maar dat door zijn omgeving, zijn opvoeders, de maatschappij die hoedanigheid verliest. Bij Multatuli zijn het vooral de christelijke zeden en moraal die van de onbedorven natuurmens de moderne, door Multatuli zo kritisch benaderde mens hebben gemaakt.
Dokter Holsma is in het verhaal van Wouter Pieterse de woordvoerder van de verlichte ideeën over (de opvoeding van) kinderen. Zo schrijft de dokter bijvoorbeeld aan juffrouw Pieterse voor ‘Dat er lucht, licht, leven, beweging, genot nodig is tot ontwikkeling van ziel en lichaam’ (Idee 519, vw iii: 312) van haar kinderen. En Wouter bespeurt dat kinderen door de dokter als individuen worden beschouwd, uitspraken waar Rousseau overduidelijk in doorklinkt. Ook hoort Wouter bij de familie Holsma bijvoorbeeld wat ‘echte’ beschaving is (→ Beschaving): ‘Holsma sprak hierop weder van beschaving, van de ware die iets anders en iets meer behoort te zyn dan vernis.’ (Idee 1062, vw vi: 652) In dokter Holsma klinkt erg veel van Multatuli zelf door, zoals Van der Meulen terecht opmerkt in zijn biografie.
In de Japanse Gesprekken probeert Multatuli aan een Japanse bezoeker uit te leggen hoe de westerse beschaving in elkaar zit. Hij komt daarbij te spreken over het huwelijk en het krijgen van kinderen en berijdt daarbij een van zijn stokpaardjes, het ‘onechte kind’. En daarbij steekt de ‘nobele wilde’ dan de kop op.
Ziehier 'n boekje dat zeer belangryk is en waaruit men zien kan, dat nog voor zestig jaren in Noord-Amerika de kuisheid, in beschaafd-hongerlyden zin, niet bekend was. ‘Geen onvoorzichtigheid - aldus spreekt 'n Amerikaans Hoofd - kan 'n vrouw uit haar ouders huis verbannen; het maakt geen verschil hoeveel kinderen zy te huis brengt; zy is altyd welkom; de ketel is altyd over 't vuur, om hen te voeden’. ‘Ziet ge wel, o Kami, de hele kuisheid zit in dien ketel. Neem dien ketel weg, en terstond zult ge zien hoe de ouders een woord maken, dat 'n vloek beduidt tegen 't meisje dat haar kindje thuisbrengt, zonder opgeschreven vader.’
- Denken die roodhuiden nog zo?
- Ik gis neen, Kami van gele gelaatskleur. Ik denk dat de blanke Amerikanen hun de ketels hebben afgenomen, en daarvoor wat uitgevonden woorden over deugd in de plaats gegeven. Als nu 'n meisje een kindje krygt, dat schuldig is aan verregaande natuurlykheid, zal ze dat zeker doodmaken, zoals dat gebruikelyk is in beschaafde landen. (vw iii: 24)
De (christelijke) zeden en moraal als moordenaars en tegenpool van het natuurlijke, namelijk het door een moeder gebaarde kind. Multatuli zou er nog een paar keer op terugkomen, zoals in de beroemde kwestie met de weduwe Pruimers (Idee 448f, vw iii) uit Ideën, tweede bundel.
Jos van Waterschoot
Auteursrechtelijk beschermd