Over Multatuli. Delen 38-39

[p. 68]

Chantal Keijsper

Eduard Douwes Dekker / Multatuli, Ik ben zwanger van denkbeelden. Toelichting: Annemarie Kets-Vree. Amsterdam, Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1996. Griffioenreeks.

Tussen 24 februari en 6 mei 1851 schreef de toen 30-jarige Dekker vanuit Menado een zeer lange brief aan zijn jeugdvriend Arie Cornelis Kruseman (1818-1894). Kruseman was inmiddels een belangrijk boekhandelaar-uitgever te Haarlem van vele literaire en wetenschappelijke werken. Hij gaf ook het mode- en handwerkperiodiek Aglaja uit, dat de ‘onhandige’ Sjaalman in de Max Havelaar liet vallen op een boekverkoping.

Het doel van de brief is duidelijk: Dekker wil zekerheid over zijn schrijfkunst en vraagt Kruseman, die hij vleiend ‘de moedige Uitgever’ noemt, om zijn toekomstig werk over ‘Belasting, Schoolwezen, Pauperisme, Christendom, Kolonisatie, Bestuur, Koningen’ te publiceren. Want hij heeft ‘over dat alles folianten klaar - op 't schrijven na’. Hij is ‘zwanger van denkbeelden’, schrijft hij elders in de brief.

Dekker is serieus: ‘Veel had ik ervoor over zekerheid te hebben of ik tot iets goeds in staat ben of niet; want de gedurige twijfel daaraan beneemt mij de kracht tot doorzetting die ik toch zo hoognodig heb om mijn traagheid te overwinnen. Met ijver zal ik iets beginnen - de opgewondenheid die al wat er is op 't gebied der Esthetiek leven geeft - er is kracht genoeg - maar zie, ik hoef me maar even in het hoofd te halen: “'t is toch maar prulwerk” en weg is de impressie. -’

In het epistel van vierenveertig dichtbeschreven pagina's vertelt Dekker onder andere over zijn leven als secretaris van Menado, zijn huiselijk leven - zijn vrouw Tine ligt ziek te bed en Dekker is bang dat zij zal sterven - en zijn eerdere ervaringen in Nederlands-Indië. Ook geeft hij beschouwingen over van alles en nog wat: poezië, schrijvers (bijv. Bosboom Toussaint), Napoleon, geloof, opvoeding en onderwijs. Zijn literaire kwaliteiten moeten verder blijken uit het opnemen van vroeger werk: (gelegenheids-)gedichten en Losse bladen uit dagboek van een oud man. De vorm van de brief is die van zijn later geschreven bundels Ideën (maar dan zonder nummering): ogenschijnlijk ongeordende stukken tekst van zeer verschillende lengte. De Losse bladen uit het dagboek van een oud man is in deze brief op dezelfde wijze tussen andere tekstpassages opgenomen als het verhaal van Woutertje Pieterse vele jaren later in de Ideën. ‘De combinatie van brief en inlassingen is een demonstratie van zijn [=Dekkers] veelzijdigheid: hij beheerste de genres van het verleden, maar was ook iemand met een eigen toon, een auteur van de toekomst’, schrijft Kets-Vree in haar toelichting.

De brief wordt door Kruseman niet beantwoord. Nog hoopvol gestemd,

[p. 69]

bezoekt Dekker hem tijdens zijn verlof in 1853. Hij wil weten of hij talent bezit. Over dit onderhoud schrijft hij zijn vrouw: ‘Ofschoon zijn antwoord niet decisief was, beschouw ik zijn oordeel over het geheel als gunstig’. Nog in hetzelfde jaar komt een einde aan hun vriendschap, en daarmee ook aan Dekkers droom. Hij zal op zoek moeten gaan naar een nieuwe uitgever.

De brief werd eerder in 1948 gepubliceerd door Henri A. Ett en is opgenomen in Multatuli's Volledige Werken (deel ix). De toelichting in de onlangs verschenen uitgave schetst de omstandigheden waarin Dekker verkeerde toen hij de brief schreef, en geeft informatie over vorm en inhoud van de brief. De annotaties bij deze uitgave geven vaak verhelderende informatie over personen en gebeurtenissen uit een lang verleden en verklaren Dekkers verwijzingen en toespelingen. In enkele gevallen zijn zij echter overbodig. Dat de door Dekker op onder andere pagina 30 gebruikte afkorting i.e. staat voor id est en dat is betekent, zal, evenals de (niet veranderde) betekenis van woorden als courage en accorderen genoegzaam bekend zijn bij de lezers van de Griffioenreeks.