OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 31

[p. 92]

Arnold Schalks
Avonturen van ‘Die witte man’ in Santo Boma
Fragmenten uit het verslag resocialisatie-project Jeugd Opvoeding Gesticht (JOG) Santo Boma, november-december 2008

Dag 6 / maandag 3 november / alleen / Groep 1 & 2

Vandaag wederom pas om 12.45 uur begonnen. De jongens en de twee meisjes hadden zich na het eten netjes verzameld in de zaal. Ik heb de muzikanten (Groep 3) met de instrumenten naar het schooltje gestuurd om daar aan de opdracht van Herman verder te werken. Ze kregen er een pa (Penitentiaire Ambtenaar) bij! Ik heb nieuwe rekwisieten voor Groep 1 meegenomen. Ik wil aan een grove enscenering werken van de reis van Maria en Jozef naar Bethlehem tot aan de geboorte van Jezus.

Het blijkt telkens weer een enorme klus om de jongens en meiden op gang te krijgen. Tijdens de aanvankelijke chaos van het warmlopen ben ik vaak de wanhoop nabij. Alles praat door elkaar. Ik vang flarden verstaanbaars op, maar de strekking van de gesprekken ontgaat mij. Ik laat hen eerst maar betijen en na wat strenge ingrepen en duidelijk uitgesproken instructies kunnen we van gedachten wisselen en mondt het uurtje toch elke keer weer uit in iets ontroerends. Om kort te gaan: Groep 1 heeft een geweldige doorloop van het kerstverhaal gepresenteerd, waarbij de baring van het Christuskind door meisje K in ademloze stilte plaatsgreep. Er bleek overigens wel een bal onder haar opgebolde jurk tevoorschijn te komen en niet de blanke pop die ik bij Kirpalani had gekocht.

Het drama werd afgerond met een rap door A en D trommelend op het tafelblad. Groep 2 mocht daarna presenteren, maar ze hadden zich toch bedacht: niet het kerstverhaal werd uitgebeeld, maar een roof, gevolgd door een arrestatie en een rechtzaak. Het ontaardde in veel geloop, weinig focus. Erg vaag dus. Dat betekent niet dat hun insteek niet bruikbaar is. Ik ga er aanstaande donderdag met hen aan werken.

[p. 93]

Dag 7 / donderdag 7 november / met Edgar Fraenk (dans) / Groep 2

Vandaag kunnen we om 12.15 uur beginnen! Helaas kunnen de meisjes er niet bij zijn vanwege personeelsgebrek. De muziekgroep verdwijnt met de instrumenten in het schooltje. Edgar gaat met de mensen van Groep 1, die eigenlijk al heel ver zijn met hun aandeel in de kerstviering, werken aan de choreografie van hun eind-rap. Ik werk vandaag met Groep 2 aan de uitwerking van hun laatste voorstel voor een toneelstuk. Het verhaal begint met de beroving van een supermarkt en eindigt met een berouwlied. Ondanks mijn verzoek om iets lichters te bedenken, blijven de heren bij hun keuze. Ik stel wel als eis dat ze een rol voor een meisje (L) inbouwen. Er werd driftig geïmproviseerd met behulp van rekwisieten. A geeft als een soort vliegende keep goede aanwijzingen en speelt wat rolletjes voor. Ik heb met de onderdirecteur gesproken over het verzoek om op maandag 10 en donderdag 13 november gebruik te mogen maken van de recreatiezaal. Op het toneel wordt alles anders. Ik hoop dat de ruimte de pupillen op nieuwe ideeën brengt.

Dag 8 / maandag 10 november / met Alida Neslo (theater/spel) / Groep 1 en 2

Alvorens op de bus te stappen haal ik de door Herman Snijders klaargelegde adapters voor de keyboards op bij de muziekschool. Alida belt me op en laat weten dat ze vandaag weliswaar aanwezig zal zijn, maar dat ze op eigen gelegenheid naar Boma zal reizen. In De Ware Tijd lees ik dat onder andere Edgar (Bugru) Burgos van de feestband Trafassi een workshop zal geven in de Centrale Penitentiaire Inrichting.

De SuriVlaams-delegatie arriveert ruim op tijd aan de poort. Edgar kan zich niet legitimeren en belt zijn broer om spoorslags zijn paspoort langs te komen brengen. We kunnen op tijd naar ‘achteren’, waar de keyboardspeler zijn instrument op één van de tafels in de zaal opstelt. Ook de meisjes zijn aanwezig. Alida stelt de gastartiesten voor en leidt de les in.

Ik stel voor om de muziekgroep met de SuriVlaams-delegatie in de zaal achter te laten en voor het eerst met de theatergroepen 1 en 2 in de geboekte recreatiezaal te repeteren. Beide groepen verzamelen de dozen met rekwisieten en stellen zich op voor de afmars. In het gelid begeven we ons naar de recreatiezaal alwaar we eerst het podium ontruimen.

We beginnen met Groep 1. Meisje K is nu definitief bij Groep 1 ingedeeld. Zij neemt de rol van Maria over van M, die zich nu beraadt op een nieuwe rol. Groep 1 werkt het draaiboek, inclusief de slot-rap, wat onwennig af. De harde akoestiek van de zaal en het rumoer van het door Groep 2 gevormde publiek stellen hoge eisen aan de concentratie. Desondanks is de fysieke ervaring van de speelvloer, hoe rudimentair ook, een belangrijke stap in het leerproces. Meisje L is inmiddels definitief in Groep 2 opgenomen en ontpopt zich in de sketch - opmerkelijk - als een vertegenwoordiger van de rechterlijke macht.

[p. 94]

Groep 1 is op grond van de zojuist opgedane ruimtelijke ervaring geïnspireerd geraakt en vraagt toestemming om nog even iets op het podium uit te proberen. Daarvoor is helaas geen tijd. In het gelid lopen we terug naar de binnenplaats, waar Edgar Burgos de laatste hand legt aan de tekst van één van de jongens. M (de ‘verteller’ in het toneelstuk van Groep 1) staat op de binnenplaats met een gekortwiekt vogeltje op zijn wijsvinger. Dat beeld wil ik in onze enscenering van het kerstverhaal inbouwen.

Dag 14 / maandag 1 december / met Alida Neslo (theater/spel) / Groep 1 en 2

Vandaag is mijn laatste dag op Santo Boma. Om mijn afscheid te vieren koop ik vijftig zakjes zoutjes bij Raghnie's Roti Shop aan de Heiligenweg alvorens in de bus te stappen. Bij de inrichting aangekomen blijkt dat de verleden week donderdag door mij bestelde vijftig flesjes frisdrank toch niet voorradig zijn. Er is geen kantinepersoneel om die alsnog te leveren. Na warrig overleg krijg ik het door mij vooruitbetaalde bedrag terug. Een bevriende vrouwelijke pa, die vaak dienst heeft op het jog, is bereid met haar eigen auto naar een supermarkt te rijden om de frisdrank alsnog te bezorgen.

Alida arriveert met de taxi, na een drukke ochtend lesgeven op het Instituut voor de Opleiding van Leraren (iol). We bespreken het programma van vandaag. Navraag wijst uit dat ons verzoek om gebruik te mogen maken van de recreatiezaal vanwege personeelsgebrek wederom op losse schroeven staat. Het door mij ingediende verzoekschrift en de daarop officieel gegeven goedkeuring blijkt niet tot alle organisatieniveaus doorgedrongen te zijn, Alida en ik halen verhaal bij de onderdirecteur die ons uitermate hoffelijk ontvangt en de zaak met één telefoontje rechtzet. De muziekgroep (Groep 3) krijgt verlof om op de binnenplaats zelfstandig te werken aan de opdrachten van Liesbeth Peroti en Herman Snijders. Alida en ik gaan met Groep 1 en 2 en een lading rekwisieten naar de recreatiezaal voor de tussentijdse presentatie van het theaterproject.

M spreekt me aan en zegt dat Groep 1 zijn verleden week aangekondigde plan om de voorstelling helemaal om te gooien, heeft laten vallen. Dat lucht me op. Helaas kan meisje K, dat in Groep 1 Maria speelt, vanwege hospitaalbezoek niet aanwezig zijn. Meisje L vervangt haar. F is daardoor gedwongen wat matter tegenspel te bieden. Maar ondanks de handicap van het ontbreken van Maria laat Groep 1 een compact stuk zien, dat zijn kracht voornamelijk zal ontlenen aan de beelden van de spelers op het toneel en de ‘tableau vivants’, en wat minder aan de dialogen. Het stuk wordt met het kerstlied afgesloten, waarbij de herinnering aan de choreografische aanwijzingen van Edgar nog eens flink moet worden opgehaald.

[p. 95]

Groep 2 stelt zich op voor zijn bijdrage. Omdat de voertaal van het stuk Sranantongo is blijft een groot deel van de gesproken tekst voor mij slecht verstaanbaar, maar aan de reacties uit het publiek en Alida is af te lezen dat de dialogen spits en levendig zijn. De kernspelers van Groep 2 staan steviger in hun rol, wellicht omdat de door hun gespeelde personages (kleine criminelen) beter aansluiten op hun persoonlijke verleden. De enkele correcties die ik nog geef, hebben telkens betrekking op de positie van de spelers op het toneel. Vooral D spreekt (in zijn enthousiasme) onverbeterlijk met zijn rug naar het publiek. Het stuk van Groep 2 duurt, anders dan dat van Groep 1, lang. Groep 2 heeft meer tijd nodig om tot de boodschap (misdaad > berouw > vergiffenis) te komen. Maar juist dat maakt de combinatie van de twee uiteenlopende bijdragen zo geslaagd. Beide groepen geven op volstrekt eigen, bij het karakter van de groepsleden passende wijze vorm aan een kerstboodschap van verzoening en hoop. We hebben samen heel wat in de grondverf kunnen zetten!

Ik ben trouwens niet de enige van wie vandaag afscheid wordt genomen. Op 28 november overleed collega-kunstenaar Edgar Fraenk, die de jongens danslessen gaf, na een kort ziekbed. De jongens staan ter nagedachtenis als één blok op en nemen een moment stilte in acht. Het maakt indruk om hen zo eensgezind te zien staan. Een waardige afsluiting van de laatste lesdag. De frisdrank en de zoutjes vinden hun weg naar de jongens, die daarna naar hun kamer worden gestuurd. Ik krijg een stevige hand van D, die ik met een brasa beantwoord. ‘Onze’ pa-bus is inmiddels vertrokken. Alida en ik pakken een taxi voor onze terugreis naar de stad.

Arnold Schalks is een onafhankelijk beeldend kunstenaar, grafisch vormgever, webdesigner, decor- & lichtontwerper, theatermaker, performer, dichter, publicist, redacteur, uitgever, curator, docent en organisator van kunstevenementen. In 2007, 2009 en 2010 was hij in Suriname in het kader van het culturele uitwisselingsproject ArtRoPa van kunstenaars uit Rotterdam en Paramaribo op initiatief van het Rotterdamse Centrum Beeldende Kunst in Suriname. Zijn activiteiten in Suriname, nl. zijn te volgen via het webadres http://www.desurinoemer.net. Zijn deelname aan de theaterworkshop in het jog was op uitnodiging van Alida Neslo. De tekst in dit nummer maakt deel uit van een vijfdelig verslag van zijn wederwaardigheden in Suriname met als verzameltitel WANSMA KONDRE (Iemandsland). Alle delen zijn te downloaden vanaf: http://www.arnoldschalks.nl/downl_main.html.