Over Multatuli. Delen 22-23

[p. 59]

H.H.J. de Leeuwe
Een curieuze getuigenis van Multatuli's voortleven

De afdeling Theateramusement van het Nederlands Theater Instituut te Amsterdam bezit een plakboek (signatuur: K 70) dat krante-artikelen bevat over het straatlied, verschenen na het uitkomen van één der standaardwerken op dit terrein (van Wouters en Moormann) in 1933. Achterin heeft de onbekende samensteller nog een aantal losse bladen toegevoegd waarop - zoals ook gebruikelijk bij de straatzangers - een gedicht staat gedrukt. Hier gaat het echter niet om vrolijke of treurige gezangen over liefde, dood, ouders, ridders en actuele misdaad, maar om het lot van de werkloze arbeider die dit blaadje in de bus gooit bij Mijnheer en Mevrouw in de hoop dat hij een aalmoes ontvangt (kleren zijn ook welkom), als hij zijn lied weerom komt halen.

Eén ervan verdient onze speciale aandacht omdat de ondertitel luidt:

Uit ‘Vorstenschool’ van Multatulie

Wie dit gedicht-in-proza doorleest zal er geen woord uit dat drama in terugvinden, maar het is een curieuze getuigenis van Multatuli's voortleven bij (laten we zeggen) het volk. Met zíjn naam en zijn stuk associeert de auteur van het lied zijn diepe medegevoel met de ellende van het volk, met armoede, honger, en onverzorgde ouderdom, met krotwoningen, drankmisbruik en ziekte. En hoe formuleert Koningin Louise dit in Vorstenschool? (VW VI, 23-25):

Het Volk

Is laag gezonken, moeder! Ziel en hart
Gaan onder by aanhoudend stoflyk lyden.
De gloed van hoger geestdrift wordt gedoofd,
Als 't leven slechts één kamp is met het lage,
Als niet te sterven 's levens enig doel is,
En uitstel van bezwyken hoogste prys!
Wat is den arme 't schoon der lente? Niets!
Een sterrenhemel? Niets! Wat is hem kunst?
Wat zyn hem tonen, tinten, geuren? Niets!
Wat is hem poëzie? Wat liefde? Niets!
Dat alles màg hem niets zyn. Alle vlucht
Is hem verboden door de werklykheid,
Die met een yzren vuist hem perst in 't slyk,
En elke poging tot verzet, bestraft
Met ... honger!

[p. 60]

 

Het Volk is ruw, zo zegt men, en misschien

 

Terecht. Maar, moeder, hoe zoudt gy en ik zyn,

 

Indien van kindsbeen af, ons gans bestaan,

 

Ons wensen, willen, streven ... àlles, zich

 

Had opgelost in 't éne woord: gebrek?

 

Zeg, moeder, zouden wy dan zyn als nu?

 

En blyft het niet de vraag altoos, of ons

 

De scherpe prikkel van den honger, en

 

Het kankrend wee van dagelyksen angst

 

Voor 't onderhoud van morgen, zo gedwee

 

Zou laten als dit ruwe Volk zich toont?

 

Ik, moeder, sta verbaasd by zoveel zachtheid,

 

Maar vind, helaas, de reden die 't verklaart:

 

Het Volk is uitgeput, berust uit zwakte.

 

 

 

Een deel, een nietig deel der maatschappy

 

Heerst, regelt, kuipt, maakt wetten ... en verwyst

 

Het ov'rig deel - en 't grootste - tot ellende!

Die woorden hebben zich vermoedelijk in het geheugen van de auteur gegrift en misschien heeft hij bij zijn ondertitel gedacht dat Louise zijn tekst tot de hare zou kunnen maken. Voor hèm was poëzie niet: Niets!

Hier volgt dan het gedicht dat - gezien de uitdrukkingen ‘naoorlogstijd’ en ‘de man van vooroorlog’ - denkelijk gedateerd moet worden in 1919 of 1920.

MIJNHEER EN MEVROUW,
Dit lied wordt U beleefd aangeboden door werklooze mannen, zonder steun of crisissteun.
WAT IS DE TOEKOMST?
(Uit ‘Vorstenschool’ van Multatulie)

Het menschdom zucht,
Men voelt zich down
In deze na-oorlogstijd.
Zou er eindelijk uitkomst komen?
Men dwingt zichzelf door valsche schijn
De man van vooroorlog te zijn.
Wie is de dupe?! De jonge man!
Jonge, sterke mannen, zonder werk,
Vechtende om een bestaan
Reeds maanden lang, lijden honger,

[p. 61]

 

Gebrek in angst en beven.

 

In wanhoop voelen zij zich ten gronde gaan.

 

Uit de werkplaatsen verdreven,

 

Door machine en techniek,

 

Bij duizenden naar openbare

 

Liefdadigheid verwezen.

 

Heeft hij geen tehuis ... Wat dan?

 

Zijn ‘werk’ ligt langs den weg.

 

Als wat?

 

Als ‘koopman’? met veters, garen, zeep en band.

 

Is dat een ‘Ideaal’?

 

Houdt zooiets stand!!?

 

Zwervers gelijk, die huizen afschooien,

 

Wat hun levenskracht

 

Van energie doet berooien.

 

Mannen die willen werken,

 

Om het leven niet vroegen,

 

Zich met alle werk, hetzelfde wat

 

Willen vergenoegen,

 

Worden als paria's

 

De maatschappij uitgebannen.

 

Wie heeft hen dit lot beschoren?

 

Waarom voor samenleving verloren.

 

Hoe verschrikkelijk te bedelen

 

Voor jonge mannen en vrouwen.

 

Geef ons werk; laat ook ons een tehuis bouwen!

 

Opdat wij niet zullen zijn

 

In Uw oogen ‘Een Paria’!!

 

 

 

Wil dat niet gedoogen!!!

 

 

 

Prijs naar goeddunken

 

NADRUK VERBODEN