OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 31

[p. 153]

Hans Ramsoedh
In Memoriam Anil Ramdas (16 februari 1958 - 16 februari 2012)

Op zijn 54e verjaardag stierf de journalist, publicist en programmamaker Anil Ramdas een zelfverkozen dood. In 1989 werd hij redacteur van De Groene Amsterdammer en in 1992 columnist, essayist en reisverslaggever van NRC Handelsblad. In zijn bijdragen ontwikkelde hij een nieuwe vorm van essayistiek waarin persoonlijke, journalistieke en wetenschappelijke observaties met elkaar werden verbonden. Zijn stukken waren vooral polemisch en provocerend van aard. In veel van zijn columns en essays gaf hij blijk van scherpzinnige analyses en gedachten rondom de migrantenproblematiek. Zijn columns en essays zijn later in twee bundels uitgegeven (De papegaai, de stier en de klimmende bougainvillea, 1992 en De beroepsherinneraar en andere verhalen, 1996). Hij werd in de jaren negentig een van de bekende woordvoerders in het minderhedendebat.

Van 2000 tot en met 2003 was Ramdas buitenlandcorrespondent voor NRC Handelsblad in India. In zijn benadering van het correspondentschap in India ging hij uit van de antropologie van de straat: relevant maken wat niet relevant lijkt, gecompliceerd maken wat eenvoudig schijnt, het ‘eigen-aardige’ aardig maken en de lezer vertrouwd laten raken met al het rare in de wereld. Zijn bijdragen uit India zijn later gebundeld uitgegeven (Zonder liefde valt best te leven, 2004).

Hij werd in Nederland bij een breder publiek bekend toen hij gast was van het avondvullende programma Zomergasten van de vpro in 1992. Het was dan ook geen verrassing toen hij in 1993 de Den Uyl-lezing mocht houden waarin hij een pleidooi hield voor een nieuwe houding van Nederland ten opzichte van Suriname met daarbij ethiek als richtlijn (Ethiek als vitaal belang, 1993).

Voor de VPRO presenteerde hij vanaf 1993 verschillende televisieprogramma's waaronder In Mijn Vaders Huis (in 1993 en 1994), een serie interviews met denkers als Sruart Hall, Kwame Anthony Appiah, Nawal el Saadawi, Frits Staal, Benedict Anderson, Edward Said en anderen. Met Stephan Sanders (publicist en columnist van Vrij Nederland) maakte hij het televisieprogramma Het Blauwe Licht (1997-2000), waarin zij met twee wisselende gasten televisieprogramma's analyseerden. Sinds september 2010 presenteerde hij het multiculturele opinieprogramma Z.O.Z. Het is zijn grote verdienste geweest dat hij als allochtone programmamaker met zijn radio- en televisieprogramma's aandacht besteedde aan

[p. 154]

thema's zoals kunst en wetenschap, dit in tegenstelling tot de eenzijdige gerichtheid van de Nederlandse media op problemen, sport en amusement als het om migranten gaat.

Onder de Surinaams-Hindostaanse gemeenschap in Nederland werd hij tussen 1995 en 2000 bekend als discussieleider bij de Omroep Hindoe Media (ohm) waarin de focus vooral lag op taboedoorbrekende thema's als echtscheiding, man-vrouwverhouding en sexeopvoeding binnen de Hindostaanse gemeenschap. Hij besprak voor deze omroep ook de invloed van Bollywoodfilms (een van zijn passies) op het waardenpatroon van Hindostanen in de diaspora.

Samen met filmer Fred van Dijk maakte hij een vierdelige documentaire over Suriname onder de titel Wel de snack maar niet de saus (1995). Hij maakte veel kritiek los met deze serie alsof hij V.S. Naipauls (een van zijn literaire helden) gelijk over het Caraïbisch gebied wilde bewijzen: een ronddobberend schip in verval met een bevolking die dom, oncreatief en verdeeld is. Of zoals hij eerder in 1992 schreef: ‘Suriname is mislukt. Suriname als gemeenschap bestaat niet en heeft nooit bestaan. Suriname is geen land, geen streek, geen stad, geen dorp en geen buurt. Suriname is een universum’ (De papegaai, de stier en de klimmende bougainvilleau, p. 95). Voor de Surinaamse literatuur had hij geen goed woord over. Hij typeerde die als ‘betuttelende propaganda en valse kreten over één boom, één land, één volk’ (p. 98). Naipauliaanser kan het haast niet.

Tweeëndertig jaar na zijn vertrek uit Suriname ging hij voor een jaar terug naar zijn geboorteland om er een boek over te schrijven. Het resulteerde in de publicatie van Paramaribo; De vrolijkste stad in de jungle (2009). Het werd een persoonlijke afrekening met het land dat hij in 1977 verliet om sociale geografie in Nederland te studeren. De toonzetting is er in navolging van Naipaul een van kritische beschouwer, sarcasme en provocatie, en soms ook van frustratie en verbittering. Paramaribo was volgens Ramdas als Macondo van Gabriel García Márquez: ‘Eenzaam en verlaten. In zichzelf gekeerd’ (p. 103). Zijn ‘soul searching’ in Paramaribo werd hem in Suriname niet alom in dank afgenomen. Hij werd door zijn critici uitgemaakt voor ‘nestbevuiler’ en een ‘postmoderne Brahmaan op klompen’. Ondanks deze kritiek kunnen we Anil Ramdas rekenen tot een van de belangrijkste chroniqueurs van Suriname in de afgelopen twee decennia.

In april 2011 publiceerde hij zijn eerste roman Badal, waarin een ontluisterend portret wordt geschetst van een aan alcohol verslaafde intellectueel die uiteindelijk ten onder gaat. Hoofdpersoon Badal lijkt, zoals veel recensenten opmerkten, als twee druppels water op de auteur. Achteraf bezien heeft Badal veel weg van een persoonlijk verhaal van een ondergang of capitulatie en een kroniek van een aangekondigde dood.

[p. 155]

Met het heengaan van Anil Ramdas verliezen we een kosmopolitische intellectueel die op z'n Naipauliaans graag polemiseerde, provoceerde en de hoop had dat kunst en wetenschap de beschaving zouden kunnen redden.