OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 29

[p. 331]

Ruud Paesie
Expedities naar de Akuriyo van de Coppename in 1717

In maart 1717 schreef de Surinaamse gouverneur Johan Mahony¹ aan de Directie van de Sociëteit van Suriname dat hij het plan had opgevat om een ontdekkingsreis onder leiding van een officier naar de Boven-Coppename te zenden, ‘om te sien met de bovenlandsche indianen, Akouris genaamt, in onderhandeling en vriendschap te geraeken’. Bovendien was hij benieuwd ‘wat de bovelanden ons soude fourneeren [opleveren]’.² Het zouden uiteindelijk twee reizen naar de Akuriyo³ worden die onder leiding kwamen te staan van vaandrig Fredrik Hoeus. De journalen van deze reizen zijn terecht gekomen in het Nationaal Archief te Den Haag. Dit beknopte, maar uniek historische en antropologische materiaal behoort tot de eerste beschrijvingen van de Akuriyo. Beide journalen zijn als transcriptie in deze bijdrage is opgenomen.

Hoeus moest dus contact leggen met ‘seeckere indiaansche natie genaamt Acouries, woonende seer hoog die rivier opwaarts’. Het doel van de reis was om de lang gewenste ‘vriendschap, en noodig geachte correspondentie en alliantie’ met deze Inheemsen te sluiten. Hij moest verder enige leden van dit volk naar Paramaribo meebrengen in de hoop dat daaruit handelsbetrekkingen zouden voortkomen. Verder moest Hoeus gevluchte slaven opsporen. Johan Mahony, die een jaar ervoor tot gouverneur van Suriname was benoemd, hoopte door middel van het bondgenootschap met de Inheemsen de vlucht van slaven in te dammen. Vanwege bedreigingen van andere Inheemse volken zagen de Akuriyo van samenwerking af.

Onbekend zijn de twee reisverslagen van Hoeus overigens niet. Frank Dragrenstein heeft de journalen eerder in zijn onderzoek naar de Marrons betrokken, maar heeft het accent vooral op de opsporing van weggelopen slaven gelegd (Dragtenstein 1993: 193-196; Dragtenstein 2002: 65-67).

In historische bronnen uit de zeventiende, achttiende eeuw en vroege negentiende eeuw worden de Akuriyo een aantal malen genoemd als jagers en verzamelaars uit de diepgelegen binnenlanden van Suriname. Door aanvallen van andere Inheemse volken zochten zij een goed heenkomen in het Braziliaanse gedeelte van het Toemoek Hoemak gebergte. Daar wisten

1 Johan Mahony was gouverneur van Suriname van 15 september tot 4 oktober 1717.

2 Nationaal Archief (NA), Den Haag, Sociëteit van Suriname (SvS) 244, J Mahony aan Sociëteit, 23 maart 1717.

3 Ook soms geschreven als Akoerio of Akurio.

[p. 332]

zij zich zo'n honderd jaar schuil te houden. In de vorige eeuw werden de Akuriyo ‘herontdekt’ en sindsdien maken zij deel uit van het etnografische landschap van Suriname. Zij behoren tot de Trio-tak van de Caraïbisch sprekende groepen (Findlay 1969 en 1975; Kloos 1977; Jara 1996: 29-30). In het eerste journaal beschrijft Hoeus de contacten die hij na anderhalve maand reizen met een groep van ruim vijftig Akuriyo legde. Daarin doet hij verslag van rituelen en gebruiken van dit Inheemse volk. In het tweede journaal doet Hoeus verslag van een verblijf van een week bij de Akuriyo waarin hij ondermeer de bebouwing en bewerking van grond beschrijft.

Inheemsen en Marrons

Voor de komst van de Eopeanen woonden naar schatting zo'n dertigduizend Inheemsen in Suriname. De grootste bevolkingsgroep werd gevormd door de Caraïben die vooral langs de grote rivieren woonden. Een ander belangrijk Inheems volk waren de Arowakken die voornamelijk rond de Berbice (het toenmalige Brits-Guiana) waren gevestigd. Hoewel deze twee volken in een voortdurende onderlinge machtstrijd gewikkeld waren, kwamen zij in december 1678 gezamenlijk in opstand tegen de blanke kolonisten. Vooral de Caraïbische kapiteins uit het Coppenamegebied en hun bondgenoten aan de Saramaccarivier bleken onverzoenlijke tegenstanders van de Europeanen te zijn. De oorlog met de Inheemsen sleepte zich tot 1686 voort en veroorzaakte veel onrust op de plantages. In deze chaos maakten slaven gebruik om te vluchten en sloten zich bij de Inheemsen aan. In 1686 werd een vredesverdrag met de blanken gesloten, waarin ondermeer werd vastgelegd dat de Inheemsen zich overal in de kolonie vrij mochten vestigen. Wel moesten zij gevluchte slaven uitleveren en helpen bij het opsporen van Marrons. Voor het terugbrengen van gevluchte slaven ontvingen zij een premie. Hoewel de Inheemsen uit het Coppenamegebied gevluchte slaven opspoorden, onderhielden zij doorgaans goede contacten met de Marrons. Uit het ontstaan van een gemengd Afrikaanse-Inheemse groep blijkt dat deze betrekkingen zeer vriendschappelijk waren. Deze nieuwe, uit Inheemsen en Marrons voortgekomen bevolkingsgroep, wordt in bronnen meestal aangeduid met de Kaboegers van de Coppename. Deze Kaboegers waren donker van uiterlijk en spraken Caraïbisch (Hoogbergen 1992: 27-60).

Om marronage (het weglopen van slaven) tegen te gaan, werden in de jaren twintig van de achttiende eeuw nieuwe plakkaten uitgevaardigd. Zo werd een zeventiende-eeuws vaarverbod van slaven op rivieren in 1714 verder aangescherpt. Daarnaast werden op 20 februari 1717 twee nieuwen plakkaten van kracht. In het eerste plakaat werd het opsporen van schuilplaatsen van ‘weglopen’ slaven met premies beloond. Dit plakkaat kende wel een restrictie, want alleen zij die de expeditie op eigen kosten hadden georganiseerd kwamen in aanmerking voor de premie. In het tweede plakkaat werd een verbod op ruilhandel met de Inheem-

[p. 333]

sen van kracht. Bij zowel het opsporen van Marrons als de handel met Inheemsen in de binnenlanden traden Inheemsen uit de kuststreek als ‘ruylders’ of tussenpersonen op. Zij kregen goederen mee, zoals bijlen, kapmessen en potten, die als koopwaar of beloning dienden. De Indiaanse tussenhandelaren maakten echter misbruik van de situatie. Zo vroegen zij niet alleen ‘exorbitanten belooningen’ voor hun diensten, maar verhandelden deze ook met de Marrons tegen andere producten. Door de nieuwe maatregel hoopten de bestuurders dat Inheemsen uit de binnenlanden naar Paramaribo zouden komen. Door deze directe contacten zou de tussenhandel kunnen worden ingedamd (Schiltkamp & De Smidt 1973: 302-314; Dragtenstein 1993: 193). De opdracht die Hoeus op 2 april 1717 - enkele weken na het van kracht worden van het hiervoor genoemde plakkaat - van Mahony ontving, paste precies in dit beleid.

De expedities

De expedities van Hoeus waren niet de eerste naar het Coppenamegebied. In 1693 ondernam luitenant Pieter van Drick met zijn militie al een tocht naar dit gebied om gevluchte slaven op te sporen. Hij kreeg daarbij hulp van Inheemsen. In totaal spoorde hij zeventien gevluchte slaven op. De onderneming werd enkele maanden later herhaald. Ditmaal onder leiding van Luitenant Godfried Posselt. Ook hij spoorde enkele slaven op (Dragtenstein 2002: 61-67).

Gouverneur Mahony was ervan overtuigd dat vriendschappelijke betrekkingen met de Akuriyo tot ‘fraije ontdekking konnen geschieden’. Wat hij daar precies mee bedoelde, wordt niet vermeld, maar in dezelfde brief waarin hij de Directie van de Sociëteit over zijn plannen vertelde, schreef hij dat hij een monster rode verf naar de Republiek had verzonden dat afkomstig was uit de ‘Bovenlanden’. Deze rode verfstof was nog niet in Suriname gecultiveerd. Maar, zo vervolgde hij in zijn brief, mocht daar in Europa vraag naar zijn, dan kon hij door de Inheemsen ‘plantsoenen’ laten aanleggen.⁴ Met de rode verfstof doelde Mahony waarschijnlijk op Carmine of karmijn, een natuurlijk roodpigment dat verkregen wordt uit cochenille, een schildluissoort die in Centraal- en Zuid-Amerika leeft. Al in de zestiende eeuw exporteerden Spanjaarden deze dieprode verfstof naar Europa. Later werd de luis, die slechts op bepaalde cactussoorten kan leven, voor kweek naar andere delen in de wereld uitgevoerd waar speciale cactusplantages werden aangelegd (Een Zee-officier 1848: 1-5). Het is echter ook mogelijk dat er van brazielhout of Pernambukhout sprake is. Dit verfhout van de boom Guilandina echinata heeft een oranje kleur, maar verkleurt door blootstelling aan lucht naar donkerrood. In de eerste helft van zeventiende eeuw was dit verfhout een belangrijk exportproduct van de West-Indische Compagnie uit Brazilië (Zie Wiselius & Boot 2001; Teensma 2009: 42).

4 NA-SvS 244, J. Mahony aan Sociëteit, 23 maart 1717.

[p. 334]

Kaart van de Coppenamerivier (Ruud Paesie)

De reisverslagen

Op 2 april 1717 vertrok Fredrik Hoeus vanuit Paramaribo richting Coppename. In de riviermond aangekomen, voer hij vervolgens met korjalen stroomopwaarts naar de Post Wayombo, een militaire positie gelegen nabij de instroom van de Wayombokreek in de Coppenamerivier. Vandaar werd de expeditie, deels over land, naar de bovenloop van de Tibitibokreek voortgezet waar Hoeus contact legde met Ahee,⁵ het opperhoofd van de ‘vrije negers’. Met deze groep Coppename-Marrons was

5 Dragtenstein noemt het opperhoofd Alree.

[p. 335]

in 1684 vrede gesloten onder de voorwaarde dat zij gevluchte slaven aan de blanken zouden uitleveren. Het laatste contact met dit opperhoofd dateerde uit 1707, toen een planter voorvluchrige slaven achtervolgde (Dragtenstein 1993: 193; Dragtenstein 2003: 65-66). In dit dorp trof Hoeus 26 zwarte slaven aan en vijf ‘roode slavinnen’.

Daarna vervolgde Hoeus zijn expeditie en kwam op 21 april bij de Inibissikreek aan, bij het dorp van de Caraïbische hoofdman Pannawary. Op topografische kaarten wordt deze kreek tegenwoordig de Onobisikreek genoemd.⁶ Pannawary was kleinzoon van de belangrijke Inheemse kapitein Araryka, die na de vredesovereenkomst in 1686 meerdere krijgstochten ondernam om gevluchte slaven op te sporen. In 1700 werd hij opgevolgd door zijn zoon Epicorou (Epicurau). In bronnen na 1715 wordt Pannawary met Jan of Jantje genoemd, een opperhoofd van de Marrons die met een Inheemse was getrouwd. Volgens Dragtenstein (1993: 191-192) zouden de Marrons en hun gemengde nakomelingen op dat moment nog een aparte positie binnen die gemeenschap hebben ingenomen. Ook daar ontdekte Hoeus meerdere slaven en mulatten.

Twee dagen later werd de reis voortgezet naar de nabijgelegen Aweybokreek. Daar had Hoeus een ontmoeting met de Inheemse kapitein Cornelis, die daarna als gids zou optreden. Naar het zich laat aanzien was deze invloedrijke Cornelis niet de grondlegger van Corneliskondre, het dorp aan de Wayomborivier (Dragtenstein 1993: 196). Volgens het journaal van Hoeus moet het dorp van Cornelis in een rivierlus halverwege de Coppename gelegen hebben. Hij beschrijft namelijk dat ze over land naar het dorp van Quani trokken, dat slechts een uur lopen was. Om dezelfde afstand per boot af te leggen, hadden ze acht uur moeten varen. Tijdens deze tocht kwam de expeditie door een dorp waar eveneens Marrons werden aangetroffen.

Op 28 april werd de expeditie, uitgebreid met Inheemsen, in drie korjalen voortgezet. Op 1 mei arriveerden de mannen bij de eerste waterval en de volgende dag bij de tweede. Dit waren de Raleigh-vallen waar ze de korjalen over land moesten slepen. Op 5 mei volgde een ontmoeting met twee Akuriyo die in een korjaal van boombast voeren. De twee werden samen met drie Inheemsen van Cornelis naar hun dorp in de binnenlanden gestuurd. Negen dagen later keerden zij terug.

Na anderhalve maand reizen legde Hoeus op 19 mei 1717 contact met een groep van ruim vijftig Akuriyo. De ongewapende groep, aangevoerd door een oude man, speelde daarbij ‘lustig op haer seer fraije swart geschilderde dwars-fluijten, cromme en lange calbassen’. Volgens Hoeus had de oude man lang grijs haar met strengen kralen in zowel wangen als onderlip en hadden de aanwezige jonge vrouwen en mannen vergelijkbare kralensnoeren in hun oren. Bovendien droegen zij versieringen

6 Topografische kaarten Suriname, bladen 16C en 26A. (Uitgave Centraal Bureau Luchtkartering 1971-1973).

[p. 336]

aan armen en benen. De vrouwen hadden kort haar en liepen naakt. De mannen hadden daarentegen lang haar en droegen een peniskoker van boombast om hun geslachtsdelen.

In de groep bevond zich een oude vrouw die ooit door de Akuriyo van de Caraïben was ontvoerd. Zij sprak nog wat Caraïbisch en trad als tolk op. Daarop volgden onderhandelingen over toekomstige samenwerking en werden geschenken als teken van vriendschap uitgewisseld. Een klein meisje werd door de oude man tegen enkele bijlen en messen als slaaf geruild.

Hoewel Hoeus alles in het werk stelde om enkele Akuriyo naar Paramaribo mee te nemen, is hij daar uiteindelijk niet in geslaagd. De vijf mannen en twee vrouwen die hem aanvankelijk naar Paramaribo vergezelden, vluchtten halverwege de terugreis door bedreigingen van Caraïben. Tijdens zijn tweede reis (in juni en augustus 1717) legde hij opnieuw contact met dezelfde groep Akuriyo. Ditmaal trok hij met hen door het oerwoud naar de plaats waar zij wonen en passeerden daarbij een grote steenberg. Dit is vermoedelijk de Voltzberg of een andere nabijgelegen inselberg geweest. De Inheemsen waren bevreesd om die te beklimmen, omdat daar de duivel zou wonen. Hoeus verbleef een week bij de Akuriyo maar zijn verblijf werd abrupt afgebroken vanwege het bericht dat andere Inheemsen (genaamd Caijcoesianen) hem en zijn militie wilde vermoorden.

Voltzberg (foto Caroline van der Mandele)

[p. 337]

Verantwoording

In het Nationaal Archief te Den Haag bevinden zich de afschriften van zowel het eerste als tweede reisverslag. Eén exemplaar bevindt zich in het Archief Verspreide West-Indische Stukken en het andere in de Overgekomen Brieven en Papieren aan de Sociëteit van Suriname. Beide zijn kopieën en beslaan veertien (folio) bladzijden in een goed leesbaar handschrift. Het journaal van de eerste reis is op 20 juni 1717 te Paramaribo opgemaakt. Hoeus was daar zelf niet bij aanwezig, want een week daarvoor was hij alweer vertrokken voor zijn tweede Coppename-expeditie.⁷

Voor de transcriptie van beide journalen is de ‘gemengde methode’ toegepast, zoals uitgewerkt in de richtlijnen van het Nederlands Historisch Genootschap.⁸ Dat houdt in dat afkortingen zijn opgelost naar analogie van voluit geschreven vormen in de manuscripten en dat de interpunctie is aangepast. Verder is het gebruik van hoofdletters bij persoonsnamen en geografische namen genormaliseerd en is het willekeurig gebruik van kapitalen genegeerd. Ook de willekeur van wel of juist niet aaneengeschreven woorden is volgens de richtlijnen aangepakt. De oorspronkelijk schrijfwijze van plaatsnamen is gehandhaafd, inclusief de voorkomende inconsequenties, verschrijvingen of variaties van woorden. Historische plaatsnamen en verouderde termen of begrippen worden, voor zover die te achterhalen waren, in het notenapparaat verhelderd.

7 NA-Verspreide West-Indische stukken (VWIS) 1092, journaal F. Hoeus, 20 juni 1717; NASvS 244, journaal F. Hoeus, 20 juni 1717, 230.

8 Richtlijnen voor het uitgeven van Historische bescheiden. Samengesteld in opdracht van het Nederlands Historisch Genootschap en de Rijkscommissie voor Vaderlandse geschiedenis (Den Haag 1988).

Journaal van de reijs door den vaandrigh Fredrik Hoeus, gedaen naer de Acouries, 2 april - 7 juni 1717

Journael off daghregister gehouden bij Fredrick Hoeus, vaandrig onder de militie alhier, gedurende desselfs heen en weder reijsen, op ordre van den hoog welgebooren gestrenge heer Johan Mahonij, gouverneur generael over de colonie van Suriname, revieren en districten van dien & gedaen met sijn bij hebbende manschap naer de rivier Coppename, omme van daer met de Indiaenschen capiteijn Cornelis te gaen naar seeckere Indiaansche natie genaamt Acouries, woonende seer hoog die rivier opwaarts. Ten eijnde en om eijndelijk eens die soo lang gewenste vrindschap, en soo noodig geachte correspondentie en alliantie met deselve te onderstaan te maaken, en mitsdien tot bereijcking van dat oogmerk te tragten eenige van de selve hier aen Paramaribo te brengen.
Ten welcken eijnde den ondergeszegde ter obedientie⁹ en om te

9 Obedientie: onderwerping.

[p. 338]

Eerste pagina van het journaal van Fredrik Hoeus, 1717 (Nationaal Archief)

[p. 339]

voldoen aen die sijne ontfangene ordres van uweledele hoogh welgeboorne gestrenge op den tweeden april laatstleden, met sijn bijhebbende manschap van hier is vertrocken. En op den derden in de mond van de revier van Coppename gekomen, alwaer hij den vierden, zijnde sondag gerust heeft, hebbende dien tijt geduijrige regens gehadt.
Van waer hij den vijffden vertrocken sijnde op de post in de Waiommes is gekomen, en aldaer aen Jan Weddingh op die post leggende overhandigt het cargazoen¹⁰ hem voor den selven, als ook voor Jan Bucham commandeerende de post op de Corentein¹¹ meede gegeven tot het inruijlen van tien corriares,¹² ofte cleijne vaertuijgen ten dienste van de edele Sociteijt.¹³
Zijnde aldaer gebleven tot den negenden, om brood, en drank tot verdere reijsen te doen bereijden en als doen van daer vertrocken zijnde. Is hij op den elffden aen Crabbedo gekomen, van waer hij een half uijr over land gaende bij de indianen aenquam. En van daer op den twaelfden inde creecq Tibetibo op het dorp van den Indiaenschen capiteijn Tapuuri, welk dorp acht uijren van de mond van die creecq geleegen is. Van waer op den veertienden acht uijren hooger op boven die creecq Tibetibo gaende is hij gekomen bij eenige neegers, welkers opperhoofd genaamt is Ahee. Zijnde een oud man, die voorgaf door den heer van Sommelsdijk¹⁴ zaliger te weesen vrij-gegeven. Op wiens dorp den ondergeszegde ses-en-twintigh stucks swarte slaeven, en vijff roode slavinnen heeft gesien, hem Ahee (soo hij sustineert) toebehoorende. Welck dorp een halff-uijr gaans van meergemelde creecq Tibetibo is gelegen, en gevolgelijk, de woonplaats van die neegers. Twee-en-twintig uijren van de mond van voornoemde revier Coppename, aen de linckerhand, van welcke creecq tusschen de eerste Caribische Indianen en de genoemde neegers, woonen Indianen genaamt Arrowacken.
Van daer op den 17^en vertrocken sijnde, naer benedenwaerts, is hij op den 19^e zijnde maandag weder gekomen op de post in de Wajommes. En den 21^e van die post affgevaren, is hij gekomen in een creecq genaamt Inibissi, op het dorp van den Caribischen Indiaen Pannawarij, die een soon is van den Indiaen Epicorou. Welckers vader is geweest den grooten Indiaanschen capiteijn Ararica, bij den welcken de neegers hier onlangs aen Paramaribo geweest, woonen. Waervan het opperhooffd Jan off Jantje wierd genaamt die een vrije Indiaen-in tot

10 Cargasoen: lading van goederen.

11 Corantijn, de grensrivier met Guyana.

12 Korjalen of vaartuigen gemaakt van uitgeholde boomstammen.

13 De kolonie Suriname was eigendom van de Sociëteit van Suriname die in 1683 was opgericht. Aandeelhouders waren in de beginperiode de West-Indische Compagnie, de familie van Aerssen van Sommelsdijck en de stad Amsterdam.

14 Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck (1637-1688) was gouverneur van Suriname van 28 november 1683 tot 19 juli 1688, de dag waarop hij werd vermoord.

[p. 340]

sijn vrouw heeft alwaer hij nog twee man neegers en ses neegerinnen gesien heeft. Van de welcke die vrije Indianen tot mans hebben, en ses mullatten off halff-slag, door haer geprocreert, hier is hij tot den 23^e gebleven. En van daer vertrocken op den 24^en gekomen op het dorp van den Caribischen Indiaensche capiteijn Cornelis geleegen in een creecq genaamt Aweijbo, zijnde het selve geleegen. Hier is hij weder to den 27^en verbleeven. Als wanneer hij van daer met den selven Indiaen Cornelis over land is gegaen naer het dorp van den Indiaenschen capiteijn Quani, passeerende onderweegens een dorp genaamt Quemabo. Daer hij twee mans neegers, seeven negerinnen, en seven neeger-kinderen heeft gesien. Zijnde de dorpen van Cornelis en Quani voornoemt, maer een uijr-gaens overlandt van den anderen geleegen, dog te water wel acht uijren vaerens. En het laeste namentlijk van Quani wel twee-en-twintig uijren van de mond van de meergemelde revier Coppename.
Vandaer is hij met drie corriares vergeselschapt door al Indianen, op den 28^e de revier opwaerts gevaeren. En op den eersten meij gekomen aen de eerste waterval. Des anderen daags aen de tweede, daer hij genootsaakt was de corriares over land te doen sleepen, vermits de steijlte, en ondiepte. Vaerende den derden met veel ongemak langs, en over de klippen, dog op den vierden rencontreerde goet en effen water, tot aen de creecq genaamt Enotorij.
Den vijffden, den gantschen dag gevaren hebbende is hij gekomen aen de landinge plaats der Acourise Indianen. Daer hij twee van die natie ontmoetende, sittende in een corriare, gemaakt van basten van boomen. Die naer een uijr vaerens hem aen de voornoemde plaats bragten sonder eenige de minste vreese voor hem te betoonen. Den sesden sond hij drie van sijn bijhebbende Indianen met de voornoemde twee Acouris naer haer opperhooffd, die naer een verblijff van neegen dagen eerst retourneerden.
Den sestiende, zijnde sondag 's morgens, hoorde hij een groot geblaas op hoorens, off andere instrumenten. En een halff uijr daer nae sag hij de uijrgesondene Indianen, gevolgt van eenige Acouris, roepende in haer taal dat sij goede vrinden waeren, en geen quaad souden doen. Het geen van sijn kant door sijne Indianen mede belooft wierd, en van haer nogmaels wierd versogt. Dit geschiet zijnde quam de gantsche troup uijt 't bosch naer hem toe sonder pijlen off boogen, off ijets anders daer sij quaad mede soude hebben konnen doen. Speelende alleen lustig op haer seer fraije swart geschilderde dwars-fluijten, cromme, en lange calbassen. Met deese instrumenten voorsien naderden eerstelijck vier à vijff jonge mans, achter deselve vier vrouwen, gevolgt van een oudt bedaagt man. Eenigsins grijs met lang hair hebbende in beijde wangen, en in sijn onderste lip gaatjes, en in ijeder gaatje een streng witte en heele ligte coralen van haer

[p. 341]

maaksel lang veertien à vijfftien duijm, nederhangende. Deese wierd door den gantschen troup, soo jonge mans, als vrouwen ten getalle van ses-en-vijftige gevolgt. Zijnde den gemelde ouden man haer opperhooft. Dus alle bij hem gekomen zijnde, gingen zij in't ronde op haer hucken nedersitten. Wedersijts seer verleegen sijnde, al komende met den andere niet als door teeckenen, en met wijsen spreeken. Wanneer een oude vrouw opstond die nog wat Caribus konde spreeken, en die (soo hem gesegt wierd) voor lange jaeren door die Acouries de Caribische was ontnoomen. Hier op gaff dien ouden man aen den Indiaen Cornelis tot een present drie bolletjes catoen, en een stuk suijkerriet, ter dickte van een arm. Seggende nu niet anders mede gebragt te hebben, vermits de slegte weegen, veroorsaakt door de swaere regens. Sij versogten verders van den ondergeszegde eenige bijlen, en cap-messen, beloovende daer voor slaeven in ruijling te sullen geven. Waerop hem (soo door die oude vrouw, als door teeckenen, en wijsen naer vermoogen) deed verstaan, dat hij door het opperhooffd, (bij haer Jupitori genaamt) deser colonie derwaets was gesonden, om vrindschap met haer te maken. Vereerende haer (uijt den naam van den selven) eenig cleijn cargasoen, 't geen het opperhoofd en sij met blijdschap scheenen te sien, en te ontfangen. Hem als dan te verstaan gevende dat hij en eenige van sijn volk met hem moeste gaen, sulx gesegt hebbende hield hij een lange onderhandeling met sijn volck. En eijndelijk antwoordende, seijde dat hij oud was, en daerom niet meede konde gaen, maer dat sijn soon, wijsende op een waker jongman, meede soude gaen. Dit vastgestelt zijnde, liet dien ouden man een cleijn meijsje haaien. Versoeckende in trocq, daer voor twee bijlen, een cap-mes een eenige messen, een spiegel met wat coralen, die hen wierd gegeven. Te kennengevende dat hij nog vier slaeven op sijn dorp hadde, omme te vercoopen, daer voor meede bijlen, en cap-messen eijschende.
Des naarmiddags omtrent een à twee uijren, wees hem den ouden man, vijff mannen en twee vrouwen aen, onder dewelcke sijn soon was die meede soude gaen. Soodanig, nogtans, dat die drie van de selve alleen bij ons soude blijven tot aen het eerste Indiaensche dorp, en dan weder keeren. Dog de vier andere tot hier aen Paramaribo, herhalende sijne gedaene beloften van goede vrindschap te willen onderhouden, neemende daer op affschaeijd vertrock hij. Waer op wij sijn soon beneffens sijn volck niet verre van die plaats, daer wij de neegen dagen ons verblijff hadden gehadt, om de uijtgesondene te wagten, twee corriare van basten van boomen gemaakt uijt het water sagen vissen die wij geduijrende ons gansche verblijff aldaer niet eens hadden gesien. In de welcke sij gaen sitten zijnde, voeren wij gesamenlijk naar beneeden.

[p. 342]

Den 17^e raakten sonder ongemak over de bancken,¹⁵ en quamen den 20^e gesamentlijk wel en gesont op het dorp van Quani, daer wij een nagt hebben gerust. En is aldaar door den ondergeszegde aen de Indianen die meede naer boven waren geweest haere betaling gegeven. Gelijk ook aen de vrouwen eenig cargazoen om brood, en okou, een drank van cassavi¹⁶ gemaakt, te coopen, om voor de reijs naer herwaerts te vervaerdigen. Den 22^e op de post de Waijommes gereverteert¹⁷ heeft hij met sijn volk naer het brood, en okou, als ook naer den Indiaen Cornelis moeten wagten tot den 30^e. Hier verstonden wij dat de drie Acourise Indianen op het dorp van Quani gebleeven naer dat sij alles welbesien hadden, weder naer boven naer haer woonplaats waeren gekeert.
Drie dagen voor ons vertreck van deese post quamen aldaer verscheijde Caribise Indianen uijt de creecq Corropine, gelegen in de rivier van Zuriname. Het geen aen onse Akouries, soo ras sij die sagen soodanigen schrick veroorsaakte, vreesende van haer te sullen doodgeslagen worden. Dewijl die natien altoos in vijandschap hebben geleeft, dat de soon van den ouden man, met nog een Indiaen, en een vrouw stil weg gingen. Sulx genootsaakt was haer een Indiaen naer te senden, die haer vond. Hebbende reets in die korten tijt, een corriare ofte vaartuijg van basten van boomen gemaakt. Dog sij hem siende, liepen als herten in het bosch, laetende van de mede genoomene bijlen ses leggen, sulx sij alleen twee daer van behielden.
Dus geen kans siende deese bevreesde menschen weder te bekomen, zijnde ook volgens het sentiment van den Indiaen Cornelis niet raedsaam haer te vervolgen, nog langer te wagten. Resolveerden¹⁸ de eene overgeblevene vrouw, met den eersten herwaarts te brengen, om soo veel te spoediger bij haer natie te retourneeren, en deselve te dis-abuseeren¹⁹ van de vrees. Daer de drie gevlugte op het gesigt der bovengenoemde Indianen uijt Corropine naer alle apparentie²⁰ sullen hebben ingebragt. En ter contrarie te toonen, dat sij op het woord, ofte trouw der christenen, off blancken, sig volkomen kunnen verlaten en betrouwen.
Den 30^e verrocken wij op sondag van gemelde post in de Waijommes, en zijn den sevenden deser maand junij weder alhier aen Paramaibo aengekomen. Den meesten tijt van onse reijsen hebben wij met veele, en swaere regens geincommendeert²¹ geweest. Jae, soodanig dat wij op seeckeren tijt, des avonds op een heuvel off bergje zijnde gaen

15 Zandbanken en rotspartijen.

16 Cassave of maniok.

17 Reverteren: terugkeren.

18 Resolveren: besluiten.

19 Disabuseren: wegnemen.

20 Apparentie: waarschijnlijkheid.

21 Incommoderen: hinderen

[p. 343]

slaapen. Des 's morgens bevonden dat het water die eene nagt vijftien voeten geswollen was.
Hij vermeijnt dat het meede noodig sal weesen het geen hier vooren nog niet en is geschiet, eenigsins mentie²² te maken, op wat wijse die mans en vrouwen gekleet offte vertiert waeren.
Onder die geene die wij saegen, bemerkten wij dat buijten en behalven den ouden man, verscheijde andere meede gaatjes in de ooren en in de onderlippen hadden. Sonder dat daer op die tijt coralen in waren. De mans hebben doorgaans lank pick swart hair tot aen de knien toe. Het geen eenige op de helfte der lengte binden. Andere vlegten het halverweegens op de rug beginnende. Sommige weder maken daer een bol van soodanig dat er evenwel nog veel hair los blijft uijthangende. Haere armen en beenen vercieren sij met een soort van coralen van haer eijgen op deselve wijse als de vrouwen de Caribische Indianen doen. Sij hebben geen orrewebben²³ nog de mans commisen, maer dragen in plaets van dien een instrument van bast en boomen gemaakt, ter lengte van ses à seven duijmen. Hoewel sommige het wel ter lengte van twaelff duijmen neemen, waer in sij haere roede steeckende, die daer mede bedecken.
Dit instrument is aen het bovenste eijnde spits, en naer de beneden zijde die tegens het lijff aenkomt ruijm een duijm in de wijte. Sij weten dit soodanig te gebruijken, dat het altoos in het gaan off staan opwaerts staat, en sitten gaende tegens het lijff aenkomt. Sulx hetselve haer niet incommodeert.
De vrouwen hebben veel corter hair als de mans. Dog hebben soowel als sij groote gaeten in de ooren, daer sij sigh opschickende verscheijde strengen van haere witte, en swarte coralen in doen, ter lengte van veertien à sestien duijmen nederwaerts hangende. Zijnde verders om de armen en beenen meede veciert als de mans. Sij gaen moedernaakt hebbende nogte niets gebruijckende om de schamele deelen te bedecken. Haer voedsel bestaat soo verre den ondergeszegde bekent is, in cassave, koorn, banaanis, suijkerriet, pattattas, visch, en wilt. En haer drank alleen in water. Sij gaven te verstaan dat haer wooningh nog vier dagreijsens van die plaats daer sij ons rencontreerde aff gelegen was. Dat om daer nu in desen regentijt te koomen men tot aen de kin door water en moeras moeten gaan. Dat sij met nog acht à neegen natien boven haer in vrindschap leefden. Dog dat er een natie bovendien was, sijnde grove en sterke manspersoonen, die haer vijanden waren. Dese Acouries sijn ongelooffelijk bang voor het schieten, waerom dan ook onderweegen geen geweer hebben durven affschieten.
Dit is alles wat de ondergeszegde in deese corte tijt, en ongemackelijke reijse voor de eerste maal heeft konnen ten opsigte van die natie ver-

22 Mentie: melding.

23 Bepaalde kledingstukken.

[p. 344]

neemen. Hij twijffelt evenwel niet, off ingeval een meerder tijt tot een nadere ontdecking wierde geëmploijeert,²⁴ seekerlijk meerder neegers, off swarte gevonden souden werden. Als ook volkomener kennisse van alle die natien en haer doen.
Verhoopende evenwel inmiddels in deese, naersijn vermogen, aen de ordres en intentie van uweledele hoog welgeboorne te hebben voldaan.
Actum Paramaribo den 20^e junij 1717.

24 Emploijeren: ten uitvoer brengen.

Journaal van de reijs door den vaandrigh Fredrik Hoeus, gedaen naer de Acouries, 13 juni - 22 augustus 1717

Ingevolge de commando van den hoog edel welgeboren gestrenge heer Johan Mahonij, gouverneur generaal van Suriname, rievieren en districten vandien etc. ben ik ondergeszegde benevens een soldaat van Paramaribo vertrocken met het vaartuijg van den Indiaan Cornelis op den 13 junij 1717 en de mijne reijze voortgezet om seekere Accuries wijff naar haar land te brengen en op de volgende plaatze aangeweest als volgt.
Den 15 junij. Ben ik in Coppename gekomen.
Den 18 dito. Op de post Wajombe gekomen.
Den 24 dito. Naar het dorp van den Indiaan Cornelis toegegaan.
Den 28 dito. Weder naar de post Wajombe toegegaan omdat het Accuries wijff, gelijk meede den soldaat die met mij is gegaan, siek waaren geworden.
Den 4^e julij. Weder naar den Indiaan Cornelis toegegaan met een soldaat, dewelke op de post legt, andere soldaat die met mij van Paramaribo is gegaan daar gelaaten omdat hij siek was en bij Cornelis gebleeven tot den 10 julij.
Den 11 dito. Ben ik met 16 Indianen en gemelde Accuries wijff weder vertrocken en de reijs vervorderd.
Den 17 dito. Boven in Coppename gecoomen en over de vallen gegaan.
Den 20 dito. Aan de Accurische landing plaats gekomen alwaar men niet meer vaaren konde daar het gemelde Accuries wijff weder siek was en niet naar haar huijs wilde. Toegestaan alsoo zij voor gaff de weg die zij over land moett gaan verre te sijn en liever in Coppename wilde blijven wonen. En dat haare vrinden daar ook soude komen woonen, waaromme ik haar aan de landingh plaats met twee Indianen en een Indiaanis gelaaten heb.
Den 22 julij. Van de landingplaats overland gegaan na de woonplaats van de Accuries alwaar niet als bergen en daalen heb ontmoet. En

[p. 345]

ben tegen den avond aan een seer hoogen steenklip gecoomen en daar onder geslaapen. Op welke berg de Indianen seijde dat de duijvel waalde en wilde daar niet opklimmen.
Den 23 dito. De reijse verder voortgezet en niet ontmoet als hooge bergen en daalen. Bij de Accuriese huijsen gekomen, en daar zeijnde wierd mij een bankje gebragt en doen quam den capiteijn van dezelve met roode verf en groene blaaderen die mij op mijn voorhooft cruijsen. Daarmede maakte tot teeken van vrindschap en vreede. Insgeleijx wierden door de Accuries alle de Caribische indianen die mij waaren bejegend als meede haar borst besmeert met deselve verff en bladeren. Dezelve Accuries hebben alle soorten van vrugten als de Caribesche Indianen, zijnde haar land beplant met cassavij, pattates, coren, benantes, etc en gebruijken schilfers van klipstenen tot raspen en plaaten om cassavij te bakken.
Den 28 dito. Daar gebleven tot den 28 julij als wanneer een Accurie quam die vier dagen hooger woond als daar van heb gemeld die tijding bragt dat seekere natie genaamt Caijcoesianen sig klaar maakten en onderwegens waaren om mij en mijn hebbende volk om het leven te brengen. Dewijl die niet lijden wilden dat de blanken nog Caribesche met de Accuries souden vreede hebben. De gemelde Caijcoesianen sijn seer sterk zeijden. Zij wonende dezelve boven in Suriname, Suranica, Coppename, Corantine tot boven in Isequebe. Dier halven wesen, zij ons te vertrekken, also zij ons niet geen wilde doodgeslage sien en hebben vijf Accuries met ons gegeven als drie mans en twee wijven die ons uijtgeleijden op dat wij de weg souden spoeden.
Den 31 dito. Ben ik weder gekomen aan de gemelde steenklip waar de Indianen seijde dat de duijvel woonde. Waarop ik hebbe geweest met twee Accuries en een Caribes tot boven aan de spitse. En daar sijnde heb ik kunne sien seer vele bergen en daalen, de zee die duijster en als een nevel scheen. De bergen die in Coppename en Crantine zijn en de bergen daar de Caijcoesianen wonen schijnen te weesen als in de wolken.
Den 1 augustus. Ben ik weder aan de landigh plaats gekomen bij mijn vaartuijgh alwaar ik twee Indianen en een Indianin bij het Accurische wijf als vooren gesegt had gelaaten. En aldaar een dagh en nagt gerust.
Den 2 dito. Ben ik weder vertrokken naar beneden, al wanneer twee mans en een wijff Accuries weder naar haar huijs en de twee andere, zijnde een man en een wijff, met mij herwaarts gegaan met het Accurische wijff dat ik derwaards had gebragt.
Den 6 dito. Aan Coppename op het dorp van den Indiaan Cornelis gecoomen en dagh gerust.
Den 8 dito. Ben ik van het dorp van Cornelis vertrokken naar de post Wajombe.

[p. 346]

Den 14 dito. Is den Indiaan Cornelis bij mij op de post Wajombe gecoomen met vaartuijg en Indianen om mij herewaards te brengen.
Den 15 dito. Van gemelde post vertrokken naar Paramaribo
Den 22 augustus. Ben ik aan Paramaribo gecoomen met 16 Indianen en twee Accuries. Zijnde het wijf dat met mij van Paramaribo naar boven was gegaan, gebleeven in Coppename op het dorp van den Indiaan Cornelis.

Literatuur

Dragtenstein, R.F., 1993 ‘Indiaanse opperhoofden rond 1700.’ Oso, Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde, cultuur en geschiedenis 12: 187-197.

Dragtenstein, R.F., 2002 ‘De ondraaglijke stoutheid der wegloopers’; Marronage en koloniaal beleid in Suriname, 1667-1768. Utrecht: IBS & CLACS [Bronnen voor de Studie van Suriname, deel 22.]

Een Zee-officier, 1848 De Cochenille-Teelt. Handleiding ten gebruike van Nederlandsche planters. Rotterdam: H.V. van Gogh.

Findlay, D.G.A., 1969 De jongste expeditie naar de Akoerio's. Overdruk uit: De West.

Findlay, D.G.A., 1975 De ontdekking van een Akoerio vrouw met twee kinderen in het oerwoud van Zuid-Suriname. Overdruk uit: De West.

Hoogbergen, W., 1992 ‘Origins of the Suriname Kwinti Maroons.’ New West Indian Guide 66: 27-61.

Jara, F., 1996 ‘Een mythe om te overleven; De Akuriyo Indianen van Suriname.’ Oso, Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde, cultuur en geschiedenis 15: 29-40.

Kloos, P., 1977 ‘The Akuriyo Way of Death.’ ln: E. Basso (ed.), Carib Speaking Indians; Culture Society and Language. Tucson, Arizona: The University of Arizona Press, p. 114-122. [Anthropological Papers of the University of Arizona, no. 28.]

Schiltkamp, J.A & J. Th. de Smidt, 1973 West Indisch Plakaatboek: Plakaten, ordonnantiën en andere wetten, uitgevaardigd in Suriname, 1667-1816. Deel I, 1667-1761. Amsterdam: S. Emmering.

Teensma, B.N., 2009 Suiker, verfhout & tabak: Het Braziliaanse handboek van Johannes de Laet, 1637. Zutphen: Walburg Pers. [Werken uitgegeven door De Linschoten-Vereeniging.]

Wiselius S.I. & P. Boot, 2001 Houtvademecum. Den Haag: Ten Hagen & Stam.

[p. 347]

Ruud Paesie promoveerde in 2008 aan de Universiteit Leiden op een onderzoek naar de illegale goederen- en slavenhandel op West-Afrika tijdens het achttiende-eeuwse handelsmonopolie van de West-Indische Compagnie. Tegenwoordig wisselt hij zijn parttime werk met jongeren met gedragsproblematiek af met historisch onderzoek en is hij redactielid van het Tijdschrift voor Zeegeschiedenis.