Over Multatuli. Jaargang 21. Delen 42-43

[p. 58]

Een en ander naar aanleiding van Multatuli

‘That Multatuli was not a saint requires no proofs’

In 1894 verscheen bij C.L. van Langenhuysen in Amsterdam Multatuli van pastoor G. Jonckbloet. Jonckbloet (1848-1926) geldt als een der eerste, zeer kritische Multatuli-biografen. De verschijning van zijn boekje werd gesignaleerd in het Britse tijdschrift The publishers' circular van 21 juli 1894 onder het kopje ‘Continental notes’:

Some years ago an English translation appeared of a Dutch novel which attracted much attention, and, the edition having been exhausted, the hook became very scarce. This was ‘Max Havelaar’ by Multatuli, the assumed name of Douwes Dekker. The book was written to expose alleged abuses in the administration of the Dutch East Indies. It was characterised by much literary ability. The life of the author has just been pubhshed by Van Langenhuysen, of Amsterdam. The writer is the Rev. M. Jonckbloet [sic], a clergyman at Batavia, who, while conceding the talent of the author, shows that, instead of being, as some persons have supposed, a martyr of liberty, he was a debauché [losbol], an atheist, and a hypocrite. These allegations he supports by proofs.

Zulke achteloos uitgedeelde ongunstige kwalificaties over Multatuli bleven eind vorige eeuw niet zonder reactie. Zelfs niet in The publishers' circular, een blad dat vast niet op elke leestafel ter inzage lag. Reeds een week later, in het nr. van 28 juli 1894, werd een brief afgedrukt van de schrijver en boekhandelaar P.A.M. Boele van Hensbroek (1853-1912):

Writing in reference to the notice of the ‘Life’ of Multatuli which appeared in our last issue, Mr. Boele van Hensbroek, of the firm of Martinus Nijhoff, the Hague says: -‘I hope you will permit me to state that a life of Multatuli, the famous author of ‘Max Havelaer’ and several other works, has never been written as yet. The little book of the Rev. M. Jonckbloet is one of the many polemical writings concerning Multatuli, and the strong antipathy of the Catholic priest against a man who once was baptized as a Catholic makes him unjust against the artist. That Multatuli was not a saint requires no proofs, as it is shown clearly by his letters, of which six volumes have been published by his widow, who prefers the truth to a nimbus round her husband's head. And, after all, very few men of genius were saints. Besides, I am sure that that the Rev. Jonckbloet himself had not the slightest intention of writing a ‘life’ of Multatuli. He collected a few notices about him in India,

[p. 59]

where Multatuli was for many years a Governmental official; and published them merely to tell the Catholic young men that they were not to go in for... genius.
Reinder Storm

Indonesië - continuïteiten en discontinuïteiten in de politieke en maatschappelijke structuren van de negentiende en twintigste eeuw. Een beknopt verslag van het zesde Multatuli-symposium in Ingelheim.

Op 19 en 20 februari 1999 vond in Ingelheim (Duitsland) het tweejaarlijkse symposium plaats van het Internationale Multatuli-Gesellschaft. Ruim veertig belangstellenden, zowel wetenschappers als geïnteresseerde leken uit Duitsland, Nederland en Indonesië, waren op de uitnodiging ingegaan. Het thema van het symposium had op het oog weinig te maken met leven en werk van de naamgever van het Gesellschaft. Voorzitter Bernd Schenk ging dan ook uitgebreid in op de terechte kritiek uit eigen kring op de keuze van het thema. Het 50-jarig bestaan van de Indonesische staat en de actuele gebeurtenissen leken het bestuur van de Gesellschaft reden genoeg zich keer dit keer uitsluitend bezig te houden met de politieke situatie in Indonesië, temeer daar dat de sponsoring van het symposium gemakkelijker zou maken. Schenk verzocht de aanwezigen het thema zo breed mogelijk te interpreteren, zodat Multatuli op de achtergrond toch een rol zou kunnen spelen. Het zesde symposium begaf zich daarmee tot aan een grens, waarvan, mede door de discussie, duidelijk was dat men die niet kon en mocht, maar ook niet wilde overschrijden. In de loop van het symposium bleek dat er meer sprake was van literatuur en Multatuli, dan de titels van de lezingen deden vermoeden.

Professor Ernst Dahm van de universiteit van Passau sprak over ‘De Indonesische Pancasila- staat: zijn voorwaarden, zijn mogelijkheden en zijn grenzen’. Met zijn analyse van de politieke richtlijnen van de Indonesische staat leidde hij het thema van het symposium in en legde hij de basis voor het begrip van literair-historische processen in het Indonesië van de negentiende en twintigste eeuw. De lezing ‘Tussen kolonialisme en globalisering. Gevolgen voor de Indonesische economie’ kon gezien worden als een illustratie van het betoog van de inleider van het symposium. Karl Mertes, redacteur van de WDR (Westdeutsche Rundfunk) en voorzitter van het Deutsch-Indonesische Gesellschaft Keulen, probeerde te achterhalen wat er terug te vinden is van de globalisering van de economie en de politieke en economische processen van de laatste vijftig jaar in de Indonesische literatuur. ‘De Islam in Indonesië’ noemde Dr. Helmut Waibler (Wiesbaden) zijn voordracht, waarin hij een korte samenvatting trachtte te geven van de ont-

[p. 60]

wikkeling van de Islam in Indonesië. Waibler maakte duidelijk, dat weliswaar 90% van de Indonesiërs zegt Islamiet te zijn, maar dat het gaat om verschillende verschijningsvormen van de Islam. De oorzaken hiervoor zijn te vinden in geografische, etnische, historische en economische verschillen. Het citaat ‘Ik ben een wild dier / Uit de kudde verbannen’, uit een gedicht van de Indonesische auteur Chairil Anwar, gebruikte Rüdiger Siebert (van de radiozender Deutsche Welle uit Keulen) als motto van zijn voordracht over de cultuurpolitieke situatie van de intellectuelen in Indonesië in verleden en heden.

Terugblikkend op de laatste twee symposia (het voorlaatste vond in 1997 plaats), lijkt het erop dat het Internationale Multatuli-Gesellschaft op een punt is aangeland, waar een kwaliteitsverbetering van de symposia noodzakelijk is, willen ze een productief karakter behouden. Het zal voor het Duitse Multatuli-Gesellschaft moeilijk zijn dit op eigen kracht te bereiken: het heeft de steun nodig van de wereld van wetenschap en cultuur. De houding van vriendelijk negeren moet veranderen, maar in de eerste plaats moet toch de Gesellschaft zelf zijn plaats bepalen en zijn perspectieven definiëren.

Een andere omstandigheid karakteriseert de situatie treffend: het sterfhuis van Multatuli, dat steeds onderdak bood aan de deelnemers van de symposia, is gesloten. Hoewel er nog voor de laatste maal het zogenaamde Dämmerschoppen (vrij te vertalen met: een goed glas bij het vallen van de avond) plaatshad, is de toekomst van het gebouw onzeker. De stad Ingelheim voelt zich niet verantwoordelijk voor het behoud van het monument, daaraan hebben ook zes symposia niets kunnen veranderen. Mentaliteitsverandering is dus ook hier noodzakelijk.

Uwe Genetzke, Halle an der Saale

(Vertaling: Jos van Waterschoot)