Over Multatuli. Delen 24-25

[p. 71]

C. Bij
Een tante en een gevelsteen in Alkmaar

Op 15 september 1852 gaan Dekker en Tine met het zeilschip ‘De Harmonie’, vanuit Batavia, voor een tweejarig verlof naar Holland. Op 12 december noteert Dekker in zijn memoriaal ‘Pieters verjaardag stil gevierd met rijnwijn. Hoopen Kersttijd thuis te zijn’. Heel verwonderlijk staat in de Brievenuitgave van 1912, bezorgd door Mimi: ‘Pieters verjaardag stil gevierd met mijn vrouw’ enz. Maar inderdaad zijn zij met de kerstdagen in Holland. De eerste kerstnacht sliepen ze te Hellevoetsluis in een bedstee, zoals Mimi er aan toevoegt. Van zijn naaste familieleden trof hij alleen nog z'n broer Pieter aan. Broer Willem, moeder, zuster Catharina en vader zijn respectievelijk in 1840, 1846, 1849 en 1850 overleden. Broer Jan was in Indië.

Maar er blijkt nog een familielid te zijn. Omstreeks 30 december heeft Tine in het memoriaal genoteerd: ‘De Wed. M. van de Velde woont hoek van den Koningsweg en Doelenstraat te Alkmaar’. (VW IX, blz. 289). Deze M. van de Velde is Meindert van de Velde (zie ‘Nederlands Patriciaat, Genealogieën van Bekende Geslachten’, jaargang 1987), goud- en zilversmid te Zaandam en aldaar overleden op 1 augustus 1826. Zijn vrouw Antje Douwes Dekker (1792-1863) is later naar Alkmaar verhuisd. Antje was een zuster van vader Engel, dus een tante van Eduard. Deze tante wordt in geen enkel Multatuli-boek genoemd. Zelfs bij Julius Pée niet, die toch in ‘Multatuli en de zijnen’, Dekkers voor- en nageslacht minutieus heeft beschreven. Paul van 't Veer vergist zich, als hij de Wed. M. van de Velde aanziet voor de weduwe van Dekkers vroegere werkgever Van de Velde (‘Het leven van Multatuli’, blz. 250). Mogelijk is Meindert van de Velde familie van Abraham van de Velde, de textielimporteur (Kopperlith uit ‘De Geschiedenis van Woutertje Pieterse’). Het feit, dat zijn zuster dan geliëerd was aan de Van de Veldes, maakte het voor Engel Douwes Dekker wellicht gemakkelijker om z'n zoon in 1835 op het kantoor van Abraham van de Velde geplaatst te krijgen.

Zeker zal Dekker deze tante meermalen bezocht hebben en op één van de wandelingen in Alkmaar, die merkwaardige gevelsteen opgemerkt hebben met de tekst:

BLYT HIER
T
OPYNENE REGEER

[p. 72]

Hiervan vinden we ook een aantekening in zijn memoriaal van december 1852 (zie VW IX, blz. 290: Alkmaar. Opyne de wereld regeer. Paardesteeg. Stal van graaf Willem. Kist van Floris de V).

Ongetwijfeld zal Dekker deze gevelsteen curieus gevonden hebben, want 10 jaren later schrijft hij daarover in idee 88: ‘En toch is 't niet waar, dat gedachten de wereld regeren. Zelfs niet ideeën. Noch “opeyne” zoals graaf Willem meende en beitelen liet op 'n steen te Alkmaar, die nog te zien is, naar men mij verhaalde’. (opeyne moet zijn opynene = opinies). Inderdaad, zelfs heden is deze steen nog te zien. Het huis met de gevelsteen, waar oudtijds het huis van graaf Willem gestaan heeft bevindt zich in de Koningsstraat hoek Pieterstraat. De Koningsstraat heette vroeger Paardesteeg. Thans is er een bank gevestigd. Multatuli bedoelt met graaf Willem stellig de graaf van Holland Willem II (1227-1256). Hij was de vader van Floris V (1254-1296). Floris werd eerst te Alkmaar, daarna te Rijnsburg begraven. Hoewel mogelijk de tekst van graaf Willem II is, lijkt deze steen met z'n zwevende letter T veeleer uit de 17e eeuw afkomstig. Een slechte letterverdeling is geen uitzondering op 17e eeuwse gevelstenen.

Overigens zijn aan deze gevelsteen vele veronderstellingen gewijd. Zo schrijft H. Makkink in de Alkmaarsche Courant van augustus 1918, dat er alles voor te zeggen is, dat de steen uit de muur van het slot Opijnen, bij Tiel in Gelderland, afkomstig kan zijn. Een aanverwant van het geslacht der Opijnens, wonende te Alkmaar, zou deze familieherinnering willen bewaren. Maar T.P.H. Wortel, de schrijver van het boekje ‘Oud Alkmaar’, heeft gelijk met z'n bewering, ‘dat de gevelsteen een opschrift draagt dat tot veel commentaren aanleiding heeft gegeven, zonder dat een bevredigende verklaring gevonden is’.

Interessant is het in elk geval, dat Multatuli aandacht schonk aan deze steen en daar 10 jaren later, z'n beschouwingen aan vast knoopte.

Met dank aan Hans Jalvingh, die mij op het Nederlands Patriciaat attendeerde.