Over Multatuli. Jaargang 22. Delen 44-45

[p. 51]

W. Buijze

Frans Glissenaar, D.D. Het leven van E.F.E. Douwes Dekker. Hilversum: Verloren, 1999. ISBN 9065500642

Glissenaar heeft er goed aan gedaan een biografie te schrijven over Dr. Danurdirja Setiabuddhi, die in 1879 te Pasaruan op Oost-Java geboren werd als Ernest Francois Eugène Douwes Dekker. Deze Dekker - een kleinzoon van Multatuli's broer Jan - bleef gedurende zijn gehele leven een omstreden figuur. Niet eens zozeer om zijn, op zichzelf helemaal niet zo vreemde ideeën, alswel om zijn eigenzinnig en ontactisch optreden, waardoor hij vaak genegeerd werd. Aan wie doet dit ook al weer denken? En schreef gouverneur generaal Van Limburg Stirum niet over hem als ‘imitatie-Mirabeau’? Het is de verdienste van Glissenaar de eerste grondige studie gemaakt te hebben van het leven van Ernest Douwes Dekker, alleen al van belang omdat hij hem plaatst tegen de achtergrond van het vooroorlogse Indië. Dit geeft het boek een waarde die uitstijgt boven het levensverhaal tout court van deze in 1950 te Bandung overleden Douwes Dekker.

Natuurlijk is het interessant te lezen dat Ernest naar Transvaal toog om daar aan de zijde van de Boeren tegen de Engelsen te vechten. Dit feit was welhaast onbekend. Op 1 mei 1900 komt hij via Mozambique aan in Zuid-Afrika. Al in juli wordt hij gevangen genomen door de Engelsen en hij belandt in Ceylon, waar hij twee en een half jaar lang geïnterneerd bleef. Dit chevalresque optreden had trekjes van Don Quijote, trekjes die hij gemeen had met zijn oudoom Multatuli. Zo noemde hij zich ook Dr. zonder ooit te promoveren. Glissenaar belicht D.D.'s vaak uitzonderlijk gedrag zodanig, dat hij zelfs het eerste hoofdstuk noemt: ‘Door alle DD's loopt een streep!’.

Er wordt tegenwoordig niet veel goeds gesproken van het koloniale bestuur, dat overigens geheel onderhorig was aan de (politieke) verhoudingen tussen de partijen in Holland. In Indië had niemand stemrecht voor de Tweede Kamer! Toch moet men begrip hebben voor een overheid, die D.D. niet zonder argwaan bekeek, toen deze in 1915 met deels (!) geld vanuit Nederland via San Francisco naar Tokio reisde. Hij wilde contact leggen nationalisten in Brits-India in verband met de mogelijkheden daarheen wapens te smokkelen. In Singapore wist men van de zaak en D.D. werd ter dood veroordeeld. Toch kwam hij in 1918 als vrij man op Batavia aan. Glissenaar gaat uitvoerig in op de vele politieke activiteiten, zoals het oprichten van ‘Boedi Oetomo’ in 1908, zijn stichting van de ‘Indische partij’, maar ook op zijn inzet voor het onderwijs aan inheemsen, via zijn ‘Ksatrian’-instituut. Voor diegenen die het Indië van voor de oorlog niet kennen en/of zich in de geschiedenis daarvan nooit grondig hebben verdiept zal

[p. 52]

het lezen van dit boek niet gemakkelijk zijn. Nog weinigen zullen namen als Mansoer, Dewantoro, Gani, Tjipto Mangoenkoesoemo, Sjarifoedin, P.F. Dahler en D.M.G. Koch dadelijk in hun juiste contekst kunnen plaatsen. Glissenaar noemt uiteraard een groot aantal namen, maar het genoemde bezwaar doet zich des te sterker voelen omdat in het boek geen register is opgenomen.

Bij het lezen werd ik telkens weer getroffen door de toch betrekkelijk grote ruimdenkendheid van velen in de pers en de (betrekkelijke) liberaliteit van het gouvernement destijds. Mensen als de marxist Sneevliet, Douwes Dekker, en zelfs Soekarno werd, binnen ruime grenzen, weinig in de weg gelegd. Voor staatsondermijnende zaken lag dat anders, maar we moeten niet vergeten dat zulke vrijheid in het vooroorlogse Nederland ook zijn grenzen had. Het beeld dat de opvattingen van de ‘Vaderlandsche Club’ in Indië maatgevend waren, is op zijn zachtst gezegd bezijden de waarheid.

Wie ook streefde naar Indië los van Holland was D.M.G. Koch, oprichter van het toonaangevende blad Kritiek en opbouw. Hij woonde in Bandung in - wat wij noemden - een paviljoentje, op de Multatuli Boulevard (!), vlak bij ons om de hoek. Tot ver in de jaren vijftig bleef hij in Indonesië wonen omdat dat zijn land was. Teleurgesteld over de ontwikkelingen van na 1949 vertrok hij ten slotte toch nog naar Nederland. Koch verdient een studie zoals die van Glissenaar over E.F.E. Douwes Dekker.

Setiabuddhi, zoals D.D. bekend, werd bleef in Indonesië en stierf in 1950. Het zou interessant zijn als we zijn oordeel konden horen over het Indonesië van nu. Hij zou zeker verbaasd zijn dat de in 1914 speciaal naar aanleiding van hem, Tjipto en Soewardi, haastig in elkaar geflanste ‘haatzaai’-artikelen door Soeharto uit de kast gehaald werden en onder precies dezelfde Hollandse (!) naam gebruikt werden om de bladen Titik en Tempo een verschijningsverbod op te leggen. Zijn voor de hand liggende commentaar zou terecht zijn en blijk geven van eerzucht, naast martelaarschap; zoals hij dat zijn gehele leven al gedaan had. Maar zijn woorden zouden niét, zoals die van zijn oudoom Multatuli, nog honderd jaar later klinken alsof ze de dag tevoren geschreven werden.