In memoriam Rob Nieuwenhuys (1908-1999)
Zondag 7 november 1999 overleed Rob Nieuwenhuys, de nestor van de Nederlands-Indische literatuurgeschiedenis - hoewel hij ook over zo'n zeer on-Indische figuur als Piet Paaltjens een boeiende monografie heeft gepubliceerd. Zijn hoofdwerk is Oost-Indische spiegel. Wat Nederlandse schrijvers en dichters over Indonesië hebben geschreven vanaf de eerste jaren der Compagnie tot op heden, voor het eerst verschenen in 1972 en daarna nog enkele malen herdrukt. Natuurlijk komt in dit werk Multatuli uitgebreid aan de orde. Trouwens, over Multatuli, die hij als schrijver hogelijk bewonderde, heeft Nieuwenhuys ook buiten de Spiegel veel gepubliceerd. Zijn kijk op Multatuli verdient aparte vermelding omdat hij een geheel eigen en oorspronkelijk standpunt vertolkt, namelijk dat Douwes Dekker in Lebak verkeerd gehandeld heeft omdat hij onvoldoende rekening hield met de ‘adat’, het Indische gewoonterecht. Nieuwenhuys vatte zijn standpunten ter zake van de Lebak-kwestie in 1987 nog eens samen in het boek De mythe van Lebak. Een sleutelpassage daaruit luidt: ‘[...] als we zijn [= Dekkers] handelingen gaan beoordelen tegen de achtergrond van de samenleving in Banten die Dekker te besturen kreeg, als we met andere woorden trachten minder met Europese ogen te zien, dan blijkt dat Douwes Dekker niet [...] de dupe is geworden van een bureaucratische mentaliteit, maar dat hij, zijn westerse denkbeelden over “recht en menselijkheid” volgend, zonder rekening te houden of te willen houden met de Javaanse sociale en culturele tradities en de daarop gevestigde bestuurspraktijk, een institutioneel conflict verkeerd heeft beoordeeld.’ Nieuwenhuys' standpunt is hem in kringen van Multatulianen niet altijd in dank afgenomen. Niettemin heeft Nieuwenhuys voor de Multatuli-kunde een grote betekenis gehad.
Reinder Storm
Rob Nieuwenhuys. Foto collectie Letterkundig Museum.
Auteursrechtelijk beschermd