OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 28

[p. 26]

Cindy Nortan
Winti en criminaliteit
Magische rituelen en attributen bij delicten

Verhalen over de inzet van winti bij criminaliteit doen vaker de ronde onder Surinamers.¹ Voor de ‘buitenwereld’ zijn ze veelal in mysterie gehuld. Dat verklaart wellicht waarom de relatie tussen winti en criminaliteit in de wetenschappelijke literatuur onderbelicht is gebleven. Sansone (1992) merkt wel op dat amuletten, rituelen en voorschriften van de wintireligie van betekenis zijn bij de overlevingsstrategieën van bepaalde Surinaamse jongemannen in de Amsterdamse Bijlmer. Ook komt de relatie tussen winti en criminaliteit aan bod in de Nederlandse literatuur over de positie van de strafrechtspleging in een multiculturele samenleving. Van Wetering (2003) beschrijft verschillende delicten die in verband worden gebracht met de wintireligie. Maar verder is er, uitgezonderd een enkele studie naar voodoo bij de Nigeriaanse vrouwenhandel (bijvoorbeeld Van Dijk et al. 2000), relatief weinig literatuur te vinden over de inzet van magische rituelen bij delicten.

In dit artikel staat de vraag centraal hoe Surinaamse wintirituelen door delinquenten en hun familieleden worden ingezet bij criminaliteit en wat dit betekent voor de betrokkenen. Op basis van empirisch onderzoek in Nederland en in Suriname beschrijf ik dit fenomeen, waarbij ik naast de daders en hun familie aandacht besteed aan degenen die beroepsmatig te maken krijgen met de delictgerelateerde inzet van winti. Ik wil daarmee inzicht geven in verschillende perspectieven op het gebruik van winti bij criminele activiteiten.

Naast literatuurstudie heb ik als methode gekozen voor kwalitatief onderzoek in Nederland en in Suriname. Ik wilde via intensieve contacten met de respondenten hun sociale werkelijkheid op dit terrein trachten te achterhalen. Van juli tot en met november 2006 sprak ik - in halfgestrucrureerde interviews - met elf personen in Nederland en dertien in Suriname.² De respondenten waren gesplitst in vier categorieën: (1) daders, (2) wintihulpverleners, (3) familieleden van daders en (4) professionals (bij rechtshandhavende organisaties werkzame personen). Samen vertegenwoordigen zij twee hoofdgroepen: die van het insiders-perspectief (bijvoorbeeld daders) en die van het outsiders-perspectief

1 Met dank aan de redactie van Oso voor de assistentie bij het schrijven van dit artikel.

2 In Nederland bestonden de respondenten uit drie daders, twee familieleden en een kennis van de daders, twee wintihulpverleners en drie jeugdreclasseringsambtenaren. In Suriname sprak ik met twee daders, drie wintihulpverleners en acht justitiële ambtenaren. Aan alle respondenten is anonimiteit toegezegd.

[p. 27]

(bijvoorbeeld jeugdreclasseringsambtenaren) op het inzetten van winti bij delicten. Deze gesprekken hebben een allround beeld opgeleverd van de wijze waarop winti wordt ingezet bij delicten.

Winti, criminaliteit en betrokkenen

Gegroeid uit Afrikaanse voorstellingen die de tot slaaf gemaakte voorouders meebrachten en vermengd met elementen van Europese of andere herkomst, kent winti evenveel betekenissen als er Surinamers zijn (zie onder meer Stephen 2002; Van Wetering 2003). Winti vormt een integraal onderdeel van de Creools-Surinaamse cultuur en is verweven met het alledaagse leven van veel Creoolse Surinamers, zowel in Suriname als in Nederland. Hoewel de betekenissen van winti sterk kunnen variëren, is er ook een aantal constante elementen, zoals wintihulpverlening en -rituelen bij problemen en ziekte, om ‘ongeluk’ af te wenden of om in communicatie te treden met de geestenwereld via trance (Venema 1992: 172).

Ook bij criminaliteit wordt winti ingeschakeld, in drie veelvoorkomende verschijningsvormen.

(1) Als faciliterende factor: individuele of georganiseerde daders nemen het initiatief om winti in te zetten bij delicten omdat zij de omstandigheden daaromheen in hun voordeel willen beïnvloeden.

(2) ‘Achteraf’ bij delicten: na de arrestatie van een delinquent zijn het meestal de familieleden die het initiatief nemen tot de inzet van winti, in de hoop zo het strafproces te beïnvloeden in het voordeel van de dader.

(3) Als preventieve of herstellende factor: bij deze vorm is het altijd de familie die het initiatief neemt tot het inzetten van winti, bijvoorbeeld na constatering van crimineel gedrag of als een jongere gedragsproblemen vertoont en dreigt te vervallen in crimineel gedrag, of om herhaling van zulk gedrag te voorkomen en de betrokkene hiervan te genezen. In de optiek van de familie zijn gedragsproblemen en crimineel gedrag het resultaat van een wintiaandoening, oftewel veroorzaakt door spirituele machten uit het geestenrijk. Ze ontstaan in deze visie dus niet op basis van de vrije wil (westerse ‘rationaliteitsdenken’), maar door een ziekte die je overkomt.³

Hieronder volgt een toelichting van de vier bij delictgerelateerde winti betrokken categorieën van personen: daders, hun familieleden, wintihulpverleners en professionals die werkzaam zijn bij een rechtshandhavende instantie.

3 Von Ruller (2001: 22) spreekt in dit verband van indeterminisme versus determinisme.

Daders

Voor de meeste delinquenten die bij hun criminele activiteiten winti inzetten geldt dat zij zijn opgegroeid met deze magie. Zo groeiden twee

[p. 28]

van mijn respondenten in Suriname op in een buurt met veel criminele vrienden en kennissen die winti toepasten. Deze vrienden waren succesvolle criminelen, wat hen voor beide respondenten interessant maakte. Het geloof in winti en het gebruik daarvan worden volgens Van Wetering (2003: 97) in de hand gewerkt door ‘nieuw’ geld, verworven in bijvoorbeeld de drugshandel. Mijn twee respondenten namen later bij verschillende delicten zelf het initiatief om winti te gebruiken als faciliterende factor. Hoewel de groep delinquenten die winti op deze manier inzet vrij divers is, gaat het meestal om cocaïnekoeriers. Volgens een onderinspecteur van politie wordt het initiatief tot deze vorm van winti vaak genomen door drugsorganisaties.⁴

Verschillende respondenten gaven aan dat het inzetten van winti als faciliterende factor veel voorkomt onder koeriers vanwege het hoge risico om gepakt te worden; dit geldt met name voor drugskoeriers vanuit Suriname als gevolg van de scherpe douanecontroles voor reizigers uit het Caraïbisch gebied. Deze vorm van winti is gericht op het verkleinen of wegnemen van dit arrestatierisico. Bij de daders gaat het meestal om mannen tussen de achttien en 35 jaar die kampen met schulden of andere geldproblemen. Twee wintihulpverleners vertelden vaker door vrouwen dan door mannen te zijn benaderd voor het inzetten van winti bij een cocaïnedelict. Uit de gesprekken bleek tevens dat het grootste deel van deze daders in Suriname woont - daar worden immers de meeste drugskoeriers geronseld. Opvallend is wel dat ten tijde van mijn onderzoek drugsorganisaties vaker gebruikmaakten van Surinaamse Nederlanders. Zij zouden minder opvallen dan de drugskoeriers uit Suriname omdat zij worden aangezien voor toeristen die gewoon naar huis (lees: Nederland) teruggaan.

Na cocaïnedelicten wordt winti als faciliterende factor het meest ingezet bij geweldsdelicten. Uit de gesprekken blijkt dat dit gebruik van winti - anders dan bij cocaïnedelicten - sinds mensenheugenis voorkomt in Suriname. Er is hier sprake van minder uiteenlopende interpretaties van het inzetten van winti. Respondenten lijken de winti bij deze criminaliteit eerder als ‘normaal’ en minder sensationeel te ervaren dan bij cocaïnedelicten.

Bij de delictgerelateerde inzet van winti achteraf, om het strafproces te beïnvloeden, kunnen alle soorten delinquenten betrokken zijn. Als zij gearresteerd zijn, willen zij via de winti meestal hun eventuele straf beperken of voorkomen. De meesten zijn dan niet zelf in staat om het ini-

4 Voor internationaal opererende Surinaamse drugsorganisaties geldt dat Nederland de afgelopen vijftien jaar, na Spanje, fungeert als het grootste importland van Zuid-Amerikaanse cocaïne bedoeld voor de Europese Unie. Bijna alle in Nederland geïmporteerde cocaïne vindt zijn oorsprong in Colombia. Suriname behoort naast de Nederlandse Antillen (in het bijzonder Curaçao), Venezuela en Panama tot de belangrijkste doorvoergebieden waarvandaan cocaïne Nederland bereikt (Zaitch 2003: 7-10).

[p. 29]

tiatief hiertoe te nemen, maar zijn daarvoor afhankelijk van hun familie. Ze verblijven namelijk vaak in detentie. Wanneer gearresteerde daders hun proces in vrijheid magen afwachten, kunnen zij wel zelf het initiatief nemen tot het inzetten van winti.

Bij het gebruik van winti als een preventieve of herstellende factor bij delicten gaat het meestal om jongens tussen de acht en veertien jaar die kampen met gedragsproblemen en/of dreigen te vervallen in crimineel gedrag. Deze vorm van winti wordt ook ingeschakeld bij werkelijke daders. Het gaat dan meestal om jongemannen vanaf de tienerleeftijd tot 25 jaar die een strafbaar feit hebben gepleegd. Hun gedrag zou zijn veroorzaakt door een wintiaandoening - bijvoorbeeld door toedoen van een familievloek of ‘boze’ magie.

Familieleden van daders

Wanneer winti wordt ingezet door familieleden van de daders gaat het meestal om vrouwen - de moeder, de echtgenote, een oma of een tante. Zij vinden het moeilijk om te accepteren dat bijvoorbeeld hun zoon of neef een strafbaar feit heeft gepleegd en is gearresteerd, en proberen via winti het strafproces te beïnvloeden. Voor veel Surinaamse migranten in Nederland geldt daarnaast dat zij geen aansluiting vinden bij de gangbare Nederlandse hulpverlening omdat zij teleurgesteld zijn over het aanbod. Vrouwen die ervaren dat een jongere in hun familie problemen heeft, zoeken liever hun heil in de eigen cultuur, waarvan winti een belangrijk onderdeel uitmaakt.

Wintihulpverleners

Als winti wordt ingeschakeld bij criminaliteit in de drie genoemde verschijningsvormen gebeurt dit meestal via een wintihulpverlener. Alle geïnterviewde hulpverleners zeiden wel eens te zijn benaderd voor het toepassen van winti bij delicten. De meerderheid van de hulpverleners die winti daarbij inzet als faciliterende factor is man. Dit is verklaarbaar: de hulpverleners hebben vaak te maken met (mannelijke) daders en drugsorganisaties en die hebben mogelijk voorkeur voor een mannelijke hulpverlener als het delict nog gepleegd moet worden. Mannen betrekken vrouwen doorgaans niet graag bij criminele zaken. Bij het inschakelen van winti na het delict of als een preventieve of herstellende factor zijn echter juist meer vrouwelijke dan mannelijke hulpverleners vertegenwoordigd.

Het inzetten van winti als faciliterende factor bij cocaïnedelicten gebeurt in de meeste gevallen in Suriname - niet vooraf in Nederland omdat dan nog geen sprake is van een risico. Dat is ook de reden waarom met name de hulpverleners in Suriname profiteren van de vraag naar delictgerelateercle winti. Financieel gewin is volgens de meeste respon-

[p. 30]

denten de belangrijkste reden waarom wintihulpverleners hun diensten aanbieden aan delinquenten. De grote vraag naar magische assistentie bij misdaden betekent eenmaal dat het hier gaat om een zeer lucratieve onderneming. Onder de aanbieders bevinden zich dan ook velen die zich ten onrechte uitgeven voor ingewijde wintihulpverleners.

Opvallend is de afwezigheid van publieke afkeuring van het inzetten van winti bij delicten. Wellicht hangt dit samen met het gedogen van allerhande hosselpraktijken: het wordt gezien als een manier om te overleven.⁵ Dit geldt vooral voor wintihulpverleners in Suriname. Toch treedt Justitie wel eens op tegen hulpverleners die faciliterende winti hebben ingezet bij delicten. Zo komt het voor dat zij gearresteerd worden als medeplichtige, wegens voorkennis van het delict. Alleen met winti als preventieve of herstellende factor bij delicten hebben Surinamers nauwelijks moeite.

5 Bij hosselen gaat het om het slim en creatief ontplooien van een breed scala van informele, economische activiteiten, legaal of niet, die een extra inkomen opleveren en die voortkomen uit de Creools-Surinaamse traditie om zware tijden te overleven (Sansone 1992: 18-73).

Professionals werkzaam bij rechtshandhavende organisaties

Professionals van rechtshandhavende instanties komen vooral op de werkvloer in aanraking met daders en/of hun familieleden. Met name in Suriname zijn zij zich ervan bewust vaak het doelwit te zijn van winti. Maar dit geldt ook voor hun in Nederland werkzame collega's. Zo vertelde een jeugdreclasseringsambtenaar dat Surinaamse politiemannen in de Amsterdamse Bijlmer weten dat zij het mikpunt zijn van winti bij delicten. Omdat deze professionals worden gezien als een obstakel bij het plegen of voltooien van criminele activiteiten willen de daders hen met winti beïnvloeden, bijvoorbeeld in de hoop niet opgepakt te worden.

Bij het inzetten van winti na een delict, om het strafproces te beinvloeden, gaat het om professionals met wie de delinquent te maken krijgt tijdens het strafproces. Hij (of, meestal, zijn familieleden) wil deze professionals beïnvloeden om in zijn voordeel te beslissen. Surinaamse reclasseringsambtenaren in Amsterdam die ik sprak, waren bekend met dit fenomeen. Uit de gesprekken bleek dat het bijna altijd gaat om een verzoek van de ouders om een wintibehandeling (meestal in Suriname) toe te staan voor hun criminele kind. Professionals in Suriname vinden het grote onzin dat dit in Nederland wordt toegestaan. Zij gaven aan beslist niet te geloven dat deze delictgerelateerde inzet van winti effect heeft en menen dat de daders en hun familieleden worden voorgelogen door de hulpverleners.

Deze mening wordt door anderen gedeeld. Een Surinaamse rechter zei zich in bepaalde gevallen geroepen te voelen om verdachten te wijzen op bedrog door wintihulpverleners. Toch geven professionals in Suriname

[p. 31]

wel aan geneigd te zijn iets te doen om zich te beschermen tegen de winti-invloeden die op henzelf gericht zouden zijn. Ook zij zoeken dus vaak bescherming in winti. Van deze professionals, die meestal hoogopgeleid zijn, zou men juist een zekere mate van rationaliteit mogen verwachten. Kennelijk is in Suriname het geloof in winti zo wijdverbreid dat de meesten daar toch op de een of andere manier door worden beïnvloed.

Winti, criminaliteit en rituelen

De meest gangbare wintirituelen en -attributen bij delicten zijn de rituele diagnose (luku), rituele kruidenbaden (wasi), ritueel bewerkte amuletten (tapu's), het oproepen en bezweren van geesten (yorka's) en de mystieke kracht van winti (obia).

Vaak bepaalt de wintihulpverlener met een luku per geval wat er moet gebeuren om de doelen en wensen van de betrokkene(n) te realiseren. Op basis van de diagnose kan hij ook zien aan welke persoonlijke geboden en verboden (trefu's) de cliënt zich dient te houden voor het welslagen van de behandeling en het voorkomen van sancties uit het geestenrijk. De verdere behandelingen worden afgestemd op deze diagnose (Stephen 1986: 72). Ze staan meestal in het teken van preventie of, in het geval van winti als herstellende factor bij delicten, van genezing. Ze kunnen bestaan uit rituele kruidenbaden, het ritueel vervaardigen van amuletten en het oproepen en bezweren van geesten. Hierbij kan het lichaam van de dader of dat van hun familieleden ritueel worden ‘geprepareerd’. Ook allerlei materiële objecten (tapu's) en illegale goederen kunnen ritueel worden behandeld.

Rituele kruidenbaden vormen meestal een standaardonderdeel van de behandeling, met als doel de lichamelijke en geestelijke toestand van de betrokkene gunstig te beïnvloeden (Stephen 1986: 69-70, 2006: 88). Bij deze baden staat de betrokkene naast het bad en giet de hulpverlener onder het uitspreken van geheime formules en gebeden water in een kalebas over hem heen. Via het lichaam bereikt dit water, dat ritueel is gewijd en met een mystieke kracht geladen, de menselijke geest of de Inheemse geesten (Stephen 1990: 44, 2006: 89).

De kruiden laten op het lichaam vaak een sterke geur achter die de geestelijke krachten gunstig moet stemmen of juist op afstand houden (Stephen 1986: 107). Personen die visitatiewerkzaamheden uitvoeren op de luchthaven in Suriname vertellen dat wanneer zij ruiken dat iemand een kruidenbad heeft gehad, dit in combinatie met andere signalen de persoon verdacht kan maken. Dit vergroot de kans dat deze persoon eruit wordt gepikt voor een extra grondige visitatie. Alle daders die ik sprak, hadden dergelijke baden ondergaan en bij veel van de met hulpverleners besproken gevallen zijn deze baden aan de orde geweest.

Tapu's bieden bescherming in moeilijke tijden of worden uit voorzorg

[p. 32]

door een wintihulpverlener gemaakt.⁶ De rituele vervaardiging van deze amuletten vindt meestal plaats na een ritueel kruidenbad. Tapu's spelen een belangrijke rol bij alle drie vormen van delictgerelateerde winti: faciliterend, achteraf of preventief. Er zijn veel verschillende soorten amuletten. Alle wintihulpverleners maken ze op hun eigen manier, met behulp van attributen als kruiden, specerijen, synthetische stoffen, groenten, sieraden, metalen, stoffen (meestal een onderdeel van een Surinaamse klederdracht), delen van dieren en zelfs van mensen, zoals haren, en allerlei zaken waaraan men waarde hecht (Stephen 1986: 109).

Foto 1. Een man wordt op heterdaad betrapt op het smokkelen van cocaïne van Suriname naar Nederland. Aan zijn armen draagt hij verschillende armringen van stof en touw. Daarnaast draagt hij buikringen. Zijn armen en benen zijn ingesmeerd met pimba. Foto: militaire politie Suriname.

Meestal zijn daders of illegale goederen nog eens extra ingesmeerd met pimba (kalkachtige klei) om de kracht van de rituelen te versterken. Ook

6 Stephen 1986: 65; zie ook www.radiostanvaste.com/sitedata/PDF/kulturuwaaier.pdf [geraadpleegd 20 jui 2007.]

[p. 33]

wordt pimba gebruikt bij het vervaardigen van amuletten (Stephen 1986: 107-108). De genoemde ingrediënten worden bovendien vaak verwerkt tot een medicijn (dresi) dat op tal van manieren kan worden ingezet, zowel zichtbaar als onzichtbaar.

Amuletten dienen ten slotte magisch bewerkt te worden met de mystieke kracht van winti (obia). Er zijn amuletten die bestemd zijn voor het lichaam (skintapu's) en voor buiten het lichaam (onder meer als een medicijn of in een andere vorm geplaatst in een tas, koffer of doos met bijvoorbeeld cocaïne). De meest geliefde lichaamsamulet is een armring (buy); deze komt vooral voor bij het inschakelen van winti als faciliterende factor bij delicten.

Wanneer delictgerelateerde winti wordt ingezet als faciliterende factor en er daarbij amuletten buiten het lichaam worden gebruikt, dan plaatst men deze meestal in de buurt van de illegale goederen. Een opsporingsambtenaar vertelde bijvoorbeeld dat zij en haar collega's bij visitatiewerkzaamheden op de Surinaamse luchthaven vaak amuletten aantreffen bij cocaïne in de bagage van daders die zij op heterdaad betrappen. Zij vinden bijvoorbeeld veren, haarsoorten, pimba, beenderen, gedroogde dierenvellen en tijgertanden. Voor opsporingsambtenaren in Suriname zijn dergelijke wintigerelateerde attributen goed herkenbaar.

Als het gaat om het inschakelen van winti teneinde het strafproces te beïnvloeden - dus na het delict - worden vaak amuletten op strategische plekken geplaatst, meestal in een mandje (baskita), bijvoorbeeld in de rechtszaal, elders in het gerechtsgebouw, of op het bureau van de rechter. Familieleden van de gedetineerde kunnen winti op deze manier inzetten wanneer het echt onmogelijk is om hem bijvoorbeeld de amuletten persoonlijk toe te stoppen of wanneer de betrokkenen denken dat dit het effectiefst is.

De meest genoemde tapu die daders in Nederland en in Suriname gehruiken bij het inzetten van winti na een delict is de bekende Hollandse rode boerenzakdoek. Deze is populair binnen de winti omdat ‘rood’ staat voor de Inheemse geesten en voor de menselijke geest (kra) (Stephen 1986: 108). Zowel de delinquent als zijn familieleden kunnen de zakdoek inzetten om bepaalde personen te beïnvloeden. De geur die om de doek hangt, wordt veroorzaakt door rituele kruiden, specerijen en synthetische stoffen, zoals parfum.

De populairste tapu als het gaat om winti als preventieve of herstellende factor bij delicten is een amulet in de vorm van een medicijn. Een wintiaandoening, bijvoorbeeld veroorzaakt door ‘boze’ magie, wordt dan onschadelijk gemaakt door het drinken van een magische kruidendrank. De aandoening moet het lichaam vervolgens verlaten via de ontlasting of met het braaksel (Stephen 1986: 85).

Een ander ritueel betreft het oproepen en bezweren van geesten en de

[p. 34]

inzet van de mystieke kracht van winti. Tijdens mijn onderzoek sprak ik niemand die persoonlijke ervaring had met het oproepen en bezweren van geesten bij delicten. Maar het komt wel voor, zo bleek uit de gesprekken. De meeste betrokkenen zijn van mening dat daders die hiervoor kiezen veel durf hebben, want het oproepen en bezweren van geesten kent meer risico's dan de andere manieren om winti in te zetten. De geesten van voorouders worden yorka's genoemd. Zij waken over de familie en worden opgeroepen in bepaalde situaties, zoals bij familieproblemen, ziekte (ook criminaliteit) en onheil. Maar ook lagere wintigeesten, zoals bakru's, kunnen worden opgeroepen en bezworen.⁷ Veel respondenten geloofden helemaal niet dat je goede geesten kunt inzetten bij delicten. Het zou daarbij volgens hen gaan om wisi (‘boze’ magie) en de geesten van overledenen die in hun leven ‘slecht’ zijn geweest.

Foto 2. Onderschepte cocaïne op de luchthaven in Suriname, volledig ingesmeerd met pimba (foto afkomstig van de militaire politie in Suriname).

De obia - de geheime, bovennatuurlijke kant van winti met gebruik van geheime formules en gewijde attributen - is het belangrijkste element van delictgerelateerde winti (Stephen 2002: 31, 41). Er zijn verschillende obia's die de rituelen hun specifieke opdracht geven. De krin skin obia (letterlijk: ‘je lichaam schoonmaken’) kan bijvoorbeeld een dader waarschuwen als er gevaar dreigt om betrapt of beschoten te worden tijdens een delict of bij het wegkomen. Daders gebruiken de mannegre obia (‘negroide man’) om zich tijdens een gewelddadige situatie te beschermen

7 Stephen 1986: 21-23; zie ook www.radiostanvaste.com/sitedata/PDF/kulturuwaaier.pdf [geraadpleegd 20 jui 2007.].

[p. 35]

tegen botbreuken en andere verwondingen. Daarnaast kan deze amulet ervoor zorgen dat kogels hen niet kunnen raken.

Foto 3. Onderschepte cocaïne op de luchthaven in Suriname gewikkeld in een pangi of lendendoek. Foto: militaire politie Suriname.

De vergiet obia (letterlijk ‘vergeten’) wordt vaak door daders toegepast om ervoor te zorgen dat zij vergeten worden of over het hoofd gezien. Om niet op te vallen, gebruiken delinquenten kibri obia (‘schuilen’). De draibaka obia (letterlijk: ‘je rug omkeren’) dient als afweermogelijkheid bij ‘ongeluk’ - daders gebruiken deze obia opdat ze niet gepakt worden wanneer ze vanwege een delict of in een crimineel milieu moeten vluchten voor opsporingsambtenaren of vijanden. Een belangrijke voorwaarde voor de werking ervan is dat zij zich tijdens het vluchten niet omkeren. Het ongeluk dat wordt afgewend, kan zich anders tegen hen keren. Deze obia wordt ook toegepast om negatieve of kwade invloeden (denk aan wisi) terug te sturen naar de afzender.

De enige obia die de respondenten noemden bij het inzetten van winti achteraf is de bakra opo obia, letterlijk: ‘het gunstig stemmen van de blanke man’. De betekenis van deze obia verschilt per persoon en per situatie. Daders passen haar onder meer toe om de autoriteiten die belast zijn met de rechtspraak te beïnvloeden (Venema 1992: 76).

Kosten hulpverlening/doe-het-zelfmarkt

Het inzetten van winti bij delicten betekent voor hulpverleners een lucratieve onderneming en biedt marginale groepen nieuwe kansen om mee te profiteren van de groeiende vraag (Kaneff & King 2004: 7, 15).

[p. 36]

Wintihulpverleners zijn creatieve rituele ondernemers geworden die de grote vraag naar delictgerelateerde winti beantwoorden met een oneindig divers aanbod, zorg op maar, discretie en... een prijskaartje.

Veel hulpverleners bieden hun diensten all inclusive aan. Zij hebben dan zelf alle attributen in huis of schaffen ze persoonlijk voor de klant aan. Het is hierbij onbelangrijk of zij wel of niet over de vereiste magie beschikken. Het gaat erom hoe geloofwaardig en creatief zij zijn en hoe succesvol in het beschermen van hun wintipraktijk - dit laatste bijvoorbeeld door zich bij voorbaat tegen schade in te dekken door klanten onmogelijke regels en codes voor te schrijven. Bij een teleurstellend resultaat kunnen zij dan gemakkelijk de schuld op hen afschuiven. Doordat winti is gehuld in geheimen kunnen de hulpverleners tal van fantasierijke, valse winti-elementen opnemen in hun praktijk om zichzelf beter te verkopen. Voor de niet-ingewijde hulpvrager is het moeilijk om deze valse elementen te ontmaskeren.

Voor alle wintihulpverleners geldt dat, willen zij blijven meetellen op de markt, zij moeten beschikken over creatieve en slimme vaardigheden om hun magie aan te prijzen als een zeldzame specialiteit. Daarbij zijn zij vrij om hun magie zo duur mogelijk te verkopen. De concurrentie is groot en het is haast onmogelijk om ‘echte’ en ‘valse’ specialisten van elkaar te onderscheiden. Daders en hun familieleden zijn op zoek naar wonderen en willen hier ook voor betalen. Uit de gesprekken kwam naar voren dat klanten bij lage prijzen juist denken dat de magie dan ook niet zoveel waard zal zijn, terwijl de algemene opvatting binnen winti is dat hulpverleners die veel geld vragen ‘vals’ zijn. Kortom, er zijn geen vaste prijzen voor het inschakelen van winti bij delicten. De prijzen zijn afhankelijk van het delict, de omstandigheden, de risico's, de wensen, de rituelen, de magie, de uren, de dagen, het aantal kilo's illegale goederen, de wintiaandoening et cetera. Het bedrag dat een drugsorganisatie kwijt is aan een wintihulpverlener (meestal in Suriname) is altijd all inclusive. De tijdens de gesprekken genoemde bedragen varieerden van twintig tot zelfs 10.000 euro.

De grootste bedreiging voor de lucratieve wintihulpverlening bij delicten vormt de ‘doe-het-zelfmarkt’. Het is namelijk ook goed mogelijk winti in te zetten bij een delict zonder de tussenkomst van een hulpverlener, bijvoorbeeld als men zelf beschikt over spirituele gaven en krachten of koni en sabi kennis en wetenschap) van winti heeft. Uit gesprekken met betrokkenen en bezoeken aan culturele winkels werd duidelijk dat het zelfs mogelijk is om met beperkte kennis van winti een soort ‘zelfhulpmethode’ toe te passen voor ‘basisbescherming’ bij een delict. Volgens een geïnterviewde wintihulpverlener wint deze doe-het-zelfmarkt ook steeds meer aan populariteit, omdat men steeds meer gaat geloven dat er veel malafide wintihulpverleners zijn met als enige doel voor ogen

[p. 37]

de cliënt geld uit de zakken te kloppen.

Voor deze doe-het-zelfmarkt kan men terecht bij diverse Surinaamse culturele winkels of marktkramen die wintimiddelen verkopen in de vorm van souvenirs. Vooral in Suriname zijn er veel marktkramen waar men dergelijke producten kan kopen. Een verkoopster in een Surinaamse culturele winkel in Nederland vertelde dat er geregeld klanten komen die informeren hoe men zichzelf met winti kan beschermen bij criminele activiteiten. Zij verkoopt culturele sieraden, wintiattributen en -literatuur. De klanten willen dan weten of dergelijke producten kunnen beschermen, wat ze ermee moeten doen om ze beschermend te laten werken en of ze kunnen leren hoe dit moet. Volgens deze werkneemster is de winkel voor veel personen laagdrempelig vergeleken met aankloppen bij een wintihulpverlener.

Ook op het internet of via radioprogramma's probeert men erachter te komen hoe men zelf winti kan inzetten bij een delict en wat men hiervoor moet aanschaffen. Deze media verstrekken vaak basale en algemene kennis over winti en de bestrijding van bepaalde problemen met behulp hiervan. Met deze informatie kunnen de potentiële afnemers (alledaagse) wintiactiviteiten voor zichzelf (re)construeren en (re)produceren ten behoeve van delicten.

Conclusie

Winti vormt een integraal onderdeel van de Creools-Surinaamse cultuur en is verweven met het alledaagse leven van Creoolse Surinamers in Nederland en in Suriname. Velen zoeken bij problemen bescherming en hulp in winti, ook als het gaat om criminele activiteiten.

De belangrijkste betrokkenen bij het inschakelen van winti bij delicten zijn de daders en hun familieleden. Het zich toe-eigenen van winti en daarmee van cultuur dient om de eigen positie te verbeteren of een bepaald doel na te streven. Voor de een betekent winti het afwenden van ongeluk en het beheersen van risico's, voor de ander puur een financieel voordeel.

De bij de rechtshandhavende organisaties werkzame professionals zijn vaak het doelwit van het inzetten van winti bij delicten. Zij worden er beroepsmatig mee geconfronteerd wanneer zij een belemmering vormen voor de voltooiing van een delict of als zij beslissen over het lot van de daders. Hoewel deze professionals vaak hoogopgeleid zijn - zodat van hen een zekere mate van rationaliteit mag worden verwacht - blijken ook zij ontvankelijk voor de inzet van winti. Ter bescherming putten zij kracht uit dezelfde bron als de daders en hun familieleden, namelijk winti. Hieruit blijkt hoe sterk deze religie is verweven met het alledaagse leven van verschillende sociale lagen in de Surinaamse gemeenschap.

De wintihulpverlener is degene die zieh de winti bij uitstek com-

[p. 38]

mercieel heeft toegeëigend. De markt voor het inzetten van delictgerelateerde winti heeft door de opkomst van cocaïnedelicten een sterke impuls gekregen. De grote vraag naar magische assistentie betekent voor de aanbieders een lucratieve onderneming en draagt zo bij aan een economische positieverbetering. Het lukt een groot aantal personen om zich succesvol te presenteren als een deskundige hulpverlener op het gebied van winti bij delicten. Zij zijn hierbij vaak creatief in het (re)construeren en (re)produceren van hun eigen identiteit en van winti en hebben zich langzamerhand ontwikkeld tot rituele ondernemers.

De wintihulpverlener bepaalt via een rituele diagnose per geval wat er moet gebeuren om de doelen en wensen van de betrokkene(n) te realiseren en stemt daarop de verdere behandelingen af. Deze staan meestal in het teken van preventie of, in het geval van winti als herstellende factor bij delicten, van genezing.

De prijs van de magie waarnaar daders en hun familie op zoek zijn, is afhankelijk van de ‘marketingvaardigheden’ van de hulpverleners. Het is hierbij onbelangrijk of zij daadwerkelijk over deze magie beschikken. Het creëren van geloofwaardigheid en het kunnen beschermen van de eigen praktijk ziin belangrijkste succesfactoren. De streng regels die gelden in winti bieden de hulpverleners bovendien de mogelijkheid om zichzelf in te dekken bij het uitblijven van succes. Zo kunnen zij de betrokkene(in) altijd verwijten zich niet aan de regels te hebben gehouden of niet hard genoeg te hebben geloofd in de magie. Door de geheimzinnigheid die winti omringt, zijn deze elementen moeilijk te ontmaskeren door leken.

De grootste bedreiging voor de succesvolle markt in wintihulpverlening bij delicten is de ‘doe-het-zelfmarkt’. Door de gegroeide commercialisering gaan steeds meer mensen de wintihulpverlening wantrouwen. Ze willen niet het slachtoffer worden van malafide hulpverleners die lauter uit zijn op financieel gewin. Steeds meer daders en hun familieleden passen dan ook met vrij beperkte wintikennis een soort ‘zelfhulpmethode’ toe. Laagdrempelige (toeristische) wintiaanbieders profiteren hiervan het meest.

Literatuur

Dijk, R.A. van, T. Rasing, N. Tellegen & W.M.J. van Binsbergen, 2000 Een schijn van voodoo; Culturele achtergronden van de handel in Nigeriaanse meisjes voor de Nederlandse prostitutie, een verkenning. Leiden: Afrika-Studiecentrum.

Kaneff, D. & A.D. King, 2004 ‘Introduction; Owning culture.’ Focaal, European Journal of Anthropology 44: 3-19.

[p. 39]

Ruller, S. van, 2001 ‘Wat is criminologie?’ In: E. Lissenberg, S. van Ruller & R. van Swaaningen (red.), Tegen de regels IV; Een inleiding in de criminologie. Nijmegen: Ars Aequi, pp. 17-30.

Sansone, L., 1992 Schitteren in de schaduw; Overlevingsstrategieën, subcultuur en etniciteit van Creoolse jongeren uit de lagere klasse in amsterdam 1981-1990. Amsterdam: Het Spinhuis.

Stephen, H.J.M., 1986 De macht van de fodoe-winti; Fodoe-rituelen in de winti-kultus in Suriname en Nederland. Amsterdam: Karnak.

Stephen, H.J.M., 1990 Winti en psychiatrie; Geneeswijze als spiegel van een kultuur. Amsterdam: Karnak.

Stephen, H.J.M., 2002 Winti; Levenshouding en religie. Kampen: Kok.

Stephen, H.J.M., 2006 Psychose en trance; Geestelijke gezondheidszorg op het kruispunt van de Nederlandse en Surinaamse cultuur. [z.j.: z.p.]

Venema, T., 1992 Famiri nanga kulturu; Creoolse sociale verhoudingen en Winti in Amsterdam. Amsterdam: Het Spinhuis.

Wetering, I. van, 2003 ‘Winti en voodoo.’ In: F. Bovenkerk, M. Komen & Y. Yesilgöz (red.), Multiculturaliteit in de strafrechtspleging. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, pp. 85-95.

Zaitch, D., 2003 ‘Recent trends in cocaïne trafficking in the Netherlands and Spain.’ In: H. van de Bunt, D. Siegel & D. Zaitch (eds), Global organized crime; Trends and developments. Deventer: Kluwer Law International, pp. 7-17.

Cindy Nortan (MSc) studeerde criminologie aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dit artikel is gebaseerd op haar masterscriptie getiteld ‘Winti en criminaliteit; Een constructivistisch perspectief op het inzetten van magische rituelen en attributen bij delicten’, waarop zij in maart 2008 afstudeerde.