OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 25

[p. 179]

Eva Essed-Fruin
In Memoriam Leo Ferrier (1940-2006)

Op 14 september 1940 werd Leo Henri Ferrier in Paramaribo geboren als jongste van zes kinderen uit het onderwijzersgezin van Johan Ferrier (de laatste gouverneur en eerste president van Suriname) en Eugenie Lionarons. Zijn overgrootmoeder was een Hindostaanse. Een deel van zijn jeugdjaren woonde hij in Commewijne bij een kinderloze tante, getrouwd met een districtsambtenaar. Daardoor kon hij later in Ātman van binnenuit schrijven zowel over de districtsjongen Lonnio (de ik-figuur), die dikwijls voor een Hindostaan wordt aangezien, als over Orlando, zoon van een vooraanstaande Creool in Paramaribo. In 1960 deed Leo eindexamen van de Surinaamse Kweekschool. Het jaar daarop vertrok hij naar Nederland, waar hij werkte als onderwijzer, zijn hoofdakte behaalde, twee jaar militaire dienstplicht vervulde waarbij hij het tot officier bracht, muziek (hoofdrichting piano) studeerde aan het conservatorium, heel veel las op uiteenlopend gebied, zich in het bijzonder verdiepte in de Indiase literatuur en filosofie en twee romans publiceerde. Dit alles in een tijdsbestek van tien jaar.

Zijn eerste roman uit 1968 Ātman (Zelf, kennis van het Zelf) is een zoeken naar harmonie tussen het Hindostaanse en het Negerelement zowel in hemzelf als in de Surinaamse samenleving, en ook het zoeken naar aanvaarding van zijn eigen homo-erotiek. Tegelijkertijd beschrijft hij uitstekend en kritisch de Surinaamse samenleving in de jaren vijftig en zestig en worden de drie hoofdfiguren Lonnio, Orlando en de Javaan Karsilan (die de harmonie al in zichzelf draagt) en de bijfiguren mensen van vlees en bloed. In 1990 werd het boek zeer terecht herdrukt door de Volksboekwinkel. Zijn tweede roman El Sisilobi, of het basisonderzoek (1969) kan gezien worden als een satire op de Surinaamse maatschappij die steeds meer afglijdt naar materialisme. Dit boek had veel minder succes.

In 1971 keerde Leo voorgoed terug naar Suriname, waar hij werkre als onderwijzer, pianolessen gaf aan de Volksmuziekschool en het Instituut voor de Opleiding van Leraren en probeerde te schrijven. In het Suriname nummer van het Nederlandse rijdschrift Tirade in 1973 verschijnt Notities van een vriend waarin hij verslag doet van zijn materiële en psychische moeilijkheden. Ook de brieven aan het echtpaar Nijbroek uit de periode 1973 (gepubliceerd in Privé-domein van de Surinaamse letteren, 1993) ademen eenzelfde geest. In die tijd was hij ook bezig met meerdere romans. In een ervan, waarvan hij mij fragmenten lier lezen, verwoordde hij op indrukwekkende wijze de strijd met zijn demonen.

[p. 180]

Maar op een dag haalde hij zijn manuscript terug en later heeft hij het helaas vernietigd samen met ander werk. Ook met de pianomuziek ging het nier goed. Het recital dat hij in Ons Erf gaf werd een debacle. Eerst weigerde hij te spelen omdat hij die ochtend zijn vingers had bezeerd toen hij de kettingkast van zijn fiets moest repareren. Hij verweet de omstandigheden waaronder hij moest werken en zich verplaatsen aan de mensen in Suriname, dus eigenlijk aan het aanwezige publiek, dat in geschokte stilte zat te luisteren. In de kleedkamer hebben verschillende mensen op hem ingepraat, waaronder zijn vader. Die heeft hem ervan kunnen overtuigen dat een echte kunstenaar zich niet klein laat krijgen door de omstandigheden en dat hij toch moest spelen al zou dat misschien niet volmaakt zijn. Na het recital is hij een aantal weken opgenomen geweest in een psychiatrische inrichting. Ook daarna waren er telkens periodes waarin hij niet goed kon functioneren, zeker niet als onderwijzer voor de klas. Uit brieven uit 1976 aan Hugo Pos (ook in Privé-domein van de Surinaamse letteren) blijkt dat hij zich ten opzichte van veel mensen en vooral ten opzichte van zijn vader vreselijk schuldig voelde en dat de materiële moeilijkheden hem boven het hoofd groeiden.

Gelukkig kwam er een oplossing voor Leo. In 1979 werd hij op voorspraak van Jim Douglas, de toenmalige directeur van het Surinaams Museum, in dienst genomen door het Ministerie van Onderwijs dat hem uitleende aan het Museum. Hij werd een gewaardeerd en gerespecteerd stafmedewerker, die altijd bijzonder punctueel was, en kreeg de gelegenheid om in zijn eigen tempo te werken. Met zijn eigenaardigheden werd rekening gehouden.

In het archief van het Museum heeft hij belangrijk werk gedaan. Zo heeft hij op eigen initiatief het Mariënburg-archief geordend en erover gepubliceerd in de Mededelingen van het Surinaams Museum. In de loop der jaren verschenen daarin ook andere artikelen van hem zoals samenvattingen van enkele scripties en in 1992 een bespreking van de transcriptie door Richard en Sally Price van het oorspronkelijke manuscript van Stedmans Narrative. Het door hem ontsloten Geyskes-archief moet volgend jaar op het net komen. Samen met Laddy van Putten, de huidige directeur van het Surinaams Museum, schreef hij 50 jaar Stichting Surinaams Museum voor het Archiv für Völkerkunde, dat in 1999 verscheen. De Nederlandse versie is te vinden op het internet.

Literatuur schreef hij nier meer. In 1984 merkte hij in een brief aan zijn zusrer Cynthia op (in Privé-domein van de Surinaamse letteren): ‘War het schrijven en het pianospelen betreft ben ik in de afgelopen jaren tot het inzicht gekomen dat ik zeker de kwaliteiten heb om tot topprestaties te komen. Wat ik echter nier kan is leven met die spanningen die het beroep van schrijver en pianist met zich meebrengen.’

Na zijn zestigste (officiële pensioenleeftijd in Suriname) werd zijn dienstverband nog enige jaren verlengd tot 1 april 2005. Kort daarna trouwde hij met Anme Dasimin, reeds jaren zijn levensgezellin. Hij speelde weer

[p. 181]

piano en had plannen voor een nieuwe roman, die - zoals hij Laddy van Putten toevertrouwde - Ochtenddans van een nar zou heten. Helaas ging zijn gezondheid steeds meer achteruit. Zijn handen waren bijna verlamd, hoewel hij de laatste tijd weer een paar vingers kon gebruiken. Op zondag 30 juli 2006 werd hij met spoed opgenomen in het Academisch Ziekenhuis in Paramaribo waar hij diezelfde dag overleed aan de gevolgen van longemfyseem.

Misschien dat de roman die hij volgens eigen zeggen al had geschreven, in zijn nagelaten papieren kan worden gevonden en publicabel is. Anders blijft Leo Ferrier de schrijver van Ātman, die met dat ene boek een groot Surinaams schrijver is, misschien de grootste.