Over Multatuli. Delen 24-25

[p. 19]

J. Kortenhorst
Arme Oost, arme West, arm Nederland!
Teruggevonden hartekreet aan Rochussen

‘... en al is u de brief wat lang om te lezen, 't was my een satisfactie hem te schryven’ (brief aan J.N. van Hall. 27-12-1875)

Als de Max Havelaar is geschreven opent Multatuli een offensief om met het manuscript iets te bereiken. ‘Vier vliegen in één klap te slaan’, bijvoorbeeld, zoals Du Perron heeft gezegd. Hij wil de zojuist bedachte naam ‘Multatuli’ bekend maken in Nederland om te beginnen door zijn op Sumatra geschreven toneelstuk De Eerloze of De Bruid Daarboven in Amsterdam te laten opvoeren. Want Amsterdam is zijn eerste operatieveld. Daar tracht hij invloedrijke vrijmetselaars tot hulp te bewegen. ‘Ik wil alleen den naam Multatuli stichten, en ik moet in drie maanden de held van den dag wezen’, schrift hij aan Tine.

Waarom is Amsterdam het begin van zijn operatie? Omdat hij gehoord heeft dat in de hoofdstad, de toneelstad bij uitstek, in Frascati in De Nes met ingang van het seizoen 1859/60 ook toneel gespeeld zal worden. In de enorme zaal waar 1400 mensen een plaats konden vinden werd tot dan voornamelijk muziek gegeven en dronk men zittende aan tafeltjes zijn bittertje, koffie of thee.

Als introductie wil Dekker gebruik maken van zijn lidmaatschap (daterend van 1854) in de vrijmetselaarsloge ‘Concordia vincit animos’. Midden september 1859 schrijft hij aan het kapittel van dat gezelschap om te vragen zijn toneelstuk daar gespeeld te krijgen.

De brief komt binnen ‘Concordia’ van de een tot de ander en tenslotte bij Mr. W.J.C. van Hasselt, een 64-jarige advocaat in Amsterdam die lid is van de Tweede Kamer. Hij krijgt De Bruid te lezen en geelt het manuscript aan zijn mede-broeder in ‘Concordia’ Jacob van Lennep, die heeft er al eerder kennis van genomen en staat er bij de tweede lezing niet afwijzend tegenover. Dan durft Van Hasselt het werk ook aan te bevelen bij medebroeder Ed. de Vries (51) de directeur van de Amsterdamse Stadsschouwburg. De Vries neemt de moeite op zondag 30 oktober de trein te nemen naar Brussel om daar in de onooglijke herberg de ‘Prince Belge’ met de auteur te spreken over een eventuele opvoering van zijn toneelstuk. De Vries zegt dat hij het stuk goed vindt evenals zijn acteurs.

Dekker heeft enkele passages uit de Max Havelaar aan De Vries

[p. 20]

Jan Jacob Rochussen

[p. 21]

voorgelezen en krijgt van hem te horen dat hij het eerst aan de Koning zou moeten laten lezen. Dekker is daar ook vóór. Dan zou Zijne Majesteit moeten zorgen voor rehabilitatie van de gewezen Adsistent-Resident en zou het boek niet in druk hoeven uit te komen. Dat wil zeggen aan één doel van het boek zou dan voldaan zijn: het herstel in zijn positie. Maar het andere: verbetering van het lot van de Javaan moet dan bereikt worden juist doordat de Koning tegelijk met het rehabiliteren van Dekker de regerende kringen die het onrecht in Indië handhaven desavoueert.

De zaak begint te rollen: De Vries spreekt Van Hasselt en de laatste klimt in de pen en schrijft een vertrouwelijke brief aan de minister van Koloniën J.J. Rochussen. Hij waarschuwt hem voor het uitkomen van een zeer gevaarlijk boek, goed geschreven, dat de zaken in Indië (zoals de Minister en hij dat zien) grote schade zal toebrengen. Het zal net zoiets zijn schrijft hij als De Negerhut van Oom Tom (zeven jaar eerder uitgekomen) dat óók het gouvernement dwong aan de volks-wil tegemoet te komen. En dan de invloed van dat boek op de bevolking in Indië! En hoe zal het buitenland reageren op dat boek als het in het Engels, Frans en Duits zal zijn vertaald? (Dekker, zo schrijft hij, beheerst die talen grondig en zal het zelf kunnen vertalen).

Hij wijst tenslotte op de armoedige omstandigheden waarin Dekker verkeert: ‘Wellicht waren de talenten van dien man, tot nut te gebruiken’, suggereert hij de minister.

Broer Jan Douwes Dekker en Tine die bij zijn gezin in Brummen woont zijn nu de eerste mensen die het manuscript van de Max Havelaar onder ogen krijgen. Jan gaat ermee aan het werk. Hij stuurt het midden november aan Van Hasselt die het naar Jacob van Lennep brengt. (‘Ik heb het boek verslonden’, zegt hij). Jan gaat dan naar Amsterdam en bespreekt de zaak met Van Hasselt. Er vindt overleg plaats met Van Lennep. Ook die schrijft nu naar Rochussen, en dringt er bij de Minister op aan de zaak niet te licht op te vatten. Wel heeft Van Lennep bedenkingen tegen een eventueel ‘afkopen’ van het verschijnen van het boek. Hij waarschuwt Dekker (via een brief aan Van Hasselt) voor de mening dat de misstanden zoals in de Max Havelaar beschreven hier voor het eerst aan de kaak gesteld zouden zijn.

Maar Dekker is nu vol hoop, hij ziet al voor zich dat zijn boek uitgegeven zal worden en dat hij herplaatst zal worden in Indië en wel in een regio waar hij uit de planterscontracten voldoende geld kan krijgen om zijn vele schulden te betalen.

Jan Jacob Rochussen, de minister van Koloniën (van 1858 tot eind 1861) was op dat moment 62 jaar en had al een grote carrière achter zich. In de herfst van 1845 was hij Gouverneur Generaal geworden. Op 31 januari

[p. 22]

1846 vond de eerste ontmoeting plaats tussen de G.G. en de arme ambtenaar die verdacht van fraude (het kastekort van f 2106,-) gesuspendeerd was en nu nog altijd geen behoorlijke herkansing kreeg terwijl hij wilde trouwen. De dag na zijn bezoek aan G.G. - waar hij niet als het een ambtenaar betaamde gekleed was schreef hij uit Buitenzorg aan Tine, zijn verloofde:

Het gevoel van het ongelijk dat mij wordt aangedaan, werd zo sterk dat ik een briefje schreef aan den Adjudant van dienst waarbij ik audiëntie vraagde. Toen de jongen weg was herinnerde ik mij dat ik geene kleederen hier had, maar in mijne stemming zag ik dit over het hoofd. Ik maakte natuurlijk bij Z.E. mijn excuses over mijn toilet &c hetwelk werd aangenomen. Toen heb ik een uur achtereen gesproken. - Wat, - weet ik niet meer. Z.E. scheen niet ongevoelig voor hetgeen ik zeide, maar het gewone ongeluk in alle regeringen bestond ook weder hier, dat namelijk het hoofd des bestuurs weinig of niets van de zaken af weet. Als men hem door allerlei redeneringen zoover gebragt heeft dat men eindelijk denkt: ‘nu moet hij toch toestemmen, nu heb ik hem overtuigd’ - dan is toch altijd nog de uitvlugt: ‘Mijnheer, ik zal het eens nazien.’ - Dat wil zeggen: ik zal er eens over spreken met menschen die er meer van weten dan ik. - Dit kreeg ik ook nu weder ten antwoord. Z.E. zeide dat hij zich de mijne zaak betreffende stukken zoude doen voorleggen en dat ik aanstaande Woensdag terug moest komen. Over het geheel moet ik zeggen dat de gouverneur zeer wèl was. Hij scheen wel ontevreden met de wijze waarop ik behandeld was, maar zou het onderzoeken’.

Later heeft Dekker het verhaal wat anders aan zijn tweede vrouw Mimi gedaan. Zij geeft het als volgt weer:

Zeer geprikkeld daardoor ging Dek op zekeren dag in rijtenue op audiëntie bij den Gouverneur-Generaal Rochussen. Er is, in 't Buitenzorgsche, meen ik dat hij zeide, eene bijzondere industrie. De vrouwen verwen daar draden die ze daarna weven, 't Zijn heldere kleuren en de eigenaardigheid is, dat men zelf een patroon bestellen kan. Nu van zulk goed had ik een pantalon aan, zeide hij, een zeer bonte schotse ruit. Rochussen ontving mij niet vriendelijk’.
- Waarom ben je teruggekomen? vroeg hij.
- M'n tijd was om. Ik was er heen gezonden voor drie maanden.
- Nu, dan zou ik verwacht hebben dat je mij verzocht daar nog wat te mogen blijven.
‘Ik ging terug naar 't logement en dacht na. Eindelijk kwam ik tot 'n besluit en schreef een rekest’.

[p. 23]

Dat rekest is van 2 februari 1846 en Dekker liet er een paar dagen later nog een tweede rekest op volgen. Maar het antwoord was dat hij werd teruggestuurd naar zijn tijdelijk baantje in Krawang.

De tweede confrontatie vond plaats in Poerwaredjo. Dekker was daar kommies (terwijl hij meende recht te hebben op een aanstelling als controleur 2de klasse of zelfs hoger) toen G.G. Rochussen in juli 1847 op zijn grote rondreis over Java ook in Poerwaredjo kwam. De Europeanen hadden op zondagavond hun huizen geïllumineerd. Alleen één huis aan de aloen-aloen bleef geheel donker, nl. dat van de kommies Douwes Dekker als protest tegen het feit dat hij niet in de hem toekomende rang was aangesteld.

Nu ruim 12 jaar later kruisten zich de wegen van beide mannen, de minister van Koloniën in Den Haag en de ambteloze burger Douwes Dekker in Brussel met het manuscript van de Max Havelaar op zak ten derden male.

Jan E. de Vries

Dekker's volgende stap is dan zijn broer Jan te vragen naar Amsterdam te gaan om met Van Lennep, Van Hasselt en J. Eduard de

[p. 24]

Vries de theaterdirecteur te spreken. Als Jan in Amsterdam is schrijft hij zijnerzijds aan Eduard dat die er goed aan zou doen ook naar Amsterdam te komen. Maar nog vóór hij dat advies ontvangen heeft is er al een bericht van Van Lennep om te komen. Geld (van Jan) is onderweg om het zijn broer mogelijk te maken naar Amsterdam te gaan.

Dat alles heeft plaats op 21 november 1859 terwijl de dramatis personae elkaar brieven en telegrammen sturen, soms wel twee op die zelfde maandag. Ieder neemt zijn positie in: Van Lennep zegt zich voor Dekker te zullen inzetten. De Minister neemt zich voor (zoals hij o.a. Van Lennep schrijft) Dekker een plaats(je) in de ambtelijke hiërarchie te zullen bezorgen, mits deze de Max Havelaar niet publiceert (‘wiens brood men eet, wiens woord men spreekt’, schrijft hij er bij). En Dekker neemt zich voor zich zo gunstig mogelijk op te stellen. Hij wil resident in Passaroeang worden, over de afgelopen ambteloze jaren toch pensioen ontvangen, een ruim voorschot ontvangen en benoemd worden in de Ridderschap van de Nederlandse Leeuw.

Op 23 november reist hij van Brussel naar Amsterdam en neemt zijn intrek in Hotel De Munt en al de volgende ochtend bezoekt hij Van Lennep.

Dan op vrijdag 25 november valt voor het eerst het woord ‘een betrekking in West Indië’. Het komt van Rochussen die het kamerlid Willem van der Hucht verzocht had met Dekker te spreken. Willem (acht jaar ouder dan Dekker) was familie van Tine en sedert 1845 bevriend met Dekker.

In een brief van 11 februari 1880 van Dekker aan Vitus Bruinsma (21 jaar na het gebeurde dus) schrijft hij over de ontmoeting met Van der Hucht, dat toen die namens Rochussen hem ‘'t gouvernement (?) van St. Martin’ kwam aanbieden ‘heb ik hem in Van Lennep's kamer de deur uitgevloekt’.

Dichter bij de iets minder theatrale waarheid en ook door Dekker zelf aangeduid of beschreven was het feit dat Van der Hucht getracht had Dekker in Brussel te bezoeken, niet wetende dat hij inmiddels naar Amsterdam was gegaan. Daar zocht de afgezant van Rochussen hem tevergeefs bij Van Lennep en vond Dekker tenslotte in Hotel De Munt, om de boodschap over te brengen. Dekker houdt de boot tegenover Van der Hucht af en vraagt Jan naar Rochussen te gaan en te eisen dat broer Eduard Raad van Indië gemaakt wordt. Als hij dat hoort springt de minister op: onmogelijk! Jan vindt ook dat hij teveel heeft gevraagd. Hij retireert óók omdat hij weet of denkt dat als hij de Minister echt boos maakt deze wel eens aan Jan's tabakscontract kan knibbelen.

Dekker is woedend als Jan uit Den Haag terugkomt en serieus een nieuw voorstel van Koloniën overbrengt: Eduard kan directeur van een School in Batavia worden. Zijn Amsterdamse vrienden - daar is nu ook

[p. 25]

de redacteur van de Amsterdamsche Courant, A.J. de Bull bij - stellen hem voor kamerlid te worden: er moet in de kieskring Amsterdam in de plaats van een overledene een nieuw lid gekozen worden. De vrienden zouden hem zo op die zetel kunnen krijgen maar... G.L. Baud die in 1848/49 een blauwe maandag minister van koloniën is geweest had zich kandidaat gesteld en de vrienden achtten het niet verstandig ‘de kans te lopen een échec te lijden’.

Abraham Johannes Je Bull

Wij schrijven nu 6 en 7 december 1859. Dekker woont inmiddels na ruzie met een bediende in De Munt in Hotel Polen in de Kalverstraat. De kranten brengen nieuws over oproer op Java en Banda. Dekker schrijft een brief aan Van Lennep met de opzet die brief aan Rochussen door te sturen. Dat doet Van Lennep ook. Dekker schrijft dat hij gek wordt van het afwachten, juist nu er - zoals hij in de Max Havelaar heeft voorspeld - opstand zal uitbreken. ‘Ik heb schrijft hij mijn broer verzocht de Minister niet langer lastig te vallen. Het zou anders op

[p. 26]

audientiebedelarij gaan lijken of ambtsbejag. En dat wil ik niet. Hoewel ik toch graag Raad van Indië zou wezen; “ - ja nu er opstand is, liever gouverneur-generaal”. Ik heb haast; want ik word veertig jaar over twee maanden. Voor ik evenwel handel moet ik den Koning spreken, en voor ik Z.M. meedeel wat er gaande is, acht ik het fatsoenlijker den Heer Rochussen te vragen, of Z.E. verkiest de aangeknoopte onderhandeling als afgebroken te beschouwen, opdat ik de vrijheid weerkrijge die ik mis sedert eenige weken’.

Op 8 januari stuurt Van Lennep de brief naar Rochussen. Zijn eigen brief aan de Minister doet wel wat overdreven aan: de situatie op Java is zeer ernstig meent hij, Amsterdam is opgewonden en als Dekker niet geholpen wordt kan hij de vlam zijn die het buskruit ontsteekt. Bovendien zou Dekker dan wel in de Kamer komen en de Minister heel wat last veroorzaken.

Rochussen schrijft al de volgende dag aan zijn ‘Waarde Vriend’ Van Lennep terug dat hij, Rochussen zich echt niet zoveel zorgen maakt: Dekker kan een baantje in de West krijgen maar Raad van Indië? Dat is bespottelijk en bovendien niet in de bestaande wetgeving te passen. ‘Het eenige dat ik vrees is groote opgewondenheid. Laat mij, als oud vriend, U daartegen waarschuwen’.

Die avond verschijnt er in de Amsterdamsche Courant een artikel van ‘Eduard Douwes Dekker, op verzoek eervol ontslagen Adsistent-Resident van Lebak’, waarin hij eer betuigt aan het overleden kamerlid. Een artikel dat alleen bedoelde te zijn een signaal aan Minister Rochussen dat de met eervol ontslag verdwenen Oost-Indisch ambtenaar er nog steeds is.

Hij heeft intussen van Van Lennep gehoord dat Rochussen niet van plan is verder te onderhandelen: voor Dekker geen post in de Gordel van Smaragd, alleen - als hij braaf is - zetbaas op de helft van het vergeten eiland St. Maarten.

De zaak is dan in feite afgedaan: geen kamerlid, geen (hoge) ambtenaar in Indië. Alleen: schrijven onder de naam Multatuli. Om te beginnen door het uitgeven van de Max Havelaar.

Er zijn nog wat losse eindjes en daarvan is wel het meest saillante de brief-in-concept die Multatuli - zoals wij hem van hier af wel mogen noemen - aan het adres van Rochussen vanuit het Pools Koffyhuis (of het kantoor van De Bull) heeft geschreven. Een brief die als ‘stoomaf-blazen’ is bedoeld en om in intieme kring van de Amsterdamse vrienden gelezen te worden, niet om echt te verzenden. Daar had Multatuli zich tegen gewapend door hem aan Van Lennep te zenden met de toezegging dat alleen als deze het goed vond verzending zou plaats vinden. Van Lennep vond het niet goed.

Die brief is nooit eerder gepubliceerd. Hij zou op blz. 154 van deel

[p. 27]

Het Poolsche Koffiehuis

Munt

[p. 28]

X van de V.W. geplaatst moeten worden. (Daar staat op 10 december 1859: ‘De bijgevoegde concept-brief aan Rochussen is niet teruggevonden’. Schrijver dezes heeft een copie ervan van mevrouw E.P.L.A. van Nooten-Douwes Dekker mogen ontvangen. Zij is een achterkleindochter van Multatuli's broers Pieter zowel als van Jan).

Wat de minister zelf betreft, hij heeft over de affaire Douwes Dekker in zijn autobiografie niet gerept. Een vijand van de latere Multatuli is hij nooit geweest, wel van zijn opvolger als Gouverneur Generaal, n.l. Duymaer van Twist, die hij in zijn gedenkschriften noemt als ‘eerste bederver van Indië, dat hij nooit begrepen heeft...’.

De concept-brief die dus van 10 december 1859 is luidt als volgt:

[10 december 1859]

Aan Zijne Excellentie

den Heer J.J. Rochussen

Minister van Staat

Min. van Koloniën

Excellentie!

Indien men mij gezegd had voor weinige dagen dat ik mij hedenavond zou neerzetten tot het schrijven van een brief aan uwe Excell. zou ik die voorspelling gehouden hebben voor ongerijmd, want zoo als ik mij in zeker schrijven dat onder de oogen van Uwe Exc. gebragt is uitdrukte: ‘uwe Exc. stond niet op mijne agenda’.

Maar uwe Excellentie!

Ik zie dat ik mijn stijl bederf met die vervelende titulatuur. Ik neem de vrijheid U te verzoeken mij toe te staan te schrijven zoals ik gewoon ben in mijne familie correspondentie: gij en u. Ik verklaar uitdrukkelijk dat - alware er minachting in mijn hart, ik het beneden mij achten zou daar aandacht aan te geven op zoo kinderachtige wijze. De zaak is eenvoudig dat die herhaalde excellentie mij verveelt en dat ik U hoog genoeg reken om te meenen dat gij verkeert in 't zelfde geval.

Gij stond niet op mijn agenda mijnheer de minister maar sedert gister zijt gij daarop geplaatst en deze brief is de afdoening van dat nummer. Ik ben namelijk geïnformeerd dat gij over mij geschreven hebt op eene wijze die de plack verdient - uitlokt liever - die plack bereikt had ik moeten zeggen.

Ja: bereikt, Gij tast mij aan in mijne loyauteit, in mijn karakter, in mijn eer! Gij tast mij aan, niet regtstreeks niet in het gezigt - niet zoo als ik aantast waar ik aantasten moet, maar zijdelings, bij insinuatie.

Gij zegt niet: ‘Dekker heeft dit of dat gedaan!’

- Gij vraagt: ‘Zou niet D. wel eens iets gedaan hebben?’

[p. 29]

Gij laat de meer regtstreeksche aanvallen over aan bloedverwanten, theekontraktanten, deurwaarders en zulk gespuis. Dat is zeer klein, mijnheer de Minister! en onhandig is dat ook want op den zelfden oogenblik als gij die insinuatie voortbrengt laat ge u ontvallen dat gij niet ongenegen zoudt wezen mij eene betrekking te geven. (In de West, geloof ik, maar dat weet ik niet regt. Ik heb er niet op gelet omdat het mij niet aanging).

Hoe! Mijnh.d.M! wilt gij betrekkingen geven aan personen van gekompromitteerd karakter?

Moogt gij dat? Heet dat niet u zelf kompromitteren? Is dat niet misbruik maken van uwe ministeriële bevoegheid?

Zouden de Koning, de natie, de Kamer dat goedkeuren?

Zie, als ik geweest ware de Secretaris Generaal dan zou die ‘blunder’ althans niet begaan zijn!

Ik weet wel dat er zeer dikwijls betrekkingen zijn gegeven aan personen die het weinig verdienen. Maar Mijnh.d.M. dat noemt men dan zoo niet bij den naam!

‘Maar’, - zult gij zeggen, dat was uit medelijden. ‘Die Dekker was een deugniet of zooiets doch ik wil hem bekeren, ik wil hem maken tot een braaf mensch. Ik wil niet dat de zondaar verloren ga... en mijne genademiddel is een betrekking in de West!’

Dat is verkeerd geredeneerd mijn. de M. In de eerste plaats ben ik niet iemand die betrekkingen aanneemt. Ik ben iemand - gij weet het! - die betr. wegwerp.

En verkeerd geredeneerd - in de 2de plaats - omdat de natie U niet geeft de beschikking over krachten om zondaren te bekeren.

Ik verzeker U dat als ik had te beschikken over eenig ambt, ik weigeren zou U daarmede te bekleeden! Waar gij ongelukkig waart, zou ik met U deelen wat ik had, - dat is mijne gewoonte. Maar U een ambt opdragen waartoe vereischt werd: ijver en bekwaamheid, integriteit... nooit!

IJver? - Kunt gij 't naslaan - ik heb hier mijn archief niet kompleet. - Kunt gij het naslaan hoevele maanden die arme ter dood veroordeelde gewacht had voor het uwe Excell. behaagde te disponeren op mijn verzoek om gratie?

Bekwh.? Herinnert ge U de publikatie waarin gij Jan Jacob R. plaatste op dien hoogen zetel te Buitenzorg en van die zetel bedeklameerd hebt wat er zoude gebeuren met Bali? Gij weet toch wat de inlandsche hoofden daarvan zeiden? ‘Ritjaraangien!’

Bekwaamh. nog eens. ‘Gij vraagt wat is dat? - ritjaraangien?’

- Ik zal 't U zeggen: dat is kinderige praat!

Stel U gerust! Slechts weinige hoofden hebben dat gezegd, want de meeste

[p. 30]

Residenten zijn verstandig genoeg geweest die publikatie te deponeren, 't Was al te gek! -

Integriteit eindelijk: Denk aan de verlenging van de theekontrakten! Denk aan het transportkontrakt op Centraal Java! Denk aan Ridderorden voor Balische heldendaden, aan Haagsche Schutters! Denk aan 't model van een klapperolie molen...

Misschien dat ge er reeds aan dacht toen ik van Haagsche Schutters begon te spreken - er is affiniteit! -

Zoodat ik maar zeggen wil dat ik aan U geen ambt geven zou als ik ambten te vergeven had. Dat heb ik op u voor want mij wilt gij plaatsen in de West!

Arme West!

En misschien ook arme Oost!

Want bij analogie redenerend moet ik veronderstellen dat gij dáárheen zendt de deugnieten die uit de West komen.

Dus arme Oost en arme West - arme koloniën! arm Nederland!

Maar - meent gij - ‘ik heb niet gezegd dat gij een deugniet waart!’ Dat is zoo. Gij hebt slechts ‘gevraagd’ of ik het niet misschien was?’ - Ziehier nu het verschil tusschen u en mij. Waar ik U aanval zal ik dat niet doen in vragenden vorm!

Ik zal zeggen: ‘aldus heeft de Heer R. beantwoord aan het vertrouwen dat Koning en natie in hem stelden!’

Nu ter zake. Ik ben geen deugniet! Mijnh. de M. Ik heb gebreken - o vele - Ik beging misslagen - mijn leven is er vol van! Maar toch geloof ik te behooren tot de klasse der betere menschen.

Ik doe hier een beroep op Uw menschkunde. Vindt gij mij niet zeer entier? Gij weet weinig van mijn zeer gevuld leven, maar het weinige dat gij ervan weet noodzaakt u die vraag te beantwoorden met ja! Wat ik ben - ben ik geheel. In liefde, in haat, in poëzie - in matherie - (Ik zet dit naast elkaar met voordacht: ik was een onberispelijk kommies toen ik kommies was) - in zachtmoedigheid en trots, in zwakheid, in kracht - in wat het ook zij - wat ik ben, ben ik geheel!

Als ik ooit iets deloyaals deed, zou ik daarin zóóver gaan dat ik een Christen wezen zou van het kwade!

En dáárin doe ik een beroep op Uw menschkunde, dat ik u vraag of ge mij in gemoede moogt houden voor een satan! Hebt ge niet wel eens iets goeds van mij gehoord? Ja? Geloof dan dat ik geheel goed ben! - Die zaak waarop gij gedoeld hebt - 't was niet fraai daarop te doelen - die zaak is aldus:

[p. 31]

‘Ik was aan boord en mijne medepassagiers waren mij genegen. Zij wisten dat ik bij voorkomende gelegenheden altijd mij zelf vergat om anderen diensten te bewijzen, en in den regel vindt men dat niet onaangenaam, 't Spreekt vanzelf dat men zich voorbehoudt om iemand die zich op die wijze onderscheidt - met steenen te werpen bij de eerste gelegenheid.

Eenmaal had ik zelf hulp noodig. Ik had gegeven, gegeven, gegeven, - tot ik niet meer had! -

Ik vraagde die hulp aan personen die het best wisten hoe rendabel de dienst was die men bewees aan mij - die men geleerd had te schatten als grootmoedig en large ook waar geen ontvangen dienst mij noopte tot largeste of grootmoedigheid.

Men gaf mij wat ik noodig had voor dien oogenblik. Ik kon het weergeven den volgenden dag - Stel dat het een ring was...

Daar zag ik eenige arme drenkelingen. Neen, niet eenige! Dertig milioenen.... Ik heb den bevolkingstaat niet hier... Ik sprong in 't water met den ring!

En nu roepen zij, die tot de familie behooren van den boer die Aristides niet lijden mogt:

‘Houdt den dief, die een Ring Stal!!

En zij werpen mij met steenen op den oogenblik dat ik ronddobber onder mijn drenkelingen.

Zie, ik geloof dat het U leed doet meegeworpen te hebben!

Ik heb de eer te zijn

Mijnheer de Minister!

van uwe Excellentie de gehoorzame Dienaar

Douwes E. Dekker

Amsterdam

December 1859.