Over Multatuli. Jaargang 25. Delen 50-51

Lafontaine -

In de Max Havelaar is een van de onderwerpen die Multatuli in het pak van Sjaalman opsomt ‘Over het verband tussen de romans van August Lafontaine en de tering. (Dat wil ik eens lezen, omdat er van dien Lafontaine boeken op zolder liggen. Maar hy zegt, dat de invloed zich eerst openbaart in het tweede geslacht. Myn grootvader las niet.).’ (vw i: 39) De toevoeging tussen haakjes is van Batavus Droogstoppel die, net als vele andere Nederlanders, nog ergens boeken van Lafontaine had liggen.

August Lafontaine was aan het eind van de achttiende eeuw een populaire schrijver in zowel Nederland als Duitsland en hoewel Multatuli zijn werk waardeerde en hem vaak noemt, was hij zich er ook van bewust dat Lafontaine geen groot schrijver was, of zoals hij het in Een en ander over Pruisen en Nederland zegt: ‘Eén Duitse Schryver (en 't was de beste niet, schoon hy veel goeds had) Lafontaine, heeft in het begin dezer eeuw opgang gemaakt in Nederland. Doch men noemt hem niet meer.’ (vw iv: 52)

In het naschrift bij De bruid daarboven heeft Multatuli zelfs een voor multatuliaanse begrippen buitengewoon negatieve kwalificatie voor de Duitser over: ‘Het hele ding [De bruid] is reminiscence uit de lektuur myner jeugd. Het is geen tekening van de wereld doch slechts samenkoppeling der gebrekkige schetsen die my door Iffland, Kotzebue, en vooral door Lafontaine, van die wereld gegeven werden. Ook die schryvers waren faiseurs.’ (vw iii: 546) Een faiseur is letterlijk een maker, een krabbelaar, een broodschrijver. Hij achtte Lafontaine dus van belang omdat die met zijn romannetjes in zijn jeugd prominent aanwezig was, maar hij is, als veel van zijn landgenoten, toch van Lafontaine afgestapt, want ‘In Lafontaine's werken vooral komt veel schoons voor. Maar om dit te genieten, moet men door mode en tydgeest weten heen te zien. Zyn hoofdfout was dat hy te veel schreef, en hierdoor - het gebrek van 't métier - zichzelf repeteerde.’ (vw iii: 545)

Blijven we echter als moderne lezer zitten met de intrigerende opmerking in het pak van Sjaalman dat Lafontaines romans iets met de tering te maken zouden hebben. Gelukkig lost Multatuli dat raadsel zelf op in zijn Millioenenstudiën en zoals vaak bij Multatuli blijkt ook hier alles weer eens met alles samen te hangen. Als hij voor de zoveelste keer een nul heeft gehaald bij het roulettespel

[p. 42]

wijdt hij dat aan het feit dat het ivoren balletje een lichte afwijking vertoont. Het balletje is gedraaid uit een slagtand van een olifant bij wie ooit een kogel in die slagtand terecht was gekomen. Multatuli schrijft:

Naar bevind van zaken hadden de vezeltjes zich hersteld, en zouden weldra den helen kogel vergeten hebben, als ze niet door de persing waren genoodzaakt geweest wat nader aan elkaar te schuiven, en hierdoor dichter stof te leveren, dan ze in normale omstandigheden gewoon zyn. Toen nu eindelyk uit dien slagtand 'n ivoorballetje gedraaid was, bevond zich 't zwaartepunt niet midden in den bol. Wanneer men Kwammina's bekoorlykheden wegdenkt - galant is 't niet, maar wysbegeerte en millioenen-studie brengen zo'n rusticiteit mee - zou 't balletje naar de resultante van al de overige gegevens in 't vakje naast den zéro gevallen zyn. Maar de onregelmatigheid in 't specifiek gewicht der massa... ik behoef u niet te herinneren, intelligente lezer, dat dynamica en statica de eenvoudigste zaken van de wereld zyn, en geheel en al berusten op de grondwaarheid dat twee maal twee gelyk is aan vier. Wy weten dus nu precies... halt! Het overlyden van de dochter des ivoordraaiers was 'n treurig geval. De man was bitter bedroefd. Het was z'n laatste kind. Ze stierf als haar moeder, broers en zuster aan de tering, en nu stond hy alleen in de wereld. Zolang hy nog schreien kon, bleef z'n hand vast, maar toen men meende dat-i z'n kommer overwonnen had, voelde hy zich gebroken. Minder gelukkig dan die olifant, droeg hy den door 't lot geschoten kogel in 't hart. In 't hart, dat zich niet schikken wou naar den vreemden gast. Daarom beefde hy zo onder den arbeid, en ook de draaibank sidderde mee onder z'n onvasten tred. Was 't wonder, dat het balletje slecht gedraaid was, slordig gepolyst, ruw hoekig, geen bol?
Ik weet wel dat ook onze aarde, wat juistheid van bewerking aangaat, iets te wensen overlaat. Misschien is ook die bol in smart gedraaid, en zodra het op m'n weg ligt, zal ik dit onderzoeken. Voorlopig bepaal ik my tot de verklaring, dat er veel droefheid van den werkman was onder de feiten, die 't hunne toebrachten tot het veroorzaken van den eersten zéro. De grootouders hadden fouten begaan. Zyn moeders-moeder ging zich te buiten aan Lafontaine, den romanschryver, en de echtgenoot dier dame pakte z'n keel in een dikke cache-nez. Dáárom stierven de kinderen van den ivoordraaier aan de tering. De oorzaak van m'n nul begon te schitteren van duidelykheid. (vw v: 111)

Lafontaine als indirecte oorzaak van Multatuli's pech aan de roulettetafel. Reden temeer om de Duitse ‘polygraaf’ (vw iv: 52) te laten vallen.

Jos van Waterschoot