Over Multatuli. Delen 28-29

[p. 51]

Reinder Storm
Millioenenstudiën en Antoine de Tounens

In Millioenenstudiën van Multatuli is in een noot sprake van de Fransman Antoine Tonnens (Volledig Werk, deel V, p. 308). Hij zou zich koning hebben gemaakt van Araucanië en oorlog hebben gevoerd met Chili. Chili bestaat nog steeds, maar Araucanië... 't klinkt op z'n minst fantastisch. Wie in een encyclopedie kijkt vindt Araucanië zonder moeite: het is een landstreek in Chili waar de Araucanen wonen, een Zuid-Amerikaans indianenvolk. Toen dit volk nog op volle sterkte was, zo'n vijfhonderdduizend mensen, bond het de strijd aan met de Inca's. Later raakten de Araucanen ernstig verzwakt door gevechten met de Spanjaarden. Tegenwoordig zijn er zo'n tweehonderdduizend Araucanen. Al meer dan honderd jaar leven ze gedwongen in reservaten.

Minder succesvol verliep aanvankelijk de zoektocht naar Antoine Tonnens, over wie Multatuli het hier heeft. Er zijn verschillende schrijfwijzen van zijn naam in omloop. Tonnens wordt hij alleen genoemd door Multatuli. In de eerste druk van Millioenenstudiën (1873) vraagt Multatuli zich nog af of deze Fransman wellicht De Tounens heet. In alle latere drukken is het Antoine Tonnens. Hij lijkt het bekendst onder de naam Tounens, maar ook Tonneins komt voor. Ook over zijn voornamen is geen overeenstemming. Heette hij kortweg Antoine, was het Orélie Antoine of was het Orélie Antoine Charles? En, eenmaal koning, luidde zijn naam toen Orllie-Antoine of Orélie Antoine? Ook over het jaar waarin Tounens geboren is bestaat onzekerheid: twee bronnen noemen 1820, een derde meldt evenwel 1825. Over het sterfjaar 1878 zijn de geleerden het wel eens.

Antoine de Tounens werd geboren in Chourgnac in de Dordogne. Hij werd procureur in Perigueux, maar zijn zucht naar avontuur bracht hem in Zuid-Amerika. Araucanië, tweemaal zo groot als Frankrijk, werd in die dagen geregeerd door een groot aantal opperhoofden, en was ten prooi aan interne staatkundige verdeeldheid. Hierdoor kon Araucanië zich niet goed verdedigen tegen aanvallen van Chili. Tounens sloot vriendschap met Magnil, één der Araucanen-opperhoofden, en wist die ervan te overtuigen dat bundeling van krachten, onder leiding van één koning, in deze toestand verbetering kon brengen. Magnil stierf, en Tounens werd door de andere opperhoofden der Araucanen, om zijn bruikbare advies, aangewezen tot koning. In 1861 werd Antoine de Tounens koning Orllie-Antoine de eerste, niet alleen van de Araucanen maar ook der Patagoniërs. De ex-procureur nam zijn nieuwe baan

[p. 52]

ernstig, en drong zijn onderdanen de Europese beschaving op, een wetgeving die was geënt op die van Frankrijk en economische betrekkingen met zijn vaderland. Tounens meende dat zijn koninkrijk het niet kon stellen zonder geld, en geld was in Araucanië niet voorhanden. Hij probeerde Frankrijk te interesseren voor investeringen in die zo onverwacht ontstane dynastie in het verre werelddeel, maar zonder succes. Ook pogingen van anderen om Tounens' zaak te bepleiten faalden. Intussen keek Chili, heel wat minder onverschillig dan de Fransen, met argusogen naar het ontstaan van een modern ingericht land aan haar grenzen. Men besloot de nieuwbakken koning te overrompelen en er dreigde oorlog. Orllie-Antoine de eerste wist een leger van veertigduizend man op de been te brengen. Op 4 januari 1862 werd er slag geleverd op de vlakte van Los Perales. Tounens werd door zijn huisknecht en enkele tolken in een hinderlaag gelokt en door de Chilenen opgesloten in het kasteel Anjeles. Hij was diep verontwaardigd over het verlies van zijn troon, en beschouwde zijn behandeling als een schending van de mensenrechten. Als zodanig rapporteerde hij haar ook aan de consul van Frankrijk in Santiago, vicomte De Cazotte. De Franse regering beval Cazotte de zaak met diplomatieke voorzichtigheid aan te pakken. Het proces tegen Tounens sleepte zich voort. Chileense jury's verklaarden zichzelf incompetent deze zaak te behandelen, en de koning bleef gevangen. Door een tralie voor zijn venster door te zagen, en in de langs de gevangenis stromende rivier te springen, wist hij te ontsnappen. Na enkele dagen werd hij echter weer gevangen genomen. Tenslotte werd hij, na een verzoek van Frankrijk, vrijgelaten en naar zijn vaderland teruggestuurd, maar niet nadat het hot in Santiago hem plechtig, op 2 september 1862, voor gek had verklaard. Terug in Frankrijk ondernam Tounens energieke pogingen zijn verloren koninkrijk weer terug te winnen, en zijn koningschap erkend te krijgen, ‘appelé par la grace du Tout-Puissant et la volonté nationale a prendre en main les destinées des Araucaniens et des Patagons’. Zonder resultaat. Op 22 oktober 1864 werd hij voor het gerecht gedaagd wegens het niet voldoen van een hotelrekening van 2.500 francs. De rekening was ondertekend met Prince Orllie-Antoine Ier. Hoewel de koning de enige was die zichzelf serieus nam kon de rechtbank wel begrip opbrengen voor het gevallen koningschap en er werd van vervolging afgezien. Tounens deed een oproep tot bijval en steun in de Gazette des Etrangers: het werd een fiasco. Hij vond een volgeling in een Parijse advocaat, en samen wilden ze terug naar Araucanië. Tienduizend francs probeerden ze bij elkaar te krijgen, het minimum bedrag dat volgens hen nodig was voor de overtocht en het opnieuw grondvesten van Orllie's rijk, maar verder dan vijfhonderd francs kwamen ze niet. In 1869 ging Tounens weer naar Araucanië, maar de ontvangst daar was teleurstellend, en al gauw was hij

[p. 53]

terug in Frankrijk. In 1871 verkondigde hij enige interessante uitvindingen te hebben gedaan, waarvan de belangrijkste een apparaat was, waarmee projectielen onschadelijk konden worden gemaakt, die door vuurwapens gelanceerd waren.

Koning Orélie-Antoine I (foto: Koninklijke Bibliotheek).

Intussen kwam Tounens aan de kost als journalist en richtte hij twee tijdschriften op: de Couronne d'Acier (‘journal officiel d'Araucanie’) en de Pendus. Hij vroeg zijn collega's hem enerzijds te beschouwen als journalist, maar anderzijds hem ook te respecteren in zijn hoedanigheid van ‘roi d'Araucanie et de Patagonie ou Nouvelle-France, tant comme homme que comme souverain’. Hij bedacht en passant nog een nieuwe ruitergarde, waarover elk zichzelf respecterend koninkrijk beschikken moest, en waarvan hij zichzelf als leider zag. In april 1874 vertrok hij nog eenmaal richting Zuid-Amerika, naar Buenos

[p. 54]

Aires deze keer, vergezeld door vier aanhangers, en voorzien van enige wapens en munitie, onder de schuilnaam Jean Prat. De bedoeling was natuurlijk de troon in Araucanië te heroveren. Maar Tounens werd in Argentinië opgewacht en op 19 juli ingerekend en in de gevangenis geworpen. Op 31 oktober 1874 verliet hij Zuid-Amerika om er nooit meer terug te keren. Prince Orllie-Antoine de eerste raakte in de vergetelheid en stierf onopgemerkt in Tourtoirac in 1878.

Het is mogelijk dat Dekker zich heeft geïdentificeerd met deze figuur: Tounens werd volgens hem ‘vaderlandig behandeld: bespot, geplaagd, wegens schulden vervolgd. Hy stond zelfs terecht wegens escroquerie [=oplichterij, zwendel]’. Behalve deze ellende, die Dekker wel bekend zal zijn voorgekomen, had Tounens koninklijke ambities, overeenkomstig Dekker zelf. Tounens was procureur, Dekker redelijk geslaagd ambtenaar. Dekker heeft nooit een tijdschrift opgericht, maar men kan zijn Ideën als zodanig beschouwen. Dekker probeerde geld los te krijgen door het verkopen van zijn portret, Tounens vroeg om steun via een oproep in de krant. Tounens heeft, net als Dekker, geprobeerd zijn zaak in geschrifte te bepleiten. Kennelijk met minder succes dan Multatuli, maar toch. Zijn we hier zijn Franse collega op het spoor? Het laat zich gemakkelijk denken hoe Dekker zou hebben genoten van zijn benoeming tot koning in Lebak of daaromtrent. Vooralsnog is niets bekend over Tounens' vrouw(en) en/of kinderen.

Wie meer wil weten over de op zichzelf verrukkelijke petite histoire van de dynastie van het Araucaanse koningschap, compleet met ridderordes en troonpretendenten, voortschrijdend tot op de huidige dag, verwijs ik graag naar de hieronder vermelde literatuur. Met dank aan Han van Berkel.

Van Tounens zelf:

-	Orllie-Antoine Ier, roi d'Araucanie et de Patagonie, son avénément au trone et sa captivité au Chili, relation écrite par lui-même. Paris 1863.
-	Historique. Appel a la nation française. 1863.
-	Manifeste d'Orllie-Antoine Ier, roi d'Araucanie et de Patagonie. 1864.
-	Rapport du F. Pce O.-A. de Tounens. 1866.
-	idem, fac-similé [1989?].
-	Retour en France du roi d'Araucanie et de Patagonie. 1871.
-	Le royaume d Araucanie et le Chili: memorandum de S.M. Orelie-Antoine Ier, sous forme de lettre en réponse aux attaques du consul général du Chili a Paris. Paris 1873.
-	L'Araucanië.- Notice sur les moeurs de ses habitants et sur son idiome... Bordeaux 1877.

[p. 55]

Over Tounens:

-	Pierre Aublant, ‘Bonjour M. de Tounens’, in: Bulletin de la Société historique du Périgord, tome XCVII et XCVIII (z.j.).
-	José M. Barrols, Orélie-Antoine I y une proyectada expedicion britanica a la Araucania, 1967.
-	Marc Blancpain, Orélie-Antoine Ier, un roi sans divertissement. 1970.
-	Leo Magne, L'extraordinaire aventure d'Antoine de Tounens. Paris 1950.
-	Jean Raspail, Moi, Antoine de Tounens, roi de Patagonie. [roman] Paris 1981.
-	Saint-Loup, Le roi blanc de Patagons. Paris 1954.
-	André des Vergnes, Antoine de Tounens, conquistador francais. La Rochelle 1978.
-	Cahiers de l'académie des hautes Araucaniennes. Parijs. Verschijnt onregelmatig sinds 1958. N.B. ondanks de verzekering ‘que la plupart des numéros figurent aux catalogues des principales bibliothèques d'Europe et d'Amérique’ is er volgens mij in Nederland geen bibliotheek met een abonnement op deze cahiers.
-	Catalogus van het British Museum.
-	National Union Catalogue.
-	Grande dictionnaire du XIXe siècle, tome XV.
-	Enciclopedia universal ilustrada Europeo-Americana, tomo 63.