OSO. Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde en geschiedenis. Jaargang 22

[p. 401]

In memoriam A.C. Cirino, 1929-2003

Een man met een missie, zo kwam de gedreven figuur van André Carolus Cirino over. Hij sprak enigszins langzaam, met vriendelijke oogopslag, maar heel precies in zijn woorden en altijd alsof er onder die woorden altijd een vuur smeulde. Die gedrevenheid om het lot van de Indianen - later Inheemsen genoemd - was kenmerkend voor zijn hele leven. Al in zijn misschien allervroegste publicatie, een ingezonden stuk dat verscheen in De Ware Tijd van 16 mei 1963 waarin hij de toen pas geformeerde regering-Emanuels feliciteerde, sprak hij met vuur over de Indianen ‘naar wie niemand omkijkt, tenzij om als pronkstuk te dienen.’ En ook tijdens zijn laatste publieke optreden, bij de viering van het 15-jarig bestaan van Schrijversgroep '77 op 28 augustus 2002, had hij het weer over zijn volk. In Suriname heeft de naamsverandering van Indianen naar Inheemsen plaatsgehad na de aanvang van de binnenlandse strijd van de Tucajana Amazones. Op 12 oktober 1989 - herdenkingsdag van de aankomst van Columbus in de ‘Nieuwe Wereld’ - hield André Cirino een inleiding in de Palmentuin. Hij pleitte toen ervoor dat de nazaten van deze bevolkingsgroep zich voortaan geen Indianen meer zouden noemen, maar de benaming Inheemsen zouden kiezen.

‘al snel nam de toenmalige leiding van de Tucajanas deze benaming over. Met deze naamsverandering van de “Indiaanse” bevolking, wilden zij aangeven dat de Inheemsen een bewuste keuze maakten ten aanzien van de eigen groepsnaam, en niet langer onder een verkeerde naam de geschiedenis in wilden gaan’ (uit de afstudeerscriptie sociologie van Andre's dochter Theresia Cirino). A.C. Cirino werd geboren in het dorp Goede Hoop, een dorp van Moerato's - mensen van gemengd Indiaans-Creools bloed - aan de Coppenamerivier in

[p. 402]

het district Saramacca, een dorp waar de pakketboot aanlegde die door de binnenlandse wateren van Paramaribo naar Nickerie voer. Mede dankzij die goede verbinding met de hoofdstad werd Cirino al als kind naar de hoofdstad gestuurd om er school te gaan. Zijn vader, Thomas Frans Banda, een verteller van grote reputatie, had toen al het zaad gezaaid dat zo vruchtbaar bij Cirino zou ontkiemen: het waren de verhalen van zijn vader - merendeels maar niet uitsluitend van Karaïbse origine - die zich in het hoofd van Cirino hadden vastgezet, en die hij vanaf 1964 begon te publiceren in De Ware Tijd onder de naam Jakono Rino (Vriend Rino). Ruim tachtig vertellingen bundelde Cirino in 1970 in twee deeltjes Indiaanse Vertellingen die hij in eigen beheer uitbracht, die eerst in 1978 door Bolivar Editions werden herdrukt en vervolgens nogmaals door Cirino zelf in 2000 in grote oplage. Van de verhalen die hij tussen 1964 en 1967 publiceerde in de krant, kwamen er 49 niet terecht in de boekuitgave, terwijl de twee deeltjes zeven vertellingen bevatten die nooit eerder in de krant waren verschenen.

In dezelfde tijd was Cirino actief in de politiek. Zo was hij in 1962 medeoprichter van de Verenigde Indiaanse Partij (VIP). Na het uiteenvallen daarvan werd in het jaar 1969 de inheemse partij KANO opgericht; de eerste poging tot samenwerking tussen de twee grootste Inheemse volken, de Arowakken en Caraïben. André Cirino was jarenlang actief als voorzitter van deze partij. Ook binnen andere Inheemse organisaties vervulde hij een actieve rol. Dezelfde lijn volgend begon Cirino in de jaren '80 aan een reeks beschouwingen in De West: ‘Geknechte Indianen, geknechte wereld’. Toen was er al heel wat meer bekend geworden over de genocide op de oudste inwoners van de Amerika's, maar Cirino vond dat het niet vaak genoeg in eigen land herhaald kon worden. Hij deed het opnieuw, met passie, vuur en kracht van argument. Hij verwees onder meer naar een passage uit de Verklaring van Barbados uit 1971, waarin missie en zending als instrumenten van het kolonialisme tegen Indianen waren veroordeeld. De West plaatste bij het artikel een noot; de krant zei het niet eens te zijn met Cirino: ‘De landen waar Missie en Zending werkzaam zijn (geweest) mogen God op hun blote knieën danken, dat deze instellingen ze ooit in hun arbeidsveld hebben betrokken. Er zijn fouten, zelfs grote fouten - niet organisatorisch, maar individueel - gemaakt. Maar wat Missie en Zending hebben gepresteerd en nog presteren is met geen aardse goederen te betalen.’ Cirino wilde zijn artikelen graag als boek uitbrengen. In het typoscript van Geknechte Indianen, geknechte wereld, waarvan de tekst hoogstwaarschijnlijk niet door Cirino zelf uit de krantenartikelen is overgetypt, komt ook de noot van De West voor. Het boek kwam echter nooit uit.

Vóór Cirino waren er vooral antropologen geweest die vertellingen - ook

[p. 403]

weer merendeels van de Karaïben, in veel minder sterke mate ook van Arowakken, Warau en Bovenlandse Volkeren - hadden vastgelegd, maar een collectie van vergelijkbare grootte als die Cirino in 1970 publiceerde, bestond er niet. Cirino ontsloot het hele vertelspectrum van de Indianen, hun hele leven en kosmologie, omvattend. Cirino koos daarvoor een traditioneel geschreven vorm, eenvoudig en didactisch goed toegankelijk, maar die in wezen dichter stond bij de westerse manier van vertellen, dan bij het authentieke vertellen van de Inheemsen, zoals dat vooral naar voren komt, wanneer bandtranscripties worden gemaakt. Daardoor verloor het vertelmateriaal zeker aan authenticiteit, maar bereikte anderzijds ook vrij gemakkelijk brede lagen van het lezerspubliek, van jong tot oud.

Cirino ging school en bleef zijn leven lang lezen en studeren. Hij was al 60 toen hij in 1989 aan de Landbouwuniversiteit Wageningen zijn studie landschapsplanning in (sub)tropische gebieden afrondde met een studie waarvoor hij stage had gelopen in Afrika: Landschapsarchitectuur in Kiisi Town, Kenya, bezien in relatie tot de politiek. Hij had zich verdiept in landbouw, bosbouw, architectuur en psychologie. Op basis van deze kennis en zijn nimmer aflatende betrokkenheid bij de Indianen werd hij actief op het gebied van ontwikkelingsprojecten in inheemse gemeenschappen.

Ook de grondenrechtenkwestie liet hem niet koud. Onder het motto ‘Grondrechten zijn ook mensenrechten’ was in december 1976 reeds een 150 km lange protestmars gehouden, om een wettelijke regeling voor de bescherming van woon- en leefgebieden van de Inheemsen af te dwingen. De mars vormde ongetwijfeld het hoogtepunt in het bestaan van de KANO en trok ook internationaal de aandacht. In het jaar 2000 was Cirino ook weer aanwezig op door de regering Wijdenbosch georganiseerde busikondre dei, een consultatieronde onder de binnenlandbewoners ten aanzien van de grondenrechtenproblematiek. Ook bij deze gelegenheid wees Cirino op de rechten van de Inheemsen in Suriname.

Hij gebruikte de workshops overigens ook om een pleidooi te houden voor een nationale feestdag voor de inheemsen, in navolging van de andere etnische groepen die immers allen (?) een specifieke dag in nationale context mochten vieren. Zijn voorkeur ging uit naar een dag in juni; de opkomst van de Pleiaden in die maand was immers al eeuwenlang een gedenkpunt voor de Indianen geweest waaromheen landbouw en cultuur werden georganiseerd. Die nationale feestdag heeft André Cirino nooit zien komen. Hij overleed op 6 mei 2003 in Paramaribo.

Karin Boven & Michiel van Kempen