te zenden. Dus één dag oponthoud.- [...]^5.

Maandagochtend 24/6 '86

Dinsdag^6.

1 De regels vanaf ‘7) 0 - 0’ t/m ‘dinsdag’ in hs. van M., blauw potlood.

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Idem.

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Onleesbaar woord.

4. Onleesbaar woord.

5. Twee woorden doorgestreept, onleesbaar.

6. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 43]

D 9 Briefkaartfragment.

C)
9) Lg5 n d8....	Sc6 n d8
10) Sf3 n e5 maandag^1.

D 10 Briefje.

C)
10) Sf3 n e5 -	Dg6 n e4
11) Sb1 - c3^1. -	? De4 - e3 +
12 Kg1 - h1
woensdagochtend 30/6 '86
Donderdag^2.

D 11 Briefkaart, op poststempel: amsterdam [...]^1. jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker [...]^2. Nieder-Ingelheim (bei Bingen). Handschrift van Zürcher.

C)
11) Sb1 - c3 -	De4 - e3 +
12) Kg1 - h1	Sg8 - f6
13) Se5 n Ld7^3.
maandag^4.

De boeiende roman uit den O. Ing. Ang.^5. door u mij verteld, is copy of vertaling van een der romans van Miss Braddon^6.: het spoorwegongeluk alleen is daar een schipbreuk.-

Ik kom het liefst naar I. als het U en de 3 overigen gasten het best schikt. Ik heb den tijd.- Om tevens van de mooie natuur te genieten behoef ik geen zomer.- Integendeel: het mooie weer hindert mij altijd in het genieten.-

Vindt ge 't artikel van Jan C. de Vos^7. in de laatste Lantaarn niet goed van strekking? Alleen wat wild geschreven, wat onbeschaafd.

1. Deze regel in hs. van M., blauw potlood.

1. De regels vanaf ‘11)’ t/m ‘12’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Datum poststempel onleesbaar.

2. Onleesbaar woord.

3. Hs. van M., blauw potlood.

4. ‘maandag’, blauw potlood, staat door de regels van Zürcher geschreven.

5. Niet geïdentificeerd.

6. Miss Braddon: Mary Elizabeth Braddon (1837-1915), Engelse romanschrijfster. Welke van haar circa 80 romans hier bedoeld is, is niet duidelijk.

7. Jan C. de Vos (1855-1931), toneelspeler, toneelschrijver en criticus. Publiceerde in De Nederlandsche Spectator, De Oude en De Nieuwe Huisvriend, Nederland, Het Tooneel, en artikelen in Het Vaderland en de Nieuwe Rotterdamsche Courant. In 1887 werd hij redacteur van De Lantaarn dat hij eerder mede had opgericht.

[p. 44]

D 12 Briefkaartfragment, Nieder-Ingelheim (bei Mainz). Handschrift van Zürcher.

C 13) Se5 n Ld7 -	Kc8 n Sd7
14 Tf1 n Sf6^1.	g7 n Tf6?
15 Dd1 - g4 +
Woensdagochtend 7/7 '86
donderdag^2.

D 13 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 15 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C)
14) Tf1 n Sf6 -	g7 n Tf6
15) Dd1 - g4 +	Sd8 - e6
16) d4 - d5^1.
Donderdagmiddag 15/7 '86
Saturdag^2.

D 14 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 19 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C
16) d4 - d5	Kd7 - e7
17) d5 n Se6?	f7 n e6
18) Dg4 - h4^1.
Maandagochtend 19/7 '86
Dinsdag^2.

1. De regels vanaf ‘14’ t/m ‘15’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

[p. 45]

D 15 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 22 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C
18) Dg4 - h4	De3 - g5
19 D n D	f6 n D?
20) Ta1 - c1^1.
Donderdagochtend 22/7 '86
Vrijdag^2.

D 16 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 25 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C
19) D n D -	f6 n D
20) Ta1 - c1 -	Ke7 - d8
21) Lc4 n e6^1.
Zondagochtend 25/7 '86
Maandag^2.
wit.^3.
Kn1 | a2
Te1 | b2
Sc3 | g2
Le6 | h2
zwart
Kd8 | a7
Th8 | b7
Lf8 | h7

D 17 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 28 jul 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

1. Regels ‘19’ t/m ‘20’ in hs. van M., blauw potlood.

2. Hs. van M., blauw potlood.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

3. Vanaf ‘wit.’ zijn de volgende zetten onderaan de kaart loodrecht op de schrijfrichting geschreven.

[p. 46]

C
21) Lc4 n e6 -	Lf8 - d6

Ik heb den stand juist als gij opgeeft.-

Ditmaal kwam uw zet, die in de laatste dagen zóó laat komt, dat hij nog juist even beantwoord kan worden, eerst gisteravond (Dinsdag om 11 uur, zoodat ik hem eerst heden, woensdagochtend, kan beantwoorden.-

Over den luchtbal^1. breng ik alle bescheiden mede, als ik u kom bezoeken.-

22) g2 - g4^2.

donderdag

D 18 Briefkaart, op poststempel: AMSTERDAM 31 JUL 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C.
22) g2 - g4 -	h7^1. - h5
23) h2 - h3^2.

De zaak v/h opstandje^3. alhier is veel ernstiger dan gij wellicht gelooft. Ik weet bijzonderheden die ik u schrijf zoodra ik een weinig tijd heb of u zelf vertel als ik bij u ben.-

Met mijn nichtje gaat het beter: ze is kalm, doch nog steeds nu en dan verward.

Met hare studie is het echter in elk geval, hoe de ziekte ook loopt, voor goed uit.

Mijne tentoonstelling marcheert goed.-

Hebt ge al bericht van prof. v 't Hoff?-

Ditmaal is uwe postkaart weer op den gewonen tijd bezorgd.

Heden verzend ik aan uw adres de vier eerste proeven van Frits zijne etskunst.-

(Waarom is die vorm: ‘Frits zijne etskunst’, zoo'n vaak gebruikte vorm, in niet ééne grammatica opgenomen?

Zondag^4.

D 19 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 2 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

1. Niet geïdentificeerd.

2. Regel 22) t/m ‘donderdag’ in hs. van M., blauw potlood.

1. Oorspronkelijk stond i.p.v. de ‘7’ een ‘f’; ‘7’ is met blauw potlood extra aangezet.

2. Deze zet in hs. van M., blauw potlood.

3. Bedoeld wordt het Palingoproer, 25 en 26 juli 1886 in Amsterdam.

4. Hs. van M., blauw potlood.

[p. 47]

C
23) h2 - h3 -	Ld6 - f4
24) Le6 - f5^1.
Dinsdagochtend 3/8 '86
woensdag^2.

D 20 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 7 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C
24 Le6 - f5	h5 n g4
25) Le6 n g4^1.
Zaterdagochtend 7/8 '86
maandag^2.

D 21 Briefkaart, op poststempel: Amsterdam ii aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

C	a7 - a6?^1.
25) Le6 n g4 -	a8 - a7
26 a2 - a4^2.
B

Ik versta niet hoe f4 en passant g4 kan nemen en dan op g3 komt te staan. Zou dat misschien eene uitdrukking [...]^3. weet?

Tot mijn spijt moeten we een week ophouden, ik vertrek hedenmiddag naar Kortrijk en Gent, om van die twee exposities^4. verslag te geven.

brief^5.

donderdag 12

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem; oorspronkelijk stond hier ‘zondag’; ‘zon’ is doorgestreept en vervangen door ‘maan’.

1. Deze zet in hs. van M., blauw potlood boven ‘a8 - a7’ geschreven.

2. Hs. van M., blauw potlood.

3. Deel van de zin is onleesbaar vanwege lijmresten die de envelopomslag heeft achtergelaten.

4. Niet geïdentificeerd.

5. Regels vanaf ‘brief’ t/m ‘donderdag 12’ in hs. van M., blauw potlood. Niet duidelijk is welke brief hier wordt bedoeld.

[p. 48]

D 22 Briefkaart, op poststempel: amsterdam 6 aug 86. Geadresseerd aan: Herrn E. Douwes-Dekker Nieder-Ingelheim. Handschrift van Zürcher.

D
26) Kg1 - h1....	c7 - c6
27) Ta1 - d1^1.
Vrijdagochtend 6/8
Saturdag^2.
wit^3.
Kh1
De6
Td1 - f1
Sd4
a2
b2
c4
f4
g2
h3
zwart
Kd8
Dc5
Ta8 - f8
a7
b6
c6
g6
h6

1. Hs. van M., blauw potlood.

2. Idem.

3. Vanaf ‘wit’ zijn de volgende zetten onderaan de kaart loodrecht op de schrijfrichting geschreven.