Over Multatuli. Delen 20-21

[p. 59]

C. Bij
What is in a name?

Bij weinig figuren uit onze letterkundige geschiedenis bestaat zo zeer de behoefte om namen te verklaren als bij Multatuli. Zo heb ik zelf eens de vraag gesteld hoe Multatuli er toe gekomen is de held van zijn verhaal Wouter te noemen en de aandacht gevestigd op een in 1970 verschenen boekje ‘Ameland, van Hollum tot de Hon’, waarin de schrijver Hans Bakker vertelt van de vele sagen en legenden die op Ameland de ronde doen. Ook zouden er nog woutermannetjes rondspoken...

In deze wijde wereld, waar slechts een paar verwaaide bomen moeizaam standhouden, kan het zand tijdens harde wind soms venijnige speldeprikken uitdelen, zoals die aan de woutermannetjes werden toegeschreven.

Zeker zal de jonge Eduard van de woutermannetjes hebben horen vertellen. Zijn moeder was immers geboren op Ameland, evenals zijn twee oudere broers en zijn zuster. En het is niet onmogelijk dat de latere Multatuli iets van deze herinnering uit zijn kinderjaren heeft willen vastleggen in de naam die de hoofdfiguur van zijn verhaal zou dragen, al zal het bewijs voor die veronderstelling wel nimmer te leveren zijn. Henri A. Ett, die ik daarover sprak, vertelde mij toen, dat er ook al eens een zekere baron Verschuer (meen ik mij te herinneren) geweest is, die veronderstelde, dat de naam Holm uit ‘De Bruid daarboven’, afgeleid zou zijn van de Amelandse plaats Hollum.

In de Volledige Werken IX, blz. 279, treft men een lijst met namen aan van personen, die Dekker in 1853, met verlof naar Nederland, wil opzoeken. Daar komen op voor o.a. Strootman, Gilkens en Stijntje. Paul van 't Veer zegt in zijn biografie ‘Het Leven van Multatuli’ terecht dat ‘deze namen te veel lijken op Schlossmann, Wilkens en Sientje uit de Kopperlith-episode in Woutertje Pieterse dan dat van toeval sprake zou kunnen zijn.’

Overigens, hoe schitterend is niet de firmanaam Ouwetyd & Kopperlith gevonden. Een naam die zo treffend juist de muffe, bedompte sfeer aangeeft, die op het kantoor hangt, waar Woutertje zijn dag doorbrengt. (Coprolieten, lett. = meststenen, de versteende uitwerpselen van voorwereldlijke dieren).

Onsterfelijke namen zijn ook Droogstoppel en Meester Pennewip. Deze namen kent ieder, zonder ooit iets van Multatuli gelezen te hebben. Zij zijn een begrip in ons land. Anders ligt dit bij Laurens, een oudere broer van Wouter, die slechts even genoemd wordt in het beroemde Salieavondje. Die naam van de letterzettende broer wijst duidelijk naar Laurens Jansz. Coster.

In Over Multatuli 5 publiceert W. Buddingh' over Multatuli en de

[p. 60]

vrijmetselarij. Hij schrijft over de giften van R.J.A. Kallenberg van den Bosch aan Multatuli en vraagt zich af of we daarin steun van het koninklijk huis mogen zien. Van den Bosch was rentmeester van Prins Frederik. Die prins was grootmeester van de orde van vrijmetselaren. Buddingh' wijst nu op de overeenkomst tussen de naam Louise uit Vorstenschool en de naam van prins Frederiks echtgenote Prinses Louisa. Hij noemt dit zelfs ‘een onuitgezochte kwestie’. Dit lijkt mij toch wel wat erg ver gezocht. Men kan rustig stellen, dat deze ‘kwestie’ alleen in het brein van Buddingh' een kwestie is.

Als men toch naar de achtergrond van de naam van de koningin in Multatuli's Vorstenschool wilt speuren, ligt het veel meer voor de hand te denken aan een vriendinnetje van de jonge Eduard. Een meisje, Louise geheten, dat ongetwijfeld veel voor Dekker heeft betekend. Wie was deze Louise? We weten het niet. Paul van 't Veer zegt: ‘De enige speculatie zou gaan in de richting van een zuster van Abraham des Amorie van der Hoeven die Louise heette’. In een Memoriaal van 20-24 mei 1849 noteert Dekker: ‘Deze week alle de brieven van Louise verbrand’. Let wel: Eerst 3 jaar na zijn huwelijk kan hij er toe besluiten de brieven weg te doen. Als hij later bij het schrijven van Vorstenschool, de koningin een naam moet geven zal dat Louise zijn. Dat hij deze naam op die manier wil vereeuwigen is niet zo onwaarschijnlijk. Bovendien is Louise een mooie naam.

Nu bij de herdenking van Multatuli's 100ste sterfdag veel over hem is gepubliceerd, blijkt dat een aantal lieden zich nogal ergert aan de naam Multatuli. In ‘Er is niets poëtischer dan de waarheid’, dat in november 1986 verscheen, zegt de te jong overleden Dick Hillenius: ‘de naam alleen al, is zo onsympathiek ijdel, hypocriet, betweterig.’ Cornelis Verhoeven heeft nooit begrepen dat Dekker ‘zo'n klagerig pseudoniem koos en waarom hij daarvoor zijn toevlucht nam tot het Latijn’. Maarten 't Hart heeft het over een ‘absurd pseudoniem, in potjeslatijn’. Waarom potjes-? Prof. Dr. M. Stol laat ons in een blad van de Vrije Universiteit weten: ‘Nu is het enige, wat me in Multatuli kan boeien, nou juist zijn fraaie naam. Want ik word terstond klaarwakker, wanneer ik ergens een woordje Latijn mag herkennen, en dat is ook hier het geval (...) Multa tuli is heel goed Latijn’ enzovoort enzovoort. In NRC/Handelsblad van 13-2-1987 schrijft K.L. Poll ‘de naam alleen al’ en ‘een huilerig pseudoniem’. Misschien komt dit u bekend voor. Menno ter Braak noemde ‘Multatuli’ namelijk ‘het larmoyante pseudoniem’, wat hetzelfde betekent. In de eerste zin van zijn boekje Douwes Dekker en Multatuli, in 1937. In Over Multatuli 18 meent Karel van het Reve grappig te zijn, door te constateren ‘dat niemand op het idee kwam te vragen wat hij dan toch wel voor verschrikkelijks gedragen had’. Ook in Over Multatuli 18 schrijft Frans Lopulalan ‘mijn eigen oom Manu, die heeft pas veel gedragen. Die was sjouwer in de haven van Makassar en hij werd op zijn 55ste vanwege versleten nekwervels als arbeidskracht afgedankt’.

[p. 61]

Nu is het enige wat me in het stukje van Professor Stol aanspreekt, zijn overtuiging, dat de naam Multatuli een heel mooi klinkend pseudoniem is. In een brief van 28-9-1859 aan zijn vrouw zegt Dekker, dat de naam Multatuli ‘zo vreemd en toch welluidend klinkt, dan moet dat op mijn boek doen letten’. En dat is precies de bedoeling van een schrijverspseudoniem.