Over Multatuli. Jaargang 22. Delen 44-45

[p. 53]

Reinder Storm

Arthur Japin De zwarte met het witte hart. Amsterdam, De Arbeiderspers, 1999. 14e dr. ISBN 9029523212. 389 p.

De zwarte met het witte hart is een uitzonderlijk boek. In deze historische roman verhaalt Arthur japin de geschiedenis van Kwasi en Kwame, twee Afrikaanse prinsjes die in 1837 op ongeveer tienjarige leeftijd naar Nederland werden overgebracht, als onderpand voor een onwettige slavenhandel van de Nederlandse regering. Ze kregen een degelijke opvoeding in hun nieuwe vaderland. Kwasi wortelde goed, en zou het liefst een echte Hollandse jongen zijn geworden, Kwame daarentegen probeert uit alle macht zijn oorspronkelijke cultuur te behouden. De opzet van het boek is fragmentarisch, haast als een scenario: in allerlei brokstukken, reisverslagen, dagboekaantekeningen, brieven, herinneringen, een lezing, wordt deze hoogst opmerkelijke episode uit de doeken gedaan. Het decor is afwisselend de westkust van Afrika, Holland, Weimar en Nederlands-Indië. Er zijn momentopnames uit verschillende periodes in verwerkt, afgewisseld met terugblikken van de hoofdpersoon van het boek, Kwasi Boachi, uit 1900. De stijl is zuiver, hier en daar afstandelijk maar toch werkelijk meeslepend.

Kwasi Boachi wordt opgeleid in Delft tot mijnbouwkundige en brengt vervolgens een belangrijk deel van zijn leven, vanaf 1850 tot aan zijn dood in 1904, door in Nederlands-Indië. Hij wordt er in de ontwikkeling van zijn carrière op even duistere als onmiskenbare wijze tegengewerkt, en het hoe en waarom hiervan te ontraadselen is de feitelijke plot van het boek. Bijzonder knap weet Japin tot op het laatst de spanning hieromtrent te bewaren. De roman is grotendeels op feiten gebaseerd, waarvan de bronnen tamelijk globaal worden aangeduid.

Omstreeks 1850 is Kwasi Boachi met zijn meerdere Cornelius de Groot op reis door de Indische archipel (deze De Groot wordt genoemd in een brief van Multatuli uit 1882 aan Lina de Haas). Op Ambon brengen Boachi en De Groot een avond door bij het echtpaar Douwes Dekker (p. 319-331). We leren hen tijdens deze korte episode, zoals te verwachten valt, kennen als een vrijmoedig en intelligent stel, dat onorthodox omgaat met geldende regels en gebruiken:

(gesprek tussen Cornelius de Groot en Tine)
‘Kom, ik wijs u uw kamers.’
‘Mijnheer Boachi slaapt bij de bedienden.’
‘Geen denken aan.’ Ze schatte nog in of Cornelius misschien een grapje

[p. 54]

maakte, maar het klonk stellig.
‘Daar dineert hij ook. Dat is nu eenmaal onze gewoonte’, hield De Groot vol.
‘Ach mijnheer, als wij hier alles naar gewoonte deden...’
‘U hecht schijnbaar meer aan de inlandse gebruiken dan aan die van uw landgenoten?’
‘Wij staan voor alles open, mijnheer De Groot, waar wij het nut van inzien.’

Wie net als Kwasi Boachi, naar zijn eigen mening in elk geval, omstreeks het midden van de 19e eeuw in de ontwikkeling van zijn carrière in Nederlands-Indië werd tegengewerkt was Multatuli. Dat is dus te beschouwen als overeenkomst met de omstandigheden van Kwasi Boachi. Ik heb de indruk dat de Hollandse overheid met wie Kwasi Boachi het aan de stok kreeg ook werkelijk werd belichaamd door Gouverneur-Generaal Duymaer van Twist, met wie ook Multatuli in conflict raakte. In deze beide feiten zal Japin (mede) aanleiding hebben gezien de - volgens mij niet historische - ontmoeting te arrangeren tussen Kwasi Boachi en Cornelius de Groot met het echtpaar Douwes Dekker op Ambon in 1850. En bijv. de wèl historische verwijzing bij Jacques Perk naar Boachi niet in zijn roman te verwerken. In de loop van het boek wordt nog enkele keren terloops naar Douwes Dekker en zijn affaire verwezen, zelfs kort naar Max Havelaar. Een slordigheidje dat bij zo regelmatig verschijnende herdrukken inmiddels had behoren te zijn weggewerkt is het jaartal '55 op p. 382, het jaar van Duymaer van Twist's feitelijke vertrek als G.G. van Java. Dat moet natuurlijk '56 zijn. Echte Multatulianen mogen niettemin De zwarte met het witte hart niet ongelezen laten. Maar meer nog dan bevrediging van nieuwsgierigheid naar Multatuliaanse zaken heeft deze roman een fantastisch verhaal te bieden, briljant en hoogst oorspronkelijk opgedist.