Over Multatuli. Delen 22-23

[p. 59]

Marlene Müller
Wie was Multatuli?

Wer war Multatuli? ‘Spuren der Anstrengung’ eines Schriftstellers. Begleitbuch zur Ausstellung aus Anlaß der Erinnerung seines 100. Todestages zugleich ‘Blumenlese’ aus den Werken und Hinweise zum Leben dieses rätselhaften Autors. Fernwald, litblockin Verlag, 1987. Adres van de uitgever: Blumenstraße 26, 6301 Fernwald (Dld.).

Naar aanleiding van de 100ste sterfdag van Eduard Douwes Dekker, in Duitsland beter bekend onder zijn pseudoniem Multatuli, stelde men in Ingelheim de vraag: ‘wie was Multatuli?’ Men probeerde deze vraag te beantwoorden aan de hand van een symposium en een tentoonstelling in het stadhuis van Ingelheim met een daarbij behorende catalogus. Hoewel het laatste toevluchtsoord van Dekker, gelegen op de heuvels bij Ingelheim, vandaag de dag nog van verre te zien is en tegenwoordig als Hotel ‘Multatuli’ wordt geëxploiteerd, weet men in Duitsland nauwelijks iets over deze ‘dichter uit Ingelheim’, zoals de burgemeester hem in het voorwoord noemt. Multatuli's boeken, romans, brieven, schetsen en ideeën, de monografie van Spohr en talrijke andere vertalingen uit de eerste decennia van deze eeuw kan men uitsluitend in antiquariaten vinden. Alle uitgaven, zelfs die van de Max Havelaar, zijn in Duitsland uitverkocht. Dat deze auteur ook Duitse lezers nog wat te zeggen heeft, probeert de 242 pagina's dikke catalogus te bewijzen. Studenten Duits van de universiteit Gießen hebben deze bundel samengesteld, o.l.v. de uit Ingelheim afkomstige Professor Erwin Leibfried, die als jongen al lang over de betekenis van het woord ‘Multatuli’ had nagedacht en in de schrijver een geestverwant heeft ontdekt. Resultaat van deze poging, de betekenis van Multatuli voor de tegenwoordige tijd te ontdekken, is een boek met voor elk wat wils, dat men niet bepaald wetenschappelijk kan noemen, maar over het algemeen goed leesbaar is. En dat is nu juist de bedoeling: mensen tot lezen te brengen en nieuwsgierig te maken naar ander werk van deze schrijver.

Het boek geeft een goede indruk van het werk en de thematiek van Multatuli - men kan kiezen uit tekstfragmenten uit de Max Havelaar met daaraan toegevoegd informatie over de voorgeschiedenis van deze roman, zijn ontvangst in binnen- en buitenland en zijn literaire vorm, onder de ‘neudeutsche’ titel ‘Dreierkiste’ fragmenten uit Minnebrieven, in een hoofdstuk uit Millioenenstudiën kan men zijn blik laten rusten op de speelzaal en de wetten van het toeval, of het verlichte vorstendom (voorzien van kritische aantekeningen) in de eerste alinea's uit de Vorstenschool de revue laten passeren, uit de Ideën ‘Freisinniges und Weitsichtiges’ leren kennen, Multatuli als korrespondent van de Opregte Haarlemsche Courant aan het

[p. 60]

werk zien en een indruk krijgen van zijn vertellingen. Dan volgt een kort overzicht van wetenschappelijk onderzoek en receptie van Douwes Dekker in het hedendaagse Nederlandse en Duitse taalgebied. Speciaal voor de lezers uit Ingelheim komt de regionale geschiedenis aan bod b.v. in ‘Gustavsburg’ en ‘Mainz-Bischofsheim’, ‘Mainz-Kostheim’, de Rijnreis naar Bacherach. Voor de Duitse lezer zijn de brieven in het Duits aan Flemmich en andere Duitse kennissen interessant. Informatief zijn ook de illustraties, zoals verschillende portretten van Douwes Dekker, van Mimi en de kinderen, een door Dekker getekende plattegrond van zijn woning in Den haag met de geplande ‘ménage à trois’, een advertentie waarin Mimi een pleegzoon zoekt - de latere zoon Walter. Jammer genoeg heeft men bij de illustraties niet precies aangegeven, waar ze te vinden zijn, en ook de citaten zijn niet thuis te brengen. De mondige lezer moet dan toch naar het antiquariaat om een vertaling aan te schaffen, misschien kan hij ook in de een of andere bibliotheek terecht. Een grotere navraag bij de boekhandel zou er misschien toe kunnen leiden, dat de Westduitse uitgeverijen een herdruk van de belangrijkste werken van Multatuli in overweging nemen. Blijft het feit, dat Duitse neerlandici zich altijd al het hoofd breken over de vraag, waarom de Nederlandse klassieken niet in de programma's van de uitgeverijen te vinden zijn, terwijl bijvoorbeeld Ibsen het geïnteresseerde publiek altijd ter beschikking staat. Zou dat soms samenhangen met het verschijnsel, dat de Nederlanders niet bijzonder trots zijn op hun schrijvers? Aan de hand van de persoon en het werk van Multatuli kan men het dilemma van de Duits-Nederlandse culturele betrekkingen goed illustreren. Er bestaat zonder meer interesse, maar een centrum, dat alle aktiviteiten op literair en algemeen cultureel gebied bundelt en coördineert, ontbreekt nog steeds. Misschien betekent de nieuwe aanloop van de kant van de Duitse uitgevers op het gebied van de Nederlandse literatuur en het vertalen van moderne Nederlandse auteurs een nieuwe kans voor de Nederlandse klassieken - met Multatuli voorop.

In Ingelheim is men in elk geval van plan bij te blijven. Men heeft zich voorgenomen elk jaar een symposium te organiseren om de gewekte belangstelling niet te laten wegzakken. Een Multatuli-Centrum met een bibliotheek en mogelijkheid tot onderzoek zal worden opgezet - maar dat zal wel (overigens geheel in stijl van de te eren schrijver) stuklopen op gebrek aan (vooral) geld, net als het al in 1951 op dezelfde plaats geplande ‘Duits-Nederlandse centrum’. Maar we zullen de hoop op verwerkelijking van dit plan voorlopig maar niet opgeven.