OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 28

[p. 195]

Wim Hoogbergen
In Memoriam Silvia Wilhelmina de Groot-Rosbergen
(Zegwaard, 6 juli 1918 - Amsterdam, 26 mei 2009)

Vijf dagen voor Silvia de Groot op 26 mei 2009 overleed, bezorgde de post mij haar ‘afscheidsbundel’ Agents of their own emancipation; Topics in the history of Surinam Maroons. Er zat een getypt briefje bij. Zelf had zij niet meer de kracht gehad dat te ondertekenen.

Silvia de Groot studeerde sociologie aan de Universiteit van Utrecht. In 1949 behaalde zij haar doctoraal. Haar wetenschappelijke carrière begon veel later. De eerste jaren na haar studie was zij waarschijnlijk toch vooral de echtgenote van de beroemde Amsterdamse hoogleraar in de fysica Sybren Ruurds de Groot (1916-1994). Zij volgde haar man naar Parijs, waar het echtpaar een groot aantal jaren woonde. Terug in Nederland vond zij het ‘echtgenote-van-zijn’ niet langer bevredigend en begon haar eigen academische loopbaan. De interesse voor Suriname ontstond waarschijnlijk door haar vriendschap met Rudolf van Lier, auteur van Samenleving in een grensgebied (1949). Van Lier leidde in deze periode een werkgroep die de Surinaamse archieven bestudeerde en inventariseerde in het Algemeen Rijksarchief (nu Nationaal Archief) te Den Haag.

In 1961 was De Groot voor het eerst in Suriname. Zij logeerde in het Wosuna-huis, het gebouw van de wetenschappelijk onderzoek en de Nederlandse Antillen, waar zij met andere aankomende surinamisten, onder anderen Bonno Thoden van Velzen en Ineke van Wetering, levendige discussies voerde. Zij werkte in Suriname in wat toen nog het Landsarchief heette. In het Archief Commissariaat voor de Inlandsche Bevolking bestudeerde zij verslagen van de posthouders bij de Marrons. Een belangstelling die de inhoud van De Groots boeken en artikelen sinds die tijd heeft bepaald: de geschiedenis van de oostelijke Marrons in

[p. 196]

Suriname, de Boni's en de Ndyuka. De neerslag van dit archiefonderzoek is te vinden in de Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde onder de titel Van isolatie naar integratie. In 1977 verscheen in dezelfde serie een Engelse versie.

De Groot legde in Paramaribo ook de eerste contacten met leden van de toenmalige Creoolse politieke elite van het land: Jopie Pengel, Frank Essed en Jules Sedney. Daaruit ontstonden jarenlange vriendschappen. Van Rudi van Lier kreeg zij in deze periode een manuscript, geschreven door diens oom Willem F. van Lier en kopieën van de verslagen die deze oom had gemaakt toen hij rond 1920 ‘posthouder’ was bij de Ndyuka. Op dit materiaal, verslagen van een volmaakt mislukt westers beschavingsoffensief bij deze Marrons, promoveerde De Groot in 1969 bij André Köbben. Haar dissertatie kreeg de titel Djuka society and social change.

De goede contacten met Surinaamse hoogwaardigheidsbekleders en dit proefschrift leverden De Groot in 1970 de vererende opdracht van de Surinaamse regering op om een reis te organiseren en te begeleiden voor vier Surinaamse Marron granmans naar Ghana, Togo, Dahomey (Benin) en Nigeria, het ‘land van hun voorouders’. Delen van het reisverslag publiceerde zij in Vrij Nederland (1970-1971) en in Avenue (1971). Het verslag van deze reis verscheen ook in de Aulapocket Surinaamse granmans in Afrika; Vier groot-opperhoofden bezoeken het land van hun voorouders (1974). Het boek werd aangevuld met hoofdstukken over de geschiedenis van de West-Afrikaanse rijken, de slavenhandel en de geschiedenis en cultuur van de Surinaamse Marrons.

Een bijzonder fraaie anekdote van dit reisverslag wil ik de lezer hier niet onthouden. Het verslag gaf Silvia de Groot de mogelijkheid bepaalde gebeurtenissen met een lichte ironie te beschrijven, iets wat in haar ‘echte’ wetenschappelijke artikelen natuurlijk vaak onmogelijk was. Tijdens deze reis, op vrijdag 27 november 1970, vond op de universiteit van Ife, nabij Ibadan in Nigeria, een discussie plaats tussen zes hoogleraren van deze universiteit en de vier granmans. De discussie was aangenaam, want de granmans waren beleefd - zij waren op bezoek. Maar zij wilden natuurlijk wel graag weten waarom Afrikanen hun broeders als slaven aan de Europeanen hadden verkocht. Professor Ojo legde hun uit dat Afrika ook slavernij had gekend, maar dat dit niet te vergelijken was met die in de Nieuwe Wereld. Het was meer een onderlinge betaling in mensen voor geleverde diensten. De Europeanen maakten daar misbruik van. Zij brachten goederen, maar de door de Afrikanen als het ware uitgeleende mensen vervoerden zij over de oceaan, waarna zij nooit meer terugkwamen. Het commentaar van de granmans op deze wetenschappelijke uiteenzetting was dat niemand het blijkbaar vreemd had gevonden dat er nooit iemand terugkwam. ‘Was het niet juist een waarschuwing dat

[p. 197]

niemand - de slavenhandel duurde eeuwen - van de uitgeleende broeders terugkwam?’, vroeg een van hen.

In 1973 kreeg De Groot een aanstelling als docent aan het Historisch Seminarium van de Universiteit van Amsterdam, waar zij tot 1983 werkte. In deze periode stond zij met Herman Wekker, Geert Koefoed en Pieter Seuren aan de wieg van het Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek, het instituut dat Oso, Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis initieerde, het onvolprezen blad dat wij nu kennen als Oso, Tijdschrift voor Surinamistiek en het Caraïbisch Gebied. Hoewel belangrijk als stimulerend lid van het bestuur (vanaf de oprichting in 1980 tot en met 1991), heeft zij nooit in de redactie van dit tijdschrift zitting genomen. Wel publiceerde zij met regelmaat in Oso en was zij in de beginjaren actief als medeorganisator van colloquia van IBS.

In haar lange academische carrière publiceerde De Groot zo'n 25 artikelen in boeken en tijdschriften. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar haar artikel ‘Boni's dood en Boni's hoofd; Een proeve van orale geschiedenis’, dat voor het eerst verscheen in De Gids van 1980. Later volgden vertalingen in het Frans en in het Engels en een flink gewijzigde versie is te vinden in de afscheidsbundel Agents of their own Emancipation. Het verhaal over de dood van Marronleider Boni, die door Ndyuka werd vermoord, is opgebouwd uit fragmenten van verhalen die De Groot met de hulp van de tolk R. Libretto optekende bij de Ndyuka aan het eind van de jaren zeventig. Zij combineerde deze gegevens met archiefmateriaal dat zij daarvoor verzameld had. Het artikel is tintelend spannend, niet alleen door de weergegeven gebeurtenissen, maar vooral omdat het een poging is orale tradities en archiefgegevens met elkaar te verbinden. De combinatie van deze twee bronnen leverde een artikel op dat antropologen en historici aanmoedigt om kritisch naar de bronnen van onze geschiedschrijving te kijken.

Op het internet zijn intussen al enige hagiografieën van De Groot verschenen. Met betrekking tot wat zij heeft gedaan en gepubliceerd, zijn ze helaas niet allemaal even betrouwbaar. Dat zij verschrikkelijk aardig en charmant was, klopt echter zeker. Otto Sterman zei eens over Silvia dat zij duidelijk afwijkend was van andere Nederlanders. Dat was waar en een groot compliment.